WYKŁAD 4
Procesy demograficzne współczesnego świata WYKŁAD 4: Małżeńskość podstawowe pojęcia tworzenie i rozpad rodziny podstawowe mierniki zawierania małżeństw i rozwodów wzorzec małżeńskości homogeniczność i sezonowość zawierania małżeństw natężenie zawierania małżeństw i rozwodów w Polsce czynniki kształtujące częstość rozwodów Rozrodczość Zmiany zachowań demograficznych dotyczących rodziny
Z ruchem naturalnym związane są trzy procesy demograficzne: małżeńskość rozrodczość umieralność
W przypadku większości populacji zdarzenia ruchu naturalnego ludności podlegają ciągłej rejestracji. Najczęściej zajmują się tym urzędy stanu cywilnego. Obowiązek rejestracji ślubów i chrztów w całym Kościele katolickim wprowadził w 1563 r. sobór trydencki obowiązkową cywilną rejestrację ruchu naturalnego ludności ustanowiły jako pierwsze kraje skandynawskie (w XVII wieku)
Małżeńskość to proces polegający na tworzeniu i rozpadzie związków małżeńskich, który wywołuje zmiany w strukturze populacji według stanu cywilnego obejmuje zawieranie małżeństw, rozwody (separacje), owdowienia
Tworzenie i rozpad rodziny Małżeństwo- związek formalny, usankcjonowany prawnie, występuje w pewnym okresie życia pociągający za sobą wzajemne prawa i obowiązki. W Polsce oznacza zawarcie związku między dwiema osobami płci odmiennej Kohabitacja (związek konsensualny) -związek partnerski, współzamieszkiwanie bez zawarcia małżeństwa;
Tworzenie i rozpad rodziny Rozpad (rozwiązanie) rodziny: Zgon współmałżonka Rozwód - rozwiązanie związku małżeńskiego przez odpowiedni sąd w formie przypisanej prawem. Separacja
Podstawowe mierniki zawierania małżeństw i rozwodów Liczba zdarzeń (małżeństw, rozwodów, separacji, urodzenia ) i ich struktury według różnych cech (np. struktura rozwodów (separacji) według czasu trwania związku, według przyczyn) Struktury ludności według stanu cywilnego Współczynniki w ujęciu przekrojowym i kohortowym: współczynniki surowe (crude rates): zawierania małżeństw i rozwodów współczynniki cząstkowe według wieku (age-specific rates): zawierania małżeństw i rozwodów współczynniki ogólne (total rates): zawierania małżeństw i rozwodów Parametry przeciętne określonych zdarzeń: średni wiek i mediana wieku zawierania (pierwszego) małżeństwa.
Współczynniki zawierania małżeństw - surowe (crude marriage rate):
Współczynniki rozwodów (crude divorce rate)- Wskaźnik rozwodów:
Małżeństwa i rozwody zawarte w Polsce na 1000 ludności
Cząstkowe współczynniki - przekrojowe liczba zawartych małżeństw w roku t przez osoby w wieku x płci s ludność w wieku x płci s 30 VI w roku t.
Cząstkowe współczynniki - kohortowe liczba zawartych małżeństw przez osoby w wieku x płci s z kohorty c. ludność z kohorty c w wieku x płci s 30 VI
Czynniki związane ze zmianami wzorca małżeństw opóźnienie wieku zawierania małżeństwa, osłabienie trwałości małżeństwa (wzrost częstości rozwodów i separacji), zmniejszenie częstości zawierania małżeństw, wzrost liczby rodzin niepełnych, rozpowszechnianie się kohabitacji oraz związków typu LAT (Living-Apart-Together)
Przyczyny opóźniania zawierania małżeństw Wydłużanie okresu nauki Ograniczenia wynikające z trudności na rynku pracy Trudności w nabyciu mieszkania Zmiana postaw młodego pokolenia Konkurencyjne cele w stosunku do małżeństwa
Homogeniczność zawierania małżeństw Sezonowość małżeństw
Główne przyczyny rozwodów w Polsce(GUS-RD_2014) 1. niezgodność charakterów (38%), 2. niedochowanie wierności (23%), 3. nadużywanie alkoholu (19%). Czynniki kształtujące częstość rozwodów: I. demograficzne II. pozademograficzne
Rozrodczość (natality) to proces (zjawisko) związany z odtwarzaniem stanu populacji w wyniku strumienia urodzeń (żywych) Od 1994 r. zgodnie ze Światową Organizacją Zdrowia (WHO) rozróżnia się dwie kategorie urodzeń: urodzenie żywe i urodzenie martwe
Urodzenia można analizować: według płci (częstość urodzeń dziewczynek ok. 0,483) pojedyncze bądź wielorakie, według wieku matki, poziomu wykształcenia i źródła utrzymania matki kolejności urodzenia dziecka, sezonowości (według miesięcy), okresu trwania małżeństwa itp. natężenia urodzeń ( z podziałem na miast i wieś)
Urodzenia żywe w Polsce w latach 1946-2014
Urodzenia żywe według wieku matki w Polsce w latach 1990-2013
Poziom rozrodczości mierzy się za pomocą następujących współczynników: 1. Współczynnika urodzeń (zwanego też współczynnikiem rodności 2. Ogólnego współczynnika płodności 3. Cząstkowych współczynników płodności 4. Współczynnika dzietności (teoretycznej) (TFR),
1. Współczynnik urodzeń (zwany też współczynnikiem rodności)
Współczynniki urodzeń (na 1000 ludności) wg kontynentów -przewidywania ekspertów ONZ
Współczynniki urodzeń na 1000 mieszkańców w Polsce w latach 1950-2013
Płodność kobiet Natężenie urodzeń w porównaniu do średniej liczby kobiet w wieku rozrodczym płodność ogólna. Natężenie urodzeń w danej grupie wieku w porównaniu do średniej liczby kobiet w tym wieku -płodność cząstkowa.
Płodność kobiet w Polsce- ogólny współczynnik płodności (na 1000 kobiet w wieku rozrodczym) Lata ogółem miasto wieś 1980 76 66 94 1990 58 48 77 2003 35 31 42 2007 40 38 43 2010 44 42 46 2011 41 39 44 2012 41 39 44
3. Współczynniki płodności cząstkowe (np. płodność kobiet w wieku 25-29 lat)
Płodność cząstkowa kobiet w Polsce
4. Współczynnik dzietności (płodności całkowitej)- TFR (total fertility rate) współczynnik płodności dla poszczególnych roczników wieku rozrodczego kobiet, w przeliczeniu na jedną kobietę. Wsp-pł- dla 5-letnich grup
Współczynniki dzietności ogólnej TFR (płodności całkowitej) wg kontynentów- prognozy ONZ na 2000-2050
Przewidywane zmiany zachowań prokreacyjnych (na podstawie współczynnika dzietności teoretycznej (TFR): Największy spadek płodności wystąpi w Afryce, gdzie współczynnik ten obniży się z wysokiego poziomu 4,9 w 2000 roku do 2,4 dzieci na kobietę w 2050 roku. Na kontynencie europejskim natomiast prognozuje się stopniowy wzrost współczynnika płodności teoretycznej [z 1,38 w 2000 roku do 1,84 dzieci na kobietę w 2050 roku]. Na pozostałych kontynentach, przewiduje się spadkowy trend współczynnika dzietności teoretycznej. Tempo zmian będzie jednak niższe niż na kontynencie afrykańskim. Do 2050 roku powinno nastąpić upodobnienie się zachowań prokreacyjnych w ujęciu kontynentalnym mierzonych współczynnikiem dzietności teoretycznej.
Kraje o najwyższej płodności (TFR); 2045-2050-prognoza ONZ z 2011 r.-wariant umiarkowany
Kraje o najniższej płodności (TFR) oraz Świat, Europa i Polska; 2045-2050-prognoza ONZ z 2011 r.-wariant umiarkowany
Współczynniki dzietności ogólnej TFR (płodności całkowitej) na ziemiach polskich lata Ogółem Miasta Wieś 1900-1901 6,225 1931-1932 3,520 2,175 4,130 1950-1951 3,725 3,235 4,095 1960-1961 2,920 2,310 3,610 1970-1971 2,255 1,755 2,980 1980 2,276 1,928 2,908 1990 1,991 1,721 2,576 2000 1,367 1,201 1,652 2010 1,376 1,292 1,505 2012 1,299 1,213 1,426 2013 1,256 1,176 1,370
Polska- Zmiany zachowań demograficznych dotyczących rodziny Opóźnianie zawierania małżeństwa (wzrost średniego wieku zawierania małżenstwa) Mniejsza skłonność do zawierania związków małżeńskich ( w tym również związków zawieranych powtórnie) Wzrastająca częstotliwość tworzenia związków partnerskich (kohabitacji); również związków typu LAT, co przyczynia się do wzrostu udziału urodzeń pozamałżeńskich
Polska- Zmiany zachowań demograficznych dotyczących rodziny Wzrost częstości rozwodów i separacji, będących skutkiem osłabienia trwałości małżeństwa Decyzje o urodzeniu pierwszego dziecka są odkładane na dalsze lata, co powoduje wzrost średniego wieku rodzenia pierwszego dziecka Zmiana wzorca płodności i spadek płodności Wzrastająca dobrowolna bezdzietność