EDUKACJA I ROZWÓJ w dziale Baza wiedzy Warto przeczytać! Efekt Pigmaliona Kariera naukowa w Polsce. Warunki prawne, społeczne i ekonomiczne Andrzej Rozmus, Stanisław Waltoś Wolters Kluwer Polska LEX 2012 W każdej organizacji proces rozwoju pracowników powinien być ukierunkowany na potrzeby organizacji. To misja i strategia organizacji wyznacza potrzeby kadrowe, niezbędne umiejętności pracowników i ich kierunki rozwoju. s. 105 Rola kontekstu w szkoleniach językowych Niedawno, po zakończeniu kursu językowego, pewien dyrektor z dużej korporacji powiedział mi: Musimy zmienić percepcję szkoleń z angielskiego, bo nie chodzi już tylko o doskonalenie warsztatu komunikacyjnego. Chodzi o otwieranie umysłu. Taka opinia mogła być wypowiedziana jedynie przez osobę, której szkolenie zostało skrojone na miarę. Pierwszym krokiem w tym kierunku jest wybór właściwej metodyki i materiałów szkoleniowych. 92 Personelplus kwiecień2013
Kolejna zaleta metodyki CBI to silna kontekstualizacja prezentowanego języka. Ktoś kiedyś powiedział, że wyrwany z kontekstu jesteś niczym i miał zupełną rację. Bez silnego zaczepienia języka obcego w istotnym z naszego punktu widzenia kontekście prawdopodobieństwo zapamiętania jego struktur znacznie spada. Maciej Duszyński, czytaj w tekście poniżej. Maciej Duszyński DDobór materiałów szkoleniowych na kursy językowe nigdy nie był łatwym zadaniem. Z jednej strony podręczniki wyznaczają spójne ramy szkoleniowe, z drugiej natomiast zazwyczaj bazują na materiałach sprzed kilku lat i nie zawsze są styczne z zainteresowaniami słuchaczy. Co zrobić zatem, aby w świecie szybkiego postępu technologicznego, nieograniczonego dostępu do informacji oraz dynamicznie zmieniającego się języka uczynić szkolenia językowe jak najatrakcyjniejszymi i najaktualniejszymi, a jednocześnie sprawić, by ich wyniki były mierzalne w zrozumiały sposób? Jedną z odpowiedzi na to pytanie może być oparcie szkolenia na metodyce Content Based Instruction (CBI), czyli zorientowanej na treść przekazu. Trochę teorii Metodyka CBI zakłada, że tematyka realizowanego materiału jest równie istotna jak praca nad samym językiem. W praktyce oznacza to, iż tematyka szkolenia językowego powinna znajdować się w sferze zainteresowań słuchacza. Tym samym szkolenia oparte na metodyce CBI są skrojone na miarę nie tylko na płaszczyźnie zagadnień językowych, ale też tematycznych. Uzasadnienie takiego podejścia wynika bezpośrednio z tego, jak działa ludzki mózg. Dzięki rozwojowi nauk kognitywnych wiadomo, że do przeprowadzenia wszelkich czynności intelektualnych (np. myślenie, komunikowanie się, rozwiązywanie problemów czy uczenie się) mózg na równi angażuje swoją znajomość procesów, czyli sposobów radzenia sobie z określonym zadaniem, jak również posiadaną wiedzę na dany temat. Wszelkie próby rozwijania kwiecień2013 Personelplus 93
EDUKACJA I ROZWÓJ Metodyka Content Based Instruction w efektywnym nauczaniu języków 1 T.G. Sticht, The theory behind content-based Instruction, http:// www.ncsall.net/index.html@ id=433.html, dostęp: 21 lutego 2013 r. umiejętności kognitywnych (np. komunikacji) w oparciu o udoskonalanie znajomości procesów (np. czytanie lub pisanie) są mało efektywne, jeśli tematyka materiału wejściowego nie leży w obszarze zainteresowań lub wiedzy danej osoby. Aby udowodnić powyższe twierdzenia, przeprowadzono serię badań. W jednym z nich brały udział dwie różne grupy testowe. Jedna składała się z osób o wysoko rozwiniętych umiejętnościach czytania, bez znajomości danego zagadnienia, druga z osób o słabo rozwiniętych umiejętnościach czytania, lecz dobrze zaznajomionych z daną tematyką. Okazało się, że w obydwu przypadkach tekst został zrozumiany w 70 proc. 1 Z punktu widzenia szkoleń językowych oznacza to, że materiały autentyczne (wszystkie teksty, filmy itp. niespreparowane do użytku edukacyjnego) można śmiało wprowadzać u osób niewładających biegle danym językiem, ale orientujących się w danej tematyce. Jest to jedna z wielu zalet metodyki CBI. Zalety Podstawowym atutem metodyki CBI jest to, że bazuje ona przede wszystkim na materiałach autentycznych, dopasowanych do zainteresowań słuchacza. Tym sposobem łatwiej jest rozmawiać o samym języku, np. analizując struktury gramatyczno-leksykalne. Materiały autentyczne prezentują język w jego najużyteczniejszej i najciekawszej formie jest on żywy, zawiera ogrom słownictwa (formalnego i potocznego), są w nim konstrukcje gramatyczne w swoim naturalnym środowisku oraz pojawia się w nim specyficzna dla danego zagadnienia metaforyka. Dodatkowo teksty autentyczne zawierają często literówki, nieścisłości, błędy językowe i stylistyczne. Innymi słowy, nie jest to język spreparowany laboratoryjnie, aby doskonale prezentował się w podręczniku. Dzięki temu można w słuchaczach podnieść poziom pewności siebie zwłaszcza w mówieniu ponieważ widzą oni, że błędy językowe (oczywiście w granicach rozsądku) są czymś zupełnie naturalnym również wśród rodzimych użytkowników danego języka. Kolejna zaleta metodyki CBI to silna kontekstualizacja prezentowanego języka. Ktoś kiedyś powiedział, że wyrwany z kontekstu jesteś niczym i miał zupełną rację. Bez silnego zaczepienia języka obcego w istotnym z naszego punktu widzenia kontekście prawdopodobieństwo zapamiętania jego struktur znacznie spada, mimo że wysiłek wkładany w ich zapamiętanie znacznie wzrasta. Kluczem do efektywnej nauki języka jest umiejscowienie go w ważnym dla nas kontekście oraz wytworzenie sieci połączeń i skojarzeń. Trudno jest np. zapamiętać nazwy drzew zarówno w języku ojczystym, jak i obcym, gdy rzadko kiedy poruszamy się w sprzyjających ich zapamiętaniu kontekstach komunikacyjnych. Podobnie jest z każdym innym rodzajem słownictwa oraz strukturami gramatycznymi gdy konteksty komunikacyjne, w których się pojawiają, są nam obce, trudno jest znaleźć w sobie wystarczająco silną motywację, aby wszystko zapamiętać. Kontekstualizacja i ciekawa tematyka materiałów autentycznych pozwala wykorzystać je do zaprezentowania skomplikowanych zagadnień językowych w przystępny sposób. Inaczej zapamiętuje się np. okresy warunkowe, gdy w podręczniku pojawia się historyjka o niejakim Stevie, który gdyby nie zapomniał portfela, to kupiłby frytki i nie byłby teraz głodny, a inaczej gdy rozmawiamy z pasjonatem skydivingu o tym, co mogłoby się stać, gdyby Felixowi Baumgartnerowi nie zadziałał system podgrzewania kasku. Na szkoleniach biznesowych metodyka CBI umożliwia bardzo elastyczne poruszanie się po ważnych dla słuchacza tematach. W odróżnieniu od kursu opartego na książce nie ma tu sztywnych ram definiujących opracowywane zagadnienia tematyczne i językowe czasami pojedyncze słowo potrafi wyznaczyć tematykę kolejnych zajęć. Przykładowo przy okazji dyskusji dotyczącej wdrożenia dyrektywy ubezpieczeniowej Solvency II możemy zaczepić o tematykę z zakresu analizy danych i prezentacji. Dlatego kolejne zajęcia mogą dotyczyć obszaru CRM, w tym analizy i modelowania dużej liczby danych (Big Data) oraz przygotowywania prezentacji (np. w kontekście najnowszych badań psychologicznych i tzw. paradoksu prezentera). Materiały wybrane na zajęcia nie będą pochodziły z podręczników do angielskiego, lecz z na bieżąco aktualizowanych stron WWW renomowanych wydawnictw 94 Personelplus kwiecień2013
biznesowych. Analiza na poziomie samego języka opiera się wtedy na materiałach, których tematyka z natury pasjonuje słuchacza. Motywacja Takie elastyczne przeplatanie rzeczywistości doświadczanej na co dzień z poszerzaniem kompetencji językowych w obrębie interesującej tematyki działa jak dopalacz dla motywacji. Jest to niesamowicie istotne zwłaszcza na wysokich poziomach zaawansowania, gdzie kumuluje się kilka zjawisk niekorzystnych dla dalszego rozwoju. Po pierwsze, pojawia się poczucie zadowolenia z osiągniętego poziomu, które jest naturalnym wrogiem rozwoju. Sam Steve Jobs, świadomy niebezpieczeństwa takiego stanu umysłu, zachęcał świeżo upieczonych absolwentów Harvardu, aby przez całe życie pozostali głodnymi głupcami ( Stay hungry. Stay foolish ). Dzięki materiałom autentycznym poszukiwanie interesujących obszarów tematyczno-językowych jest praktycznie nieograniczone. Po drugie, poczucie postępu jest o wiele niższe niż na wcześniejszych etapach nauki, ponieważ osiągnąwszy biegłość, krzywa postępu znacznie się wypłaszcza. Dzięki swojej elastyczności metodyka CBI jest w stanie zapewnić ciągłe bodźce, dzięki którym motywacja jest nieustannie wzniecana. Po trzecie, bardzo często zdarza się, że nawet osoby o zaawansowanej znajomości języka nie mają okazji w pełni wykorzystać swoich umiejętności ani w pracy, ani w życiu prywatnym. Powoduje to, niestety, regresję ich biegłości językowej. Metodyka CBI w naturalny sposób pozwala uporać się z tego typu utrudnieniami. REKLAMA Niezawodny biznes partner www.hrekspert.pl www.hrekspert.pl kwiecień2013 Personelplus 95
EDUKACJA I ROZWÓJ Metodyka Content Based Instruction w efektywnym nauczaniu języków Kiedy motywację udaje się osiągnąć na kilku poziomach, problem zniechęcenia w zasadzie znika. Wyzwania Jednak nic nie przychodzi bez wysiłku wybór tak elastycznego podejścia stwarza wiele wyzwań, z którymi musi zmierzyć się zarówno lektor, jak i słuchacz. Dla lektora jednym z takich wyzwań jest wyspecjalizowanie się dotyczy ono zarówno typu nauczanego języka, jak i odbiorcy, do którego jest adresowane szkolenie. Kluczowe są tu zainteresowania i predyspozycje, które odpowiednio skorelowane z prowadzonymi typami kursów dają najlepsze rezultaty. Z jednej strony na pewno niczym nowym nie jest to, że najlepszym lektorem na kursach języka biznesowego będzie ktoś, kto interesuje się tematyką biznesową. Z drugiej jednak, zapominając o tej prostej zasadzie, można zupełnie niechcący stworzyć bardzo niekomfortową sytuację, w której lektor nie będzie czuł się pewnie, a słuchacz będzie miał poczucie, że lektor nie jest całkowicie kompetentny. Dodatkowo, stosując metodykę CBI, należy pamiętać o oczywistej, lecz szalenie istotnej zasadzie odróżnieniu wiedzy językowej od znajomości danego zagadnienia. Język to narzędzie, którym można opisać całą wiedzę ludzkości, a tej nie da się poznać na tyle dobrze, aby swobodnie rozmawiać na absolutnie każdy temat. Każda dziedzina ma swoje specyficzne słownictwo, frazeologię czy neologizmy. Znajomość specjalistycznego słownictwa, która często traktowana jest z punktu widzenia słuchacza jako swoisty test językowy na lektorze, nie ma Materiały autentyczne (wszystkie teksty, filmy itp. niespreparowane do użytku edukacyjnego) można śmiało wprowadzać u osób niewładających biegle danym językiem, ale orientujących się w danej tematyce. istotnego znaczenia w określeniu kompetencji językowej. Metodyka CBI odchodzi od relacji typu mistrz uczeń na rzecz partner partner, gdzie proces uczenia się jest wzajemny. Lektor przyswaja wiedzę z nowych dziedzin, dzieląc się ze słuchaczem swoją wiedzą językową. Gdy lektor przyjmuje taką postawę, otwierają się przed nim zupełnie nowe możliwości rozwoju zawodowego nowe obszary wiedzy, fascynujący słuchacze stawiający nowe wyzwania intelektualne, możliwość wieloperspektywicznego spojrzenia na rozmaite kwestie oraz zróżnicowane środowisko pracy. Natomiast z punktu widzenia słuchacza jedno z wyzwań to zaufanie lektorowi. Kluczowe w tej kwestii jest często pierwsze wrażenie i dlatego tak istotne jest zarówno wyspecjalizowanie lektora, jak i jego podejście do słuchacza. Gdy uda się nawiązać nić porozumienia od samego początku, współpraca przez cały okres szkolenia będzie obustronnie owocna. Kolejne wyzwanie dla słuchacza to często trudny, metaforyczny język, z którym będzie się stykał, pracując na materiałach autentycznych. Rolą trenera jest umiejętne wydobycie takich elementów, które mogą znaleźć zastosowanie w innych kontekstach komunikacyjnych, objaśnienie metaforyki, nawiązań kulturowych, gramatyki i słownictwa. Dzięki tak wielotorowemu podejściu zrozumienie języka staje się o wiele pełniejsze. Dodatkowym wyzwaniem dla słuchacza jest wyjście ze swojej strefy bezpieczeństwa i zmierzenie się z nowymi kontekstami komunikacyjnymi. Jest to wyzwanie podwójne językowe i intelektualne ale jego efekty są również podwójne. Zwiększa się nie tylko kompetencja językowa, ale też wiedza ogólna. To z kolei bezpośrednio przekłada się na rozwijanie kompetencji językowej w stronę poziomu C2. Czy można to zmierzyć? Z punktu widzenia szkoleń korporacyjnych istotna jest mierzalność osiąganych wyników. Mogłoby się wydawać, że tak elastyczne i szerokie podejście do szkolenia językowego może nie być najlepszym rozwiązaniem właśnie z punktu widzenia jego kwantyfikowalności. Kursy oparte na tradycyjnych podręcznikach mogą mieć wiele wad, ale przy odpowiednim wykorzystaniu materiałów dodatkowych 96 Personelplus kwiecień2013
można sobie z tymi trudnościami poradzić. Poza tym zdawałoby się, że tradycyjne kursy poruszają się na dobrze poznanym, standardowym, zunifikowanym, a przez to łatwo weryfikowalnym gruncie, czyli poziomach od A1 do C2. Na jakim poziomie zatem startuje słuchacz w metodyce CBI i na jakim poziomie kończy, i czy w ogóle można to określić? Jak najbardziej można, a dodatkowo w bardzo przejrzysty sposób można odnieść osiągane rezultaty do ogólnie przyjętego podziału na poziomy biegłości językowej ustalone przez Radę Europy. Pierwsze dwa z nich (A1 i A2) dotyczą przede wszystkim znajomości prostego języka w podstawowych codziennych kontekstach. Na tych poziomach z powodzeniem sprawdzają się klasyczne podręczniki, które skupiają się przede wszystkim na powtarzalnych, standardowych kontekstach komunikacyjnych. Całkowite wprowadzanie metodyki CBI w zasadzie mijałoby się z celem, chociaż nawet na tych początkowych etapach można pomału wprowadzać wyselekcjonowane materiały autentyczne. Poziom B1 zakłada rozumienie głównych wątków przekazu w jasnych standardowych wypowiedziach dotyczących spraw znanych danej osobie, zarówno z życia zawodowego, jak i prywatnego. Na tym poziomie wprowadzenie coraz większej liczby materiałów autentycznych zaczyna mieć sens. Można przyjąć zatem, że słuchacze uczestniczący w kursach opartych w większości na metodyce CBI są na poziomie zaawansowania między B1 a B2. Postęp słuchacza uczestniczącego w szkoleniach CBI jest bardzo łatwo zauważalny i można go precyzyjnie skorelować z opisami zawartymi w wytycznych sporządzonych przez Radę Europy. Widać to wyraźnie, gdy pracuje się na jednym tekście ze słuchaczami o podobnych zainteresowaniach, ale na różnych poziomach zaawansowania. Słuchacz na poziomie B1 będzie w stanie powtórzyć główny wątek tekstu, budując proste wypowiedzi, często z błędami gramatyczno-leksykalnymi. Na poziomie B2 słuchacz będzie budował bardziej złożone wypowiedzi, będzie w stanie dodać własne spostrzeżenia oraz prowadzić w miarę swobodną dyskusję. Słuchacz na poziomie C1 zauważy ukryte znaczenia wyrażone pośrednio, dostrzeże analogie między pokrewnymi tekstami, a wszystko to wyrazi, posługując się bogatym językiem, stosując wskaźniki zespolenia tekstu. Na poziomie C2 słuchacz odtworzy i streści wszelkie zawarte w tekście tezy i wyjaśnienia, spontanicznie wyrazi swoje zdanie oraz będzie potrafił subtelnie różnicować odcienie znaczeniowe, bawiąc się językiem. Poziom zaawansowania językowego oraz postępy można zweryfikować, stosując ustawiczną obserwację postępów słuchacza, testy semestralne, audyt językowy lub też stosując standardowe i ujednolicone certyfikaty (np. Cambridge, BULATS, TOEIC). Ten ostatni sposób, mimo jego uniwersalności i ogólnej uznawalności, ma wadę polegającą na tym, że technik zdawania certyfikatów można się nauczyć. Nie zawsze posiadanie certyfikatu będzie wskazywało na to, iż biegle włada się językiem na określonym przez tenże certyfikat poziomie. Podobnie jak z prawem jazdy to, że je mamy, nie oznacza, że jesteśmy świetnymi kierowcami. W przypadku jazdy samochodem i znajomości języków obcych to praktyka czyni mistrza. Jeden ze sposobów osiągnięcia celu Podsumowując, można stwierdzić, że metodyka CBI jest jednym z wielu sposobów na osiągnięcie celu. Nigdy nie należy zakładać, że dane rozwiązanie jest tym jednym, jedynym i słusznym, bo zawsze można znaleźć wiele zalet i wad danej metody. Metodyka CBI wpisuje się w ramy bardzo popularnego obecnie nurtu komunikacyjnego i daje ogromną elastyczność trenerowi i słuchaczowi, ale nie jest ona panaceum na wszelkie bolączki związane z nauczaniem i uczeniem się języka. Najważniejsze jest, aby wypracować takie rozwiązania, które będą najwłaściwsze w danym momencie dla danego słuchacza i trenera, a w tym celu najlepsza metoda to niezmiennie zdrowy rozsądek. Maciej Duszyński specjalista ds. HR i metodyk w firmie Worldwide School. Absolwent filologii angielskiej UMCS w Lublinie. Był słuchaczem podyplomowych studiów tłumaczeniowych w STiJO UAM w Poznaniu. Od ponad siedmiu lat specjalizuje się w szkoleniach typu in-company. kwiecień2013 Personelplus 97