PRZEKONANIA MORALNE UCZNIÓW na podstawie badania ESPE: edukacja społecznoemocjonalna dr Radosław Kaczan Ludmiła Rycielska dr Piotr Rycielski
Badanie ESPE: edukacja społeczno- emocjonalna badanie które zostało przeprowadzone przez Instytut Badań Edukacyjnych od IV do VI 2014 roku celem badania było stworzenie zbioru kwestionariuszy psychologicznych pod zbiorczą nazwą Test funkcjonowania moralnego, z których wybrane mogą docelowo służyć nauczycielom do pracy o charakterze wychowawczym z uczniami. przygotowany Test nie służy specjalistycznej diagnozie psychologicznej produkty badania będą mogły być wykorzystywane również przez osoby zbierające naukowe dane o funkcjonowaniu społeczno-moralnym młodzieży, przede wszystkim w kontekście szkoły w skład Testu funkcjonowania moralnego weszło 6 kwestionariuszy dedykowanych uczniom i jeden kwestionariusz dla nauczycieli próba celowa; 605 uczniów, 120 nauczycieli i dyrektorów z 12 wybranych celowo szkół; biorący w badaniu uczniowie uczęszczali do klasy VI szkoły podstawowej, klas I i III gimnazjum oraz I klasy liceum ogólnokształcącego
Lojalność, konformizm, poświęcenie dla grupy, szacunek dla symboli Kody etyczne Czystość, godność, duchowość, Sprawiedliwość i wzajemność Etyka czystości Etyka sprawiedliwości Respekt i uległość wobec autorytetów, spełnianie ich życzeń, Etyka autorytetu Etyka kolektywistycz na Etyka troski Troska o dobro, korzyści i autonomię jednostki
Dlaczego należy..? bo liczy się honor a nie tylko rzeczy materialne Etyka czystości Etyka sprawiedliwości Moim zdaniem powinniśmy być uczciwi wobec wszystkich zarówno dla znajomych, przyjaciół jak i dla nieznajomych. Jest to ważne by wybaczać innym ludziom. Sam Pan Jezus mówił, że należy wybaczać innym ludziom. Etyka autorytetu Etyka kolektywistycz na Etyka troski Ponieważ działają również dla dobra siebie, ludzi, a także potem dla dobra swoich dzieci. Ponieważ kraj bez dobrych obywateli źle funkcjonuje
Stadia myślenia moralnego według Johna C. Gibbsa Jeśli coś obiecałeś koledze, to nie byłoby dobrze tego nie zrobić, bo wtedy nie będzie się z tobą bawił i nie będzie twoim kolegą. Albo będzie płakał, albo cię uderzy. Poza tym rodzice dadzą ci karę, jeśli nie zrobisz tego co obiecałeś. Stadium pierwsze Gibbs (1992) określa mianem jednostronne i materialne Kłamstwo wyjdzie w końcu na jaw, a jak to się stanie to ta druga osoba będzie chciała się zrewanżować. Rodzice powinni dotrzymywać obietnic dzieciom, jeśli dzieci dotrzymywały obietnic rodzicom. Stadium drugie, instrumentalnej wymiany strategia wet za wet Kolega ci ufa i nie powinieneś zdradzić tego zaufania, ani sprawić mu przykrości Łamanie obietnic jest samolubne, a gdy zrobisz na innych złe wrażenie, to nie będą cię szanować. Stadium trzecie prospołecznej wzajemności, lub stadium złotej reguły etycznej reguła wzajemności Społeczeństwo opiera się na zaufaniu i rzetelności, a dotrzymywanie obietnic jest konieczne, by utrzymać ład. Uczciwość to standard postępowania, na który wszyscy mogą się zgodzić, nie chciałbyś żyć w społeczeństwie, w którym nie mógłbyś nikomu ufać. Stadium czwarte systemowe i normatywne
Pomyśl o sytuacji, w której pomogłeś komuś z rodziny. Czy ważne jest by pomagać osobom z rodziny? Stadium pierwsze rodzina jest najważniejsza i jedna, więc bezwzględnie we wszystkim zawsze trzeba jej pomóc jest to bardzo ważne, ponieważ to nasi najbliżsi i pomoc im jest naszym obowiązkiem i to bezdyskusyjnie Stadium drugie Uważam, że ważne bo rodzina jest bardzo ważna. Zawsze trzeba jej pomagać ponieważ na nich zawsze można liczyć Kiedyś rodzina będzie wdzięczna i tez pomoże (o ile będzie trzeba) Stadium trzecie Gdy pomaga się osobie z rodziny, pomaga się też w pewnym sensie sobie, ponieważ rodzina jest jednym, zgodnym organizmem Uważam, że jest to bardzo ważne ponieważ pomagając uszczęśliwia się druga osobę, a uśmiech innych osób (zwłaszcza nam bliskich) poprawia też nam humor. Nie pomagając można stracić bliskiego Stadium czwarte Od rodziny wiele zależy, nasza kultura, zachowanie, wychowanie, poglądy, wiara. Jeśli w rodzinie nie będzie wzajemnej pomocy te wartości mogą być bardzo zaniżone Brak uzasadniania Bardzo ważne jest by pomagać osobom z rodziny ponieważ to nasza rodzina Ponieważ to jest bardzo ważne Rodzinę ma się tylko jedną i trzeba się wspierać
Przebaczanie Wybaczanie i krzywda Są ludzie, którzy uważają, że nie da się tak postępować, by nigdy nikogo nie skrzywdzić. Czy sądzisz, że to ważne, aby nie krzywdzić innych? Przypomnij sobie sytuację w której Ty lub ktoś z Twoich bliskich został skrzywdzony. Czy ważne jest, aby wybaczać krzywdy? Wspólne dobro Przestrzeganie prawa Sprawiedliwoś ć Czy ważne jest żeby ludzie przestrzegali prawa? Czy ważne jest, aby ludzie którzy łamią prawo zostali za to ukarani? Czy ważne jest, aby dorośli i młodzi ludzie działali dla dobra swojego kraju? Nieznajomi Rodzina Przyjaciele Relacje Przypomnij sobie, kiedy obiecałeś coś przyjacielowi. Czy ważne jest, żeby ludzie dotrzymywali obietnic danych przyjaciołom? Pomyśl o sytuacji, w której pomogłeś komuś z rodziny. Czy ważne jest by pomagać osobom z rodziny? Czy ważne jest by być uczciwym wobec osoby, której prawie się nie zna?
% odpowiedzi bardzo ważne Pomyśl o sytuacji, w której pomogłeś komuś z rodziny. Czy ważne jest by pomagać osobom z rodziny? 80 Przypomnij sobie, kiedy obiecałeś coś przyjacielowi. Czy ważne jest, żeby ludzie dotrzymywali obietnic danych przyjaciołom? 72 Przypomnij sobie sytuację, gdy, choć było to dla Ciebie trudne, zdecydowałeś się powiedzieć przyjacielowi prawdę. Czy ważne jest, żeby przyjaciele mówili sobie prawdę? 69 Pomyśl o sytuacji, kiedy pomogłeś przyjacielowi w jakiejś ważnej sprawie. Czy ważne jest pomaganie przyjaciołom? 65 Czy ważne jest żeby ludzie nie zabierali rzeczy, które należą do innych ludzi? 64 Czy ważne jest żeby ludzie przestrzegali prawa? 55 Czy ważne jest, aby ludzie którzy łamią prawo zostali za to ukarani? 54 Czy ważne jest, aby dorośli i młodzi ludzie działali dla dobra swojego kraju? 46 Są ludzie, którzy uważają, że nie da się tak postępować, by nigdy nikogo nie skrzywdzić. Czy sądzisz, że to ważne, aby nie krzywdzić innych? 46 Przypomnij sobie sytuację w której Ty lub ktoś z Twoich bliskich został skrzywdzony. Czy ważne jest, aby wybaczać krzywdy? A co myślisz na temat dotrzymywania obietnic w ogóle? Jak ważne jest, żeby ludzie dotrzymywali obietnic danych nawet komuś, kogo ledwo znają? 35 37 Czy ważne jest by być uczciwym wobec osoby, której prawie się nie zna? 29 Każdy z nas żyje w jakiejś społeczności, w grupie ludzi których zna i często ich spotyka. Jak sądzisz, czy ważne jest, aby robić różne rzeczy dla dobra tej społeczności? 26 Są takie sytuacje, kiedy nieznajomi proszą nas o pomoc. Czy ważne jest pomaganie osobom nieznajomym, nawet jeśli coś nas to kosztuje (np. czas, pieniądze)? 16
Jak odpowiadali uczniowie Uczniowie z klasy 6 SP różnili się istotnie (p<0,001) tylko od uczniów klasy 1 Liceum (M=2,1 vs. 2,3). Natomiast uczniowie 1 klasy Gimnazjum, różnili się zarówno od uczniów 3 klasy Gim, jak i 1 Lic. 1 Lic i 3 Gim nie różnią się istotnie od siebie. Uczniowie w 1 klasie gimnazjum nie przedstawiają bardziej złożonych uzasadnień, niż uczniowie 6 klasy podstawówki, a wręcz można zaobserwować w tej grupie lekki spadek poziomu.
ZAUFANIE Uczniom można zostawiać dużo swobody na ich własne decyzje. Zdecydowanie prawda 9,7 19,4 Raczej prawda 15,5 Czasami prawda, a czasami nieprawda 29,9 Raczej nieprawda 12,9 Ludziom można ufać w większości sytuacji. Zdecydowanie nieprawda 7,0 5,7 Zdecydowanie prawda 3,7 7,8 Raczej prawda 12,6 Czasami prawda, a czasami nieprawda 36,4 Raczej nieprawda Zdecydowanie nieprawda 12,1 10,1 17,2
DOBRO WSPÓLNE Dla większości ludzi ważniejsze są ich własne korzyści niż dobro wspólne. Zdecydowanie prawda 18,8 26,1 Raczej prawda 18,8 Czasami prawda, a czasami nieprawda 21,4 Raczej nieprawda 7,6 4,4 Zdecydowanie nieprawda 2,9
DOBRO WSPÓLNE Szkoła niewiele daje uczniom, to i uczniowie nie muszą dla niej nic robić. Wszyscy Prawie wszyscy 6,2 8,9 Około 3/4 klasy 15,6 Około 1/2 klasy Około 1/4 klasy 15,6 22,6 Szkoła może być autentyczną wspólnotą nauczycieli i uczniów. Prawie nikt 17,8 Zdecydowanie prawda 12,1 Nikt 13,4 21,0 O niektóre rzeczy pytano nie wprost, czyli pytanie brzmiało nie np. czy postępujesz tak a tak, ale ile osób Twoim zdaniem w Twojej klasie tak postępuje. Raczej prawda Czasami prawda, a czasami nieprawda Raczej nieprawda 9,7 19,6 22,7 7,5 Zdecydowanie nieprawda 7,5
SPRAWIEDLIWOŚĆ Uczniowie często są niesprawiedliwi w ocenie nauczycieli. Zdecydowanie prawda 9,7 16,3 Raczej prawda Czasami prawda, a czasami nieprawda 18,3 32,9 W pracy nauczyciela nie daje się do końca być sprawiedliwym. Raczej nieprawda 7,5 Zdecydowanie prawda 15,2 Zdecydowanie nieprawda 7,8 7,6 Raczej prawda 15,6 19,8 Czasami prawda, a czasami nieprawda 20,3 Raczej nieprawda 8,5 Zdecydowanie nieprawda 9,1 11,5
UMOWY I PRAWDA Uczniowie zwykle nie są uczciwi wobec nauczycieli. Zdecydowanie prawda 7,7 13,9 Raczej prawda 14,0 Czasami prawda, a czasami nieprawda 38,1 Raczej nieprawda 10,2 10,0 Zdecydowanie nieprawda 6,0
UMOWY i PRAWDA Nie da się w szkole przeżyć bez ściągania. Wszyscy 11,5 Prawie wszyscy 17,8 Około 3/4 klasy 13,4 Około 1/2 klasy Około 1/4 klasy Prawie nikt 21,2 16,6 12,9 Kopiowanie prac z internetu i przedstawianie ich jako własnych czasami jest koniecznością. Wszyscy Prawie wszyscy 10,1 14,7 Nikt 6,5 Około 3/4 klasy 14,7 Około 1/2 klasy Około 1/4 klasy Prawie nikt 16,2 16,4 17,6 Nikt 10,4
Powiedzenie nieprawdy w obronie przyjaciół jest w porządku. Wszyscy Prawie wszyscy 13,2 13,4 POSTAWY MORALNE Robienie potajemnie zdjęć innym uczniom i pokazywanie ich w Internecie bywa zabawne. Wszyscy 5,7 Około 3/4 klasy 14,1 Prawie wszyscy 8,8 Około 1/2 klasy 22,4 Około 3/4 klasy 11,4 Około 1/4 klasy 14,6 Około 1/2 klasy 14,9 Prawie nikt 12,2 Około 1/4 klasy 19,9 Nikt 10,2 Prawie nikt 18,8 Nikt 20,4
Bicie się w obronie kolegi jest w porządku. Wszyscy 8,9 Prawie wszyscy 11,8 Około 3/4 klasy 10,5 Około 1/2 klasy 16,7 Około 1/4 klasy 24,4 Prawie nikt 15,1 Nikt 12,5
Staram się nikogo nie skrzywdzić. ORIENTACJA NA INNYCH Zdecydowanie prawda 28,3 Nie da się tak działać w świecie, żeby w ogóle nie krzywdzić innych. 37,7 Zdecydowanie prawda 16,1 Trudno powiedzie 21,7 21,9 7,9 Raczej prawda 20,8 Zdecydowanie nieprawda 4,4 Czasami prawda, a czasami nieprawda Raczej nieprawda 9,3 19,8 7,3 Zdecydowanie nieprawda 4,7
ORIENTACJA NA ZASADY Ludzie bez kontroli nie postępowaliby uczciwie. Zdecydowanie prawda 11,3 14,5 Jeśli ludziom daje się zbyt dużo swobody przestają postępować moralnie. Raczej prawda Czasami prawda, a czasami nieprawda Raczej nieprawda 14,3 17,0 28,0 Zdecydowanie prawda Raczej prawda 13,6 19,0 17,8 Zdecydowanie nieprawda 5,4 9,4 Czasami prawda, a czasami nieprawda Raczej nieprawda 12,1 27,5 Zdecydowanie nieprawda 5,1 4,9
Współczuję ludziom z krajów, w których toczy się wojna. Zdecydowanie prawda 54,0 29,9 Trudno powiedzie 7,0 3,7 Zdecydowanie nieprawda 5,4
Jakiekolwiek narażanie innych nie powinno być nigdy akceptowane. Zdecydowanie prawda 20,5 23,9 Raczej prawda 17,6 Czasami prawda, a czasami nieprawda 21,2 Raczej nieprawda 6,3 6,9 Zdecydowanie nieprawda 3,7
Instytut Badań Edukacyjnych ul. Górczewska 8, 01-180 Warszawa tel.: (22) 241 71 00, e-mail: ibe@ibe.edu.pl
Należy zawsze upewniać się, że nasze postępowanie nie przynosi żadnej szkody innym. Zdecydowanie prawda 24,5 32,9 Raczej prawda 13,9 Czasami prawda, a czasami nieprawda 16,4 Raczej nieprawda 4,7 4,4 Zdecydowanie nieprawda 3,2
Polacy mają trudności z bezinteresowną współpracą. Zdecydowanie prawda 12,9 23,4 Raczej prawda 18,2 Czasami prawda, a czasami nieprawda 27,1 Raczej nieprawda 6,4 7,4 Zdecydowanie nieprawda 4,7
Ludzie są albo moralni albo niemoralni. Zdecydowanie prawda 11,6 20,3 Raczej prawda 13,3 Czasami prawda, a czasami nieprawda 37,3 Raczej nieprawda 7,1 7,6 Zdecydowanie nieprawda 2,9
W pracy nauczyciela nie daje się do końca być sprawiedliwym. Zdecydowanie prawda 15,2 19,8 Raczej prawda 15,6 Czasami prawda, a czasami nieprawda 20,3 Raczej nieprawda 8,5 11,5 Zdecydowanie nieprawda 9,1
Ludzkość staje się coraz gorsza moralnie. Zdecydowanie prawda 16,1 19,0 Raczej prawda 19,0 Czasami prawda, a czasami nieprawda 21,6 Raczej nieprawda 11,6 6,4 Zdecydowanie nieprawda 6,4
Ocena moralna ludzkich zachowań zależy zwykle od sytuacji. Zdecydowanie prawda 10,9 25,7 Raczej prawda 23,0 Czasami prawda, a czasami nieprawda 27,6 Raczej nieprawda 6,9 3,9 Zdecydowanie nieprawda 2,0
Pochwały są ważniejsze niż kary w zarządzaniu ludźmi. Zdecydowanie prawda 15,8 21,0 Raczej prawda 12,5 Czasami prawda, a czasami nieprawda 31,0 Raczej nieprawda 9,3 5,9 Zdecydowanie nieprawda 4,4
Ludziom można ufać w większości sytuacji. Zdecydowanie prawda 3,7 7,8 Raczej prawda 12,6 Czasami prawda, a czasami nieprawda 36,4 Raczej nieprawda 17,2 12,1 Zdecydowanie nieprawda 10,1
Podstawowe normy moralne są niezmienne w czasie. Zdecydowanie prawda 10,8 14,2 Raczej prawda 15,2 Czasami prawda, a czasami nieprawda 31,2 Raczej nieprawda 10,4 10,8 Zdecydowanie nieprawda 7,4
Jakiekolwiek narażanie innych nie powinno być nigdy akceptowane. Zdecydowanie prawda 20,5 23,9 Raczej prawda 17,6 Czasami prawda, a czasami nieprawda 21,2 Raczej nieprawda 6,3 6,9 Zdecydowanie nieprawda 3,7
Ludzie są egoistami z natury. Zdecydowanie prawda 10,4 11,4 Raczej prawda 10,8 Czasami prawda, a czasami nieprawda 30,1 Raczej nieprawda 12,6 13,5 Zdecydowanie nieprawda 11,1
Ludzie bez kontroli nie postępowaliby uczciwie. Zdecydowanie prawda 11,3 14,5 Raczej prawda 17,0 Czasami prawda, a czasami nieprawda 28,0 Raczej nieprawda 14,3 9,4 Zdecydowanie nieprawda 5,4
Nie da się tak działać w świecie, żeby w ogóle nie krzywdzić innych. Zdecydowanie prawda 16,1 21,9 Raczej prawda 20,8 Czasami prawda, a czasami nieprawda 19,8 Raczej nieprawda 9,3 7,3 Zdecydowanie nieprawda 4,7
W większości sytuacji mamy tak naprawdę wolność wyboru. Zdecydowanie prawda 11,1 23,0 Raczej prawda 21,5 Czasami prawda, a czasami nieprawda 24,5 Raczej nieprawda 8,7 5,8 Zdecydowanie nieprawda 5,5
Jeśli ludziom daje się zbyt dużo swobody przestają postępować moralnie. Zdecydowanie prawda 13,6 19,0 Raczej prawda 17,8 Czasami prawda, a czasami nieprawda 27,5 Raczej nieprawda 12,1 5,1 Zdecydowanie nieprawda 4,9
Prawdziwe partnerstwo między nauczycielami a uczniami nie jest możliwe. Zdecydowanie prawda 10,2 9,9 Raczej prawda 12,1 Czasami prawda, a czasami nieprawda 25,6 Raczej nieprawda 15,7 15,0 Zdecydowanie nieprawda 11,4
Życie zmusza nas do różnych rzeczy, których nie uważamy za słuszne. Zdecydowanie prawda 15,6 25,0 Raczej prawda 18,9 Czasami prawda, a czasami nieprawda 24,8 Raczej nieprawda 7,3 5,1 Zdecydowanie nieprawda 3,2
Współczuję ludziom z krajów, w których toczy się wojna. Zdecydowanie prawda 54,0 29,9 Trudno powiedzie 7,0 3,7 Zdecydowanie nieprawda 5,4
Staram się nikogo nie skrzywdzić. Zdecydowanie prawda 28,3 37,7 Trudno powiedzie 21,7 7,9 Zdecydowanie nieprawda 4,4
Bicie się w obronie kolegi jest w porządku. Wszyscy 8,9 Prawie wszyscy 11,8 Około 3/4 klasy 10,5 Około 1/2 klasy 16,7 Około 1/4 klasy 24,4 Prawie nikt 15,1 Nikt 12,5
Małe kłamstewka nikomu specjalnie nie szkodzą. Wszyscy 7,9 Prawie wszyscy 13,9 Około 3/4 klasy 12,8 Około 1/2 klasy 18,1 Około 1/4 klasy 20,5 Prawie nikt 17,6 Nikt 9,2
Robienie potajemnie zdjęć innym uczniom i pokazywanie ich w internecie bywa zabawne. Wszyscy 5,7 Prawie wszyscy 8,8 Około 3/4 klasy 11,4 Około 1/2 klasy 14,9 Około 1/4 klasy 19,9 Prawie nikt 18,8 Nikt 20,4
Są tacy, których nie da się inaczej traktować niż jak zwierzęta. Wszyscy 6,4 Prawie wszyscy 5,1 Około 3/4 klasy 7,5 Około 1/2 klasy 14,1 Około 1/4 klasy 17,6 Prawie nikt 21,9 Nikt 27,4
Kopiowanie prac z internetu i przedstawianie ich jako własnych czasami jest koniecznością. Wszyscy 10,1 Prawie wszyscy 14,7 Około 3/4 klasy 14,7 Około 1/2 klasy 16,2 Około 1/4 klasy 16,4 Prawie nikt 17,6 Nikt 10,4
Zabranie komuś czegoś drobnego to nie jest wielka sprawa. Wszyscy 4,2 Prawie wszyscy 5,9 Około 3/4 klasy 8,8 Około 1/2 klasy 14,3 Około 1/4 klasy 15,2 Prawie nikt 23,2 Nikt 28,5
Wyśmiewanie się z innych pokazuje tylko, że się nimi interesujemy. Wszyscy 3,2 Prawie wszyscy 6,2 Około 3/4 klasy 9,1 Około 1/2 klasy 15,3 Około 1/4 klasy 16,4 Prawie nikt 22,4 Nikt 27,3
Trudno traktować jak normalnego człowieka kogoś kto zachowuje się obrzydliwie. Wszyscy 12,7 Prawie wszyscy 18,5 Około 3/4 klasy 16,9 Około 1/2 klasy 18,5 Około 1/4 klasy 13,7 Prawie nikt 12,4 Nikt 7,3
Jeśli klasa kogoś naprawdę źle potraktowała to zwykle dlatego, że na to zasłużył. Wszyscy 8,9 Prawie wszyscy 12,7 Około 3/4 klasy 15,8 Około 1/2 klasy 20,4 Około 1/4 klasy 18,6 Prawie nikt 15,5 Nikt 8,1
Nie można winić uczniów za złe zachowanie, jeśli ich rodzice zbyt wiele od nich wymagają. Wszyscy 6,8 Prawie wszyscy 11,5 Około 3/4 klasy 14,7 Około 1/2 klasy 22,5 Około 1/4 klasy 17,8 Prawie nikt 16,6 Nikt 10,2
Szkoła nie daje uczniom wielu potrzebnych rzeczy, dlatego można zrozumieć, że czasami ktoś weźmie coś, co do niego nie należy. Wszyscy 5,2 Prawie wszyscy 7,6 Około 3/4 klasy 10,3 Około 1/2 klasy 18,3 Około 1/4 klasy 14,6 Prawie nikt 22,5 Nikt 21,5
Powiedzenie nieprawdy w obronie przyjaciół jest w porządku. Wszyscy 13,2 Prawie wszyscy 13,4 Około 3/4 klasy 14,1 Około 1/2 klasy 22,4 Około 1/4 klasy 14,6 Prawie nikt 12,2 Nikt 10,2
Jeśli ktoś bezmyślnie zostawia swoje rzeczy, niech się nie dziwi, że mu je zabrano. Wszyscy 6,4 Prawie wszyscy 9,0 Około 3/4 klasy 7,3 Około 1/2 klasy 16,1 Około 1/4 klasy 13,7 Prawie nikt 23,7 Nikt 23,9
Nie należy nic robić bezinteresownie dla innych uczniów, bo wykorzystają cię. Wszyscy 7,3 Prawie wszyscy 7,7 Około 3/4 klasy 13,6 Około 1/2 klasy 19,2 Około 1/4 klasy 15,6 Prawie nikt 20,2 Nikt 16,3
Instytut Badań Edukacyjnych ul. Górczewska 8, 01-180 Warszawa tel.: (22) 241 71 00, e-mail: ibe@ibe.edu.pl