Krajowy Punkt Kontaktowy ds. Instrumentów Finansowych Programów Unii Europejskiej
Instrumenty finansowe w programach UE Arkadiusz Lewicki Dyrektor Krajowy Punkt Kontaktowy ds. Instrumentów Finansowych Programów Unii Europejskiej Związek Banków Polskich Katowice, kwiecień 2015 r.
Czym są programy ramowe UE? Program (ramowy) Unii Europejskiej: realizowany na podstawie traktatu o funkcjonowaniu UE, z udziałem Państw UE i Państw Stowarzyszonych, zarządzany bezpośrednio przez Komisję Europejską za pośrednictwem wybranej agencji wykonawczej (np. EASME, EFI) Instrumenty finansowe obsługiwane przez Narodowych Pośredników Finansowych
Krajowy Punkt Kontaktowy ds. Instrumentów Finansowych Programów UE
Krajowy Punkt Kontaktowy ds. Instrumentów Finansowych Programów Unii Europejskiej 2007-2013: Krajowy Punkt Kontaktowy ds. Programu ramowego na rzecz konkurencyjności innowacji (CIP). Od 2014: KPK ds. Instrumentów Finansowych Programów UE Działa na mocy uchwały Rady Ministrów Działa przy Związku Banków Polskich. Oferuje wsparcie informacyjno-promocyjne i doradcze dotyczące instrumentów finansowych programów UE. Bezpłatnie, na terenie całego kraju.
Współpracujemy z:
KPK IF PUE oferuje wsparcie dla: przedsiębiorców (beneficjentów ostatecznych instrumentów finansowych), rynku finansowego (obsługa pośredników finansowych oraz kandydatów na pośredników), instytucji otoczenia biznesu (uzupełnienie oferty, współpraca), regulatorów (wsparcie w planowaniu i wdrożeniu instrumentów publicznych, w kwestiach pomocy publicznej itp.) MISJA: one-stop-shop w zakresie informacji o instrumentach finansowych we wszystkich programach UE
Jakie programy obsługuje KPK IF PUE? KPK oferuje wsparcie w zakresie instrumentów finansowych we wszystkich programach UE, w których uwzględniono instrumenty finansowe dla przedsiębiorców. Programy rozpoczęte przed rokiem 2014, ale nadal aktywne: Program ramowy na rzecz konkurencyjności i innowacji (CIP, środki aktywne do 2017 r.) Siódmy program ramowy Wspólnoty Europejskiej w zakresie badań, rozwoju technologicznego i demonstracji (środki aktywne do 2016 r.) Europejski Instrument Mikrofinansowy Progress (środki aktywne maks. do 2020 r.) Programy na lata 2014-2020: COSME - program na rzecz konkurencyjności przedsiębiorstw oraz MŚP Horyzont 2020 program ramowy na rzecz badań naukowych i innowacji Program na rzecz przemian i innowacji społecznych ( EaSI ) Program Kreatywna Europa na rzecz sektorów kultury i kreatywnego
Jak działają instrumenty finansowe programów UE? Program (ramowy) Unii Europejskiej: zarządzany bezpośrednio przez Komisję Europejską za pośrednictwem wybranej agencji wykonawczej (np. EASME, EFI) dla państw członkowskich UE i krajów stowarzyszonych instrumenty finansowe obsługiwane przez Narodowych Pośredników Finansowych najczęstsze narzędzia: gwarancja, pożyczka, finansowanie kapitałowe
Wyniki poprzedniej perspektywy: wsparcie dla przedsiębiorców wciąż dostępne
Formy wsparcia przedsiębiorców w ramach instrumentów zwrotnych programów ramowych 2007-2013 INSTRUMENTY UDZIAŁOWE (inwestycje vc) INSTRUMENTY DŁUŻNE (gwarancje/regwarancje dla pożyczek, kredytów, leasingu, sekurytyzacji, vc oraz pożyczki, w tym podporządkowane) 6 mld PLN
Dostępne formy wsparcia kredyty inwestycyjne kredyty obrotowe kredyty na zakup środków transportu kredyty dla firm rozpoczynających działalność kredyty i pożyczki hipoteczne kredyty Europejskiego Banku Inwestycyjnego kredyty na finansowanie kontraktów poręczenia kredytowe poręczenia dla mikro i start up finansowanie dla innowacji leasing dla firm rozpoczynających działalność
Korzyści dla przedsiębiorców gwarancje UE są bezpłatne (CIP, PROGRESS) lub bardzo tanie (RSI) brak statusu i obciążeń pomocy publicznej brak lub niższe zabezpieczenia od kredytobiorcy brak lub niższy wkład własny kredytobiorcy obniżenie marży (RSI) wydłużony okres kredytowania uproszczone procedury ułatwiona dostępność (dostępne w całej Polsce, w kilku tys. placówek) duży wybór, szeroka gama uruchomionych instrumentów, w tym finansowanie obrotowe praca z instrumentami i instytucjami, które stają się podstawą systemu wsparcia unijnego od 2014 r.
Wsparcie przedsiębiorców w instrumentach finansowych: wyniki w Polsce Największy i najbardziej wdrożony: CIP (>7 tys. umów); od 2011r. Progress (<3,5 umów); od 2013/2014: RSI (<150 umów) Liczba polskich pośredników IF PUE: 14. Łączna suma zakontraktowanego strumienia preferencyjnego finansowania dla polskich MŚP przez pośredników finansowych CIP, Progress, 7PR: >6 mld PLN. Liczba uruchomionych instrumentów finansowych w PL: 24, w tym wszystkie rodzaje narzędzi finansowych: kredyty, pożyczki, leasing, preferencyjne poręczenia kredytowe, montaże linii EBI z gwarancjami EFI, etc. Przedsiębiorca ma z czego wybierać, wg potrzeb (tailor made). Otoczenie rynkowe: trzy ważne przewagi: 1) bezpłatność 2) brak reżimu (obciążeń) pomocy publicznej, 3) to gwarancja a nie poręczenie.
Wsparcie przedsiębiorców w instrumentach finansowych: wyniki w Polsce Liczba obsłużonych MŚP: ponad 10 tys. Liczba udzielonych pożyczek: ponad 11 tys. Główne obsługiwane branże: wytwórczość, handel, usługi. Struktura obsłużonych beneficjentów: ok. 40% to MŚP start up. Aktualnie aktywną ofertę posiada 10 pośredników finansowych: 5 bankowych, 2 leasingowych, 2 pożyczkowych i 1 poręczeniowy. Oferta aktywna do końca umów lub do wyczerpania budżetów do 2016-2017 r.
Polscy Pośrednicy Finansowi programów UE 2007-2013:
Program CIP: Narodowi Pośrednicy Finansowi z aktualną ofertą dla przedsiębiorców Bank Pekao S.A. o Kredyt inwestycyjny o Prosty kredyt inwestycyjny SIL o Prosty kredyt inwestycyjny AutoSIL o Kredyt obrotowy w rachunku kredytowym dla firm rozpoczynających działalność Alior Bank o Kredyt Biznes Start obrotowy i inwestycyjny
Program CIP: Narodowi Pośrednicy Finansowi z aktualną ofertą dla przedsiębiorców Fundusz Poręczeń Kredytowych POLFUND S.A. o Poręczenie na START (dla przedsiębiorców działających nie dłużej niż 3 lata) o Poręczenie Biznes Ekspres o Poręczenie Micro Invest 2 Raiffeisen-Leasing Polska o Leasing dla mikroprzedsiębiorstw, w tym start-up
7 Program Ramowy - mechanizm finansowania badań i innowacji Instrumenty finansowe: Risk Sharing Finance Facility (RSFF): finansowanie projektów badawczych i innowacyjnych realizowanych przez duże podmioty Risk Sharing Instrument (RSI): gwarancje i regwarancje dla pośredników finansowych, oferujących produkty finansowe dla firm do 500 zatrudnionych, prowadzących działalność badawczą / innowacyjną. Środki w ramach RSI dostępne do 2016 r.
Risk Sharing Instrument: warunki finansowania Aktualnie dostępne kredyty inwestycyjne i obrotowe (nieodnawialne) oraz leasing. Wartość finansowania od 25 tys. do 7,5 mln euro (od 104 tys. do ~30 mln zł). Gwarancja płatna, ALE obowiązkowe obniżenie marży. Dla innowacyjnych przedsiębiorstw poniżej 500 zatrudnionych. Finansowanie według procedur pośrednika finansowego bez żadnej dodatkowej biurokracji. Brak pomocy publicznej i obowiązków raportowych.
Risk Sharing Instrument: kryteria innowacyjności Innowacyjne przedsiębiorstwo przykłady: Szybki wzrost: średni roczny wzrost obrotów lub zatrudnienia w ciągu 3 lat co najmniej 20%. Ponosi wydatki na badania i innowacje. Posiada patent (nie starszy niż 2 lata), nagrodę za innowacyjność, korzystał z programów wsparcia innowacyjności, był przedmiotem inwestycji Venture Capital lub anioła biznesu. Innowacyjny projekt przykłady: Finansowanie posłuży inwestycji w innowację (opracowanie lub rozwój nowego lub istotnie ulepszonego produktu, procesu bądź usługi), w której istnieje ryzyko technologicznego lub przemysłowego niepowodzenia. Wystarczy spełnić jedno z kryteriów
Risk Sharing Instrument: pośrednicy z aktualną ofertą Bank Pekao SA o kredyty inwestycyjne o kredyty obrotowe Raiffeisen-Leasing Polska o W programie Raiffeisen INNOVATION leasing na technologie, inwestycje, maszyny i sprzęt Deutsche Bank PBC o preferencyjne kredyty inwestycyjne i obrotowe
Europejski instrument mikrofinansowy PROGRESS Cel instrumentu: Wsparcie dla mikrofinansowania: pożyczek do 25 tys. euro, przeznaczonych na zakładanie lub rozwijanie działalności małych firm), Instrumenty finansowe: gwarancje, finansowanie pożyczkowe i kapitałowe dla instytucji mikrofinansowych. Pośrednicy w Polsce: BIZ Bank (d. FM Bank) www.bizbank.pl Inicjatywa Mikro www.inicjatywamikro.pl Towarzystwo Inwestycji Społeczno-Ekonomicznych TISE SA www.tise.pl
Korzyści dla polskich przedsiębiorstw? Polscy pośrednicy finansowi udostępnili ponad 6 mld zł preferencyjnego finansowania. Z oferty skorzystało ponad 10 tys. przedsiębiorców. Wciąż aktywna oferta 10 pośredników i ponad 2 mld zł. Środki dostępne do zakończenia umów (2016, 2017 r.) lub do wyczerpania budżetów.
Szczegółowe informacje: InstrumentyFinansoweUE.gov.pl/ oferta.php
NOWE CZAS ZACZĄĆ! Ruszyły pierwsze konkursy z nowej perspektywy finansowej UE! Gdzie i czego powinni szukać polscy finansiści i przedsiębiorcy?
Co od 2014? COSME program na rzecz konkurencyjności przedsiębiorstw oraz MŚP Horyzont 2020 program ramowy na rzecz badań naukowych i innowacji Program na rzecz przemian i innowacji społecznych EaSI Program Kreatywna Europa na rzecz sektorów kultury i kreatywnego Wciąż aktywna oferta CIP, 7 PR, Progress: u polskich pośredników czeka > 2 mld preferencyjnego finansowania
Instrumenty finansowe w programach UE na lata 2014-2020 BUDŻET PROGRAMÓW UNII EUROPEJSKIEJ (MLN EURO) Program Budżet w tym instrumenty finansowe COSME 2 298,0 1378,8 HORYZONT 2020 77 028,3 2 842,3 PROGRAM NA RZECZ ZATRUDNIENIA I INNOWACJI SPOŁECZNYCH EASI 919,5 193,1 KREATYWNA EUROPA 1 462,7 120,0 Razem 81 708,5 4 534,2 Działalność wspierana w ramach instrumentów zwrotnych zakładanie i/lub rozwój przedsiębiorstw transfer technologii, badania, innowacje, w tym ekoinnowacje ekonomia społeczna, samozatrudnienie sektor kreatywny i kultury (np. multimedia, IT, kino, muzyka), konsorcja firm i innych podmiotów z ww. sektorów 4,5 mld EUR w publicznych instrumentach finansowych oznacza ok. 50 mld EUR potencjalnego preferencyjnego finansowania dla przedsiębiorców
Następstwo instrumentów finansowych w programach UE Instrument finansowy z okresu 2007-2013 CIP Instrument na rzecz wysokiego wzrostu i innowacji w MŚP (High Growth and Innovative SME Facility GIF) CIP System poręczeń dla MŚP (SME Guarantee Facility - SMEG) Mikrofinansowanie Progress 7PR Finansowy Instrument Podziału Ryzyka (Risk Sharing Finance Facility RSFF) Instrument Podziału Ryzyka (Risk Sharing Instrument RSI) Odpowiednik w okresie 2014-2020 COSME Instrument kapitałowy na rzecz wzrostu (Equity Facility for Growth) Horyzont 2020 Instrumenty kapitałowe Unii w zakresie badań naukowych i innowacji (InnovFin SME Venture Capital / Equity Facility for R&I) COSME Instrument gwarancji kredytowych (Loan Guarantee Facility) EaSI Oś mikrofinansów i przedsiębiorczości społecznej Horyzont 2020 InnovFin Large Projects (25-300 mln euro, dla dużych podmiotów) InnovFin MidCap Growth Finance (7,5-25 mln euro, do 3000 zatr.) InnovFin MidCap Guarantee (7,5-50 mln euro, do 3000 zatr.) InnovFin SME Guarantee (25 tys. - 7,5 mln euro, do 500 zatr.)
COSME - program na rzecz konkurencyjności przedsiębiorstw oraz MŚP Przyjęty w grudniu 2013 r. Główne cele programu: o wzmocnienie konkurencyjności i trwałości unijnych przedsiębiorstw, szczególnie małych i średnich, oraz o krzewienie kultury przedsiębiorczości, wspieranie tworzenia miejsc pracy oraz wzrostu MSP. Budżet programu: 2,3 miliarda euro, z czego co najmniej 60% (1,4 mld euro) przeznaczone na instrumenty finansowe. COSME to kontynuacja Programu ramowego na rzecz konkurencyjności i innowacji (CIP) na lata 2007-2013.
Instrumenty finansowe w programie COSME INSTRUMENTY DŁUŻNE Loan Guarantee Facility (LGF) Gwarancje i regwarancje dla pośredników finansowych (banków, firm leasingowych, funduszy poręczeniowych itp.) oferujących produkty finansowe dla MSP. INSTRUMENTY KAPITAŁOWE Equity Facility for Growth (EFG) Finansowanie inwestorskie dla funduszy venture capital lub funduszy oferujących finansowanie mezzanine dla MSP w fazie ekspansji lub wzrostu. Szczególna uwaga dla MSP prowadzących działalność międzynarodową. Budżet instrumentów finansowych: 1,4 mld euro JUŻ URUCHOMIONE!
COSME LGF: Preferencyjne finansowanie dłużne dla MSP. Cele: o inwestycje w środki trwałe (aktywa rzeczowe, wartości niematerialne i prawne), o kapitał obrotowy. Tylko nowo zawarte transakcje (wykluczone refinansowanie zobowiązań w innej instytucji finansowej). Finansowanie od roku do 10 lat, odnawialne do 5 lat. Wartość finansowania do 1,5 mln euro. Gwarancja jest darmowa. Bez pomocy publicznej.
Instrumenty finansowe w programie Horyzont 2020 InnovFin EU Finance for Innovators : instrumenty finansowe w osi Dostęp do finansowania ryzyka Cel: zwiększenie dostępu do finansowania ryzyka związanego z finansowaniem badań naukowych i innowacji. Oczekiwane skutki: zwiększenie gotowości sektora prywatnego do inwestowania w badania naukowe i innowacje wzrost udziału inwestycji w B+R w PKB osiągnięcie celów badawczych
Horyzont 2020: pożyczki bezpośrednie z EBI: InnovFin Large Projects: finansowanie innowacyjnych projektów realizowanych przed duże przedsiębiorstwa oraz uczelnie, publiczne instytucje badawcze, PPP itp. Instrument: pożyczki i gwarancje z Europejskiego Banku Inwestycyjnego od 25 do 300 mln euro. InnovFin MidCap Growth Finance: analogiczny instrument dla przedsiębiorstw do 3000 zatrudnionych, w tym MSP. Pożyczki i instrumenty pośrednie (w tym mezzanine) z EBI, 7,5-25 mln euro. Instrumenty aktywne (kontynuacja Risk Sharing Finance Facility z 7PR) Do końca 2014 r. EBI zaakceptował ponad 30 pożyczek, o łącznej wartości ok. 2 mld euro; kilkadziesiąt kolejnych jest rozpatrywanych.
Horyzont 2020: Gwarancje: InnovFin MidCap Guarantee: finansowanie dla przedsiębiorstw do 3000 zatrudnionych, w zakresie od 7,5 do 50 mln euro. Instrument: gwarancje i regwarancje portfelowe EBI dla pośredników finansowych(wartość portfela do 400 mln euro, gwarancja 50%). trwają dwa projekty pilotażowe (z Commerzbank i KBC Bank, na 200 mln euro każdy), otwarty call zostanie ogłoszony w II kw. 2015 r. InnovFin SME Guarantee: dostęp do finansowania dla innowacyjnych MSP oraz przedsiębiorstw do 500 zatrudnionych, dzięki kredytom i innym formom finansowania dłużnego od 25 tys. do 7,5 mln euro. Instrument: gwarancje i regwarancje portfelowe EFI dla pośredników finansowych(gwarancja 50%, bez cap, płatna). call ogłoszony w sierpniu 2014 r. do marca 2015 r. podpisane 8 umów, kolejne w toku.
Horyzont 2020: Pozostałe: InnovFin SME Venture Capital (Instrument Kapitałowy dla Badań i Innowacji, d. Equity Facility for R&I): finansowanie udziałowe dla funduszy realizujących inwestycje wysokiego ryzyka, w celu poprawy dostępu do finansowania dla przedsiębiorstw do 500 zatrudnionych we wczesnej fazie rozwoju, dla wzmocnienia działalności badawczej i innowacyjnej. Szczególny nacisk na ekoinnowacje. zakończono negocjacje między Komisją a EFI, oferta dla funduszy VC oczekiwana w II kw. 2015 r. InnovFin Advisory: poprawa dostępu do finansowania dla dużych, kapitało- i czasochłonnych projektów innowacyjnych; usługi doradcze w celu uzyskania dostępu do finansowania. Uruchomiony.
InnovFin SME Guarantee Dla kogo: gwarancja / regwarancja zabezpieczająca finansowanie dla MSP i Small Mid-Caps (przedsiębiorstwa wykraczające poza definicję MSP, do 499 zatrudnionych), innowacyjnych lub realizujących innowacyjne projekty. Kryteria innowacyjności analogiczne do RSI. Na środki trwałe, kapitał obrotowy lub przeniesienie zorganizowanej części przedsiębiorstwa (business transfers). Wartość finansowania 25 tys. 7,5 mln euro. Okres finansowania do roku do 10 lat, odnawialne do 3 lat. Gwarancja płatna, ALE wymóg obniżenia stopy proc. dla przedsiębiorców korzystających z finansowania.
Program na rzecz zatrudnienia i innowacji społecznych (EaSI) Oś mikrofinansów i przedsiębiorczości społecznej Cele: poprawa dostępu do mikrofinansowania dla mikroprzedsiębiorców, poprawa dostępu do mikrofinansowania dla przedstawicieli słabszych grup społecznych, którzy chcą założyć lub rozwinąć swoją działalność (np. młodzi, bezrobotni, wykluczeni społecznie, bez zdolności kredytowej) budowanie potencjału instytucjonalnego dostawców mikrokredytów, wspieranie rozwoju przedsiębiorstw społecznych (przedsiębiorstwo społeczne: realizuje cele społeczne, a nie zysk).
Program na rzecz zatrudnienia i innowacji społecznych (EaSI) Oś mikrofinansów i przedsiębiorczości społecznej, instrumenty finansowe dla wsparcia mikrofinansowania: Narzędzia: o Instrumenty podziału ryzyka: gwarancje i regwarancje. (uruchomienie w II kw. 2015 r.) o finansowanie pożyczkowe i kapitałowe o zwiększenie potencjału instytucjonalnego dostawców mikrokredytów Pośrednicy finansowi: podmioty prywatne lub publiczne, krajowe, regionalne lub lokalne, udzielające mikrokredytów osobom i mikroprzedsiębiorstwom bądź finansujące przedsiębiorstwa społeczne.
Program Kreatywna Europa Program UE na lata 2014-2020, ma szanse przynieść potrzebne ożywienie dla sektora kultury i sektora kreatywnego, które są coraz bardziej istotnym źródłem miejsc pracy i wzrostu gospodarczego w Europie. Cele: wzmacnianie konkurencyjności sektora kultury i sektora kreatywnego w celu propagowania inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu wspieranie działań na rzecz ochrony i propagowania europejskiej różnorodności kulturowej i językowej
Program Kreatywna Europa Cultural and Creative Sectors (CCS): Rodzaje działalności: kreacja/projektowanie produkcja rozpowszechnianie oraz ochrona dóbr i usług niosących wartości kulturalne lub artystyczne aktywność pokrewna dla CCS: edukacja, zarządzanie, działalność regulacyjna Przykłady: architektura i projektowanie, rękodzieło, multimedia i usługi audiowizualne, książki i prasa, dziedzictwo kulturowe i archiwistyka, biblioteki, muzyka, sztuki teatralne i filmowe, gry komputerowe i video, malarstwo i inne sztuki wizualne.
Kreatywna Europa: instrument finansowy Cele instrumentu finansowego: zapewnienie finansowania CCS, wsparcie instytucji finansowych w zrozumieniu specyfiki CCS Nie tylko uruchomienie produktu finansowego, ale zachęcenie instytucji finansowych do współpracy z CCS (do 10% budżetu instr. finansowego na capacity building ). Budżet instrumentu finansowego: 120 mln euro, dostępny od 2015 r. Rodzaj instrumentu: gwarancje i regwarancje zabezpieczające finansowanie dla MSP. Wartość finansowania: do 2 mln euro (ale możliwe współfinansowanie projektu z innych źródeł). Planowane uruchomienie: konkurs dla pośredników finansowych w 2015, finansowanie dla MSP w 2016 r.
Kreatywna Europa: instrument finansowy Guarantee facility for Cultural & Creative Sectors: gwarancje dla pośredników oferujących pożyczki dla przedsiębiorców (MSP) i organizacji z sektorów kulturalnego i kreatywnego. Gwarancja: portfelowa, z Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego bezpłatna bezpośrednia lub pośrednia 70% pożyczki, 25% portfela Gwarancje obejmą pożyczki na: nabycie składników majątku (materialnych i niematerialnych), kapitał obrotowy (gap financing, linie kredytowe itp.), przeniesienie zorganizowanej części przedsiębiorstwa.
Gdzie szukać informacji? Instrumenty finansowe wszystkich programów UE Krajowy Punkt Kontaktowy ds. Instrumentów Finansowych Programów UE Związek Banków Polskich InstrumentyFinansoweUE.gov.pl Program COSME ośrodki Enterprise Europe Network, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości www.een.org.pl
Gdzie szukać informacji? Program Horyzont 2020 Krajowy Punkt Kontaktowy Programów Badawczych Unii Europejskiej, Instytut Podstawowych Problemów Techniki PAN oraz 11 Regionalnych Punktów Kontaktowych kpk.gov.pl Program EaSI Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej www.mpips.gov.pl Program Kreatywna Europa Biuro Programu Kreatywna Europa w Polsce Instytut Adama Mickiewicza www.kreatywna-europa.eu
Krajowy Punkt Kontaktowy ds. Instrumentów Finansowych Programów Unii Europejskiej Zapraszamy do współpracy instytucje finansowe, przedsiębiorców, instytucje otoczenia biznesu, przedstawicieli administracji, dziennikarzy, wszystkich zainteresowanych instrumentami finansowymi programów UE: programy@zbp.pl
Dziękuję za uwagę Krajowy Punkt Kontaktowy ds. Instrumentów Finansowych Programów Unii Europejskiej Związek Banków Polskich ul. Kruczkowskiego 8 00 380 Warszawa tel/fax +48 22 696 64 95 kontakt: programy@zbp.pl więcej na: www.instrumentyfinansoweue.gov.pl 2015 Krajowy Punkt Kontaktowy ds. Instrumentów Finansowych Programów Unii Europejskiej, Związek Banków Polskich. Wszelkie prawa zastrzeżone. Rozpowszechnianie, kopiowanie, wykorzystanie całości bądź fragmentów wyłącznie z powołaniem się na źródło. Prezentacja służy wyłącznie celom informacyjnym. KPK nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystywanie informacji zawartych w niniejszym dokumencie w celach prowadzonej działalności gospodarczej przez osoby trzecie. Ponadto, dokument ten nie może stanowić podstawy do zgłaszania roszczeń wobec KPK.