Czas. Stomatol., 2008, 61, 9, 559-607 2008 Polish Dental Society http://www.czas.stomat.net Poziom kwasu sjalowego jako wskaźnik wydzielania mucyn w ślinie chorych na chorobę refluksową przełyku* Sialic acid level as an index of the salivary mucin secretion in patients with gastro-esophageal reflux disease Urszula Kaczmarek, Elżbieta Sołtan Z Katedry i Zakładu Stomatologii Zachowawczej i Dziecięcej AM we Wrocławiu Kierownik: prof. dr hab. U. Kaczmarek Summary Introduction: Salivary mucins exert protective influence on oral and esophageal mucosa. The increase in saliva secretion and change of its components concentration as a response to esophagus acidification by reflux of gastric content is the result of esophageal-salivary reflex, activated by the stimulation of chemoreceptors in the esophagus. Aim of the study: To evaluate the level of sialic acid in saliva in patients with gastro-esophageal reflux disease and in healthy ones as well as in patients after treatment with proton pump inhibitors. Material and methods: 194 patients were examined, including a 100 with a newly diagnosed gastroesophageal reflux disease (group I). In supernatant of unstimulated mixed saliva total sialic acid TSA, bound glycosidically GSA, and free FSA were measured with periodate-resorcinol method. The measurement of sialic acid bound glycosidically was accepted as an indicator of salivary mucins secretion. Results: Treatment resulted in the lowering of all sialic acid forms but was significant only for sialic acid bound glycosidically (p<0.05). Conclusions: In patients with pathological exposure to the acidic content of the stomach the level of salivary sialic acid bound glycosidically increases, measured as an index of mucins level. The decrease of the esophageal exposure to acidic reflux resulting from treatment leads to lowered mucins secretion. Streszczenie Wprowadzenie: mucyny śliny działają ochronnie na błonę śluzową jamy ustnej i przełyku. Wzrost wydzielania śliny i zmiana stężenia jej składników w odpowiedzi na zakwaszenie przełyku refluksem treści żołądkowej jest wynikiem odruchu przełykowoślinowego wyzwolonego stymulacją chemoreceptorów przełyku. Cel pracy: określono poziomu kwasu sjalowego w ślinie osób z chorobą refluksową przełyku i zdrowych oraz u chorych po leczeniu inhibitorami pompy protonowej. Materiał i metody: zbadano 194 osoby, w tym 100 z nowo zdiagnozowaną chorobą refluksową (grupa I). W supernatancie niestymulowanej śliny mieszanej oznaczano kwas sjalowy całkowity TSA, związany glikozydowo GSA i wolny FSA metodą nadjodanowo-rezorcynolową. Oznaczenie poziomu kwasu sjalowego związanego glikozydowo przyjęto za wskaźnik wydzielania mucyn. Wyniki: leczenie chorych spowodowało obniżenie stężenia wszystkich form kwasu sjalowego, lecz statystycznie istotnie (p<0,05) tylko glikozydowo związanego kwasu sjalowego. Wnioski: u chorych z patologiczną ekspozycją przełyku na kwaśną treść żołądkową wzrasta w ślinie stężenie kwasu sjalowego związanego glikozydowo; będącego wskaźnikiem poziomu mucyn. Zmniejszenie ekspozycji przełyku na kwaśny refluks w wyniku leczenia choroby powoduje obniżenie wydzielania mucyn. KEYWORDS: sialic acid, gastro-esophageal reflux disease HASŁA INDEKSOWE: kwas sjalowy, choroba refluksowa *Praca wykonana w ramach grantu KBN 2PO5E10627. 599
U. Kaczmarek, E. Sołtan Czas. Stomatol., Wstęp Ślina spełnia wiele funkcji w jamie ustnej dzięki zawartości różnorodnych składników organicznych i nieorganicznych. Ochronne jej oddziaływanie wynika z udziału w utrzymaniu równowagi ekologicznej w jamie ustnej poprzez usuwanie/rozcieńczanie, agregację i zmniejszanie adherencji mikroorganizmów za pomocą czynników immunologicznych i nieimmunologicznych oraz bezpośrednie działanie przeciwbakteryjne. Posiada także czynniki działające przeciwgrzybiczo i przeciwwirusowo. Działa efektywnie w utrzymaniu fizjologicznego ph w jamie ustnej i pomaga neutralizować kwaśny refluks w przełyku. Zapewnia integralność zmineralizowanych tkanek zębów poprzez usuwanie węglowodanów, poerupcyjne dojrzewanie szkliwa, wpływ na przebieg procesów demineralizacji i remineralizacji [11]. Istotna jest w przygotowaniu pożywienia do żucia, połknięcia oraz do prawidłowej percepcji smaku. Zawarte w ślinie mucyny, stanowiące około 26% zawartości białek ślinowych [2] są odpowiedzialne za efektywną lubrikację i ochronę miękkich i twardych tkanek. Tkanki miękkie są chronione przed wysuszeniem, zranieniem, owrzodzeniem i potencjalnymi czynnikami karcinogennymi poprzez kontrolę przepuszczalności błony śluzowej, ograniczenie penetracji czynników drażniących i toksyn oraz regulację kolonizacji jamy ustnej przez bakterie i wirusy [11]. Występujące w ślinie mucyny są glikoproteinami o wysokiej masie cząsteczkowej, które dzieli się na oligomeryczne (MG1) o masie cząsteczkowej powyżej 1 MDa i monomeryczne (MG2) z masą od 200 do 250 kda [2, 14]. Gruczoły podżuchwowe zawierając komórki śluzowe produkujące MG1 i komórki surowicze wytwarzające MG2 wydzielają około 30% ślinowych mucyn, podczas gdy gruczoły podjęzykowe, wargowe i podniebienne, które zawierają głównie komórki śluzowe wydzielają pozostałą część mucyn. Wydzielina gruczołów przyusznych jest pozbawiona mucyn [24]. Ślina oprócz ochrony jamy ustnej spełnia także istotną rolę w utrzymaniu integralności błony śluzowej przełyku. Ochronne mechanizmy błony śluzowej przełyku występują na trzech uzupełniających się poziomach przednabłonkowym, nabłonkowym i ponadbłonkowym. Przednabłonkowa bariera stanowi pierwsza linię obrony, w której uczestniczą nieorganiczne i organiczne składniki śliny. Objętość śliny i jej pojemność buforowa wpływają na powrót do poziomu prawidłowego obniżonego odczynu w przełyku w następstwie refluksu żołądkowo-przełykowego [17]. Organiczne składniki śliny takie jak mucyny, naskórkowy czynnik wzrostu (EGF), prostaglandyny E2 (PGE2), podobnie jak w jamie ustnej, wykazują ochronne działanie w przełyku [10, 17, 18]. W badaniach eksperymentalnych wykazano, że usunięcie gruczołów ślinowych u szczurów spowodowało wzrost przepuszczalności błony śluzowej na jony wodorowe i spadek zawartości śluzu w obrębie przednabłonkowej bariery śluzowej [16]. Składnikiem części cukrowej mucyn jest kwas sjalowy (N-acetyloneuraminowy) występujący jako cukier końcowy. Ponieważ zawartość kwasu sjalowego jest pozytywnie skorelowana z poziomem mucyn [6], stąd w badaniu własnym oznaczenie poziomu kwasu sjalowego w ślinie przyjęto za wskaźnik wydzielania mucyn. Cel pracy Celem pracy było określenie poziomu kwasu sjalowego w ślinie u osób z chorobą refluk- 600
2008, 61, 9 Choroba refluksowa przełyku sową przełyku i zdrowych oraz u chorych po leczeniu. Materiał i metody Zbadano 194 osoby w wieku od 18 do 81 lat, w tym 100 z nieleczoną chorobą refluksową przełyku (ang. gastroesophageal reflux disease GERD) zdiagnozowaną po raz pierwszy na podstawie objawów i 24-godzinnej pehametrii środprzełykowej, 32 chorych leczonych lekami z grupy inhibitorów pompy protonowej i 62 osoby zdrowe. Grupa chorych nieleczonych grupa I liczyła 53 kobiety i 47 mężczyzn w wieku wynoszącym średnio 48,0 lat. Z grupy tej wyodrębniono 32 osoby (grupa IA) będące pacjentami leczonymi przez 3 miesiące lekami z grupy inhibitorów pompy protonowej, którzy zgłosili się na powtórne badanie (grupa IB; 18 kobiet i 14 mężczyzn, średnia wieku 48,4 lata). Grupę kontrolną (grupa II) stanowili zdrowi ochotnicy w wieku wynoszącym średnio 38,8 lat (49 kobiet i 13 mężczyzn), bez objawów związanych z refluksem przełykowym i nieleczeni z powodu innych schorzeń systemowych Osoby z objawami refluksu przełykowego zostały poddane badaniu ph-metrycznemu w Pracowni Motoryki Przewodu Pokarmowego przy Klinice Gastroenterologii i Hepatologii Akademii Medycznej we Wrocławiu. Chorobę refluksową przełyku rozpoznawano, gdy wartości całkowitego czasu ph<4 wynosiły powyżej 3,4% (granica normy w Pracowni Motoryki), wskaźnik DeMeestera przewyższał wartość 14,75 oraz stwierdzano powyżej 20 refluksów na dobę i epizody refluksu trwającego ponad 5 minut. U wszystkich badanych pobierano niestymulowaną ślinę mieszaną w godzinach rannych (9.00-11.00.) po upływie przynajmniej godziny od spożycia posiłku. Podczas pobierania śliny badani byli w pozycji siedzącej z głową pochyloną do przodu. Nagromadzoną na dnie jamy ustnej ślinię spoczynkową niestymulowaną pobierano sterylną plastykową pipetką w ilości około 5 ml. Kwas sjalowy oznaczano w ślinie odwirowanej przez 10 minut w temperaturze pokojowej z szybkością 13 000 obrotów na minutę metodą nadjodanowo-rezorcynolową, w której określa się ilościowo kwas sjalowy całkowity, związany glikozydowo i wolny [9]. Metoda ta jest oparta na utlenianiu kwasem nadjodowym kwasu sjalowego i powstaniu chromogenu, który reaguje z odczynnikiem rezorcynolowym dając barwny związek. Natężenie barwy mierzono spektrofotometrycznie przy długości fali 630 nm wobec próby ślepej. Kwas sjalowy całkowity (ang. total sialic acid TSA) oznaczano po inkubacji przez 35 minut w temperaturze 0 o C, gdyż w tych warunkach zarówno kwas związany glikozydowo jak i wolny utleniany kwasem nadjodowym tworzy stabilne barwniki. Przy inkubacji w temperaturze 37 o C przez 60 minut barwnik utworzony z wolnego kwasu sjalowego ulega zniszczeniu, a pozostają stabilne barwniki powstałe w wyniku utleniania kwasu sjalowego związanego glikozydowo, a zatem oznacza się kwas sjalowy związany glikozydowo (ang. glycosides sialic acid GSA). Natomiast wolny kwas sjalowy (ang. free sialic acid FSA) oblicza się z różnicy: FSA=TSA- GSA. Stężenie kwasu sjalowego odczytywano z krzywej standardowej sporządzonej z roztworu kwasu N-actetyloneuraminowego o stężeniu 100 μg/ml. Poziomy kwasu sjalowego wyrażono w mg/l. Uzyskane dane rozpatrywano w zależności od obecności choroby refluksowej i jej leczenia farmakologicznego. Wyniki poddano analizie statystycznej za pomocą testów t-studenta, U Mann-Whitneya i Levene`a przyjmując za istotny poziom p<0,05. 601
U. Kaczmarek, E. Sołtan Czas. Stomatol., Wyniki Określenie poziomu kwasu sjalowego związanego glikozydowo przyjęto za wskaźnik wydzielania mucyn, podobnie jak Bouchoucha i wsp. [3]. U chorych na chorobę refluksową przełyku w porównaniu z osobami zdrowymi stwierdzono statystycznie istotnie wyższy poziom związanego kwasu sjalowego GSA (34,37±21,19 mg/l vs. 10,27±9,63 mg/ L). Poziomy wolnego (FSA) i całkowitego kwasu sjalowego (TSA) były również znamiennie wyższe u osób chorych (odpowiednio (29,67±16,46 mg/l vs. 18,30±10,78 mg/l i 64,37±26,97 mg/l vs. 38,61±14,97 mg/l); tab. 1. Stosunek procentowy wolnego do związanego kwasu sjalowego u chorych był znacznie niższy (o 91,6%), niż u zdrowych (86,6% vs. 178,2%); ryc. 1. U pacjentów z chorobą refluksową leczonych przez 3 miesiące lekami z grupy inhibitorów pompy protonowej zauważono obniżenie się średnich poziomów wszystkich form kwasu sjalowego, z tym, że statystycznie istotne tylko kwasu sjalowego związanego glikozydowo (37,94±24,02 mg/l vs. 28,85±13,19 mg/l, p<0,05); tab. 2. Analizując stosunek procentowy wolnego do związanego kwasu sjalowego zauważono pewien jego wzrost (o 16,8%) u pacjentów po leczeniu w porównaniu do tych samych osób przed leczeniem (84,2% vs. 67,4%); ryc. 2. Omówienie wyników i dyskusja Kwasy sjalowe, których nazwa kwasu pochodzi z greckiego słowa sialos ślina, są związkami organicznymi z grupy cukrów, N i O T a b e l a 1. Poziomy kwasu sjalowego u chorych na chorobę refluksową przełyku i zdrowych Kwas sjalowy Grupa I (N=100) Grupa II (N=62) Istotność różnic X± SD X± SD na poziomie Całkowity TSA (mg/l) 64,37±26,97 38,57±14,97 p<0,00001 Związany glikozydowo GSA (mg/l) 34,27±21,19 10,27±9,63 p<0,000001 Wolny FSA (mg/l) 29,67±16,46 18,30±10,78 p<0,00001 T a b e l a 2. Poziomy kwasu sjalowego u pacjentów z chorobą refluksową przełyku przed i po leczeniu Kwas sjalowy Grupa IA (N=32) Grupa IB (N=32) Istotność różnic X± SD X± SD na poziomie Całkowity TSA (mg/l) 63,51±18,24 53,15±17,97 p>0,05 Związany glikozydowo GSA (mg/l) 37,94±24,02 28,85±13,19 p<0,05 Wolny FSA (mg/l) 25,57±14,22 24,30±16,44 p>0,05 602
2008, 61, 9 Choroba refluksowa przełyku Ryc. 1. Stosunek procentowy kwasu sjalowego wolnego do związanego glikozydowo u chorych na chorobę refluksową przełyku (grupa I) i zdrowych (grupa II). Ryc. 2. Stosunek procentowy kwasu sjalowego wolnego do związanego glikozydowo u pacjentów z chorobą refluksową przełyku przed (grupa IA) i po leczeniu (grupa IB). pochodnymi kwasu neuraminowego. Szeroko występują w tkankach zwierzęcych, głównie jako składniki glikoprotein, mucyn i gangliozydów. Znajdują się jako końcowe cukry w oligosacharydach połączonych z częściami białkowymi lub lipidowymi. Dominującą formą u ludzi jest kwas N-acetyloneuraminowy (NANA). Oznaczanie kwasu sjalowego ma znaczenie diagnostyczne w pewnych schorzeniach systemowych. Jego wysokie stężenia stwierdzane są we krwi nie tylko w różnych rodzajach nowotworów, lecz także w chorobach sercowo-naczyniowych, reumatycznym zapaleniu stawów i reakcjach zapalnych. Poziom kwasu sjalowego uznawany jest za biomarker zawału mięśnia sercowego i cukrzycy. Ponadto może stanowić indykator efektywności leczenia przerzutów nowotworów okrężnicy i odbytu [15]. Stwierdzono wzrost kwasu sjalowego w surowicy u pacjentów z ostrą infekcją w jamie ustnej, przy czym wzrost ten był związany z ciężkością objawów zapalenia [cyt. wg 20]. Kwas sjalowy występuje w ludzkim mleku, natomiast brak jest go w odżywkach dla dzieci. Szczególnie wysoka jest jego koncentracja w mózgowych gangliozydach. W warunkach doświadczalnych wykazano, że suplementacja zwierząt kwasem sjalowym we wczesnym okresie ponatalnym zwiększa zawartość kwasu sjalowego w mózgowych gangliozydach i glikoproteinach. Z kolei dodanie gangliozydów do kultur komórkowych zwiększa wzrost neurytów i stymuluje do regeneracji neuronów w centralnym systemie nerwowym. Natomiast obniżenie egzogennego kwasu sjalowego prowadzi do zmniejsza efektywność nauczania zwierząt określonych zachowań [cyt. wg 22]. Tram i wsp. [22] wykazali, że istotnym egzogennym źródłem kwasu sjalowego dla dziecka jest mleko matki. Stwierdzili bowiem w ślinie dzieci karmionych naturalnie w porównaniu z dziećmi karmionymi sztucznie około 2-krotnie wyższy poziom wolnego kwasu sjalowego i istotnie wyższe (p=0,014) stężenie całkowitego kwasu sjalowego. Ilijma i wsp. [7] wykazali nową funkcję kwasu sjalowego (N-acetyloneuraminowego) w organizmie polegającą na usuwaniu reaktywnego tlenu. Stwierdzili, że w warunkach fizjologicznych kwas sjalowy zużywa toksyczny nadtlenek wodoru. Wiadomo, że końcowe reszty kwasu N-acetyloneuraminowego (NANA) są usuwane przez enzym neuraminidazę i uwolnione 603
U. Kaczmarek, E. Sołtan Czas. Stomatol., cząsteczki kwasu sjalowego są recyklowane lub degradowane przez inne enzymy. Zatem uwalnianie kwasu N-acetyloneuraminowego stanowi formę obrony przed zniszczeniem oksydacyjnym. Cavas i wsp. [4] zbadali poziomy aktywności antyoksydacyjnej śliny i kwasu sjalowego w ślinie niestymulowanej przed i po ćwiczeniach fizycznych judoków. Po wysiłku fizycznym stwierdzili w ślinie wzrost enzymów antyoksydacyjnych będących markerami stresu oksydacyjnego i wzrost wolnego kwasu sjalowego ślinie. Postulowali zastosowanie oznaczenia kwasu sjalowego jako alternatywnego markera stresu oksydacyjnego. Badano również związek kwasu sjalowego ze stanem jamy ustnej. Kwas sjalowy w ślinie, podobnie jak we krwi, występuje w formie wolnej i związanej. Ponieważ jest stosunkowo silnym kwasem (pka=2,6) to przy ph fizjologicznym jest całkowicie zjonizowany [8], a zatem jako czynnik chelatujący mógłby wpływać na rozwój próchnicy. Jednakże nie wykazano bezpośredniej zależności pomiędzy jego stężeniem w ślinie a intensywnością próchnicy [23]. Wykazano natomiast wiele jego pośrednich oddziaływań jako składnika mucyn. McBridge i Gisslow [12] zaobserwowali, że dodanie do śliny neuraminidazy uwalniającej kwas sjalowy z mucyn pozbawiało ślinę zdolności do indukowania agregacji bakterii Streptococcus sanguis. Wykazano, że kwas sjalowy uczestniczy w lepkości śliny [22], a lepkość śliny i zawartość mucyn są pozytywnie skorelowane z jego poziomem [6]. Główną funkcją mucyn jest ochrona powierzchni błon śluzowych przez tworzenie powlekającej warstwy działającej jako lubrikacyjny żel chroniący powierzchnie w jamie ustnej przed czynnikami mechanicznymi prowadzącymi do ich przerwania lub starcia. Shinohara i wsp. [20] wykazali u zwierząt doświadczalnych zależność między stężeniem kwasu sjalowego w ślinie i surowicy a naturalnie występującym zapaleniem dziąseł. Sugerowali, że oznaczanie kwasu sjalowego w ślinie może być przydatnym wskaźnikiem ciężkości choroby przyzębia. David i Gibbons [5] zbadali dostępność kwasu sjalowego na powierzchownych komórkach nabłonka w różnych rejonach jamy ustnej u osób z dobrą higieną jamy ustnej oraz zapaleniem dziąseł. Wykazali większe uwalnianie kwasu sjalowego z komórek pochodzących z rejonu policzkowego niż podniebienia twardego, wolnego dziąsła i języka. U osób z niezmienionym chorobowo dziąsłem stwierdzili istotnie wyższe uwalnianie kwasu sjalowego z komórek w rejonach policzkowym i wolnego dziąsła. Uważają, że dobry stan higieny jamy ustnej z brakiem gingivitis wpływa na dostępność reszt kwasu sjalowego w nabłonku jamy ustnej, a zatem należy oczekiwać ich oddziaływania na przyczepianie i kolonizację bakterii wiążących się do receptorów zawierających kwas sjalowy. W badaniu własnym oznaczano w ślinie kwas sjalowy całkowity, związany i wolny. Określenie poziomu kwasu sjalowego związanego glikozydowo przyjęto za wskaźnik wydzielania mucyn, podobnie jak Bouchoucha i wsp. [3]. Wykazano istotnie wyższy poziom związanego kwasu sjalowego (GSA) u chorych z chorobą refluksową w porównaniu ze zdrowymi (34,37±21,19 mg/l vs. 10,27±9,63 mg/l). Również poziomy wolnego i całkowitego kwasu były wyższe u osób chorych, wynosiły odpowiednio (29,67±16,46 mg/l vs. 18,30±10,78 mg/l i 64,37±26,97 mg/l vs. 38,61±14,97 mg/l). Stwierdzony wzrost kwasu sjalowego u chorych był związany ze spadkiem stosunku procentowego wolnego do związanego kwasu sjalowego w stosunku do osób zdrowych (86,6% vs. 178,2%). Po leczeniu pacjentów lekami z grupy inhibitorów 604
2008, 61, 9 Choroba refluksowa przełyku pompy protonowej zauważono obniżenie się średnich poziomów wszystkich form kwasu sjalowego, z tym, że statystycznie istotnie tylko kwasu sjalowego związanego (37,94±24,02 mg/l vs. 28,85±13,19 mg/l). Rozpatrując stosunek procentowy kwasu sjalowego wolnego do związanego zanotowano niewielki jego wzrost u pacjentów po leczeniu w porównaniu do tych samych osób przed leczeniem (84,2% vs. 67,4%). Uzyskane dane własne są odmienne od wyników badań Bouchoucha i wsp. [3], ale zgodne z badaniami Sarosiek i wsp. [18]. Bouchoucha i wsp. [3] zbadali pacjentów z objawami refluksu przełykowego i normalną lub patologiczną ekspozycją przełyku na kwas stwierdzoną w badaniu ph-metrycznym. Zanotowali najniższe poziomy wszystkich trzech form kwasu sjalowego w grupie osób z nieprawidłową ekspozycją przełyku na kwas, nieco wyższe u osób z brakiem takiej ekspozycji i objawami refluksu, a najwyższe w grupie kontrolnej. Jednakże oznaczenia kwasu sjalowego przeprowadzali w homogenizowanej ślinie całkowitej, a nie w supernatancie śliny (jak w badaniu własnym) i inną metodą, co mogło wpłynąć na porównywalność wyników badań. Natomiast Sarosiek i wsp. [18] w klinicznym eksperymencie oceniającym wpływ mechanicznej i chemicznej stymulacji przełyku na zawartość mucyn w ślinie wykazali wzrost ich wydzielania, odpowiednio 9 i 12-krotny w stosunku do badania wyjściowego. Wzrost wydzielania śliny i zmiana stężenia jej składników w odpowiedzi na zakwaszenie przełyku refluksem treści żołądkowej następuje w wyniku odruchu przełykowo-ślinowego (ang. esophageal-salivary reflex) wyzwolonego stymulacją chemoreceptorów przełyku [13]. Zatem w badaniach własnych u pacjentów z objawami refluksu i potwierdzoną patologiczną ekspozycją przełyku na kwaśną treść żołądkową w następstwie tego odruchu następowałby wzrost wydzielania w ślinie mucyn mierzonych jako stężenie związanego glikozydowo kwasu sjalowego. Zmniejszenie ekspozycji przełyku na refluks w wyniku leczenia spowodowałoby zmniejszenie stymulacji odruchu przełykowo-ślinowego i istotne obniżenie poziomu związanego glikozydowo kwasu sjalowego. Mucyny są glikoproteinami z wysoką masą cząsteczkową, charakteryzującymi się wspólnymi cechami strukturalnymi rdzeniem peptydowym, apomucyną i obecnością oligosacharydów. Uczestniczą w ochronie nabłonka przed adherencją i inwazją patogenów lub ich produktów. Udowodnione jest ochronne działanie mucyn w obrębie przewodu pokarmowego [1, 19]. Mucyny ślinowe i przełykowe są głównym składnikiem bariery śluzowo-dwuwęglanowej w przełyku. Ochronna rola mucyn zależy nie tylko od ich zdolności do zapewnienia niezakłóconej warstwy śluzowo-dwuwęglanowej stanowiącej barierę, lecz także od zdolności do utrudniania dyfuzji jonu wodorowego wynikającej z hydrofobowości oraz interakcji z fosfolipidami [19, 21]. Zatem ślinowe mucyny dzięki swoim właściwościom stanowią zarówno ochronną barierę żelową na powierzchni błony śluzowej przełyku jak i rozpuszczalny lepki lubrikant w jego świetle [3]. Jednakże ich wydzielanie może być upośledzone u pacjentów z refluksowym zapaleniem przełyku będącym powikłaniem choroby refluksowej. Bowiem Sarosiek i wsp. [19] nie wykazali istotnych różnic w szybkości wypływu mucyny (tj. stężenia wydzielonego w czasie minuty) pomiędzy pacjentami z refluksowym zapaleniem przełyku a osobami zdrowymi. Z innych badań [13] wynika również obniżone wydzielanie mucyn przez podśluzówkowe gruczoły śluzowe przełyku u chorych z refluksowym zapaleniem przełyku w warunkach doświadczenia klinicznego symu- 605
U. Kaczmarek, E. Sołtan Czas. Stomatol., lującego naturalny refluks żołądkowo-przełykowy przez perfuzję przełyku roztworami samego kwasu chlorowodorowego (HCl) i z dodatkiem pepsyny. Podsumowanie W badaniach własnych, w ślinie chorych z rozpoznaną, nieleczoną chorobą refluksową przełyku stwierdzono, w porównaniu do osób zdrowych, istotny wzrost stężenia kwasu sjalowego wolnego, związanego glikozydowo i całkowitego. Leczenie chorych na chorobę refluksową lekami z grupy inhibitorów pompy protonowej spowodowało istotny spadek poziomu związanego glikozydowo kwasu sjalowego w ślinie będącego wskaźnikiem poziomu mucyn. Wnioski 1. U chorych z patologiczną ekspozycją przełyku na kwaśną treść żołądkową prawdopodobnie w następstwie odruchu przełykowo- -ślinowego wzrasta w ślinie stężenie związanego glikozydowo kwasu sjalowego będącego wskaźnikiem poziomu mucyn. 2. Zmniejszenie ekspozycji przełyku na kwaśny refluks w wyniku leczenia choroby powoduje obniżenie wydzielania mucyn w następstwie zmniejszonej stymulacji chemoreceptorów przełyku. Piśmiennictwo 1. Allen A, Flemström G, Garner A, Kivilaakso E: Gastroduodenal mucosal protection. Physiol Rev 1993, 73, 4: 823-857. 2. Amerongen A V, Bolscher J G, Veerman E C: Salivary mucins: protective functions in relation to their diversity. Glycobiology 1995, 5, 8: 733-740. 3. Bouchoucha M, Callais F, Renard P, Ekindjian O G, Cugnenc P H, Barbier J P: Relationship between acid neutralization capacity of saliva and gastro-oesophageal reflux. Arch Physiol Biochem 1997, 105, 1: 19-26. 4. Cavas L, Arpinar P, Yurdakoc K: Possible interactions between antioxidant enzymes and free sialic acids in saliva: a preliminary study on elite judoists. Int J Sports Med 2005, 26, 10: 832-835. 5. Davis G, Gibbons R J: Accessible sialic acid content of oral epithelial cells from healthy and gingivitis subjects. J Periodontal Res 1990, 25, 4: 250-253. 6. Gottschalk A, Thomas M A: Studies on mucoproteins. V. The significance of N-acetylneuraminic acid for the viscosity of ovine submaxillary gland mucoprotein. Biochim Biophys Acta 1961, 46, 1: 91-98. 7. Iijima R, Takahashi H, Namme R, Ikegami S, Yamazaki M: Novel biological function of sialic acid (N-acetylneuraminic acid) as a hydrogen peroxide scavenger.febs Lett 2004, 561, 1-3: 163-166. 8. Jaques L W, Brown E B, Barrett J M, Brey W S Jr, Weltner W Jr: Sialic acid. A calcium-binding carbohydrate. J Biol Chem 1977, 252, 13: 4533-4538. 9. Jourdian G W, Dean L, Roseman S: The sialic acids. XI. A periodate-resorcinol method for the quantitative estimation of free sialic acids and their glycosides. J Biol Chem 1971, 246, 2: 430-435. 10. Li I, Yu Z, Piascik R, Hetzel D O, Rourk R M, Namiot Z, Sarosiek J, McCallum R W: Effect of esophageal intraluminal mechanical and chemical stressors on salivary epidermal growth factor in humans Am J Gastroenterol 1993, 88, 10: 1749-1755. 11. Mandel I D: The functions of saliva. J Dent Res 1987, 66: 623-627. 12. McBride B C, Gisslow M T: Role of sialic acid in saliva-induced aggregation of Streptococcus sanguis. Infect Immun 1977, 18, 1: 35-40. 606
2008, 61, 9 Choroba refluksowa przełyku 13. Namiot Z, Sarosiek J, Marcinkiewicz M, Edmunds M C, McCallum R W: Declined human esophageal mucin secretion in patients with severe reflux esophagitis. Dig Dis Sci 1994, 39, 12: 2523-2529. 14. Nielsen P A, Mandel U, Therkildsen M H, Clausen H: Differential expression of human high-molecular-weight salivary mucin (MG1) and low-molecular-weight salivary mucin (MG2). J Dent Res 1996, 75, 11: 1820-1826. 15. Painbeni T, Gamelin E, Cailleux A, Le Bouil A, Boisdron-Celle M, Daver A, Larra F, Allain P: Plasma sialic acid as a marker of the effect of the treatment on metastatic colorectal cancer. Eur J Cancer 1997, 33, 13: 2216-2220. 16. Sarosiek J, Feng T, McCallum R W: The interrelationship between salivary epidermal growth factor and the functional integrity of the esophageal mucosal barrier in the rat. Am J Med Sci 1991, 302, 6: 359-363. 17. Sarosiek J, McCallum R W: Do salivary organic components play a protective role in health and disease of the esophageal mucosa? Digestion 1995, 56, Suppl 1: 32-37. 18. Sarosiek J, Rourk R M, Piascik R, Namiot Z, Hetzel D P, McCallum R W: The effect of esophageal mechanical and chemical stimuli on salivary mucin secretion in healthy individuals. Am J Med Sci 1994, 308, 1: 23-31. 19. Sarosiek J, Scheurich C J, Marcinkiewicz M, McCallum R W: Enhancement of salivary esophagoprotection: rationale for a physiological approach to gastroesophageal reflux disease. Gastroenterology 1996, 110, 3: 675-681. 20. Shinohara M, Ohura K, Ogata K, Inoue H, Miyata T, Yoshioka M: The relationship between the sialic acid concentrations in the serum and whole saliva in rats with naturally occurring gingivitis. Jpn J Pharmacol 1994, 64, 1: 61-63. 21. Slomiany B L, Murty V L, Sarosiek J, Piotrowski J, Slomiany A: Role of associated and covalently bound lipids in salivary mucin hydrophobicity: effect of proteolysis and disulfide bridge reduction. Biochem Biophys Res Commun 1988, 30, 151, 3: 1046-1053. 22. Tram T H, Brand Miller J C, McNeil Y, McVeagh P: Sialic acid content of infant saliva: comparison of breast fed with formula fed infants. Arch Dis Child 1997, 77, 4: 315-318. 23. Williams J E: Relationship of sialic acid to dental caries. J Dent Res 1967, 46, 3: 514 521. 24. Zalewska A, Zwierz K, Żółkowski K, Gindzieński A: Structure and biosynthesis of human salivary mucins. Acta Biochim Polon 2000, 47, 4: 1067-1079. Otrzymano: dnia 21.VII.2008 r. Adres autorek: 50-425 Wrocław, ul. Krakowska 26 Tel./Fax: 071 7840362 e-mail: stomzach@stom.am.wroc.pl 607