Postawy stomatologów odnośnie do obecności rodzica w gabinecie stomatologicznym podczas leczenia dziecka

ORIGINAL PAPERS Dent. Med. Probl. 2008, 45, 4, 431 438 ISSN 1644 387X Copyright by Wroclaw Medical University and Polish Stomatological Association URSZULA KACZMAREK, IWONA GRZESIAK GASEK Postawy stomatologów odnośnie do obecności rodzica w gabinecie stomatologicznym podczas leczenia dziecka Dentists' Attitudes Towards Parents Presence in Dental Office During Child s Treatment Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej i Dziecięcej Akademii Medycznej im. Piastów Śląskich we Wrocławiu Streszczenie Wprowadzenie. Ustalenie dobrej relacji między stomatologiem a dzieckiem wpływa na sukces leczenia stomato logicznego w aspekcie współpracy dziecka podczas leczenia. Towarzystwo rodzica w gabinecie stomatologicznym może oddziaływać korzystnie na zachowanie i postawę dziecka do leczenia stomatologicznego. Cel pracy. Zbadanie postaw stomatologów w odniesieniu do towarzyszenia rodziców dziecku podczas leczenia i oczekiwań rodziców. Materiał i metody. Badaniem ankietowym objęto 66 stomatologów. Kwestionariusze dotyczyły postawy stoma tologów do obecności rodziców podczas leczenia dziecka i oczekiwań rodzicielskich związanych z leczeniem. An kiety wzorowano na pracy Crossley i Joshi (2002), uwzględniano parametry biograficzne i socjalne oraz stosowa no metody selektywnego wykluczania rodzica (SEP). Analizowano także związki między badanymi parametrami. Wyniki. Większość stomatologów uważała, iż dzieci niezależnie od wieku zachowują się lepiej w obecności ro dzica w gabinecie i zgadzała się na towarzyszenie rodzica dziecku podczas wykonywania zabiegu. Tylko ok. 1/3 stomatologów czuła się jednak bardziej komfortowo przeprowadzając leczenie w obecności rodzica, a około poło wa preferowała brak obecności rodzica w trakcie leczenia dziecka. Około połowa respondentów uważała, że rodzi ce wykazują nierealistycznie oczekiwania odnośnie leczenia stomatologicznego ich dziecka. Ponad 40% stomato logów podawało odczuwanie presji oczekiwań rodzicielskich odnośnie do leczenia dziecka, ale większość (89,4%) nie odczuwała braku zaufania rodziców do leczenia przez nich dziecka. Awersyjną metodę behawioralną selek tywne wykluczanie rodzica (SEP) czasami stosowało 53,1% stomatologów, a 43,9% nie stosowało jej wcale. Wnioski. Przeważająca większość stomatologów akceptowała obecność rodzica w gabinecie stomatologicznym podczas leczenia niezależnie od wieku dziecka i nie doświadczała konfliktu między wymogami praktyki klinicz nej a oczekiwaniami rodzica. Postawy stomatologów odzwierciedlają zmieniający się styl opieki rodzicielskiej nad dzieckiem smaku (Dent. Med. Probl. 2008, 45, 4, 431 438). Słowa kluczowe: leczenie stomatologiczne dziecka, obecność rodziców w gabinecie, postawa stomatologów. Abstract Background. The establishment of good report between dentist and child has been shown to influence the success of treatment in term of the child co operation in undergoing treatment. Parental company can influence favourably the child behaviour and attitude to dental treatment. Objectives. To investigate the dentists` attitudes towards parental assistanic to the of child during treatment and re garding parental expectations. Material and methods. A questionnaire study involved 66 dental clinicians. The questionnaires comprised items regarding dentists` attitudes towards parents presence during child treatment and regarding parental expectations with treatment after Crossley and Joshi (2002) as well as biographic and social data, and use of the selective exc lusion of the parent technique (SEP). Moreover, relationships between the studied parameters were analysed. Results. A majority of responders declared that the children behaved better in parental presence in dental office and supported parental accompaniment during are course of treatment. However, only 1/3 of the dentists felt mo re comfortably managing a child when the parent was present and a half of them preferred the absence of the pa rent during the child treatment. About half of the responders declared unrealistic expectations of the parents regar ding the dental treatment of their children. Over 40% dentists reported feeling a pressure of parental expectations

432 U. KACZMAREK, I. GRZESIAK regarding of their child treatment but majority (89.4%) did not feel lack of parents trust in treating their child. Aver sive behavioural management technique selective exclusion of the parent was sometimes used by 53.1% dentists but 43.9% did not use al all. Conclusions. Majority of dentists supported parental accompaniment of the child during the course treatment in dependently on the child age and did not experience conflicts between clinical practice requirements and parents expectations regarding child s dental treatment. The dentists attitudes can reflect changing of parental style of child s care smaku (Dent. Med. Probl. 2008, 45, 4, 431 438). Key words: child s dental treatment, presence of parents in dental office, dentists' attitudes. Z danych piśmiennictwa wynika zróżnicowa ne podejście stomatologów do obecności rodzica (najczęściej matki), podczas postępowania tera peutycznego u dziecka [1 14]. Biorąc pod uwagę, że matka, podejmuje decyzje prozdrowotne w sto sunku do dziecka (np. decyduje, co i kiedy dziec ko je, oczyszcza dziecku zęby), to zaskakujące jest, że stosunkowo często pozostaje w poczekalni zamiast uczestniczyć w wizycie stomatologicznej dziecka. Na łamach piśmiennictwa toczą się gorą ce dyskusje dotyczące obecności w gabinecie ro dzica, najczęściej matki, podczas leczenia dziecka. Przeciwnicy twierdzą, że dziecko obecność matki wykorzystuje do własnych celów, tj. odmowy le czenia, ale zwolennicy twierdzą, iż rozdzielenie wpływa na zwiększenie lęku i zakłóca poddawanie się dziecka zabiegom leczniczym. Przyczyny dys kusji na ten temat są związane z interakcją stoma tologa z rodzicem i dzieckiem. Obecność rodzica w gabinecie stomatologicznym podczas leczenia dziecka warunkuje specyficzny typ zależności le karza z pacjentem, w którym musi on postępować terapeutycznie jednocześnie wobec dwóch osób dziecka i rodzica. Powstaje triada umożliwiająca 6 kierunkową komunikację (ryc. 1). Przy braku obecności rodzica (matki) relacja staje się nato miast dwukierunkowa (diada), tak jak w przypad ku pacjenta dorosłego (ryc. 2). Na zachowanie dziecka podczas leczenia sto matologicznego wpływają różne czynniki związa ne z dzieckiem i rodzicami. Do czynników związa nych z dzieckiem można zaliczyć wiek, tempera ment, wcześniejsze doświadczenie w leczeniu medycznym i stomatologicznym, porą dnia i czas dziecko-pacjent child-patient trwania wizyty, posiadanie rodzeństwa, ogólny stan zdrowia dziecka oraz kontakt z rówieśnikami. Wśród czynników związanych z rodzicami wymie nia się wiek, poziom wykształcenia i wiedzy pro zdrowotnej, lęk stomatologiczny matki, zaufanie matki do stomatologa, obawę matki o dziecko pod czas leczenia stomatologicznego. Z punktu widze nia psychologicznego obecność rodzica (matki) w gabinecie podczas leczenia dziecka, zwłaszcza małego, jest konieczna do ustalenia i funkcjonowa nia prawidłowych zależności między stomatolo giem a pacjentem dzieckiem. Niewskazana jest jednakże obecność rodzica, który nie potrafi za pewnić dziecku pozytywnego wsparcia. Celem pracy było zbadanie postawy stomato logów odnośnie do obecności rodziców w gabine cie stomatologicznym podczas przeprowadzania zabiegów leczniczych u dzieci. Materiał i metody Badaniem ankietowym objęto 66 stomatolo gów uczestniczących w kursach specjalizacyjnych i doskonalących związanych ze stomatologią dzie cięcą i stomatologią zachowawczą. Ankieta skła dała się z 4 części. Pierwsza jej część (8 punktów) dotyczyła danych biograficznych i socjalnych (wiek, płeć, lata pracy zawodowej, posiadana spe cjalizacja, sektor pracy, typ praktyki oraz liczba dzieci leczonych tygodniowo i ich wiek). Druga część ankiety dotyczyła opinii i postawy stomato logów odnośnie do obecności rodziców w gabine cie stomatologicznym podczas leczenia dzieci (8 punktów), a trzecia opinii o oczekiwaniach rodzi ców odnośnie do leczenia dzieci (4 pytania). Pyta nia zawarte w drugiej i trzeciej części ankiety by ły wzorowane na ocenie postaw stomatologów dziecięcych w Wielkiej Brytanii przeprowadzonej stomatolog dentist rodzic parent stomatolog dentist pacjent doros³y adult patient Ryc. 1. Komunikacja w triadzie Fig. 1. Communication in triad Ryc. 2. Komunikacja w diadzie Fig. 2. Communication in dyad

Obecność rodzica w gabinecie stomatologicznym podczas leczenia dziecka 433 przez Crossleya i Joshiego [15] w celu dokonania porównań. Odpowiedzi kategoryzowano według 5 punktowej skali Likerta (1 zdecydowanie tak, 2 w większości tak, 3 raczej tak, 4 raczej nie, 5 zdecydowanie nie). W pytaniach 6 i 8 ankiety drugiej zastosowano odwróconą punktację. Zakres możliwych do uzyskania punktów w ankiecie dru giej wahał się 8 40, a w trzeciej 4 20. Mniejsze wartości tych skal wskazują na większą akceptację obecności rodzica w gabinecie i dostrzeganie większego konfliktu między możliwością leczenia a oczekiwaniem rodzica. Badanie stomatologów rozszerzono ponadto o częstość stosowania meto dy behawioralnej kształtowania zachowania, pole gającej na separacji dziecka od rodzica w przypad ku niekontrolowanego zachowania i powrocie ro dzica do gabinetu po poprawie zachowania (czwarta część ankiety). Otrzymane dane analizowano, stosując pod stawową statystykę opisową oraz test χ 2 Pearsona w celu określenia różnic w odpowiedziach w po wiązaniu z danymi biograficznymi i socjalnymi. Za istotny przyjęto poziom p < 0,05. Wyniki Wśród ankietowanych przeważały kobiety (59/66; 89, 4%), co stanowi odzwierciedlenie femi nizacji zawodu stomatologa (tab. 1). Najwięcej osób było w wieku 31 40 lat (29/66; 43,9%), a na stępnie do 30 roku życia (18/66; 27,3%). Około 1/3 badanych wykonywała zawód od 5 lat. Przeważa jąca większość respondentów nie posiadała specja lizacji (69,7%), a specjalizację ze stomatologii dziecięcej miały tylko 2 osoby (3,0%). W publicz nej opiece stomatologicznej pracowało 48/66 (72, 7%) stomatologów, w tym 63,6% prowadziło jed nocześnie indywidualną praktykę prywatną. Profil praktyki ukierunkowany wyłącznie na leczenie pa cjentów w wieku rozwojowym podawało 5 (7, 6%), a połączony z ogólnym 7 stomatologów Tabela 1. Czynniki biograficzne i socjalne ankietowanych stomatologów Table 1. Biographic and social parameters of questioned dentists Lp. Czynniki biograficzne i socjalne n/n (%) (No) (Biographic and social parameters) 1 płeć mężczyźni (male) 7/66 (10,6) (gender) kobiety (female) 59/66 (89,4) 2 przedziały wieku (lata) do 30 18/66 (27,3) (ranges of age years) 31 40 29/66 (43,9) 41 50 13/66 (19,7) 51+ 6/66 (9,1) 3 przedziały lat pracy zawodowej do 5 23/66 (34,8) (ranges of vocational work years) 6 10 10/66 (15,2) 11 15 14/66 (21,2) 16 20 11/66 (16,7) 21+ 8/66 (12,1) 4 specjalizacja brak (no) 46/66 (69,7) (specialization) stomatologia ogólna (general dentistry) 15/66 (22,7) stomatologia zachowawcza (conservative dentistry) 3/66 (4,6) stomatologia dziecięca (paediatric dentistry) 2/66 (3,0) 5 sektor pracy NFZ (public dental care) 6/66 (9,1) (work s sector) gabinet prywatny (private dental office) 18/66 (27,3) NFZ i gabinet prywatny (public dental care 42/66 (63,6) and private dental office) 6 profil praktyki ogólny (general) 54/66 (81,8) (type of clinical praxis) stomatologia dziecięca (paediatric dentistry) 5/66 (7,6) ogólny i stomatologia dziecięca 7/66 (10,6) (general and paediatric dentistry) 7 liczba dzieci leczonych tygodniowo 1 5 20/66 (30,3) (number of children treated weekly) 6 10 27/66 (40,9) 11 20 9/66 (13,6) 21 30 10/66 (15,2) 8 wiek leczonych dzieci w latach; 1 5 52/66 (78,8) zaznaczono więcej niż jedną 6 10 60/66 (90,9) odpowiedź 11 15 59/66 (89,4) (age of treated children; more than 15 18 45/66 (68,2) one answer possible)

434 U. KACZMAREK, I. GRZESIAK (10,6%). Pozostali 54 osoby (81,8%) deklarowa li profil ogólnostomatologiczny. Najwięcej lekarzy 40,9% (27/66) leczyło tygodniowo 6 10 pacjen tów w wieku rozwojowym, a powyżej 20 15,2% (10/66). Najczęściej leczono dzieci w wieku 6 10 lat (60/66; 90, 9%) i 11 15 lat (59/66; 89,4%). Przeważająca większość stomatologów (80,3%) wyraziła opinię, że dzieci poniżej 3 lat za chowują się lepiej w obecności rodzica w gabine cie stomatologicznym (odpowiedzi: 48,5% zde cydowanie tak i 31,8% w większości tak ). Również większość ankietowanych (56,0%) była zdania, iż obecność rodzica w gabinecie podczas leczenia dziecka powyżej 3 roku życia wpływa po zytywnie na jego zachowanie (odpowiedzi: 12,1% zdecydowanie tak i 43,9% w większości tak ). Żaden z lekarzy nie uważał, aby obecność rodzica wpływała negatywnie na współpracę dziecka nie zależnie od jego wieku. Około połowa badanych (46,9%) twierdziła, iż oddzielenie dziecka od ro dzica podczas wykonywania zabiegu leczniczego powoduje zwiększenie lęku stomatologicznego (odpowiedzi: 9,1% zdecydowanie tak i 37,8% w większości tak ), a 16,7% miało odmienne zda nie (odpowiedzi: 15,2% raczej nie i 1,5% zde cydowanie nie ). Ze stwierdzeniem, że w więk szości przypadków obecność rodzica zmniejsza lęk dziecka zgodziło się 43,9% stomatologów (od powiedzi: 18,2% zdecydowanie tak i 25,7% w większości tak ) i niemal tyle samo odpowie działo raczej tak (40,9%). Około połowa ankie towanych (54,5%) deklarowała zgodę na obecność rodzica podczas wykonywania zabiegu lecznicze go u dziecka (odpowiedzi 30,3% zdecydowanie tak i 24,2% w większości tak ) i tylko 10,6% nie wyrażało zgody. Obecność rodzica w gabinecie podczas leczenia dziecka za niepotrzebną uznało 66,7% stomatologów (odpowiedzi: 19,7% zdecy dowanie tak i 47,0% w większości tak ), a tylko 3,0% za istotną. Około jedna trzecia lekarzy czuła się bardziej komfortowo wykonując zabieg leczni czy u dziecka bez obecności rodzica w gabinecie (odpowiedzi: 15,2% zdecydowanie tak i 22,7% w większości tak ), ale zbliżony odsetek wyraził odmienne zdanie (odpowiedzi: 37,9% raczej nie i 1,5% zdecydowanie nie ). Połowa badanych (51,5%) preferowała obecność rodzica w pocze kalni podczas leczenia dziecka, a nie w gabinecie (odpowiedzi: 10,6% zdecydowanie tak i 40,9% w większości tak ), a około jedna czwarta (24,3%) wyraziła odmienną opinię (odpowiedzi: 13,7% raczej nie i 10,6% zdecydowanie nie ). Obliczona średnia wartość punktów skali odpo wiedzi wyniosła 19,56 (tab. 2). Przeprowadzono również analizę różnic w częstości odpowiedzi na pytania ankietowe w odniesieniu do czynników biograficznych i so cjalnych. Wykazano istotne różnice w odpowie dziach na pytanie 1 w zależności od wieku leczo nych dzieci (χ 2 = 6,00, p = 0,05). Odpowiedzi na pytania 2 różniły się znamiennie w odniesieniu do posiadanej specjalizacji (χ 2 = 10,93, p = 0,01), profilu praktyki stomatologicznej (χ 2 = 9,93, p = 0,02) i sektora pracy (χ 2 = 13,90, p = 0,03). Rów nież odpowiedzi na pytanie 5 były związane z po siadaniem specjalizacji (χ 2 = 9,74, p = 0,02). Z ko lei odpowiedzi na pytanie 7 wykazały związek z płcią stomatologa (χ 2 = 9,81, p = 0,04), a na py tanie 8 z liczbą dzieci leczonych w ciągu tygodnia (χ 2 = 24,08, p = 0,02). Z danych zawartych w tab. 3 wynika, iż w opi nii około połowy stomatologów (odpowiedzi: 15,2% zdecydowanie tak i 36,4% w większości tak ) wielu rodziców ma nierealistycznie wysokie oczekiwania odnośnie do leczenia stomatologicz nego ich dzieci, a około jedna czwarta ma odmien ne zdanie (odpowiedzi: 22,7% raczej nie i 3,0% zdecydowanie tak ). Ponad 40% ankietowanych (odpowiedzi: 42,4% raczej nie i 1,5% zdecydo wanie nie ) często nie odczuwała presji rodzica odnośnie do leczenia dziecka, ale przeciwne od czucie deklarowała około jedna czwarta osób (od powiedzi: 0,1% zdecydowanie tak i 15,2% w większości tak ). Odczuwanie wzrastającej presji oczekiwań rodzica podczas leczenia dziecka podawało 18,2% stomatologów (odpowiedzi: 7,6% zdecydowanie tak i 10,6% w większości tak ), ale ponad dwukrotnie więcej jej nie postrze gało (odpowiedzi: 40,9% raczej nie i 3,0% zde cydowanie nie ). Przeważająca większość ankie towanych 89,4% nie odczuwała braku zaufania rodziców w odniesieniu do leczenia przez nich dziecka (odpowiedzi: 66,7% raczej nie i 22,7% zdecydowanie nie ). Średnia wartość punktowa skali odpowiedzi wyniosła 13,03. Analiza różnic w częstości odpowiedzi na pytania ankietowe w odniesieniu do czynników biograficznych i so cjalnych wykazała istotną różnicę tylko w odpo wiedziach na pytanie 4 w odniesieniu do liczby le czonych dzieci (χ 2 = 19,13, p = 0,02). Metodę separacji dziecka niewspółpracujące go od rodzica i powrót rodzica do gabinetu po po prawie zachowania ze zmienną częstością stoso wało 56,1% stomatologów, a pozostali nie stoso wali jej nigdy (ryc. 3). Omówienie Prezentowana praca jest pierwszą próbą zba dania postawy stomatologów odnośnie obecności rodzica dziecka w gabinecie podczas leczenia sto matologicznego. Na dobrą, przyjazną relację mię dzy stomatologiem a dzieckiem, istotną dla sku

Obecność rodzica w gabinecie stomatologicznym podczas leczenia dziecka 435 Tabela 2. Odpowiedzi stomatologów dotyczące obecności rodzica w gabinecie podczas leczenia dziecka Table 2. Dentists' responses regarding the parents presence in dental office during their child treatment 1 zdecydowanie tak 2 w większości tak 3 raczej tak 4 raczej nie 5 zdecydowanie nie (1 definitely yes) (2 mostly yes) (3 rather no) (4 rather no) (definitely no) n/n (%) n/n (%) n/n (%) n/n (%) n/n (%) 1) Ogólnie dzieci poniżej 3 lat zachowują się lepiej, kiedy jedno z rodziców jest obecne podczas wykonywania zabiegu leczniczego (1) In general, children during the age of 3 behave better when one of their parent is present during the course of the tre atment) 32/66 (48,5) 21/66 (31,8) 13/66 (19,7) 0 0 2) Ogólnie dzieci powyżej 3 lat zachowują się lepiej, kiedy jedno z rodziców jest obecne podczas wykonywania zabiegu leczniczego (2) In general, children over the age of 3 behave better when one of their parent is present during the course of the treat ment) 8/66 (12,1) 29/66 (43,9) 19/66 (28,8) 10/66 (15,2) 0 3) W ogólności oddzielenie dzieci od rodziców podczas wykonywania zabiegu leczniczego powoduje zwiększenie lęku u dzieci (3) In general, separating children from their parents when dental treatment commences simply increases the child s anxiety) 6/66 (9,1) 25/66 (37,8) 24/66 (36,4) 10/66 (15,2) 1/66 (1,5) 4) W większości przypadków rodzice towarzyszą dziecku podczas wykonywania zabiegu leczniczego, gdyż zmniejsza to lęk dziecka (4) In most cases, parental accompaniment of the child assists the dentist because it reduces the child`s anxiety) 12/66 (18,2) 17/66 (25,7) 27/66 (40,9) 10/66 (15,2) 0 5) Na ogół zgadzam się na obecność rodzica podczas wykonywania zabiegu leczniczego u dziecka (5) In general, I support parent accompaniment of the child during the course of treatment) 20/66 (30,3) 16/66 (24,2) 23/66 (34,9) 7/66 (10,6) 0 6) Uważam, że obecność rodzica podczas wykonywania zabiegu leczniczego u dziecka jest niepotrzebna (6) I think parental accompaniment of the child during treatment is counterproductive) 13/66 (19,7) 31/66 (47,0) 9/66 (13,6) 11/66 (16,7) 2/66 (3,0) 7) Na ogół czuję się bardziej komfortowo, wykonując zabieg leczniczy u dziecka w obecności rodzica (7) In general, I feel comfortable managing a child when the parent is present during treatment) 10/66 (15,2) 15/66 (22,7) 15/66 (22,7) 25/66 (37,9) 1/66 (1,5) 8) Wolę, gdy rodzice przebywają w poczekalni podczas wykonywania zabiegu leczniczego u dziecka, a nie są obecni w gabinecie (8) I prefer parents to stay in the reception room whilst I am treating the child) 7/66 (10,6) 27/66 (40,9) 16/66 (24,2) 9/66 (13,7) 7/66 (10,6) Średnia wartość punktów wyniosła 19,56. Mean score was 19.56. tecznego leczenia stomatologicznego, może od działywać obecność rodziców podczas leczenia, zwłaszcza małego dziecka. Z uzyskanych danych wynika, że większość stomatologów uważała, iż dzieci niezależnie od wieku zachowują się lepiej w obecności rodzica w gabinecie i zgadzała się na towarzyszenie dziec ku podczas wykonywania zabiegu. Tylko około 1/3 stomatologów czuła się jednak bardziej komforto wo przeprowadzając leczenie w obecności rodzica, a około połowa preferowała brak obecności rodzi ca podczas leczenia dziecka. Wright i wsp. [16] zbadali częstość zapraszania do gabinetu rodzica podczas leczenia stomatologicznego dzieci przez stomatologów australijskich. Stwierdzili, że 48,9% stomatologów czyniło to bardzo często lub często, a nigdy 35,0%. Porównując otrzymaną w pracy własnej średnią wartość skali punktowej oceny po stawy stomatologa odnośnie do obecności rodzica z wartością uzyskaną przez Crossleya i Joshi [15] w badaniu stomatologów brytyjskich (19,56 vs. 16,4), zauważa się nieco niższą akceptację obecno ści rodzica przez zbadanych stomatologów. Około połowa stomatologów uważała, że ro dzice wykazują nierealistycznie wysokie oczeki wania odnośnie do leczenia stomatologicznego ich dziecka. Ponad 40% badanych deklarowało od czuwanie presji rodzica odnośnie do leczenia dziecka, ale zdecydowana większość (89,4%) nie podawała odczucia braku zaufania rodziców do le czenia przez nich dziecka. Średnia wartość punk towa skali oceny postawy stomatologa wobec

436 U. KACZMAREK, I. GRZESIAK Tabela 3. Odpowiedzi stomatologów odnośnie do oczekiwań rodzica dziecka Table 3. Dentists responses regarding expectations if parents child 1 zdecydowanie tak 2 w większości tak 3 raczej tak 4 raczej nie 5 zdecydowanie nie (1 definitely yes) (2 mostly yes) (3 rather no) (4 rather no) (definitely no) n/n (%) n/n (%) n/n (%) n/n (%) n/n (%) 1) Wielu rodziców posiada nierealistycznie wysokie oczekiwania odnośnie leczenia ich dziecka (1) Many parents have unrealistically high expectations of their child s treatment) 10/66 (15,2) 24/66 (36,4) 15/66 (22,7) 15/66 (22,7) 2/66 (3,0) 2) Często odczuwam presję oczekiwań rodzica odnośnie do leczenia dziecka (2) I often feel pressured by parental expectations of their child s treatment) 6/66 (9,1) 10.66 (15,2) 21/66 (31,8) 28/66 (42,4) 1/66 (1,5) 3) Czuję wzrastającą presję oczekiwań rodzica (3) I feel increasingly pressured by parental expectations) 5/66 (7,6) 7/66 (10,6) 25/66 (37,9) 27/66 (40,9) 2/66 (3,0) 4) Czasami odczuwam, że rodzice nie mają zaufania do mnie jako stomatologa leczącego ich dziecko (4) I sometimes feel that parents do not trust me in treating their child) 0 3/66 (4,5) 4/66 (6,1) 44/66 (66,7) 15/66 (22,7) Średnia wartość punktów wyniosła 13,03. Mean score was 13.03. % 60 50 40 30 20 10 0 1,5 1,5 zawsze always przewa nie mostly 53,1 czasem sometimes 43,9 nigdy never Ryc. 3. Stosowanie metody separacji rodziców od dziecka Fig. 3. Use of selective parents' separation from child technique by dentists oczekiwań rodziców wyniosła 13,03. Wartość ta była zbliżona do wartości uzyskanej wśród człon ków Brytyjskiego Towarzystwa Stomatologii Dziecięcej 13,8 [15]. W pracy określono także częstość stosowania awersyjnej metody kształtowania zachowania dziecka polegającej na selektywnym wykluczaniu rodzica (selective exclusion of the parent technique SEP), tj. na opuszczaniu przez rodzica gabinetu podczas niewłaściwego zachowania dziecka i po wrotu do gabinetu po poprawie zachowania [17 19]. Wykazano, że metody tej nie stosuje 43,9% stomatologów, a czasami używa jej 53,1%. Kotsanos i wsp. [20] zastosowali tą metodę u dzie ci niewspółpracujących w wieku od 2,7 do 8,8 lat (średnia wieku 4,6 ± 1,5 lat) i wykazali istotne zwiększenie współpracy po pierwszej wizycie (94%). Wnioskowali, że metoda obecność/brak obecności rodzica zapewnia uzyskanie współpracy dzieci z negatywnym zachowaniem, minimalizując tym samym konieczność stosowania innych metod. Dostrzegane w minionych latach zmiany w stylu opieki rodzicielskiej zaowocowały zwięk szeniem liczby rodziców, którzy chcą być obecni w gabinecie podczas leczenia stomatologicznego dziecka [6, 7]. Celem obecności rodzica w gabine cie stomatologicznym podczas leczenia dziecka jest pozyskanie uwagi rodzica i polepszenie współpracy dziecka, odwrócenie negatywnego za chowania lub uniknięcie takiego zachowania, ustanowienie odpowiedniej relacji z dzieckiem, zwiększenie skuteczności komunikacji między stomatologiem, dzieckiem i rodzicem, zminimali zowanie lęku dziecka i zapewnienie mu pozytyw nego doświadczenia stomatologicznego. Obe cność rodzica podczas leczenia stomatologicznego może przyspieszyć budowę relacji stomatologa z dzieckiem, ale też niekiedy może ją utrudnić. Wymienia się zarówno czynniki korzystne, jak i niekorzystne związane z towarzystwem rodzica podczas wykonywania zabiegu terapeutycznego. Według Feigala [8] korzyści spowodowane obe cnością rodzica w gabinecie stomatologicznym odnosi zarówno dziecko, rodzic, jak i stomatolog. Dziecko zyskuje oparcie fizyczne i psychiczne w stresującej sytuacji zmniejszające jego lęk, a ro dzic widzi podejście stomatologa do dziecka i ja kość jego pracy, jest świadkiem sposobów interak cji stomatologa z dzieckiem i czuje się uczestni kiem w procesie podejmowania decyzji i leczenia

Obecność rodzica w gabinecie stomatologicznym podczas leczenia dziecka 437 oraz może wzmocnić w domu zalecenia przekaza ne przez lekarza. Stomatolog natomiast może jed nocześnie przekazywać instrukcje i informacje dziecku i rodzicowi, oszczędza czas przeznaczony na komunikację, gdyż nie ma potrzeby powtarza nia informacji oddzielnie dziecku i rodzicom, uzy skuje sprzężenie zwrotne odnośnie do postawy i zaufania rodzica oraz szybko pozyskuje świado mą zgodę rodzica na zmianę metody leczenia i po stępowania. Czasem jednak obecność rodziców w gabinecie wpływa niekorzystnie na dziecko i przyczynia się do dyskomfortu pracy stomatolo ga. Uważa się, że jeśli rodzic odczuwa obawę od nośnie do leczenia dziecka, obawia się każdego dyskomfortu, którego doświadczy dziecko, to lęk będzie świadomie lub podświadomie przenoszony na dziecko, wpływając na jego zachowanie [10]. Opisano związek między lękiem stomatologicz nym matki i negatywnym zachowaniem dziecka w gabinecie stomatologicznym [21,22]. Stomato log może zmniejszyć obawę rodziców i pomóc le piej przygotować dziecko do wizyty stomatolo gicznej, dostarczając odpowiednich informacji i instrukcji. Przeciwnicy obecności rodzica w trak cie leczenia stomatologicznego dziecka podkreśla ją możliwość manipulacji rodzica zachowaniem dziecka i zakłócanie ustalania bezpośredniej ko munikacji stomatologa z dzieckiem [10]. Badania nad wpływem obecności rodzica w gabinecie na zachowanie dziecka dostarczyły niejednoznacznych wyników [3,13]. Z niektórych badań wynika, iż obecność rodzica podczas pierw szej wizyty dziecka wpływa niekorzystnie na jego zachowanie [9, 10]. Marzo i wsp. [9] ocenili za chowanie dzieci podczas przeprowadzania bada nia jamy ustnej i wykonywania zabiegu profilak tycznego w obecności i bez obecności rodzica. Wykazali, że istotnie więcej dzieci współpracowa ło ze stomatologiem, gdy rodzic był nieobecny w gabinecie (89% vs. 63%). Ponadto 8% dzieci, których badanie odbyło się w obecności rodzica nie zgłosiło się na następną wizytę i tylko 1% dzieci, których pierwsza wizyta odbyła się bez udziału rodzica. Autorzy wnioskowali, iż obe cność rodzica podczas pierwszej wizyty dziecka wpływa niekorzystnie na jego zachowanie, a za tem lepiej jest przyjmować samo dziecko. Trudno jest jednak pominąć pozytywny wpływ obecności matki (rodzica) na zachowanie dziecka, zwłaszcza podczas pierwszej wizyty. Zmiany zachodzące w społeczeństwie wymu szają obecność rodzica w gabinecie stomatolo gicznym podczas leczenia dziecka. Stomatolog jest ekspertem z zakresu leczenia zmian patolo gicznych w jamie ustnej, określa potrzeby leczni cze i wybiera optymalne metody terapeutyczne, ale to rodzice prawnie kontrolują opiekę nad dzieckiem. Wynikająca z analizy danych postawa stomatologów aprobująca obecność rodzica pod czas wykonywania zabiegów leczniczych u dziec ka jest zgodna zatem ze zmianami występującymi we współczesnym społeczeństwie. Podsumowując można stwierdzić, że przewa żająca większość stomatologów akceptuje obe cność rodzica w gabinecie stomatologicznym pod czas leczenia dziecka i nie doświadcza konfliktu między wymogami praktyki klinicznej a oczeki waniami rodzica. Postawy stomatologów odzwier ciedlają zmieniający się styl opieki rodzicielskiej nad dzieckiem. Piśmiennictwo [1] CIPES M.H., MIRAGLIA M.: Pedodontists attitudes toward parental presence during children s dental visits. J. Dent. Child. 1985, 52, 341 343. [2] KAMP A.A.: Parent child separation during dental care: a survey of parent s preference. Pediatr. Dent. 1992, 14, 231 235. [3] FENLON W.L., DABBS A.R., CURZON M.E.: Parental presence during treatment of the child patient: a study with British parents. Br. Dent. J. 1993, 174, 23 28. [4] CERTO M.A., BERNAT J.E.: Parents in the operatory. N. Y. State Dent. J. 1995, 61, 34 38. [5] ARATHI R., ASHWINI R.: Parental presence in the dental operatory parent s point of view. J. Indian Soc. Pedod. Prev. Dent. 1999, 17, 150 155. [6] PINKHAM J.R.: An analysis of the phenomenon of increased parental participation during the child s dental expe rience. J. Dent. Child. 1991, 58, 458 463. [7] PINKHAM J.R.: Behavior management of children in the dental office. Dent. Clin. North Am. 2000, 44, 471 486. [8] FEIGAL R.J.: Guiding and managing the child dental patient: a fresh look at old pedagogy. J. Dent. Educ. 2001, 65, 1369 1377. [9] MARZO G., CAMPANELLA V., ALBANI F., GALLUSI G.: Psychological aspects in paediatric dentistry: parental presen ce. Eur. J. Paediatr. Dent. 2003, 4, 177 180. [10] MCTIGUE D.J.: Behavior management of children. Dent. Clin. North Am. 1984, 28, 81 93. [11] ADAIR S.M:. Behavior management conference panel I report. Rationale for behavior management techniques in pediatric dentistry. Pediatr. Dent. 2004, 26, 167 170. [12] PIIRA T., SUGIURA T., CHAMPION G.D., DONNELLY N., COLE A.S.: The role of parental presence in the context of children s medical procedures: a systematic review. Child Care Health Dev. 2005, 31, 233 243.

438 U. KACZMAREK, I. GRZESIAK [13] SOXMAN J.: Parenting the parents of pediatric patients. Compend. Contin. Educ. Dent. 2006, 27, 630 634. [14] FREEMAN R.: Communicating with children and parents: recommendations for a child parent centred approach for paediatric dentistry. Eur. J. Paediatr. Dent. 2008, 9, Suppl. 1, 16 22. [15] CROSSLEY M.L., JOSHI G.: An investigation of paediatric dentists attitudes towards parental accompaniment and behavioural management techniques in the UK. Br. Dent. J. 2002, 192, 517 521. [16] WRIGHT F.A., MCMURRAY N.E., GIEBARTOWSKI J.: Strategies used by dentists in Victoria, Australia, to manage children with anxiety or behavior problems. J. Dent. Child. 1991, 58, 223 228. [17] AMERICAN ACADEMY OF PEDIATRIC DENTISTRY REFERENCE MANUAL 2007 2008. Guideline on Behavior Guidance for the Pediatric Dental Patient. Pediatr. Dent. 2007 2008, 29, Suppl. 7, 1 271. [18] AMERICAN ACADEMY OF PEDIATRIC DENTISTRY, CLINICAL AFFAIRS COMMITTEE BEHAVIOR MANAGEMENT SUBCOMIT TEE American Academy of Pediatric Dentistry Council on Clinical Affairs, Committee on Behavior Guidance: Gu ideline on behavior guidance for the pediatric dental patient. Pediatr. Dent. 2005 2006, 27, Suppl. 7, 92 100. [19] NON PHARMACOLOGICAL BEHAVIOUR MANAGEMENT. Annals of The Royal College of Surgeons of England, Facul ty of Dental Surgery, 2002. [20] KOTSANOS N., ARHAKIS A., COOLIDGE T.: Parental presence versus absence in the dental operatory: a technique to manage the uncooperative child dental patient. Eur. J. Paediatr. Dent. 2005, 6, 144 148. [21] JOHNSON R., BALDWIN D.C. JR.: Maternal anxiety and child behaviour. J. Dent. Child. 1969, 36, 87 92. [22] KOENIGSBERG S.R., JOHNSON R.: Child behavior during three dental visits. J. Dent. Child. 1975, 42, 197 200. Adres do korespondencji: Urszula Kaczmarek Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej i Dziecięcej AM Krakowska 26 50 425 Wrocław Tel./Faks: + 48 71 784 03 62 e mail: ukaczm@stom.am.wroc.pl Praca wpłynęła do Redakcji: 13.11.2008 r. Po recenzji: 19.12.2008 r. Zaakceptowano do druku: 05.01.2009 r. Received: 13.11.2008 Revised: 19.12.2008 Accepted: 05.01.2009