LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI DLA GMINY SIEWIERZ

LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI DLA GMINY SIEWIERZ SIEWIERZ, październik 2007 r. 40-045 Katowice, ul. Astrów 10 tel. +48 32 203 30 79, fax +48 32 203 30 41 www.nizielskiborys.pl e-mail: biuro@nizielskiborys.pl

Spis treści Wstęp 4 Pojęcie rewitalizacja 5 1.1 Zagadnienia przestrzenne 7 1.1.1 Lokalizacja, powierzchnia, ludność, historia 7 1.1.2 Struktura demograficzna i społeczna/trendy 9 1.1.3 Granice stref ochrony konserwatorskiej 16 1.1.4 Zagospodarowanie przestrzenne i własność nieruchomości 22 1.1.5 Infrastruktura techniczna 26 1.1.6 Identyfikacja problemów 29 1.2 Gospodarka 30 1.2.1 Główni pracodawcy - struktura i trendy 30 1.2.2 Rynek pracy 32 1.3 BudŜet Siewierza analiza 33 1.4 Sfera społeczna 34 1.4.1 Bezrobocie 34 1.4.2 Mieszkania 42 1.4.3 Infrastruktura oświatowa 46 1.4.4 Bezpieczeństwo publiczne i przestępczość 47 1.4.5 Określenie grup społecznych wymagających wsparcia w ramach programu rewitalizacji 51 1.4.6 Struktura organizacji pozarządowych 54 1.4.7 Identyfikacja problemów 55 1.5 Analiza SWOT mocnych i słabych stron 56 1.6 Nawiązanie do strategicznych dokumentów dotyczących rozwoju przestrzenno społeczno - gospodarczego Siewierza 59 1.6.1 Cele strategiczne Miasta i Gminy Siewierz Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Siewierz 59 1.6.2 Cele strategiczne Miasta i Gminy Siewierz - Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Siewierz 60 1.6.3 Zadania strategiczne Miasta i Gminy Siewierz - Plan Rozwoju Lokalnego 60 2 ZałoŜenia programu Rewitalizacji 61 2.1 Podokresy programowania 61 2.2 Zasięg terytorialny rewitalizowanego terenu 61 2.2.1 Kryteria wyboru obszarów 61 2.2.2 Obszary objęte Programem Rewitalizacji 62 3 Planowane działania rewitalizacyjne 66 3.1 Potencjalne projekty rewitalizacyjne 67 3.1.1 Działania przestrzenne (techniczno-materialne) 67 3.1.2 Działania gospodarcze na obszarze rewitalizowanym 68 3.1.3 Działania społeczne na obszarze rewitalizowanym 68 4 Plan finansowy 69 5 System wdraŝania 71 URZĄD MIASTA I GMINY SIEWIERZ 2

6 Sposoby monitorowania, oceny i komunikacji społecznej 71 6.1 System monitorowania 71 6.2 Ewaluacja 72 6.3 Sposoby komunikacji społecznej 72 Załącznik Nr 1 Fiszki projektowe wybranych zadań rewitalizacyjnych 74 Załącznik Nr 2 Obszary polityki rozwoju województwa śląskiego 85 URZĄD MIASTA I GMINY SIEWIERZ 3

Wstęp Gmina Siewierz, stojąc przed kolejną perspektywą pozyskiwania funduszy na działania rewitalizacyjne, w dalszym ciągu stara się realizować ideę zarządzania poprzez planowanie strategiczne oraz operacyjne. Procesy planowania są prowadzone m.in. metodą planowania partnerskiego. Cele zrównowaŝonego rozwoju gminy osiągane są poprzez przygotowywanie projektów realizowanych z wykorzystaniem zewnętrznych źródeł finansowania, w tym środków publicznych pochodzących z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata 2007-2013. W 2004 r. Gmina Siewierz opracowała swój podstawowy dokument planistyczny pt.: Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Siewierz na lata 2004 2015. W 2004 r. przygotowano zgodnie z wymaganiami Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR), Plan Rozwoju Lokalnego Miasta i Gminy Siewierz na lata 2004 2006 i 2007-2013. W 2007 r. podjęta została decyzja o opracowaniu Lokalnego Programu Rewitalizacji dla Gminy Siewierz (LPR). Dokument ten przede wszystkim ma na celu wskazanie moŝliwości pozyskiwania środków pienięŝnych z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej (UE) w latach 2007 2013 dla finansowania projektów przygotowanych zgodnie z wymaganiami poddziałania 6.2.2 Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Śląskiego na lata 2007 2013. Opracowanie i zatwierdzenie przez Radę Miasta w formie uchwały, Lokalnego Programu Rewitalizacji dla Gminy Siewierz, jest warunkiem wykorzystania tychŝe środków. Ponadto niniejszy dokument ma za zadanie ukierunkować działania władz i mieszkańców na rzecz sanacji wyznaczonej części gminy. Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Siewierz obejmuje lata 2007-2015. Proces budowania Lokalnego Programu Rewitalizacji dla Gminy Siewierz składa się z kilku etapów: 1) Zdiagnozowanie sytuacji Siewierza jako podstawowej bazy danych o Siewierzu dla uczestników procesu planowania (por. rozdział pt. Charakterystyka obecnej sytuacji w Siewierzu ). 2) Edycje warsztatów z udziałem mieszkańców. W ich trakcie zostały określone wszelkie ustalenia dotyczące procesu rewitalizacji, potwierdzone granice obszarów rewitalizacji i kierunki wyboru działań do programu rewitalizacji. 3) Budowa planu działań na obszarze rewitalizowanym w latach 2007-2015 (i w latach następnych) oraz planu finansowego realizacji rewitalizacji. 4) Określenie formy zarządzania Lokalnym Programem Rewitalizacji dla Gminy Siewierz, sposobów monitorowania, oceny i komunikacji społecznej. 5) Uchwalenie przez Radę Miejską Lokalnego Programu Rewitalizacji dla Gminy Siewierz. Do wykonania niniejszego dokumentu wykorzystano m.in.: 1) materiały źródłowe oraz informacje udostępnione przez Urząd Miasta i Gminy Siewierz, 2) zebrane i zanalizowane przez autorów niniejszego opracowania materiały, m.in. z Głównego Urzędu Statystycznego, Wojewódzkiego Urzędu Pracy, Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków, 3) informacje odpowiednich jednostek samorządu terytorialnego, 4) strategiczne krajowe dokumenty. Opracowanie Lokalnego Programu Rewitalizacji dla Gminy Siewierz było zrealizowane metodą planowania partnerskiego. Brali w nim udział przedstawiciele władz miasta oraz pracownicy samorządowi, przedsiębiorcy, przedstawiciele organizacji pozarządowych, lokalni liderzy. URZĄD MIASTA I GMINY SIEWIERZ 4

Pojęcie rewitalizacja Zgodnie ze Wielkim Słownikiem Wyrazów Obcych PWN (2005 r.), słowo rewitalizacja, pochodzące od łacińskiego słowa vitalis Ŝywotny, Ŝyciodajny, oznacza odbudowę i odnowę zniszczonych budynków lub dzielnic miasta, mającą na względzie potrzeby mieszkańców. Celem rewitalizacji obszarów zdegradowanych jest wielofunkcyjne wykorzystanie zdegradowanych obszarów. W ramach poddziałania prowadzona będzie rewitalizacja zdegradowanych obszarów miejskich, poprzemysłowych i powojskowych. Rewitalizacja powyŝszych obszarów przyczyni się m. in. do nadania nowych funkcji gospodarczych, edukacyjnych, turystycznych, rekreacyjnych, społecznych i kulturalnych obiektom poprzemysłowym i powojskowym. Będzie obejmowała takŝe uzupełnienie istniejącej zabudowy oraz przygotowanie terenów inwestycyjnych z dostępem do krajowej lub międzynarodowej sieci drogowej. Uzupełnieniem tych działań zmierzających do kompleksowej rewitalizacji obszarów zdegradowanych, będą równieŝ inwestycje w zakresie tkanki mieszkaniowej. R E W I T A L I Z A C J A Działanie skupione na zdegradowanym obiekcie i obszarze, którego celem jest przywrócenie jego pierwotnego stanu i funkcji, bądź teŝ znalezienie dla niego nowego zastosowania i doprowadzenie do stanu, w którym obiekt ten staje się wartościowy i funkcjonalny. Rewitalizacja jest pojęciem stosowanym najczęściej w odniesieniu do części miasta lub zespołu obiektów budowlanych, które w wyniku przemian gospodarczych, społecznych, ekonomicznych i innych, utraciły częściowo swoją pierwotną funkcję i przeznaczenie. Rewitalizacja jest w tym znaczeniu zespołem działań z zakresu budownictwa, planowania przestrzennego, ekonomii i polityki społecznej, których celem jest doprowadzenie do oŝywienia, poprawy funkcjonalności, estetyki, wygody uŝytkowania i jakości Ŝycia w rewitalizowanym zespole. definicja podana w Podręczniku WdraŜania Regionalnego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego Województwa Śląskiego, źródło: http://rpo.silesia-region.pl/ URZĄD MIASTA I GMINY SIEWIERZ 5

Siewierski rynek serce obszaru rewitalizowanego. Obszar wymaga pilnych działań rewitalizacyjnych. URZĄD MIASTA I GMINY SIEWIERZ 6

1.1 Zagadnienia przestrzenne 1.1.1 Lokalizacja, powierzchnia, ludność, historia Siewierz opatrzony jest identyfikatorem terytorialnym gminy o numerze 2401073; (Siewierz - miasto: 2401074, Siewierz - obszar wiejski 2401075). 1 Siedzibą gminy jest miasto Siewierz. W skład gminy wchodzi miasto Siewierz i sołectwa. Według Statutu Gminy Siewierz na terenie gminy funkcjonuje 10 jednostek pomocniczych (sołectw): Brudzowice, Dziewki, Gołuchowie, Leśniaki, Nowa Wioska, Podwarpie, Tuliszów, WaręŜyn, Wojkowice Kościelne, śelisławice. Siewierz połoŝony jest w powiecie będzińskim, w północnej części województwa śląskiego (subregion centralny, centralny obszar metropolitarny), w pobliŝu granicy z województwem małopolskim. Miasto i Gmina Siewierz obejmuje powierzchnię 115 km 2, z czego miasto zajmuje powierzchnię 39 km 2, a sołectwa 76 km 2. Według danych zawartych na miejskim portalu internetowym na dzień 31 grudnia 2006 r. gmina liczyła 12.101 mieszkańców, z czego 5.462 osób mieszkało w Siewierzu, natomiast 6.639 osób mieszkało na terenie 10 sołectw. Według Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego miejski obszar Siewierza został zaklasyfikowana do miejscowości bardzo małych ; z liczbą ludności od 5 do 10 tys. mieszkańców. Siewierz graniczy od południa z Dąbrową Górniczą, od południowego zachodu z Gminą Mierzęcice, od zachodu z Gminą OŜarowice (pow. Tarnogórski), od północy z Gminami Powiatu Myszkowskiego - Koziegłowy i Myszków, a od wschodu z Gminami Powiatu Zawierciańskiego Porębą i Łazami. Wśród otaczających Siewierz ośrodków specyficzną rolę spełniają dwa ośrodki powiatowe o podobnym potencjale ludnościowym: Będzin, jako stolica powiatu, w skład którego po reformie administracyjnej wchodzi Siewierz, oraz Zawiercie (a takŝe Myszków), w tradycyjnych powiązaniach usługowych. Rysunek 1 Lokalizacja Siewierza w województwie śląskim Źródło: www.silesia-region.pl 1 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad prowadzenia, stosowania i udostępniania krajowego rejestru urzędowego podziału terytorialnego kraju oraz związanych z tym obowiązków organów administracji rządowej i jednostek samorządu terytorialnego URZĄD MIASTA I GMINY SIEWIERZ 7

Gmina usytuowana jest bezpośrednio przy linii kolejowej łączącej Warszawę ze Śląskiem i Małopolską, która stanowi o niegdysiejszym i teraźniejszym przemysłowym rozwoju miasta. Siewierz spełnia równieŝ istotną funkcję komunikacyjną i jest traktowany jako znaczący węzeł drogowy. Siewierz połoŝony jest na skrzyŝowaniu trzech dróg krajowych: 1. DK 1 Gdańsk - Toruń - Łódź - Częstochowa Dąbrowa Górnicza Cieszyn. 2. DK 86 łącząca DK 1 z Katowicami i Tychami. 3. DK 78 Chałupki Gliwice Zawiercie Chmielnik Kielce. Geograficznie Siewierz jest usytuowany jest w dolinie Czarnej Przemszy, na wysokości 290,0 m n.p.m. Nad miastem górują wzgórza: Brudzowice - 368,4 m n.p.m., Łysa Góra - 329,4 m n. p. m. i Warpie - 338,7 m n. p. m. Siewierz połoŝony jest w północno wschodniej części WyŜyny Śląskiej na skraju Jury Krakowsko-Częstochowskiej. Sama WyŜyna Śląska rozciąga się od prawego brzegu górnej Odry, aŝ po krawędź WyŜyny Krakowsko Wieluńskiej. Według Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego, na jego terenie istnieje gęsta sieć osadnicza historycznych ośrodków miejskich o genezie średniowiecznej. W granicach województwa śląskiego znajduje się 46 miast historycznych. Do grona tych miejscowości został zaklasyfikowany Siewierz - równieŝ jednen z 33 historycznych miast, posiadających obecnie prawa miejskie, których układy urbanistyczne wpisane są do rejestru zabytków. Siewierz naleŝy do najstarszych grodów w Polsce. Pierwsza wzmianka historyczna znajduje się w dokumencie legata papieskiego Idziego z 1125 r. W 1276 r. Siewierz otrzymał prawa miejskie. Odrębność terytorialną ziemi siewierskiej po raz pierwszy stwierdzono w dokumencie z 1266 r., wspominającym o "districtus severiensis". Od 1443 Ziemia siewierska stała się udzielnym księstwem pozostającym we władaniu biskupów krakowskich. W wiekach XIII-XIV Siewierz wraz z okolicą był powaŝnym ośrodkiem przemysłowym; kopano i wytapiano tu srebro i ołów. W wiekach XV-XVIII działały liczne kuźnice Ŝelaza, bazujące na lokalnych zasobach rud Ŝelaza. W XVII Siewierz był miastem znaczącym. Wtenczas placem centralnym miasta był czworokątny Rynek zwany Wielkim. Z rynku wychodziły trzy ulice: Bytomska, Koziegłowska i Krakowska, a od strony północnej - plac targowy. W centrum Rynku stał murowany dwupiętrowy Ratusz, wybudowany na podstawie przywileju z 1580 r. Panowanie biskupów krakowskich oraz niezaleŝność terytorialna księstwa zakończyły się w czasie obrad Sejmu Wielkiego. Na podstawie ustaw z 1790 r. i 1791 r. Księstwo zostało włączone do Korony, jako osobna jednostka terytorialna w woj. krakowskim. Król Stanisław August specjalnym aktem z dnia 27 kwietnia 1792 r. potwierdził przywileje nadane miastu przez biskupów krakowskich oraz nadał miastu nowy herb. Po III rozbiorze Polski ziemia siewierska została włączona do Prus, jako tzw. Nowy Śląsk, a Siewierz stał się miastem powiatowym. Po zajęciu w 1807 r, Siewierza przez wojska francuskie, Napoleon Bonaparte reaktywował Księstwo Siewierskie i nadał je marszałkowi Lannes księciu de Montebello. Po upadku Napoleona ziemia siewierska została zajęta przez wojska rosyjskie, a księstwo zlikwidowane. Odtąd Siewierz, aŝ do 1914 r. znajdował się pod zaborem rosyjskim. W wyniku reformy administracyjnej przeprowadzonej przez władze carskie Siewierz utracił prawa miejskie. W okresie międzywojennym Siewierz wraz z całym powiatem zawierciańskim powstałym w 1927 r. naleŝał do woj. kieleckiego. W czasie II wojny światowej Siewierz znalazł się w granicach III Rzeszy. Po zakończeniu wojny ziemia siewierska wraz z całym powiatem zawierciańskim została przyłączona do województwa śląsko-dąbrowskiego. W 1962 r, przywrócono prawa miejskie i nadano herb. Reorganizacja administracji terenowej przeprowadzona w 1973 r. spowodowała przyłączenie do Miasta i Gminy sąsiednich wsi: Brudzowic, Dziewek, Gołuchowic, śelisławic, Podwarpia, Wojkowic Kościelnych, Kuźnicy WaręŜyńskiej i Trzebiesławic. W latach 70-tych nastąpił dalszy rozwój siewierskiego przemysłu. Zbudowano nowoczesną Wytwórnię Gazów Technicznych POLGAZ oraz trzy kopalnie dolomitów: SIEWIERZ, PODLEŚNA i NOWA WIOSKA. W latach tych Siewierz zasłynął w kraju z szeregu inicjatyw gospodarczych. Ze środków państwowych, własnych i nagród zbudowano wiele obiektów uŝyteczności publicznej, jak Dom Kultury i Przedszkole. Rozbudowano Szkołę Podstawową i budynek Urzędu Miasta. Przebudowano Rynek, zmodernizowano ulice i drogi, wykonano sieć wodociągową i hydrofornię. Zmiany polityczne jakie zaszły w kraju po 1989 r., nie zwolniły tempa rozwoju miasta. Zbudowano sieć gazociągową, rozbudowano sieć telefoniczną w gminie, wyremontowano zabytkowy budynek starej gminy, uruchomiono takŝe miejską komunikację autobusową. Znaczącym źródłem wiedzy na temat historii, kultury, tradycji Siewierza i okolic jest praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, pt. Siewierz, Czeladź, Koziegłowy. Studia i materiały z dziejów Siewierza i Księstwa Siewierskiego. Publikację wydano w 1994 roku nakładem Muzeum Śląskiego i została ona sfinansowana przez Urząd Miasta i Gminy Siewierz. URZĄD MIASTA I GMINY SIEWIERZ 8

1.1.2 Struktura demograficzna i społeczna/trendy 1.1.2.1 Przemiany demograficzne Według danych Głównego Urzędu Statystycznego na dzień 31.12.2006 r. liczba mieszkańców Siewierza ze względu na faktyczne miejsce zamieszkania wyniosła 12 262 mieszkańców. Liczba mieszkańców miasta wyniosła 5494, natomiast obszarów wiejskich 6768. Gęstość zaludnienia wynosi 106 osób na 1 km². Gęstość zaludnienia miasta wynosi 144 osób na 1 km 2 natomiast obszarów wiejskich wynosi 87 osób na 1 km 2. Ludność stan na dzień 31.12.2006 r Miasto Wieś Ogółem MęŜczyźni Kobiety Razem MęŜczyźni Kobiety Razem MęŜczyźni Kobiety Siewierz 12262 5943 6319 5494 2625 2869 6768 3318 3450 Powiat będziński 151163 71895 79268 114514 54306 60208 36649 17589 19060 woj. śląskie 4669137 2253857 2415280 3666080 1761393 1904687 1003057 492464 510593 Tabela 1. Struktura liczby mieszkańców Siewierza na tle powiatu będzińskiego i województwa śląskiego. Źródło: GUS Katowice Z powyŝszych danych wynika, Ŝe na koniec 2006 roku mieszkańcy Miasta i Gminy Siewierz stanowili 8,1 % mieszkańców powiatu będzińskiego oraz 0,26 % mieszkańców województwa śląskiego. Mieszkańcy miejskiej części Siewierza stanowią 0,15 % mieszkańców miejskich obszarów województwa oraz 4,8 % miejskich obszarów powiatu będzińskiego. Mieszkańcy wiejskiej części Siewierza stanowią 1,85 % mieszkańców obszarów wiejskich województwa oraz 0,67 % obszarów wiejskich powiatu będzińskiego. W ciągu kilku ostatnich lat liczba mieszkańców Miasta i Gminy Siewierz nie wykazuje radykalnych tendencji wzrostowych i spadkowych, co obrazuje poniŝszy wykres. LUDNOŚĆ 2000-2006 12350 12300 12250 12200 12150 12100 12050 12193 12142 12193 12234 12238 12289 12262 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 lata SIEWIERZ Wykres 1 Mieszkańcy Siewierza wedle zmian w latach 2000 2006 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. URZĄD MIASTA I GMINY SIEWIERZ 9

Zmiany liczby ludności w podziale na miasto i obszary wiejskie Siewierza przedstawia poniŝsza tabela. ROK LICZBA LUDNOŚCI OBSZAR MIEJSKI 2000 12193 5571 6622 2001 12142 5545 6597 2002 12193 5569 6624 2003 12234 5559 6675 2004 12238 5560 6678 2005 12289 5550 6739 2006 12262 5494 6768 OBSZAR WIEJSKI Tabela 2. Zmiany liczby ludności w podziale na miasto i obszary wiejskie Siewierza. LICZBA LUDNOŚCI NA OBSZARZE MIEJSKIM SIEWIERZA 2006 5494 2005 5550 2004 5560 LATA 2003 2002 5559 5569 2001 5545 2000 5571 5440 5460 5480 5500 5520 5540 5560 5580 LICZBA LUDNOŚCI Wykres 2. Liczba ludności na obszarze miejskim Siewierza LICZBA LUDNOŚCI NA OBSZARZE WIEJSKIM SIEWIERZA 2006 2005 6739 6768 2004 6678 LATA 2003 6675 2002 2001 6597 6624 2000 6622 6500 6550 6600 6650 6700 6750 6800 LICZBA LUDNOŚCI Wykres 3. Liczba ludności na obszarze wiejskim Siewierza URZĄD MIASTA I GMINY SIEWIERZ 10

Liczba ludności na obszarach wiejskich Siewierza systematycznie wzrasta. W porównaniu do roku 2000 odnotowano przyrost o 146 osób. Z kolei liczba ludności na obszarach miejskich spada od wartości 5571 mieszkańców w 2000 do 5494 w 2006 spadek o 77 osób. Wiek mieszkańców to równie istotna informacja, szczególnie jeŝeli weźmiemy pod uwagę szeroko pojęte przemiany demograficzne, mogące mieć wpływ na koniunkturę lub dekoniunkturę, m.in. na rynku pracy. Wyszczególnienie Ogółem Udział procentowy Kobiety MęŜczyźni 0-4 487 3,97% 254 233 5-9 558 4,55% 290 268 10-14 739 6,03% 362 377 15-19 822 6,70% 415 407 20-24 887 7,23% 468 419 25-29 1026 8,37% 537 489 30-34 931 7,59% 464 467 35-39 717 5,85% 333 384 40-44 771 6,29% 386 385 45-49 943 7,69% 478 465 50-54 1126 9,18% 545 581 55-59 853 6,96% 452 401 60-64 545 4,44% 241 304 65-69 516 4,21% 218 298 70 i więcej 1341 10,94% 500 841 Ogółem 12262 100,00% 5943 6319 Tabela 3 Struktura wiekowa mieszkańców Siewierza na koniec 2006 roku Źródło: GUS Katowice. W wyniku analizy danych dotyczących struktury wieku mieszkańców moŝna zauwaŝyć przewagę grupy wiekowej osób posiadających 70 lat i więcej (10,94% populacji Siewierza). Druga co do liczebności jest grupa mieszkańców to osoby w wieku od 50 54 roku Ŝycia (1126 9,18% populacji). Osoby w wieku 25 29 lat stanowią grupę liczącą 1026 osób (8,37%). Ludność w % Siewierz Powiat będziński Województwo śląskie Polska Wiek przedprodukcyjny (0-17lat) 18,61% 16,03% 18,64% 20,35% Wiek produkcyjny (18-59/64 lata) 63,77% 66,00% 65,44% 64,10% Wiek poprodukcyjny (60/65 i więcej lat) 17,62% 17,96% 15,92% 15,55% Liczba osób w wieku nieprodukcyjnym 56,82 51,51 52,81 56,00 na 100 osób w wieku produkcyjnym Wiek mobilny (18-44 lata) 37,97% 38,87% 40,14% 39,99% Wiek niemobilny (45-59/64 lata) 25,80% 25,08% 25,31% 24,11% Kobiety w wieku 15-49 lat 24,60% 25,23% 26,07% 25,77% Tabela 4 Struktura ludności Siewierza wg produktywności wieku w 2006 roku na tle powiatu, województwa i kraju. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Z analizy powyŝszych informacji wynika, iŝ struktura wieku mieszkańców Siewierza jest podobna do struktury wieku ludności województwa śląskiego. ZauwaŜyć moŝna mniejszy wskaźnik osób w wieku produkcyjnym w porównaniu do otoczenia. Liczba osób w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym dla Siewierza jest w dalszym ciągu wyŝsza niŝ dla jego otoczenia, co moŝna uznać za zjawisko negatywne. Siewierz w 2006 roku posiadał odsetek osób w wieku niemobilnym wyŝszy niŝ województwo i kraj. Odsetek kobiet w wielu 15-49 lat był równieŝ niŝszy niŝ województwo i kraj. Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku osób w wieku mobilnym (37,97%). URZĄD MIASTA I GMINY SIEWIERZ 11

Ludność w wieku przedprodukcyjnym 25,00% 20,00% 18,61% 16,03% 18,64% 20,35% 15,00% 10,00% 5,00% 0,00% Siewierz Powiat będziński Województwo śląskie Polska wiek 0-17 lat Wykres 4 Struktura wieku mieszkańców Siewierza na tle jego otoczenia stan na dzień 30.06.2006 roku. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Ludność w wieku produkcyjnym 66,00% 65,50% 66,00% 65,44% 65,00% 64,50% 64,00% 63,77% 64,10% 63,50% 63,00% 62,50% Siewierz Powiat będziński Województwo śląskie Polska wiek 18-59/64 lata Wykres 5 Struktura wieku mieszkańców Siewierza na tle jego otoczenia stan na dzień 30.06.2006 roku. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Ludność w wieku poprodukcyjnym 18,00% 17,62% 17,96% 17,00% 16,00% 15,92% 15,55% 15,00% 14,00% Siew ierz Pow iat będziński Wojew ództw o śląskie Polska w iek 60/65 i w ięcej lat Wykres 6 Struktura wieku mieszkańców Siewierza na tle jego otoczenia stan na dzień 30.06.2006 roku. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS URZĄD MIASTA I GMINY SIEWIERZ 12

Bardzo istotna z punktu widzenia procesu rewitalizacji jest wiedza na temat struktury ludności według wieku produkcyjnego na przestrzeni lat. Dla Siewierza wskaźnik ten ujęty w latach 2002-2006 obrazuje poniŝsza tabela. Ludność 2002 r. 2003 r. 2004 r. 2005 r. 2006 r. Ogółem 12 193 12 234 12 238 12 289 12 262 MęŜczyźni 5962 5957 5941 5942 5943 Kobiety 6231 6277 6297 6347 6319 Obszar miejski 5569 5559 5560 5550 5494 Obszar wiejski 6624 6675 6678 6739 6768 Wiek przedprodukcyjny (0-17 lat) 2540 (20,83% ogółu) 2478 (20,25% ogółu) 2381 (19,45% ogółu) 2332 (18,98% ogółu) 2282 (18,61% ogółu) Wiek produkcyjny (18-59/64 lat) Wiek poprodukcyjny 7496 (61,48% ogółu) 2157 (17,69% ogółu) 7603 (62,15% ogółu) 2153 (17,60% ogółu) 7696 (62,89% ogółu) 2161 (17,66% ogółu) 7804 (63,50% ogółu) 2153 (17,52% ogółu) 7819 (63,77% ogółu) 2161 (17,62% ogółu) (60/65 i więcej lat) Tabela 5 Struktura ludności Siewierza wg płci, obszaru zamieszkania i wieku produkcyjnego w latach 2002-2006 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Wyraźną tendencją demograficzną Siewierza jest systematyczny, procentowy i ilościowy spadek liczby osób w wieku przedprodukcyjnym. Nurt ten oddaje ogólne tendencje demograficzne zachodzące na terenie kraju. Z kolei korzystnym nurtem jest wzrost procentowy i ilościowy osób w wieku produkcyjnym. Jest to związane głównie z wejściem na rynek pracy wyŝu demograficznego lat osiemdziesiątych. Liczba osób w wieku poprodukcyjnym utrzymuje się na stałym poziomie. Niebywale istotnym i powszechnym elementem, szczególnie po wejściu Polski w struktury Unii Europejskiej stała się szeroko (nie tylko geograficznie), pojęta migracja ludności. Istotnym elementem w analizie sytuacji obecnej Siewierza jest diagnoza sytuacji migracyjnej. Zestawienie migracji obrazuje poniŝsza tabela. URZĄD MIASTA I GMINY SIEWIERZ 13

SALDO MIGRACJI 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 W RUCHU WEWNĘTRZNYM Ogółem +56 +30 +64 +100 +56 +53 +48 MęŜczyźni +20 +18 +46 +47 +26 +16 +17 Kobiety +36 +12 +18 +53 +30 +37 +31 ZAGRANICA Ogółem +3 +1 0 +1 0 +6 0 MęŜczyźni +2 +1 0 +1 0 0-1 Kobiety +1 0 0 0 0 +6 +1 RAZEM Ogółem +59 +31 +64 +101 +56 +59 +48 MęŜczyźni +22 +19 +46 +48 +26 +16 +17 Kobiety +37 +12 +18 +53 +30 +43 +31 Tabela 6 Migracje na pobyt stały, gminne wg typu, kierunku i płci migrantów Źródło: GUS Katowice Pod względem migracji Siewierz wykazuje dodatnie tendencje. Miejscowość wciąŝ przyciąga nowych mieszkańców. Miasto i gmina jest miejscem, gdzie zameldowania znacznie przewyŝszają wymeldowania. Na przestrzeni lat 2000 2006 bilans migracji (osoby meldujące się na pobyt minus osoby, które dokonały wymeldowania) jest dodatni i wynosi 418 osób, co stanowi 3,4 % populacji Siewierza w roku 2006. Tabela poniŝej przedstawia poziom migracji dokonany w biurze ewidencji ludności, w następujących kategoriach: - zameldowania na pobyt stały po przybyciu z innego miejsca w kraju lub z zagranicy, - wymeldowania związanego z wyjazdem za granicę na pobyt stały. Dodatnie wskaźniki dowodzą, Ŝe w latach 2000 2005 więcej osób meldowało się na pobyt stały niŝ dokonywało wymeldowania. Zdecydowana większość migrujących do Siewierza pochodzi z miast. Saldo migracji stałej Saldo migracji 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Razem Ogółem +59 +31 +64 +101 +56 +59 +280 Miasta +45 +26 +57 +72 +56 +27 +212 Wieś +11 +4 + 7 +28 0 +26 +61 Zagranica +3 +1 0 +1 0 +6 +7 Tabela 7 Migracje na pobyt stały gminne wg typu i kierunków Źródło: GUS Katowice URZĄD MIASTA I GMINY SIEWIERZ 14

Saldo migracji 2000 2001 2002 2003 2004 Urodzenia Ŝywe 2005 Razem ogółem 92 85 88 93 89 90 537 męŝczyźni 53 47 45 52 35 54 286 kobiety 39 38 43 41 54 36 251 Zgony ogółem ogółem 129 139 136 147 141 143 835 męŝczyźni 67 72 77 85 85 73 459 kobiety 62 67 59 62 56 70 376 Przyrost naturalny ogółem -37-54 -48-54 -52-53 -298 męŝczyźni -14-25 -32-33 -50-19 -173 kobiety -23-29 -16-21 -2-34 -125 Tabela 8 Ruch naturalny wg płci Źródło: GUS Katowice Przyrost naturalny ludności to róŝnica między liczbą urodzeń Ŝywych, a liczbą zgonów w danym okresie. Na charakter ruchu naturalnego ludności Siewierza zasadniczy wpływ ma przewaga zgonów nad urodzeniami. Ujemny przyrost naturalny bilansowany jest przez korzystną migrację. W poniŝszej tabeli porównano wskaźniki przyrostu naturalnego oraz salda migracji w latach 2003-2005 dla Siewierza i jego otoczenia. Przyrost naturalny Saldo migracji Przyrost naturalny Saldo migracji Przyrost naturalny Saldo migracji Obszar na 1000 mieszkańców na 1000 mieszkańców na 1000 mieszkańców 2003 2004 2005 Siewierz -4,4 +0,12-4,3 +0,2-4,3 +0,2 woj. śląskie -1,4-2,0-1,2-1,8-1,2-1,9 miasta woj. śląskiego -1,5-3,4-1,3-3,3-1,4-3,2 Polska -0,4-0,4-0,2-0,2-0,1-0,3 Tabela 9 Wskaźniki przyrostu naturalnego oraz salda migracji w latach 2003-2005 ( w osobach). Źródło: GUS Katowice Wskaźnik przyrost naturalny na 1000 mieszkańców Siewierza jest ujemny, a jego wartość bezwzględna jest większa w porównaniu z otoczeniem. Wskaźnik saldo migracji dla Miasta i Gminy jest z kolei dodatni, a jego wartość jest dodatnia, co róŝnicuje go wobec wartości wskaźników dla jego otoczenia. Kierunek zmian demograficznych w Siewierzu jest podobny do trendów demograficznych w województwie i Polsce, natomiast saldo migracji jest zdecydowanie dodatnie. URZĄD MIASTA I GMINY SIEWIERZ 15

W wyniku analizy demograficznej Siewierza moŝna sformułować następujące wnioski: - niewielkie znaczenie na mapie demograficznej województwa - mieszkańcy Siewierza stanowią 8,1% mieszkańców powiatu będzińskiego oraz 0,26% województwa śląskiego; - gmina ma charakter miejsko wiejski; 44,8 % mieszkańców zamieszkuje obszar miejski Siewierza natomiast 55,2% obszar wiejski; - liczba mieszkańców na obszarach wiejskich Siewierza rośnie, co w połączeniu z dodatnim bilansem migracji świadczy o atrakcyjności miejscowości dla budownictwa jednorodzinnego; - większość osób meldujących się na pobyt stały pochodzi z miast, co świadczy o korzyściach Siewierza z procesów deglomeracyjnych zachodzących w województwie śląskim; - korzystne wskaźniki dla rynku pracy przejawiające się w relatywnie większym odsetkiem ludności w wieku przedprodukcyjnym oraz rosnącym procentem mieszkańców w wieku produkcyjnym. 1.1.3 Granice stref ochrony konserwatorskiej 1.1.3.1 Stan obiektów dziedzictwa kulturowego Obiekty istniejące wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego: Siewierz ADRES Siewierz, ul. Kościuszki 12 Siewierz, ul. Krakowska Siewierz Siewierz, ul. Kościuszki 5 Siewierz, 22 Rynek OBIEKT OBJĘTY OCHRONĄ Układ urbanistyczny z centralnie połoŝonym rynkiem i ulicami wybiegającymi z naroŝników 3 Maja, teren kościoła parafialnego, droga do zamku, plac straŝacki, ograniczony ulicami: Kościuszki, Długosza, Ludową, Krakowską, Bytomską i Częstochowską Zespół kościoła parafialnego św. Macieja: - budynek kościoła z XV wieku, murowany, tynkowany, z wieŝą - mur otaczający kościół z drugiej połowy XVIII wieku - bramki w murze Granice ochrony konserwatorskiej obejmują zespół w ramach ogrodzenia Kościół filialny pod wezwaniem świętego Walentego z XVII wieku, murowany, tynkowany. Granice ochrony konserwatorskiej obejmują najbliŝsze otoczenie Zamek (obecnie w ruinie) z XIII wieku, przebudowany w XVI wieku, renesansowy z fragmentami gotyckimi, murowany z cegły i kamienia. Granice ochrony konserwatorskiej obejmują całość obiektu i otoczenie w promieniu 100 metrów od linii fosy zamkowej Dom z XIX wieku o charakterze dworku polskiego Budynek mieszkalny z XVIII wieku, murowany, tynkowany ze szczytem Granice ochrony konserwatorskiej obejmują działkę NUMER REJESTRU ZABYTKÓW I DATA WPISU A/803/67 20 grudzień 1967 r. A/778/67 17 czerwiec 1967 r. A/779/67 17 czerwiec 1967 r. A/777/67 17 czerwiec 1967 r. A/269/50 27 stycznia 1950 r. A/780/67 17 czerwiec 1967 r. URZĄD MIASTA I GMINY SIEWIERZ 16

ADRES Kuźnica Świętojańska Ratanice Sulików, ul. Młyńska Wojkowice Kościelne Wojkowice Kościelne Wojkowice Kościelne OBIEKT OBJĘTY OCHRONĄ Kościółek cmentarny pod wezwaniem świętego Jana Chrzciciela z pierwszej połowy XII wieku (prawdopodobnie z 1138 roku), romański, przebudowany w XVII wieku, zrekonstruowany w latach 1947 1956, murowany, z pozostałościami polichromii romańskiej i gotyckiej. Granice ochrony konserwatorskiej obejmują obiekt w ramach ogrodzenia Młyn wodny z XVIII wieku, bezstylowy Granice ochrony konserwatorskiej obejmują cały obiekt Budynek mieszkalny nr 21 podworski z XVIII / XIX wieku, murowany z kamienia, tynkowany Granice ochrony konserwatorskiej obejmują najbliŝsze otoczenie Kościół parafialny świętych Marcina i Doroty z XIII wieku, przebudowany, murowany, tynkowany WyposaŜenie i wystrój kościoła parafialnego świętych Marcina i Doroty, w tym figura przydroŝna świętego Jana Nepomucena z 1740 roku, późnobarokowa, wykonana z kamienia Spichlerz z XVII / XVIII wieku, drewniany NUMER REJESTRU ZABYTKÓW I DATA WPISU A/776/67 17 czerwiec 1967 r. A/524/57 2 maj 1957 A/799/67 17 czerwiec 1967 r. A/16/60 B/516/78 25 kwiecień 1978 r. A/17/60 23 luty 1960 roku śelisławice Kaplica groblowa z XVIII / XIX wieku, murowana, tynkowana. A/801/67 17 czerwiec 1967 r. Granice ochrony konserwatorskiej obejmują najbliŝsze otoczenie Tabela 10 Obiekty istniejące wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego. Stan na 18 lipiec 2007 r. Źródło: Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Katowicach. Obiekty wpisane do rejestru zabytków objęte są wszelkimi rygorami prawnymi wynikającymi z treści aktów prawnych. Wszelkie prace remontowe, zmiany funkcji i przeznaczenia obiektów wymagają pisemnego zezwolenia Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, a zmiany własności Ministra Kultury. W przypadku zamierzonej zmiany funkcji budynku lub jego części uŝytkownik lub właściciel składa wniosek o przebudowę, w celu dostosowania do nowej funkcji, przedstawiając opracowany na własny koszt projekt zmian. Negatywna opinia Państwowej SłuŜby Ochrony Zabytków nie stanowi podstawy do roszczenie odszkodowania. Rozbiórka obiektu moŝe być dokonana wyłącznie po skreśleniu z rejestru zabytków przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego na wniosek właściciela obiektu. URZĄD MIASTA I GMINY SIEWIERZ 17

Obiekty połoŝone na terenie Gminy Siewierz i wpisane do wojewódzkiej ewidencji zabytków: Obiekt Charakterystyka / Lokalizacja Kościół cmentarny św. Jana Siewierz / w pobliŝu drogi krajowej ul. Warszawskiej. Kaplica grobowa (Zalassowskich) Obiekt wolnostojący w śelisławicach, ul. Piastów 6 Ocena stopnia zachowania/ zalecenia Kościół w stanie dobrym. Nie odprawiane są naboŝeństwa. Obiekt zamknięty dla ruchu turystycznego. Jest odnowiona. Opieka nad obiektem sprawowana jest społecznie. Tabela 11 Lokalizacja i stan obiektów wpisanych do ewidencji zabytków Źródło: Na podstawie informacji z dnia 18 lipca 2007 r. Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Katowicach. Zasady obowiązujące w przypadku obiektów wpisanych do ewidencji zabytków są następujące: wymóg utrzymania dóbr kultury w ich tradycyjnej formie budowlanej z zachowaniem gabarytów i formy obiektów, kształtów, spadków i rodzaju pokrycia dachów, wystroju i detali architektonicznych, stolarki okiennej i drzwiowej kształt, wielkość i podziały z zachowaniem rysunku profili i materiału, rekonstrukcje elewacji na podstawie dostępnych materiałów archiwalnych, działalność inwestycyjna i remonty powodujące zmiany w elewacjach lub konstrukcji obiektów wymagają uzgodnienia Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, w odniesieniu do obiektów przewidzianych do rozbiórek lub wyburzenia ze względu na stan techniczny naleŝy przed likwidacją zadokumentować je archiwalnie, wykonując dokumentację inwentaryzacyjno pomiarową oraz fotograficzną po wcześniejszej opinii Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Przykłady bogactwa architektonicznego dziedzictwa Siewierza pokazują poniŝsze zdjęcia. Zespół kościoła parafialnego św. Macieja Apostoła. URZĄD MIASTA I GMINY SIEWIERZ 18

Dom z XIX wieku o charakterze dworku polskiego. Zamek w Siewierzu. 1.1.3.2 Uwarunkowania przyrodnicze i ochrony środowiska Siewierz ma charakter miejsko - wiejski. Miejska część gminy wyróŝnia się typową dla miasta zabudową, natomiast sołectwa mają charakter wiejski z zabudową rozlokowaną wzdłuŝ jednej ulicy. Siewierz charakteryzuje się urozmaiconą hydrografią. W części północnej przez teren gminy przepływa rzeka Brynica, a przez część wschodnią i południową Przemsza. Sieć hydrograficzną uzupełniają dopływy tych rzek (Trzonia, Czeczówka, Trzebyczka, Mitręga, Potok śelisławicki). Podstawowe znaczenie ma zbiornik zaporowy na rzece Przemszy Zalew Przeczycko Siewierski (którego przewaŝająca część znajduje się na terenie gminy) oraz zbiornik wodny Kuźnica WaręŜyńska. Siewierz charakteryzuje się znaczną powierzchnią terenów otwartych. Lasy, które zajmują 30% powierzchni, tworzą zwarty kompleks w północno - zachodniej jej części. Ponad połowa terenów leśnych (ok. 2000 ha) to lasy państwowe naleŝące do Nadleśnictwa Siewierz, około 1500 ha zajmują lasy będące głównie własnością Spółki dla Zagospodarowania Wspólnoty Leśno Gruntowej w Siewierzu. Tereny rolnicze zlokalizowane są głównie we wschodniej, północnej i południowej części gminy. PrzewaŜają gleby średniej jakości pod względem klasy bonitacyjnej. Perspektywy rozwoju rolnictwa ogranicza jednak przede wszystkim duŝe rozdrobnienie gospodarstw i przestarzała struktura produkcji rolnej. URZĄD MIASTA I GMINY SIEWIERZ 19

Znaczna część terenów jest w uŝytkowaniu górniczym, odkrywkowych kopalń: Górnicze Zakłady Dolomitowe S.A. - Kopalnia Siewierz, Kopalnia Dolomitu Nowa - Wioska - Kopalnie Odkrywkowe Surowców Drogowych w Katowicach, z/s w Będzinie Łagiszy, Przedsiębiorstwo WielobranŜowe Promag, Kuźnica WaręŜyńska (kopalnia piasku w Dąbrowie Górniczej, której część terenu naleŝy do Gminy Siewierz). Kopalnie te oprócz przeobraŝenia powierzchni terenu wpływają znacząco na wody podziemne, których drenaŝ powoduje przesuszanie gruntów w zasięgu lejów depresji wytworzonych przez system odwadniania zakładów górniczych. Istotnym atutem Siewierza są walory turystyczne i rekreacyjne. Oprócz Zalewu Przeczycko - Siewierskiego gmina pełni waŝną funkcję jako baza turystyczna dla Jury Krakowsko - Częstochowskiej. 1.1.3.2.1 Zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego Na terenie gminy Siewierz zlokalizowane są 4 stanowiska pomiarowe powietrza, które wchodzą w sieć pomiarową obsługiwaną przez Wojewódzką Stację Sanitarno - Epidemiologiczną w Katowicach (Brudzowice, Kuźnica WaręŜyńska, Sulików, śelisławice). Stanowiska te prowadzą pomiary opadu pyłu, w tym takich substancji jak: Pb, Zn i Cd. W latach 1999-2002 zanotowano, Ŝe roczny opad pyłu ogółem spadł z 31,4 do 25g/km 2. W latach 1998-2001 zanotowano, Ŝe roczny opad ołowiu ogółem spadł z 16,4 do 8,6 mg/km 2. W latach 1998-2000 zanotowano, Ŝe roczny opad cynku ogółem spadł z 48,4 do 28,0 mg/km 2. W latach 1998-2001 zanotowano, Ŝe roczny opad kadmu ogółem spadł z 0,454 do 0,254 mg/km 2. Stan sanitarny powietrza w obszarze gminy jest wypadkową istniejącego, ogólnego stanu zanieczyszczenia atmosfery w regionie (konurbacja górnośląska) i emisji zanieczyszczeń ze źródeł lokalnych. Biorąc pod uwagę połoŝenie gminy, warunki klimatyczne, bliskość istotnych emitorów przemysłowych zlokalizowanych na dominujących kierunkach wiatru w przedmiotowym rejonie moŝna wnioskować, Ŝe czynnik zewnętrzny - napływ zanieczyszczeń pyłowo-gazowych w obszar gminy z rejonów przyległych (i dalszych) - stanowi istotny element ogólnego stanu sanitarnego powietrza w gminie. Aktualny stan sanitarny powietrza w obszarze gminy uznać naleŝy za niezadowalający. Stan ten uwidacznia się w szczególności w okresie grzewczym, kiedy następuje znaczne pogorszenie stanu sanitarnego powietrza w porównaniu z sezonem letnim. Oznacza to, Ŝe główną przyczyną uciąŝliwego zanieczyszczenia powietrza w wymiarze lokalnym jest tzw. niska emisja tzn. emisja zanieczyszczeń pyłowo-gazowych z lokalnych kotłowni i indywidualnych palenisk domowych. Problem ograniczenia niskiej emisji naleŝy uznać jako podstawowe, priorytetowe zadanie w zakresie poprawy stanu sanitarnego powietrza w gminie. Na terenie gminy Siewierz nie występują natomiast źródła emisji niezorganizowanej z obiektów powierzchniowych takich jak hałdy, wysypiska śmieci i oczyszczalnie. Na terenie gminy nie występują duŝe zakłady przemysłowe, które rzutowałyby znacząco na wielkość emisji zanieczyszczeń. 1.1.3.2.2 Stan czystości wód powierzchniowych Na terenie Gminy Siewierz znajdują się punkty monitoringu jakości wód powierzchniowych zlokalizowanych na rzece Przemsza i jej dopływach potokach: Mitręga i Trzebyczka. Woda w pozostałych ciekach nie jest badana, a ich jakość określono na podstawie analogii do Przemszy oraz rodzaju i wielkości ognisk zanieczyszczających wody powierzchniowe. Wyniki badań wskazują na pozaklasową jakość wód we wszystkich punktach monitoringu poza odcinkiem rzeki poniŝej zbiornika w Przeczycach. URZĄD MIASTA I GMINY SIEWIERZ 20

O pozaklasowości wód decydują głównie zanieczyszczenia bakteriologiczne, co świadczy o zanieczyszczeniu rzeki ściekami socjalno bytowymi. Zaobserwować moŝna równieŝ pogorszenie się jakości wody rzeki Przemsza na terenie gminy w zakresie związków biogennych oraz zawiesiny. Świadczy to o bezpośrednim wpływie zanieczyszczeń z terenów gminy na jakość wody w rzece. Jedynie poniŝej zbiornika w Przeczycach jakość wody mieści się w III klasie czystości, na co wpływ mają naturalne procesy oczyszczania zachodzące w zbiorniku. 1.1.3.2.3 Stan sanitarny lasów Na terenie Gminy Siewierz lasy zajmują powierzchnię ponad 3,5 tys. ha. Jako Ŝe powierzchnia Siewierza wynosi 11 384 ha, lasy stanowią około 31,% jej powierzchni. W administracji lasów Państwowych, Nadleśnictwo Siewierz Obręb Łysa Góra pozostaje 2031 ha, a pozostałą część stanowią lasy prywatne w tym przewaŝająca większość w zarządzie Spółki dla Zagospodarowania Wspólnoty Leśno Gruntowej w Siewierzu. Największym zwartym kompleksem leśnym jest kompleks w północno - zachodniej części Gminy, obejmujący: las Szeligowiec, las między Trzonią, a Brynicą oraz w dolinie Trzoni. Ponadto występują równieŝ mniejsze obszary leśne, stanowiące w zdecydowanej większości własność prywatną. Te niewielkie enklawy leśne rozproszone są praktycznie na terenie całej Gminy. Korzystnym z punktu widzenia gospodarki leśnej jest dominujący udział powierzchniowy duŝych kompleksów leśnych stanowiących ok. 70% ogólnej powierzchni lasów w Gminie. Stwarza to perspektywy do uzyskania racjonalnego i efektywnego wykorzystywania lasów zarówno z punktu widzenia gospodarki leśnej jak równieŝ pod względem przyrodniczym i turystyczno - rekreacyjnym. 1.1.3.2.4 Postępująca degradacja i dewastacja gleb Stopień zanieczyszczenie gleb w Gminie Siewierz nie jest rozpoznany. Poza jednym punktem krajowego monitoringu gleb w Kuźnicy Sulikowskiej, nie wykonywano badań zanieczyszczenia gleb metalami cięŝkimi. Na podstawie niekorzystnych wyników (bardzo silne, dyskwalifikujące dla upraw rolnych zanieczyszczenie kadmem) z jednego punktu pomiarowego, połoŝonego w niewielkiej odległości od drogi Katowice - Warszawa trudno wyrokować o stanie gleb na rozległych terenach rolnych w całej gminie. Biorąc pod uwagę czynniki zewnętrzne moŝna uznać, iŝ do istotnych czynników decydujących o degradacji gleby naleŝą metale, zwłaszcza cięŝkie. Głównym źródłem skaŝenia środowiska metalami cięŝkimi - oprócz emisji przemysłowych i motoryzacyjnych są równieŝ odpady przemysłowe i komunalne, ścieki, osady ściekowe, nawozy i środki ochrony roślin. Na podstawie wyników badań z sąsiedniej Gminy Mierzęcice moŝna wnioskować, Ŝe zanieczyszczenie gleb w Gminie Siewierz jest silne i średnie pod względem zawartości kadmu, oraz średnie lub słabe pod względem zawartości cynku. Zawartość pozostałych metali (Cu, Pb i Ni) prawdopodobnie jest niska i nie wpływa na przydatność gleb do upraw rolnych. Wykonanie badań gleb, a na podstawie ich wyników mapy zanieczyszczeń jest wskazane z uwagi na opracowywanie Miejscowych Planów Zagospodarowania Przestrzennego. Obszary o ponadnormatywnym zanieczyszczeniu moŝna będzie na etapie tworzenia Planu wyłączyć z uŝytkowania rolniczego i przeznaczyć dla innych funkcji (uprawy przemysłowe, zalesienia itp.). Ochrona Ekologicznego Systemu Obszarów Chronionych wymaga podporządkowania zagospodarowania przestrzennego działaniom ekologicznym, związanym z ochroną przyrody. Na obszarach o walorach krajobrazowo-przyrodniczych występuje konieczność uwzględnienia wymogów ochrony przyrody we wszystkich rodzajach działalności gospodarczej, w tym w gospodarce związanej z uŝytkowaniem zasobów przyrodniczych (gospodarka leśna czy eksploatacja złóŝ surowców). NaleŜy równieŝ wprowadzić ograniczenia w uŝytkowaniu i gospodarowaniu terenów poprzez obejmowanie ich ochroną. Wymagane jest zaostrzenie obowiązujących standardów środowiska dotyczących jakości powietrza, wód, gleb oraz ekosystemów. Ochrona tych obszarów równieŝ wymaga objęcia ich monitoringiem środowiska. Stan środowiska przyrodniczego, jak równieŝ stopień jego degradacji jest wynikiem nakładania się wielu czynników, charakterystycznych dla województwa śląskiego. MoŜna jednak orzec, Ŝe w chwili obecnej stan ten nie jest ani lepszy ani gorszy od stanu w innych, podobnych wielkością i przemysłem miastach Polski. Nad obszar miasta napływają substancje szkodliwe z terenu wielkoprzemysłowego Śląska, obszaru niezwykle mocno zanieczyszczonego. Drogą powietrzną dostają się równieŝ tlenki siarki i azotu, pyły, a takŝe metale cięŝkie. Efektem tego oddziaływania są podwyŝszone wartości zanieczyszczenia powietrza, wód i gleby. URZĄD MIASTA I GMINY SIEWIERZ 21

Wielki przemysł Śląska nie jest jednak wyłącznym sprawcą zanieczyszczania okolicy Miasta i Gminy Siewierz. DuŜym zagroŝeniem dla atmosfery okolicy jest emisja pyłów i gazów z lokalnych kotłowni c. o. Znaczny udział w zanieczyszczaniu powietrza Siewierza mają równieŝ spaliny samochodowe, gdyŝ w mieście brak jest na dzień dzisiejszy obwodnicy tranzytu drogowego. Niemały wpływ na obecną sytuację ekologiczną ziemi siewierskiej ma niska świadomość społeczna w zakresie ochrony środowiska. Zaobserwować moŝna większe zanieczyszczenie odpadami lasów, brzegów rzek i zbiorników wodnych. Znaczny przyrost ilość śmieci jest niewspółmierny w stosunku do realnych moŝliwości ich zlikwidowania czy przetworzenia. 1.1.3.2.5 Tereny zdegradowane Po zrekultywowaniu starego składowiska odpadów w Siewierzu nie ma udokumentowanych terenów zdegradowanych, ani wyznaczonych stref ograniczonego uŝytkowania. Oczywiście prowadzona eksploatacja odkrywkowa przeobraŝa i degraduje powierzchnię ziemi. W Gminie Siewierz jest to jednak stan przejściowy, bowiem we wszystkich odkrywkach przewiduje się po zakończeniu eksploatacji utworzyć zbiorniki wodne. Nie zostały zinwentaryzowane dzikie wysypiska odpadów. W przypadku gminy o tak duŝej powierzchni lasów, skuteczna kontrola i zapobieganie powstawaniu nielegalnych miejsc składowania odpadów jest bardzo utrudniona. Likwidacja dzikich wysypisk odpadów powoduje przemieszczanie ich w miejsca mniej widoczne. Skuteczna moŝe być tylko edukacja ekologiczna społeczeństwa i tworzenie sprawnego systemu gospodarki odpadami albo wzrost zamoŝności mieszkańców. 1.1.4 Zagospodarowanie przestrzenne i własność nieruchomości Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Siewierz podaje, Ŝe układ osadniczy Siewierza nie jest organizmem jednorodnym. WyróŜniają się trzy ośrodki typu miejskiego lub podmiejskiego. Są to: Siewierz - miasto, jego część wschodnia wraz z Piwonią oraz część zachodnia; śelisławice oraz Wojkowice Kościelne, jako osady typu podmiejskiego. W obszarach wiejskich dominują wsie ulicówki, o znacznie zaawansowanym procesie urbanizacji, wchodzące w skład sołectw lub tworzących samodzielne sołectwa. Do tego typu osadniczego naleŝą równieŝ połoŝone w granicach miasta wsie Kuźnica Sulikowska i Sulików. Układ osadniczy Siewierza jest średnio ziarnisty, z tendencją do rozpraszania zabudowy w obszarach wiejskich. Jest to strukturalnie i przestrzennie niekorzystne zjawisko, utrudniające rozwój i działalność istniejących usług publicznych oraz skuteczność projektowanych inwestycji publicznych (np. budowy systemu kanalizacji). Główne ośrodki układu osadniczego Siewierza posiadają następujące cechy charakterystyczne: Siewierz- miasto, na które składają się:» część wschodnia - stare miasto wraz z Kuźnicą Świętojańską, obszar ograniczony ulicą Warszawską, linią kolejową i doliną Czarnej Przemszy; jest to obszar posiadający jeszcze nie pełną strukturę, co wynika z kolizji funkcjonalnych, głównie komunikacyjnych oraz znacznych rezerw niezainwestowanych terenów oraz luk budowlanych; siłą miastotwórczą jest połoŝenie komunikacyjne oraz rozległy zasięg wpływów tego ośrodka;» część zachodnia - nowe miasto, obszar ograniczony ulicą Warszawską, linią kolejową, skrajem lasu Szeligowiec i ulicą Parkową; jest to obszar o jednorodzinnej strukturze zabudowy mieszkaniowej, zawierający znaczne rezerwy w niezabudowanych działkach; posiada potencjał rozwojowy głównie dla budownictwa mieszkaniowego i usług publicznych; Piwoń - dzielnica podmiejska połoŝona wzdłuŝ ulicy Kieleckiej, między lasem a Czarną Przemszą z wyraźnym podziałem funkcjonalnym na tereny zabudowy mieszkaniowej oraz na tereny przemysłowe po przeciwnej stronie ulicy; śelisławice - wielodroŝny układ przestrzenny z kształtującym się ośrodkiem usługowym obsługującym przyległe sołectwa i wsie; Wojkowice Kościelne - stanowiące układ przestrzenny z kształtującym się ośrodkiem usługowym obsługującym przyległe tereny wraz z usługami w Podwarpiu; dla tego ośrodka główną szansą jest połoŝenie w zasięgu wpływów węzła dróg krajowych. URZĄD MIASTA I GMINY SIEWIERZ 22

Tereny przemysłu wydobywczego zajmują wydzielone powierzchnie w trzech kompleksach w północnej część gminy oddzielając obszary zabudowy sołectwa Dziewki od śelisławic. Stan ten powoduje ograniczenia rozwoju zabudowy w Nowej Wiosce. Mocną stroną struktury przestrzennej Siewierza są tereny otwarte. Składają się na nie zarówno pola uprawne i obszary łąk, jak równieŝ lasy i wody, w tym Zalew Przeczycko - Siewierski, stawy w Kuźnicy Świętojańskiej oraz rzeki Czarna Przemsza i Mitręga wraz z dopływami. W układzie przestrzennym na północy gminy istnieje jeszcze ciągłość przestrzenna terenów otwartych ciągnących się od lasu Szeligowiec dwoma pasmami przez Dziewki, Nową Wioskę, śelisławice do lasów Czekanki i Krzemiendy oraz wzdłuŝ linii kolejowej do Piwonii i Czekanki. W południowej części gminy pasmo terenów otwartych związane jest z wodą - zalewem i rzekami: Czarną Przemszą i Mitręgą. Z przywodnymi obszarami otwartymi związane są ośrodki turystyczno- wypoczynkowe WaręŜyno, rejon ulicy Rybackiej oraz Tuliszów - Chmielowskie. Odrębnym elementem struktury obszarów wypoczynkowych jest zespół domów letniskowych w Czekance w paśmie leśnym śelisławice- Krzemienda. Trwałym elementem struktury południowej części gminy jest teren Kopalni Piasku Kuźnica WaręŜyńska, połoŝonej nad Czarną Przemszą i Trzebyczką. Ze względu na swą rozległość ww. obszar (wraz z częścią połoŝoną w granicach Dąbrowy Górniczej) stanowi niezmienny składnik krajobrazu tej części gminy. Powierzchnia Siewierza składa się z następujących elementów: tereny zurbanizowane 2,7 % powierzchni, tereny leśne 30,7 % powierzchni, tereny rolnicze 56,4 % powierzchni, tereny przemysłowe 1,1 % powierzchni, tereny przeznaczone pod transport 3,5 % powierzchni, zbiorniki i cieki wodne 3,6 % powierzchni, pozostałe 2 % powierzchni, 2,00% Powierzchnia Siewierza w % 3,60% 3,50% 2,70% 1,10% 30,70% tereny zurbanizowane tereny leśne tereny rolnicze tereny przemysłowe 56,40% tereny przeznaczone pod transport zbiorniki i cieki wodne pozostałe Rysunek 2 Powierzchnia Siewierza. Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z UMiG Siewierz. URZĄD MIASTA I GMINY SIEWIERZ 23

1.1.4.1 Obszary przeznaczone do zabudowy i pod inwestycje Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego wyodrębniło następujące tereny przeznaczone do zabudowy i pod inwestycje: a. Tereny osiedleńcze związane z polityką mieszkaniową Miasta i Gminy. Podstawową zasadą prowadzenia polityki w tym zakresie powinno być niedopuszczanie do niepotrzebnego rozpraszania zabudowy. Przewiduje się, iŝ do ok. 2015 roku (stan docelowy): liczba mieszkań powinna się zwiększyć się o ponad ok. 920 (tj. o 25%) - jest to poziom określony przez wielkość deficytu oraz przyrostu mieszkań dla przybywających gospodarstw domowych; z ogólnego, powyŝszego wzrostu liczby mieszkań, ok. 610 przypada na luki budowlane, ok. 280 na budownictwo niskiej intensywności na nowych terenach (w tym ok. 30 o podwyŝszonym standardzie) i ok. 30 na budownictwo wielorodzinne; zdecydowana większość zabudowy mieszkaniowej będzie, zgodnie z obecnie panującą tendencją, realizowana w formie budownictwa jednorodzinnego wolno stojącego; przewiduje się tereny dla budownictwa wielorodzinnego, tylko jako kontynuację istniejącego zespołu w rejonie ul. Sosnowej; największy wzrost funkcji mieszkaniowych powinien mieć miejsce w Siewierzu - Osiedle Zachód (o ok. 74%); w wyjątkowych przypadkach dopuszcza się moŝliwość realizacji- poza wyznaczonymi terenami zabudowy mieszkaniowej- zabudowy siedliskowej, bezpośrednio związanej z produkcją rolną, jednak poza kompleksami rolnymi (tego rodzaju budownictwa nie bilansowano w niniejszych wyliczeniach). Przy bilansowaniu moŝliwości budownictwa mieszkaniowego przyjęto załoŝenia o przeciętnej wielkości działki: na nowych terenach - na poziomie 1000 m 2, a w przypadku budownictwa rezydencjonalnego (o wysokim standardzie) - na poziomie 2000m 2. Dla budownictwa rezydencjonalnego proponuje się teren w zachodniej części Siewierza- Osiedle Zachód. b. Tereny zieleni i wypoczynku Obszary zieleni miejskiej - w stanie docelowym obejmują 52,5 ha. Składają się na nie tereny formujące pierścień okrąŝający miasto. Obecnie tylko jeden z tych obszarów - Rejentowskie Górki - traktowany jest jako teren zieleni miejskiej (park miejski). Włączenie do tego systemu pozostałych terenów w zasadniczy sposób go wzbogaca i zwiększa odporność, przy czym włączenie to powinno mieć moŝliwie niewielki wymiar inwestycyjny (np. alejki, ławki, oświetlenie). Podstawową sprawą jest udostępnienie tych terenów (np. eliminacja ogrodzeń), w tym regulacja stosunków własnościowych. c. Tereny usługowe Aktywizacja działalności usługowych zakłada uruchomienie nowych terenów o łącznej wielkości ok. 37 ha oraz wykorzystanie terenu Szpitala Chorób Płuc w Siewierzu (ok. 5 ha). Specyficzną formą terenów usługowych są tereny wypoczynkowo - turystyczne (m.in. strefy rekreacji), zlokalizowane w trzech kompleksach: nad Zalewem Przeczycko- Siewierskim (dwa tereny: północny- ok.21 ha i południowy- ok. 31 ha), w Dziewkach, Nowej Wiosce i śelisławicach - tereny nad projektowanymi zbiornikami wodnymi w wyrobiskach po kopalniach Siewierz, Nowa Wioska i Podleśna (razem ok. 17 ha), tereny nad zbiornikiem wodnym w wyrobisku kopalni piasku Kuźnica WaręŜyńska ; w większości tereny te znajdują się w Dąbrowie Górniczej, w niewielkim tylko stopniu zahaczając o Siewierz (ok. 3 ha). URZĄD MIASTA I GMINY SIEWIERZ 24