Klater poób na lepzą wpółpracę przediębiortw Tworzenie klatrów w Polce od niedawna tało ię tematem modnym. Jako innowacyjne przedięwzięcie idea taka daje możliwość dofinanowania ze środków Unii Europejkiej. Biorąc pod uwagę, że niektóre inwetycje w ramach inicjatywy klatrowej mogą uzykać 100 proc. dofinanowanie, warto uważnie prześledzić jak te pieniądze pozykać. W niniejzym artykule kupimy ię na określeniu czym jet klater, jakich korzyści możemy podziewać ię inicjując takie powiązanie oraz jak powołać klater do życia. Przediębiorcy z Zachodniej Europy docenili już dawno, że można owocnie wpółpracować ze woją konkurencją. W nazym kraju świadomość tego tanu rzeczy dopiero ię rozwija. W literaturze i praktyce znane ą różnorodne formy wpółpracy przediębiorców. Tradycyjnie ą to wzelkiego rodzaju aliane trategiczne, zintegrowane łańcuchy dotaw czy wpólne przedięwzięcia badawczo-rozwojowe. Zależnie od intenywności wpółpracy oraz rodzaju wytępujących powiązań można mówić o porozumieniach, licencjach, franchiingu, konorcjach B+R czy ieciach wpółpracy. Tak amo różnie jet z formami podejmowanej wpółpracy: formalna i nieformalna, jednotkowa i ponawiana, krótko- lub długoterminowa. Zgodnie z definicją Portera 1 klater to: Geograficzne kupiko wzajemnie powiązanych firm, wypecjalizowanych dotawców, jednotek świadczących uługi, firm działających w pokrewnych ektorach i związanych z nimi intytucji w pozczególnych dziedzinach, konkurujących między obą, ale również wpółpracujących. Poza definicją itnieją pewne oznaki, po których można poznać klater: na określonym terytorium wytępuje koncentracja małych i średnich przediębiortw MSP, 1 M.E. Porter: Porter o konkurencji, PWE, Warzawa 2001. Klatry w branży pożywczej trudne początki Klatry w branży pożywczej w Polce zaczęły powtawać całkiem niedawno. W PPiC pialiśmy o klatrze Bioprodukt powołanym w 2007 r. i o klatrze Żywność z Pomorza, którego założenie ogłozono w 2008 r. Ta nowa forma wpółpracy firm i intytucji natrafia na przezkody, o których mowa w artykule. W praktyce ą jezcze inne, o których warto wiedzieć. Na brak zrozumienia ze trony władz amorządowych narzeka preze klatra Naturalnie z Podlaia Elżbieta Puławka-Breś. Ten klater pożywczy ma pomył na markę o tej amej nazwie. W 2007 r. zotał on uhonorowany przez urząd marzałkowki wyróżnieniem w dorocznym konkurie Podlaka marka roku w kategorii pomył. Dotychcza tworzono koncepcję i logo marki, która w założeniu poza żywnością (wyelekcjonowanymi produktami) ma również promować region. Klater potrzebuje wparcia, choćby w potaci lokalu na biuro mówi preze Puławka-Breś, i nie może ię doczekać odpowiedniej decyzji władz. Katarzyna Cupryś wytępujące zgrupowanie MSP jet względnie jednorodne (np. należą do tych amych egmentów rynku), itnieją ilne i trwałe relacje (interakcje) miedzy przediębiortwami (w różnych formach), przediębiortwo działające w ytemie ma dotęp do uług handlowych i niehandlowych, itnieje wpólna kultura. Główne motywy tworzenia klatrów to globalizacja rynków, internacjonalizacja działalności przediębiortw, wzrot koztów (funkcjonowania i rozwoju przediębiortw), gwałtowne zmiany techniczne i technologiczne, a w konekwencji krócenie cyklu życia produktów, a także czynniki polityczne i regionalne. Nie itnieje jeden model klatra podobnie jak nie ma całościowej typologii klatrów. Powiązania kztałtują ię zależnie od możliwości danej gopodarki, w określonych warunkach połeczno-gopodarczych. Klatry powtają w więkzości ektorów gopodarki, zarówno w przemyśle jak i uługach czy rzemiośle. O powiązaniach można mówić na poziomie regionu lub kraju (itnieją także klatry międzynarodowe). Zależnie od kładu podmiotów klatra różny jet poziom innowacyjności i zaawanowania technologicznego oraz jego perpektywy rozwoju. Model tworzenia powiązań kooperacyjnych Budowanie klatra odbywa ię najczęściej intuicyjnie, gdyż innowacyjna firma, która kreuje popyt na woje produkty czy uługi, mui kupić wokół iebie zaoby naturalne czy zaoby rozwijane w regionie, a ponadto pecyficzną wiedzę, tradycyjny know-how lub korzytać z lokalnej bazy naukowej. Kolejnym Klater Żywność z Pomorza jak informuje Sylwia Badowka z Intytutu Badań nad Gopodarką Rynkową (który jet jedną z 52 intytucji i firm, których przedtawiciele zdecydowali ię założyć klater), za jedną z ważniejzych trudności uważa wybór formy prawnej wpółpracy. Należy ją dotoować do dalekoiężnych celów organizacji oraz poobów finanowania działalności. Po dość długiej dykuji zdecydowano ię na powołanie towarzyzenia. Obecnie organizacja czeka na rejetrację w ądzie. W grudniu 2008 r. złożyła wnioek do Agencji Rozwoju Pomorza o środki z Regionalnego Programu Operacyjnego dla woj. pomorkiego (grant na wparcie klatrów). Obecnie opracowywane jet logo nowej marki i trona internetowa. Na drugie półrocze 2009 r. zaplanowano rozegranie konkuru na produkt pomorki. Docelowo ma być organizowany w dwóch edycjach: wioennej i jeiennej, by objąć produkty jednego i drugiego ezonu. Marta Stu 6
7
Klater poób na lepzą wpółpracę... c.d. etapem budowy powiązania kooperacyjnego jet przyciągnięcie wykwalifikowanych pracowników (co w więkzym wymiarze może przekładać ię na tworzenie pecjalitycznego rynku pracy) i umiejętne korzytanie z ytemu finanowego. Nowe inwetycje przyciągają nowych dotawców i nowe firmy. Powiązanie zaczyna być opłacalne. Generowane zyki ą inwetowane w infratrukturę, powiązanie zykuje aprobatę władz regionalnych i równocześnie natępuje rozwój intytucji okołobizneowych (branżowe, pośredniczące itp.). O dojrzałym klatrze możemy mówić, gdy w wyniku wymiany informacji natępuje tworzenie ię wiedzy ukrytej, przypiezenie proceu uczenia ię, przepływu informacji i wiedzy, czyli generalnie poprawa wpółpracy. Partnerami powiązań kooperacyjnych ą zatem przediębiortwa, intytucje pośredniczące w tranferze technologii, nauka i fera badań (prywatne i publiczne uczelnie wyżze oraz intytuty naukowe), a także władze publiczne w topniu w jakim inpirują badania i wprowadzają innowacje. Pomiędzy partnerami wytępują różnego rodzaju zależności. Część z nich może tanowić kanały tranferu wiedzy. Do wymiany informacji, która towarzyzy wpółpracy, dochodzi najczęściej jeśli pomiędzy przediębiortwami zachodzą różnego rodzaju interakcje. W tranfer wiedzy może być także zaangażowana publiczna fera B+R. Na kolejnym etapie dojrzewania klatra może zaitnieć rynkowa dyfuzja technologii, a wraz z nią tranfer i zwiękzenie mobilności pracowników. Wzytkie te czynniki wpływają na tworzenie nowej jakości w danej branży. Można obie zadać pytanie, czy dla inicjacji i prężnego rozwoju klatra nie wytarczy udział amych przediębiorców? Odpowiedź jet tylko z pozoru oczywita. Z jednej trony wydaje ię, iż dla kreowania nowych rozwiązań, które dają przewagę na rynku wytarczy ilna koalicja firm z branży i dopływ pieniędzy. Szybko można przekonać ię, że korzytniej znaleźć ojuzników, którzy będą wpierać naze inicjatywy w poób intytucjonalny. Dzięki polityce prowadzonej przez władze publiczne, na przykład: poprzez utawodawtwo możliwa jet zczelniejza ochrona praw intelektualnych czy wpierająca branżę regionalna polityka innowacyjna. W zależności od potrzeb otoczenie intytucjonalne może oddziaływać na ytem nauki i zkoleń, a dzięki temu wpływać na ytem kztałcenia niezbędnych nam pracowników. Wrezcie, wyłącznie na poziomie władz możliwe ą zmiany w infratrukturze innowacji ytem komunikacyjny czy tranportowy na danym terenie. Wzelkie tego typu interakcje powinny cechować ię otwartością. Przykładowo: utrzymując kontakty z ośrodkami innowacji do klatra wpływa wiedza poza danego ytemu, co może przekładać ię na nowe rozwiązania gwarantujące rozwój. Należy brać pod uwagę cechy intytucji wynikające z zakorzenienia w danym środowiku: kultura zachowań na poziomie firm, natawienie władz publicznych, połeczności lokalnej. Na dalzą metę nie ma enu formowanie klatra na iłę, tylko dlatego, że kuzą dotacje ze środków europejkich. Inicjatywy podejmowane w ramach ieci Inicjatorami powiązania najczęściej ą przediębiortwa. Wpółpraca początkowo opiera ię na budowaniu wpólnej trategii marketingowej. W ramach wpółpracy pionowej przediębiorcy mogą układać łańcuch wartości (podwykonawtwo produkcyjne, wpólna realizacja określonych tadiów proceu produkcyjnego czy wpółtworzenie produktów finalnych na zaadach partnertwa) lub w relacji producent/konument działalność komercyjna (zakup produktów i uług, zamówienia na prace B+R, ekpertyzy zlecane intytucjom B+R, zakup aparatury badawczej). Wpółpraca pozioma w zakreie działalności B+R to prowadzenie wpólnych badan (badania podtawowe, toowane, prace rozwojowe), zawieranie porozumień licencyjnych, wpólne patenty, zakup/przedaż patentów. Ponadto w ramach klatra przediębiorcy realizują zereg działań nieformalnych: organizują potkania wymiana wiedzy i doświadczeń, wpólnie biorą udział w konferencjach, zkoleniach, eminariach naukowych, targach branżowych, wydają wpólne publikacje naukowe, tworzą konorcja badawczo-rozwojowe, uczetniczą w towarzyzeniach, izbach branżowych, prowadzą działania lobbingowe. Inne mniej popularne działania to: świadczenie/zakup uług zkoleniowych, informacyjnych i doradczych; tworzenie firm odprykowych (pin-off); wynajmowanie/udotępnianie powierzchni lokalowych, oprzyrządowania, infratruktury; dokonalenie zawodowe; zatrudnianie, organizacja praktyk pracowników naukowych w przediębiortwach; działania podejmowane przez firmy w ramach edukacji tudentów (wykłady w intytucjach B+R, zkolenia, praktyki, granty, taże itp.) Bariery rozwoju klatrów w Polce Trudno mówić o wpółpracy, jeśli wokół itnieje tylko czyhająca na naze potknięcie konkurencja. Właśnie tak potrzegana filozofia konkurencji dominuje w polkiej tradycji i światopoglądzie. Barierą mentalną jet także niki poziom zaufania i brak wiedzy na temat klatrów. Kolejnym ograniczeniem ą łabe powiązania formalne między firmami oraz płytkie formy wpółpracy. Sporadycznie potyka ię wpółpracę firm w zakreie działalności badawczo-rozwojowej czy tałe relacje z ektorem B+R. Okazjonalnie realizowana jet wpółpraca z władzami regionalnymi. Barierą powtawania klatrów jet niki poziom innowacyjności w polkich przediębiortwach. Przejawem tego tanu rzeczy jet brak innowacji o kali międzynarodowej oraz bardzo nika liczba uzykiwanych patentów. Otatecznie Polka wciąż boryka ię z problemami intytucjonalnymi: niezreformowany ektor B+R oraz niedotateczny rozwój intytucji pośredniczących i infratruktury finanowej. Przełanki za wytępowaniem klatrów w Polce Wyraźne tendencje do koncentracji pewnych obzarów działalności, Uwarunkowania hitoryczne rozwój branż opartych na zaobach naturalnych regionu oraz zaobach rozwijanych w regionie w dłużzej perpektywie czaowej, Tradycyjne zagłębia okręgi przemyłowe, Kztałcenie kadr w danych regionach funkcjonowanie uczelni o wyprofilowanych kierunkach tudiów zgodnie z tradycjami regionu, w odpowiedzi na rozwój określonych 8
9
Klater poób na lepzą wpółpracę... c.d. gałęzi gopodarki w regionie, zgodnie z trendami światowymi, Wyniki badań, Wiedza powzechna, Pierwze doświadczenia w zakreie inicjatyw klatrowych. Korzyści z funkcjonowania klatra Korzyści związane z regionalną koncentracją działalności: uzykanie przewagi logitycznej regionu, tworzenie w regionie lokalnej ieci dotawców i nabywców, uzykanie logitycznych korzyści z blikości lokalizacyjnej, wykorzytanie itniejącego w regionie potencjału naukowego, pozykiwanie i zatrzymanie pecjalitów wyokiej klay, przyciągnięcie kapitału niezbędnego do prowadzenia działalności bizneowej, tworzenie kutecznych mechanizmów wparcia działalności przez władze regionu, promocja regionu. Bezpośrednie korzyści dla przediębiortw: ograniczenie ryzyka działalności, korzyści kali produkcji, racjonalizacja produkcji, wymiana i/lub badania i rozwój komplementarnych zaobów (kapitał, wiedza, technologia, patenty), tymulowanie konkurencji, rozwój kluczowych kompetencji partnerów, pokonywanie barier adminitracyjnych, unikanie dublowania wyiłków, dotęp do ieci powiązań i kontaktów partnera, zwiękzenie potencjału innowacyjnego, zybza dyfuzja innowacji, tranfer technologii, krócenie cyklu życia produktów, uzykanie wyżzej produktywności, niżze kozty działalności, podział koztów, dotęp do źródeł finanowania, tworzenie nieformalnych kontaktów (potkania, wpólny język, kultura). Forma prawna Spółka cywilna Spółki oobowe (jawna, partnerka, komandytowa, komandytowo-akcyjna) Spółki kapitałowe (z o.o. i S.A.) Stowarzyzenie Fundacja Umowa, konorcjum Spółdzielnia Rolnicza grupa producencka Podtawa prawna funkcjonowania Utawa z dnia 15 września 2000 roku Kodek półek handlowych Utawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodek cywilny Utawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o towarzyzeniach Utawa z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach Utawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodek cywilny Utawa z dnia 16 września 1982 r. Prawo półdzielcze Utawa z dnia 15 września 2000 r. o grupach producentów rolnych i ich związkach oraz o zmianie innych utaw Związek pracodawców Utawa z dnia 23 maja 1991 r. o organizacjach pracodawców Zalety i wady pozczególnych form prawnych klatra Forma Zalety Wady Finanowanie Stowarzyzenie tania" oobowość prawna bez odpowiedzialności majątkowej członków non-profit trudne zarządzanie w zmiennym gronie członków kładki członkowkie, działalność tatutowa, funduze publiczne Umowa cywilnoprawna, konorcjum elatyczność zaad wpółpracy brak oobowości prawnej brak przejrzytej formy organizacyjnej i rozliczeniowej każdorazowo przez grupę podmiotów zaintereowanych realizacją danego projektu, funduze publiczne Spółka cywilna zybkie i tanie" założenie pełna odpowiedzialność majątkowa wpólników, brak oobowości prawnej wkłady wpólników działalność gopodarcza finanowanie zewnętrzne (kredyty, leaing, funduze publiczne) Spółka kapitałowa tabilna i przejrzyta w zarządzaniu, oobowość prawna bez odpowiedzialności majątkowej wpólników/ akcjonariuzy koztowna i długotrwała rejetracja oraz wyżze kozty funkcjonowania wkłady wpólników, działalność gopodarcza, finanowanie zewnętrzne (kredyty, leaing, funduze publiczne i prywatne) 10
11
Podtawy prawne działania klatra w Polce Aktualnie w polkim prawie gopodarczym nie ma żadnych regulacji prawnych działania klatrów (nie ma określonej utawowo, prawnej formy organizacyjnej klatra). Polkie prawo przewiduje zereg form organizacyjnych, które można wykorzytać do ich tworzenia. Aby aplikować o dofinanowanie ze środków UE konieczne jet poiadanie oobowości prawnej, czyli klater powinien mieć formę towarzyzenia lub półki kapitałowej. Wymóg ten jet niezbędny niezależnie od planowanego zaięgu klatra (regionalny lub ogólnopolki). W przypadku aplikowania o dotację na klater ponadregionalny (w ramach PO IG, Działanie 5.1) należy pamiętać o konieczności formalnego itnienia klatra co najmniej 12 mieięcy przed aplikowaniem o dotację. Klater poób na lepzą wpółpracę... c.d. Przykładowo, w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego (RPO WM, Działanie 1.6) itnieje możliwość aplikowania jako itniejący klater lub dopiero tworzone powiązanie, które będzie rezultatem projektu. Jak zorganizować prawny klater Koordynator, czyli lider powiązania powinien w porozumieniu z pozotałymi członkami klatra opracować plan dla pozczególnych obzarów działalności. Plan działań może przybrać potać matrycy lub pozczególnych opiów. Poniżej zaprezentowany jet podział na kluczowe obzary oraz przypiane do nich przykładowe działania 2. Działanie Definicja Przykład działania ZARZĄDZANIE jako obzar pracy kadry kierowniczej mającej na celu wprowadzić w życie wzelkie apekty organizujące grupę klatrową Sprawne i kuteczne zarządzanie inicjatywą klatrową oraz informacją i komunikacją w grupie, w tym np. uruchomienie intranetu portalu wymiany informacji, opracowanie harmonogramu realizacji działań MARKETING + PR Marketing jako proce planowania i realizacji koncepcji, ceny, dytrybucji i promocji idei, dóbr i uług w celu doprowadzenia do wymiany, która daje atyfakcję jednotce, a jednocześnie realizuje cele firmy (grupy) prowadzącej (wpólny) marketing 4 PR jako przemyślane, planowane i ytematyczne tarania wytworzenia i podtrzymania wzajemnego zrozumienia między organizacją a jej publicznością 3 Zdobywanie nowych rynków zbytu poprzez uprawnienie działań promocyjnych i dytrybucyjnych oraz wykreowanie wpólnej, ilnej marki regionalnej np. opracowanie trategii marketingowej dla inicjatywy klatrowej; Budowanie wizerunku grupy, np. opracowanie zaad wpółpracy z partnerami, mediami i jednotkami amorządu terytorialnego. KAPITAŁ LUDZKI pozaekonomiczny warunek rozwoju gopodarczego, rozwój kapitału ludzkiego jako proce budowania zaufania połecznego w grupie Pozykiwanie i rozwój niezbędnych zaobów ludzkich dla branży, np. nawiązanie wpółpracy z cechem rzemieślniczym i placówkami oświatowymi w apekcie kztałcenia teoretycznego i praktycznego pracowników zgodnie z potrzebami branży TECHNOLOGIA jako wykorzytywane procey oraz warunki, w jakich wytwarzane ą produkty grupy oraz pooby wprowadzania innowacyjnych rozwiązań Poprawa innowacyjności, dotępności do urowca oraz relacji z dotawcami, np. wzrot innowacyjności przediębiortw w apekcie technologicznym, produktowym i proceowym; tworzenie grup zakupowych FINANSE jako obzar uwzględniający możliwości finanowania działań grupy na podtawie opracowanych raportów Lobbowanie i nawiązanie wpółpracy z jednotkami finanowymi dla opracowania korzytnych dla przediębiorców ofert finanowych. INTER-NACJONALIZACJA jako obzar zajmujący ię planowaniem wizyt tudyjnych, opracowywaniem planów uczetniczenia w targach zagranicznych oraz pełnej obługi ekportowej Wybór kanałów dytrybucji produktów na rynkach zagranicznych (np. partnerka ieć dytrybucji); opracowanie planu udziału w targach zagranicznych 2 Na podtawie www.ekomarketing.net 3 definicja Amerykańkiego Stowarzyzenia Marketingu Wiśniewki A., Marketing, Warzawa 1995 4 J. Krawulki, Public Relation. Wybrane zagadnienia, Poznań 2000 12