Spis treêci Wst p Jerzy Kruszewski....................... 15 PiÊmiennictwo........................... 18 Rozdzia 1. Immunologiczne podstawy patogenezy chorób alergicznych Krzysztof Zeman..................... 19 Mechanizmy reakcji alergicznych.................... 19 Patogeneza astmy.......................... 20 Komórki T regulatorowe....................... 21 Immunologiczne aspekty wzrostu cz stoêci chorób alergicznych........ 24 PiÊmiennictwo........................... 27 Rozdzia 2. Genetyka astmy oskrzelowej Marcin Kurowski, Marek L. Kowalski... 28 DziedzicznoÊç astmy......................... 28 PodatnoÊç na rozwój astmy a Êrodowisko................. 29 Genetyka nadreaktywnoêci oskrzeli................... 36 Fenotypy astmy........................... 37 Rola genów kodujàcych czynniki modulujàce zapalenie astmatyczne....... 39 Farmakogenetyka astmy....................... 41 Podsumowanie........................... 42 PiÊmiennictwo........................... 42 Rozdzia 3. Problemy zwiàzane z prewencjà astmy oskrzelowej u dzieci Iwona Stelmach, Pawe Majak................ 47 Kogo objàç prewencjà astmy (populacja generalna czy populacja wysokiego ryzyka) 49 Kiedy i jak zapobiegaç astmie (strategia post powania)........... 52 Prewencja pierwotna i wtórna..................... 52 Prewencja trzeciorz dowa...................... 57 PiÊmiennictwo........................... 59 9
Rozdzia 4. Fenotypy astmy u dzieci Peter J. Helms............. 61 Âwiszczàcy oddech u niemowlàt (wheezing niemowl cy)........... 62 WczeÊniactwo a Êwiszczàcy oddech................... 62 Âwiszczàcy oddech po zapaleniu oskrzelików wywo anym RSV........ 63 Objawy nawracajàce w wieku szkolnym................. 63 Astma atopowa........................... 63 Zapalenie w drogach oddechowych i remodeling.............. 64 Âwiszczàcy oddech w infekcjach wirusowych................ 64 Kaszel............................... 65 Astma indukowana wysi kiem..................... 66 Uwagi dotyczàce leczenia astmy.................... 66 Prognozowanie rozwoju astmy u dzieci.................. 68 Podsumowanie........................... 69 PiÊmiennictwo........................... 69 Rozdzia 5. Astma nieatopowa u dzieci Iwona Stelmach, Monika Bobrowska-Korzeniowska................ 73 Immunopatologia.......................... 74 Patomorfologia........................... 76 NadreaktywnoÊç oskrzeli....................... 76 Rozpoznanie........................... 77 PiÊmiennictwo........................... 77 Rozdzia 6. Rola alergenów pokarmowych w etiologii astmy Krystyna Wàsowska-Królikowska, Aneta Krogulska......... 79 Patogeneza............................ 80 Alergeny pokarmowe........................ 80 Epidemiologia........................... 81 Objawy kliniczne.......................... 82 Alergia pokarmowa a ryzyko alergii oddechowej.............. 85 Diagnostyka alergii pokarmowej.................... 86 Leczenie pacjenta z astmà i wspó istniejàcà alergià pokarmowà........ 88 Podsumowanie........................... 88 PiÊmiennictwo........................... 89 Rozdzia 7. Warunki mieszkaniowe a rozwój astmy dzieci cej Cezary Pa czyƒski, Tomasz Wittczak...................... 91 Wp yw mikroêrodowiska domowego na rozwój chorób alergicznych....... 92 Zwi kszanie potencja u alergizujàcego.................. 95 Czynniki modyfikujàce przebieg chorób alergicznych............ 95 Wp yw zanieczyszczeƒ chemicznych na choroby alergiczne.......... 97 PiÊmiennictwo........................... 97 10
Rozdzia 8. Nawracajàce zaka enia uk adu oddechowego u dzieci Krzysztof Zeman..................... 99 Definicja i przyczyny nawracajàcych zapaleƒ dróg oddechowych........ 100 Post powanie diagnostyczne w nawracajàcych zapaleniach dróg oddechowych.. 101 Zaburzenia odpornoêci a nawracajàce infekcje dróg oddechowych....... 104 Post powanie lecznicze w nawracajàcych zaka eniach dróg oddechowych.... 106 PiÊmiennictwo........................... 107 Rozdzia 9. TrudnoÊci diagnostyczne w astmie oskrzelowej u dzieci Iwona Stelmach, Pawe Majak................ 108 Czynniki ryzyka niedodiagnozowania i przediagnozowania astmy........ 111 PiÊmiennictwo........................... 112 Rozdzia 10. Znaczenie chorób górnych dróg oddechowych w diagnostyce i leczeniu astmy u dzieci Anna Zakrzewska, Danuta Gryczyƒska... 114 Ró nice anatomiczno-czynnoêciowe górnych dróg oddechowych u dzieci i u doros ych 114 Nieprawid owoêci w obr bie górnych dróg oddechowych powodujàce dusznoêç... 116 Alergiczny nie yt nosa i jego zwiàzek z astmà............... 121 Zaka enia dróg oddechowych..................... 122 PiÊmiennictwo........................... 124 Rozdzia 11. Badania czynnoêciowe uk adu oddechowego w rozpoznawaniu i monitorowaniu astmy u dzieci Henryk Mazurek, El bieta Mazurek.. 127 Uzasadnienie celowoêci pomiarów czynnoêciowych w astmie......... 127 Ogólne zasady interpretacji wyniku................... 128 Determinanty wskaêników czynnoêciowych................ 130 Spirometria............................ 131 Pomiary PEF i PEFR........................ 137 Inne pomiary czynnoêciowe...................... 138 Ocena odwracalnoêci obturacji..................... 142 Podsumowanie........................... 145 PiÊmiennictwo........................... 146 Rozdzia 12. NadreaktywnoÊç oskrzeli i metody jej oceny u dzieci Andrzej Milanowski.................... 149 PiÊmiennictwo........................... 157 Rozdzia 13. Próby prowokacyjne u dzieci Iwona Stelmach, Tomasz Grzelewski... 158 Niefarmakologiczne próby prowokacyjne................. 158 Farmakologiczne próby prowokacyjne.................. 160 Porównanie prób prowokacyjnych farmakologicznych i niefarmakologicznych.... 161 PiÊmiennictwo........................... 162 11
Rozdzia 14. Leczenie glikokortykosteroidami Pawe Górski......... 163 Mechanizmy dzia ania........................ 163 Dzia ania niepo àdane glikokortykosteroidów wziewnych.......... 167 Formy glikokortykosteroidów wziewnych skutecznoêç i dzia ania niepo àdane.. 168 Wybór glikokortykosteroidu wziewnego................. 169 Zasady aplikacji.......................... 170 SkutecznoÊç kliniczna........................ 170 Dawkowanie glikokortykosteroidów wziewnych.............. 171 Glikokortykosteroidy o dzia aniu systemowym............... 173 Glikokortykosteroidy wziewne w kaszlowym wariancie astmy......... 173 PiÊmiennictwo........................... 174 Rozdzia 15. D ugo dzia ajàce 2 -mimetyki w leczeniu astmy u dzieci Piotr Kuna, Monika Antczak-Marczak............. 175 Receptor 2 -adrenergiczny...................... 176 LABA budowa i farmakologia.................... 178 Inhalatory i dawki.......................... 180 Tolerancja na 2 -mimetyki...................... 180 Pozaoskrzelowe dzia anie 2 -mimetyków objawy niepo àdane........ 182 Skutki dzia ania 2 -mimetyków.................... 182 2 -mimetyki d ugo dzia ajàce a zaostrzenia astmy.............. 183 LABA a monoterapia........................ 184 Terapia skojarzona LABA i GKSw.................. 185 PiÊmiennictwo........................... 187 Rozdzia 16. Montelukast sodu w leczeniu astmy oskrzelowej u dzieci Iwona Stelmach, Aleksandra Korzeniewska........... 190 Charakterystyka leku........................ 191 Montelukast a placebo........................ 192 Montelukast a glikokortykosteroidy wziewne............... 193 Montelukast a d ugo dzia ajàcy 2 -mimetyk w terapii skojarzonej z GKSw.... 194 Montelukast w powysi kowym skurczu oskrzeli............... 195 Montelukast w leczeniu alergicznego nie ytu nosa............. 195 Podsumowanie........................... 196 PiÊmiennictwo........................... 196 Rozdzia 17. Praktyczne zasady leczenia astmy dzieci cej Iwona Stelmach, Ma gorzata Podsiad owicz-borz cka.............. 198 Glikokortykosteroidy........................ 199 Leki przeciwleukotrienowe...................... 202 2 -mimetyki............................ 202 Metyloksantyny.......................... 203 Kromony.............................. 203 Leki przeciwcholinergiczne...................... 203 Wybór inhalatora u dzieci....................... 204 Leczenie i zapobieganie napadom astmy wysi kowej............. 204 12
Nowe mo liwoêci leczenia astmy u dzieci................. 205 PiÊmiennictwo........................... 206 Rozdzia 18. Metody oceny skutecznoêci leczenia astmy Iwona Stelmach, Joanna Jerzyƒska, Tomasz Grzelewski.............. 209 Monitorowanie objawów klinicznych.................. 209 Ocena stanu czynnoêciowego oskrzeli.................. 210 Monitorowanie nasilenia procesu zapalnego............... 211 PiÊmiennictwo........................... 212 Rozdzia 19. Objawy niepo àdane d ugotrwa ego stosowania glikokortykosteroidów wziewnych Danuta Chlebna-Sokó.............. 214 Farmakokinetyka, sposób podawania i warunki bezpieczeƒstwa........ 214 Miejscowe i ogólnoustrojowe dzia ania niepo àdane glikokortykosteroidów wziewnych 216 Podsumowanie........................... 221 PiÊmiennictwo........................... 222 Rozdzia 20. Leczenie niewydolnoêci oddechowej w astmie u dzieci Andrzej Piotrowski.................... 225 PiÊmiennictwo........................... 230 Rozdzia 21. Czy i kiedy rozpoczynaç immunoterapi alergenowà u dzieci chorych na astm? Marek Kulus.................. 232 Immunoterapia alergenowa a ryzyko alergizacji.............. 233 Immunoterapia a zmniejszenie ryzyka rozwoju astmy............ 234 Ryzyko odczulania u chorych na astm.................. 235 SkutecznoÊç immunoterapii w astmie.................. 236 Kiedy rozpoczàç immunoterapi?.................... 238 PiÊmiennictwo........................... 238 Rozdzia 22. Czy immunoterapia alergenowa jest bardziej wskazana u dzieci? Barbara Rogala..................... 240 Immunopatofizjologia reakcji alergicznej, mechanizm immunoterapii...... 241 Czy skutecznoêç i bezpieczeƒstwo immunoterapii sà zale ne od wieku chorego?.. 242 Podsumowanie........................... 245 PiÊmiennictwo........................... 245 Rozdzia 23. Astma trudna u dzieci Ryszard Kurzawa, Urszula J drys-k ucjasz... 247 Definicja.............................. 247 Kliniczne postacie astmy trudnej.................... 249 Przyczyny astmy trudnej....................... 249 13
Próby leczenia astmy trudnej..................... 254 PiÊmiennictwo........................... 255 Rozdzia 24. Patogeneza remodelingu w astmie oskrzelowej Tadeusz P usa... 257 Uszkodzenie nab onka dróg oddechowych................ 259 W óknienie podnab onkowe...................... 260 Hiperplazja gruczo ów Êluzowych.................... 261 Zaburzenie równowagi w obr bie macierzy pozakomórkowej......... 261 Hiperplazja i hipertrofia mi Êni g adkich................. 262 Powstawanie nowych naczyƒ krwionoênych................ 263 Zmiany we w óknach nerwowych oskrzeli................. 264 Nast pstwa kliniczne remodelingu................... 265 Kontrolowanie remodelingu...................... 265 PiÊmiennictwo........................... 267 Rozdzia 25. Znaczenie programów prewencyjnych i edukacyjnych w zwalczaniu astmy i jej skutków w Polsce i na Êwiecie W odzimierz Stelmach... 269 Choroby alergiczne jako problem spo eczny i ekonomiczny.......... 269 Programy profilaktyczne....................... 272 PiÊmiennictwo........................... 277 Rozdzia 26. Problemy w badaniach klinicznych u dzieci chorych na astm oskrzelowà Iwona Stelmach, Agnieszka Brzozowska........ 279 PiÊmiennictwo........................... 284 Skorowidz............................. 286