Scenariusz lekcji z wykorzystaniem analizy SWOT (45 minut) Cele lekcji: Uczeń: poprawnie posługuje się terminami: Słowianie wschodni, zachodni i południowi, Prasłowianie, Antowie, Sklawenowie, Awarowie, trybut, rolnictwo żarowe, państwo Samona, państwo wielkomorawskie (Wielkie Morawy), głagolica, Przemyślidzi, Waregowie, Rurykowicze, Ruś Kijowska; określa czas wydarzeń: ekspansja Słowian w VI w., utworzenie pierwszego państwa słowiańskiego przez Samona na początku VII w., istnienie monarchii wielkomorawskiej w IX w., misja chrystianizacyjna Cyryla i Metodego w 862 r., powstanie państwa czeskiego pod rządami Przemyślidów w IX w., kształtowanie się Rusi Kijowskiej rządzonej przez Rurykowiczów od IX w.; omawia rolę postaci: Samona, Mojmira I, Cyryla i Metodego, Rościsława, Świętopełka, Wacława I Świętego, Wratysława II, Ruryka, Olega, Igora, Włodzimierza I Wielkiego; charakteryzuje początki kształtowania się plemion słowiańskich i wymienia pierwsze źródła historyczne, które wspominają o Słowianach; wyjaśnia, jak wyglądała organizacja plemienna Słowian i warunki ich codziennego życia oraz jak przebiegały podziały plemienne; analizuje procesy, które przyczyniły się do powstania pierwszych państw słowiańskich; przedstawia poszczególne etapy chrystianizacji Słowian: misja Cyryla i Metodego, przyjmowanie chrztu w obrządku łacińskim lub wschodnim przez Bułgarów, Serbów, Chorwatów, Czechów i Rusów; wyjaśnia kontrowersje związane z pochodzeniem Słowian, przytaczając główne argumenty obecne się w koncepcjach autochtonicznej i allochtonicznej. Metody: metoda aktywizacyjna analiza SWOT, praca z tekstem podręcznika, elementy wykładu, praca z tekstem źródłowym. Formy pracy: indywidualna, grupowa, zbiorowa. Środki dydaktyczne: podręcznik Zrozumieć przeszłość, s. 283 291. karta pracy. Przebieg lekcji: Faza wprowadzająca 1. Czynności organizacyjne, sprawdzenie listy obecności i podanie tematu lekcji. 2. W ramach wprowadzenia nauczyciel poleca przypomnieć uczniom wydarzenia związane z wielką wędrówką ludów, która nastąpiła w IV VI w.
3. Prowadzący wyjaśnia, że celem lekcji jest omówienie procesów, które doprowadziły do powstania pierwszych państw słowiańskich. Faza realizacyjna 1. Nauczyciel w formie krótkiego wykładu opowiada o pojawieniu się Słowian i kształtowaniu się plemion słowiańskich. Wskazuje źródła historyczne, w których można odnaleźć wzmianki na ich temat. Przedstawia organizację plemienną i warunki życia codziennego ludności słowiańskiej. Omawia dwie koncepcje naukowe dotyczące pochodzenia Słowian (autochtoniczną i allochtoniczną). 2. Następnie prowadzący rozdaje karty pracy. Uczniowie na podstawie zdobytych wiadomości oraz informacji zawartych na s. 283 285 podręcznika wykonują pisemnie zadanie 1 i 2. 3. Nauczyciel dzieli klasę na cztery grupy, którym przydziela zadania (instrukcje umieszczono w Materiałach dla ucznia). Przedstawia zagadnienie, które zostanie poddane ich analizie Pierwsze państwa słowiańskie. Uczniowie rozpoczynają pracę w zespołach i zapoznają się z materiałem z podręcznika. W trakcie prowadzonych pomiędzy sobą rozmów formułują wnioski. Nauczyciel w razie potrzeby udziela uczniom wskazówek i pomocy. 4. Po upływie wyznaczonego czasu (ok. 10 minut) prowadzący rozdaje karty pracy Pierwsze państwa słowiańskie, uczniowie w trakcie przeprowadzania analizy SWOT uzupełniają odpowiednie rubryki w zadaniu 3. Liderzy zespołów prezentują efekty pracy. W pierwszej kolejności omawiane są Mocne strony i Szanse. Gdy zostaną wyczerpane argumenty, nauczyciel poleca zaprezentować Słabe strony oraz Zagrożenia. 5. W celu podsumowania analizy SWOT uczniowie przedstawiają niebezpieczeństwa oraz problemy, z którymi musiały się borykać pierwsze państwa Słowian, i wysuwają propozycje, jak można było im przeciwdziałać. Zastanawiają się również, jak należało wykorzystać szanse. Nauczyciel kończy wymianę opinii i zwraca uwagę, że nie wszystkie posunięcia władców wczesnych państw słowiańskich były właściwe. Podkreśla wyjątkowe położenie geopolityczne tych państw na styku dwóch kultur wschodnio- i zachodnioeuropejskiej oraz omawia widoczne po dziś dzień efekty tego usytuowania. Faza podsumowująca 1. Nauczyciel porządkuje wiedzę uczniów. Wybrane osoby z klasy wymieniają najważniejsze informacje dotyczące omówionego tematu. 2. Zadanie domowe: Wykonaj polecenia 4 i 5 zawarte w karcie pracy. Materiały dla nauczyciela Krótki opis metody analiza SWOT Analiza SWOT to metoda polegająca na rozpatrywaniu określonego zagadnienia. Jej nazwa powstała od pierwszych liter angielskich słów: Strenghts ( mocne strony ), Weaknesses ( słabe strony ) oraz Opportunities ( szanse ) i Threats ( zagrożenia ). Uczniowie pracują w grupach nad rozwiązaniem problemu przedstawionego przez nauczyciela. Wymaga to od nich ustosunkowania się do omawianej kwestii i zgromadzenia odpowiednich argumentów. Na koniec uzupełniają specjalnie przygotowaną tabelę. Dzięki analizie SWOT mogą dokładnie przeanalizować podejmowane w historii decyzje oraz ustalić ich możliwe skutki zarówno pozytywne, jak i negatywne. Poznają również korzyści oraz ewentualne zagrożenia wynikające z dokonanego w
przeszłości wyboru. Uczą się dostrzegać różne aspekty poruszanego tematu, weryfikować własne poglądy, a także formułować wnioski. Materiały dla nauczyciela Przykładowa analiza SWOT dla zagadnienia Mocne strony Dobrze wyszkoleni wojownicy (państwo Samona, państwo wielkomorawskie, państwo Monarchia patrymonialna o strukturze organizacyjnej wzorowanej na państwie Franków (państwo wielkomorawskie, państwo czeskie, państwo funkcjonowanie osad służebnych (państwo wielkomorawskie, państwo czeskie, państwo Zjednoczenie plemion o tym samym pochodzeniu, kulturze, tradycji i języku (państwo wielkomorawskie, państwo czeskie, państwo Jednostki o silnej osobowości i charyzmie, które potrafiły uzyskać i utrzymać władzę, zyskując poparcie społeczne dla swoich działań (państwo Samona, państwo wielkomorawskie, państwo czeskie, państwo Szanse Zwycięstwa w wojnach z Awarami i Frankami mogły doprowadzić nie tylko do suwerenności kształtującego się państwa, ale posłużyć także jako integrujący ludność czynnik w dążeniach do zjednoczenia kilku plemion w obrębie jednego państwa (państwo Samona). Przyjęcie religii chrześcijańskiej, co włączało państwo w krąg krajów chrześcijańskich i zabierało pretekst do wywoływania wojen z poganami przez państwa chrześcijańskie (państwo wielkomorawskie, państwo czeskie, państwo Słabe strony Różne plemiona o zróżnicowanym pochodzeniu, tradycji, języku i obyczajach pod wspólną władzą zwierzchnią, ale bez organizacji państwowej (państwo Samona). Duży obszar, którym trudno było zarządzać ze względu na brak struktury administracyjnej (państwo Samona). Brak samowystarczalności, więc konieczność toczenia wojen z sąsiadami, aby bogacić się na skutek zdobywania łupów i jeńców wojennych sprzedawanych jako niewolnicy muzułmańskim kupcom (m.in. państwo wielkomorawskie, państwo czeskie, państwo Religia pogańska, która nie dawała równorzędnej pozycji ludności i ich władcom w stosunku do państw chrześcijańskich (państwo Samona, państwo wielkomorawskie, państwo czeskie, państwo Zagrożenia Brak trwałych struktur władzy i wspólnej administracji, religii, obyczajów, tradycji i języka, które jednoczyłyby ludność różnych plemion w jednym organizmie politycznym (państwo Samona). Przyjęcie chrztu od duchownych niemieckich i podległość niemieckim diecezjom, co stwarzało możliwość narzucenia zwierzchnictwa politycznego przez niemieckich królów (państwo wielkomorawskie, państwo czeskie). Potężni sąsiedzi, którzy mogli okazać się niebezpieczni dla suwerenności politycznej lub ekonomicznej państwa w przypadku konfliktów zbrojnych (państwo Samona, państwo
Koronacja królewska, co wzmacniało pozycję państwa w kontaktach międzynarodowych (państwo czeskie, państwo Stworzenie własnej dynastii i przekazywanie władzy z pokolenia na pokolenie bez większych konfliktów wewnątrz dynastii (państwo czeskie, państwo wielkomorawskie, państwo czeskie, państwo Spory dynastyczne (państwo wielkomorawskie, państwo czeskie, państwo Najazdy sąsiadów (państwo wielkomorawskie, państwo czeskie, państwo Małżeństwa dynastyczne zapewniające korzyści polityczne i ekonomiczne (państwo czeskie, państwo Materiały dla ucznia Instrukcje dla grup Zadanie dla grupy I Na podstawie informacji ze s. 285 289 podręcznika wymieńcie jak najwięcej mocnych stron pierwszych państw słowiańskich. Znajdźcie odpowiedzi na następujące pytania: Jakie skuteczne działania podejmowali pierwsi władcy słowiańscy w swoich państwach?, Jakie możliwości dawało władcom słowiańskim posiadanie własnego państwa i przyjęcie wiary chrześcijańskiej? Zadanie dla grupy II Na podstawie informacji ze s. 285 289 podręcznika wymieńcie jak najwięcej szans, przed jakimi stawali pierwsi władcy państw słowiańskich. Znajdźcie odpowiedzi na następujące pytania: Jakie szanse, w polityce zagranicznej, stawały przed władcami pierwszych państw słowiańskich?, Jakie działania Waszym zdaniem powinni podejmować władcy pierwszych państw słowiańskich? Zadanie dla grupy III Na podstawie informacji ze s. 285 289 podręcznika wymieńcie jak najwięcej słabych stron pierwszych państw słowiańskich. Znajdźcie odpowiedzi na następujące pytania: Jakie czynniki hamowały rozwój pierwszych państw słowiańskich?, Jakie była sytuacja geopolityczna pierwszych państw słowiańskich? Zadanie dla grupy IV Na podstawie informacji ze s. 285 289 podręcznika wymieńcie jak najwięcej zagrożeń dla funkcjonowania pierwszych państw słowiańskich. Znajdźcie odpowiedzi na następujące pytania: Jakie czynniki wewnętrzne i zewnętrzne zagrażały istnieniu pierwszych państwa słowiańskich?, Jakie działania mogli podejmować władcy pierwszych państw słowiańskich, aby przeciwdziałać wypisanym przez Was zagrożeniom?
Karta pracy 1. Wstaw znak x obok stwierdzeń dotyczących plemion słowiańskich. Cesarze bizantyjscy nie pozwalali plemionom dokonującym grabieżczych najazdów na pograniczne prowincje osiedlać się w jego granicach. Plemiona nie stanowiły społeczności złożonej z rodów, które się rozrastały, a raczej wspólnoty polityczne, które tworzyły się do obrony ludzi, dobytku i ziemi. O wszystkich ważnych sprawach plemiennych decydowano na wiecach. Plemiona nigdy nie porzuciły nomadycznego trybu życia. Misjonarze prowadzili misje chrystianizacyjne zarówno w obrządku łacińskim, jak i w greckim. 2. Uzupełnij notatkę. Po upadku państwa wielkomorawskiego władzę nad czeskimi plemionami przejęła dynastia Jeden z jej pierwszych władców, Wacław I Święty, uznał się za lennika Henryka I oraz przyjął chrzest w.. r. w obrządku. Skandynawscy wikingowie nazywani doprowadzili do zjednoczenia plemion ruskich. Jeden z wareskich władców Ruryk, założył w.. dynastię. Jego następca Oleg opanował najważniejsze grody m.in.. Od nazwy tego grodu pochodzi nazwa państwa. Ruskim władcom zależało na dobrych stosunkach z Bizancjum, co zaowocowało pomocą militarną dla cesarstwa w prowadzonych przez nie wojnach, przyjęciem chrztu w obrządku, w.. i małżeństwem z siostrą cesarza. Najwybitniejszym władcą z dynastii Rurykowiczów był... 3. Uzupełnij schemat. Wpisz mocne i słabe strony wczesnych państw słowiańskich, a następnie wymień ich szanse i zagrożenia. Mocne strony Słabe strony
Szanse Zagrożenia 4. Ułóż podane wydarzenia w kolejności chronologicznej. Wpisz cyfry od 1 do 5 w kratki obok zdań. Cyfrą 1 oznacz wydarzenie najwcześniejsze, cyfrą 5 najpóźniejsze. Powstanie kaganatu awarskiego. Misje chrystianizacyjne Cyryla i Metodego do państw słowiańskich. Rozpoczęcie ekspansji osadniczej Słowian. Powstanie państwa wielkomorawskiego. Najazdy Słowian na pograniczne prowincje cesarstwa bizantyjskiego. 5. Wyjaśnij podane pojęcia... wypalanie lasów w celu użyźnienia gleby i pozyskania nowych pól uprawnych... osady wiejskie podlegające grodom, których ludność zaopatrywała mieszkańców grodu w wytwarzane przez siebie przedmioty (np. groty do strzał, płótno, miód, płody rolne) lub świadczyła określone usługi (np. zapewniała transport)... pierwszy alfabet słowiański dla języka staro-cerkiewno-słowiańskiego stworzony przez misjonarzy Cyryla i Metodego. Pismo ostatecznie ukształtowało się w połowie IX w. i składało się z 38 liter.