INSTYTUT EKONOMIKI ROLNICTWA I GOSPODARKI ZYWNOSCIOWEJ PANSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY Propozycje rozwiqzan WPR 2013+ a konkurencyjnosc gospodarki zywnosciowej i obszaröw wiejskich Praca zbiorowa pod redakcjq: prof. dr. hab. Andrzeja Kowalskiego dr. Marka Wigiera mgr. Michata Dudka KONKURENCYJNOSC POLSKIEJ GOSPODARKI ZYWNOSCIOWEJ W WARUNKACH GLOBALIZACJI I INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ Warszawa 2013
Spis tresci Wprowadzenie 9 1. Wyzwania globalne a przyszla WPR 15 1.1. Zmiany w gospodarce swiatowej na przelomie I i II dekady ^ ^ obecnego stulecia 1.2. Przyczyny globalnego kryzysu finansowego i gospodarczego 20 1.3. Propozycj e pakietöw wspomagaj %cych powrot na sciezkq wzrostu gospodarki swiatowej 1.4. Pröba podsumowania 29 2. WPR z perspektywy rolnictwa swiatowego 30 2.1. Ewolucja WPR - rys historyczny 30 2.2. Obecne czynniki nacisku na zmiany WPR 33 2.2. a) Ograniczenia budzetowe 34 2.2. b) Zazielenienie WPR 34 2.2. c) Modulacja 35 2.2. d) Wyröwnanie stawek platnosci bezposrednich 35 2.2. e) Zmiana klimatu 36 2.2. f) Energia odnawialna 37 2.3. Obecne propozycje reform WPR w perspektywie globalnej 37 2.3. a) Kontekst rynkowy WPR w kolejnym dziesi^cioleciu 38 2.3. b) Kryzysy euro i ich wplyw na WPR 39 2.3. c) Perspektywy wzrostu obrotu handlowego 40 2.4. Wnioski 41 3. WPR po 2013 r.: ocena propozycj: Komisji dotycz^cych zmian I filara 3.1. Platnosci bezposrednie najwazniej szym wydatkiem budzetowym 43 3.2. Platnosci bezposrednie byly poczqtkowo uzasadnione argumentem ^ rekompensaty 3.3. Pierwotne uzasadnienie nie ma juz racji bytu; Komisja przedstawila ^ nowe argumenty 3.4. Argumenty dotycz^ce platnosci podstawowych sq. sprzeczne ze ^ wsparciem socjalnym w panstwach czlonkowskich 3.5. Czy zapewnianie wsparcia dochodöw w konkretnych sektorach jest ^ zadaniem UE? 3.6. Czy proponowane unijne srodki strategiczne s^ spöjne z krajow^ ^ polityk^ spoleczn^? 3.7. Czy potrzeb? wsparcia socjalnego mozna uzasadnic poröwnaniem srednich dochodöw? 47
3.8. Propozycja wprowadzenia platnosci podstawowych jest sprzeczna ^ z propozycja ujcdnolicenia platnosci w panstwach czionkowskich UE 3.9. Czy posiadamy informacje na temat calkowitego dochodu z pracy ludnosci rolniczej w poröwnaniu z dochodem z pracy osöb 49 pracuj^cych w innych sektorach gospodarki? 3.10. Czy posiadamy informacje na temat nakladow pracy w rolnictwie? 50 3.11. Platnosci bezpösrednie a stabilnosc finansowa gospodarstw rolnych 51 3.12. Czy WPR jest zbyt kosztowna? 52 3.13. Podsumowanie 53 4. Zmiennosc cen i ryzyko cenowe na rynkach rolno-zywnosciowych ^ a przyszly ksztalt Wspölnej Polityki Rolnej 4.1. Wprowadzenie 55 4.2. Analiza i pomiar zmiennosci cen oraz ryzyka cenowego 56 4.3. Historyczna zmiennosc swiatowych i polskich cen produktöw rolnych ^ i zywnosciowych 4.4. WPR a zmiennosc cen 63 4.5. Wnioski i rekomendacje 66 5. Czy Wspölna Polityka Rolna jest jeszcze wspölna? Skutki realokacji platnosci bezposrednich dla panstw czionkowskich 5.1. Wprowadzenie 69 5.2. Nowe otoczenie Wspölnej Polityki Rolnej 70 5.2. a) Zmiany instytucjonalne w UE 70 5.2. b) Udzial 27 panstw czionkowskich w negocjacjach finansowych 71 5.2. c) Pogl^biaj^cy sig kryzys w UE 71 5.3. Mechanizmy dystrybucji platnosci bezposrednich miqdzy panstwami czlonkowskimi 5.4. Skutki zmian realokacji platnosci bezposrednich po 2013 roku dla panstw czionkowskich ^ 5.4. a) Rozwigzanie rewolucyjne 78 5.4. b) Rozwiazanie ewolucyjne 78 5.4. c) Inne 78 5.5. Wnioski 79 6. WPR w Mach 2014-2020: ocena oddzialywania proponowanego programu platnosci bezposrednich na Wfgrzech 81 6.1. Metodologia 81 6.2. Wplyw na zainteresowane podmioty 82 6.2. a) Zazielenienie pierwszego filara 82 6.2. b) Platnosci dla mlodych rolniköw 83 6.2. c) Platnosc z tytulu obszaröw 0 ograniczeniach naturalnych 84
6.2. d) Dobrowolne wsparcie powiqzane z produkcj^ 84 6.2. e) Wsparcie drobnych producentöw rolnych 85 6.2. f) Platnosc podstawowa 86 6.2. g) Ograniczanie platnosci bezposrednich 87 6.3. Wyniki modelowania 88 6.4. Wnioski 89 7. PROW 2014-2020 a rozwöj polskiej gospodarki zywnosciowej 91 7.1. Aktualny stan negocjacji budzetu unijnego na lata 2014-2020 ^ (budzet ogölem i srodki przeznaczone na rolnictwo) 7.2. Budzet unijny wspölfinansuj^cy WPR a PROW 2014-2020 93 7.3. PROW 2014-2020 a programy pomocowe dla rolnictwa do 2013 roku 99 7.4. Uwagi koncowe i wnioski 103 8. Doswiadczenia i wnioski z ewaluacji srödokresowej austriackiego ^ Programu Rozwoju Obszaru Wiejskich 8.1. Cele 107 8.2. Zmiany a efekty 108 8.3. Efekty w czasie 110 8.4. Efekty brutto i netto 113 8.5. Efekt zachqty i efekt netto 114 8.6. Efekty podmiotowe i przedmiotowe 116 8.7. Wnioski 117 9. Wplyw reformy WPR w paristwach kandydujqcych na przykladzie ^ Bosni i Hercegowiny 9.1. Wprowadzenie 121 9.2. Wyniki i dyskusja 122 9.3. Wnioski 128 10. Finansowe uwarunkowania konkurencyjnosci rolnictwa 130 10.1. Wstgp 130 10.2. Konkurencyjnosc rolnictwa - podstawowe zaleznosci 130 10.3. Przewagi konkurencyjne w rolnictwie - propozycja dla UE 132 10.4. W kierunku koopetycji 136 10.5. Wnioski 138 11. Dbalosc o srodowisko i dobrostan zwierzijt a wyniki eknomiczne ^ w rolnictwie 11.1. Wprowadzenie 142 11.2. Opis uzytej metody 143 11.3. Zmiany wartosci dodanej polskiego rolnictwa w jedenastoleciu ^ 2000-2010 i projekcja tej wartosci na 2013 rok 11.4. Uwagi koncowe 153
12. Wpiyw WPR UE na rozwöj bulgarskiego sektora rolnego ^ podejscie eksperckie i statystyczne 12.1. Wprowadzenie 155 12.2. Metodologia i dane 156 12.3. Wyniki i dyskusja 158 12.4. Wnioski 162 13. Wplyw likwidacji kwot mlecznych i zmian regulacji rynku ^ mleka na perspektywy rozwoju polskiego mleczarstwa 13.1. Wst^p 164 13.2. System regulacji rynku mleka UE 164 13.3. Wplyw systemu kwot mlecznych na efektywnosc rynkow^ ^ ^ i mikroekonomiczn^ 13.4. Wplyw kwot mlecznych na konkurencyjnosc 171 13.5. Podsumowanie 173 14. Rozwöj i perspektywy produkcj] warzyw polowych 176 14.1. Wprowadzenie 176 14.2. Materialy i metody 177 14.3. Wyniki i dyskusja 178 14.4. Wnioski 181 15. Bezpieczenstwo zywnosciowe w kontekscie Wspölnej Polityki Rolnej 15.1. Wprowadzenie 183 15.2. Bezpieczenstwo zywnosciowe a bezpieczenstwo zywnosci 184 15.3. Bezpieczenstwo zywnosciowe -jako wysoki stopieri samowystarczalnosci zywnosciowej 15.4. Zagrozenia bezpieczeristwa zywnosciowego 187 15.5. Bezpieczenstwo zywnosciowe -jako cel Wspölnej Polityki Rolnej 192 15.6. Podsumowanie 194