e-poradnik Praca i Ubezpieczenia Praca i Ubezpieczenia Świadczenia w razie choroby i macierzyństwa Rodzaje świadczeń oraz osoby do nich uprawnione Wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy Zasiłek chorobowy, macierzyński, wyrównawczy, opiekuńczy Świadczenia rehabilitacyjne Podstawa wymiaru świadczeń dla pracowników Zasady wypłaty świadczeń
Adres redakcji: 01-042 Warszawa, ul. Okopowa 58/72 tel. (22) 530 40 40; www.gazetaprawna.pl Redaktor merytoryczny: Monika Bugaj-Wojciechowska Redakcja: Maciej Weryński Projekt graficzny okładki: Lech Kowalewski, Kinga Pisarczyk DTP: Joanna Archacka Biuro Obsługi Klienta: 05-270 Marki, ul. Okólna 40 tel. (22) 761 30 30, 0 801 62 66 66; e-mail: bok@infor.pl Copyright by INFOR Biznes Sp. z o.o. ISBN 978-83-63360-91-7 Wydanie styczeń 2013 r.
Spis treści Wstęp...7 Rozdział 1. Rodzaje świadczeń oraz osoby do nich uprawnione... 9 Rozdział 2. Podmioty zobowiązane do wypłaty świadczeń... 11 Rozdział 3. Wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy...15 Okres wypłaty...15 Wysokość wynagrodzenia...18 Brak prawa do świadczenia...18 Rozdział 4. Zasiłek chorobowy...21 Okres wyczekiwania na prawo do zasiłku...21 Zasiłek w czasie ubezpieczenia... 24 Zasiłek po ustaniu ubezpieczenia chorobowego... 26 Okres wypłaty zasiłku... 28 Brak prawa do zasiłku w czasie ubezpieczenia...31 Brak prawa do zasiłku po ustaniu ubezpieczenia...35 Wysokość zasiłku...40 Prawo do świadczenia na przełomie roku kalendarzowego... 43 Dokumentowanie uprawnień... 44 Rozdział 5. Świadczenia rehabilitacyjne...53 Okres wypłaty...53 Brak prawa...53 Wysokość świadczenia... 54 Niezbędne dokumenty... 55 Rozdział 6. Zasiłek macierzyński...57 Okres wypłaty... 58 Gdy matka dziecka wymaga opieki szpitalnej...61 Urodzenie dziecka w czasie urlopu wychowawczego... 62 Przyjęcie dziecka na wychowanie... 63 Urodzenie dziecka po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego... 65 Zasiłek za okres dodatkowego urlopu macierzyńskiego z tytułu urodzenia dziecka...66 Zasiłek za okres dodatkowego urlopu z tytułu przyjęcia dziecka na wychowanie...69
Zasiłek macierzyński za urlop ojcowski... 70 Brak prawa do zasiłku...72 Wysokość zasiłku i dokumenty niezbędne do wypłaty...72 Gdy zasiłek wypłaca ZUS...77 Rozdział 7. Zasiłek wyrównawczy... 79 Brak prawa do zasiłku... 79 Wysokość zasiłku... 79 Dokumenty niezbędne do wypłaty...81 Rozdział 8. Zasiłek opiekuńczy... 83 Opieka nad zdrowym dzieckiem... 83 Piecza nad chorym dzieckiem... 85 Choroba członków rodziny...86 Okres wypłaty...88 Brak prawa do świadczenia...88 Wysokość zasiłku...89 Niezbędne dokumenty...89 Rozdział 9. Dodatkowy zasiłek opiekuńczy... 93 Dokumenty do ustalenia prawa i wypłaty...94 Rozdział 10. Podstawa wymiaru świadczeń dla pracowników... 95 Wynagrodzenie pracownika... 95 Okres do wyliczeń...98 Zasady uzupełniania wynagrodzenia... 102 Gdy wynagrodzenie przysługuje w stałej miesięcznej wysokości... 102 Sposób uzupełniania wynagrodzenia zmiennego... 103 Niższa pensja z przyczyn nieusprawiedliwionych i usprawiedliwionych... 103 Korzystanie z urlopu bezpłatnego... 104 Składniki stałe i zmienne... 105 Świadczenie pracy, urlop wypoczynkowy i nieobecność usprawiedliwiona w jednym miesiącu... 107 Uzupełnianie honorariów...109 Skutki przekroczenia rocznej podstawy wymiaru składek...110 Składniki wynagrodzenia uwzględniane i nieuwzględniane w podstawie wymiaru... 111 Składniki miesięczne, kwartalne i roczne...115 Gdy składniki przysługują, ale nie zostały wypłacone...122 Składniki uzupełniane i przyjmowane w kwocie faktycznie wypłaconej... 124 Składniki wynagrodzenia przysługujące do określonego terminu...127 Skutki zmiany wymiaru czasu pracy... 128
Gwarantowana podstawa wymiaru i jej ograniczenie... 130 Obliczanie świadczenia rehabilitacyjnego...133 Podstawa wymiaru po przerwie w pobieraniu zasiłków...133 Rozdział 11. Podstawa wymiaru świadczeń dla pozostałych ubezpieczonych...137 Uwzględniany okres...137 Ponowne ustalenie podstawy wymiaru...139 Minimalna i maksymalna podstawa wymiaru... 140 Rozdział 12. Zasady wypłaty świadczeń...141 Świadczenia nienależnie pobrane...141 Tryb odwoławczy... 142 Przedawnienie roszczeń... 142 Wykaz aktów prawnych... 144
Wstęp W gestii każdego państwa leży zagwarantowanie określonej pomocy osobom, które na skutek wypadków losowych nie są w stanie zapewnić sobie wystarczających środków utrzymania. Realizacja tego zadania odbywa się poprzez stworzenie odpowiednich systemów zabezpieczenia społecznego. Jednym z nich jest system ubezpieczeń społecznych. Przewiduje on cztery odrębne ubezpieczenia: emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe. Płatnicy opłacają składki na wyodrębnione fundusze, z których finansowane są świadczenia w razie wystąpienia określonego zdarzenia (ryzyka) ubezpieczeniowego, np.: na wypadek starości emerytura, na wypadek utraty zdolności do pracy renta, w związku ze skutkami wypadku przy pracy lub w razie stwierdzenia choroby zawodowej zasiłki, renty, odszkodowania. Z funduszu chorobowego gwarantowana jest natomiast wypłata świadczeń na wypadek choroby i macierzyństwa. Niniejsze opracowanie dotyczy właśnie tych świadczeń. Na podstawie obowiązujących przepisów oraz wyjaśnień Zakładu Ubezpieczeń Społecznych omówione zostały zasady ustalania prawa do zasiłku chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego, wyrównawczego, świadczenia rehabilitacyjnego, wysokości tych świadczeń oraz podstawy wymiaru. Poruszono również istotne zagadnienia dotyczące terminów wypłaty, dochodzenia należności, trybu odwoławczego oraz kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy. Zasady wynikające z obowiązujących aktów prawnych zilustrowano przykładami, które pozwalają na lepsze zrozumienie przepisów. Praktyczne podejście do tematu świadczeń w razie choroby i macierzyństwa jest szczególnie przydatne dla pracodawców. To oni są często zobowiązani do ustalania uprawnień oraz wypłaty zasiłków. Z wyjaśnień zawartych w książce mogą również skorzystać przedsiębiorcy. Osobny rozdział poświecono świadczeniom dla osób niebędących pracownikami. W przypadku tych osób możliwość korzystania ze świadczeń w razie choroby i macierzyństwa uzależnione jest od ich przystąpienia do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego oraz spełnienia bardziej restrykcyjnych niż w przypadku pracowników warunków. Opracowanie na pewno istotne jest także dla samych świadczeniobiorców. Po zapoznaniu się z jego treścią każdy ubezpieczony będzie wiedział, kto powinien wypłacać mu zasiłek, jakie dokumenty musi
złożyć, czy świadczenie zostało obliczone w prawidłowy sposób, czy nie nastąpiło opóźnienie w wypłacie i co zrobić w razie jakichkolwiek wątpliwości związanych z ustalaniem prawa do świadczeń, ich wysokości czy podstawy wymiaru.
Rozdział 1 Rodzaje świadczeń oraz osoby do nich uprawnione Świadczenia z tytułu choroby i macierzyństwa przysługują osobom podlegającym ubezpieczeniu chorobowemu (patrz: tabela). Wypłacane są z jednego z funduszy ubezpieczeniowych funduszu chorobowego. Do świadczeń tych należą: zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne, zasiłek wyrównawczy, zasiłek macierzyński, zasiłek opiekuńczy, dodatkowy zasiłek opiekuńczy. Prawo do tych świadczeń, ich wysokość oraz zasady obliczania w wypłaty określa ustawa z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2010 r. nr 77, poz. 512 z późn. zm.). Świadczeniem pieniężnym z tytułu choroby jest także wynagrodzenie przysługujące na podstawie art. 92 kodeksu pracy. Prawo do niego nabywają pracownicy, osoby wykonujące pracę na podstawie umowy o pracę nakładczą i osoby odbywające służbę zastępczą. Świadczenie to nie jest finansowane z ubezpieczenia chorobowego, lecz ze środków własnych płatnika składek. OSOBY PODLEGAJĄCE UBEZPIECZENIU CHOROBOWEMU obowiązkowo pracownicy, członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych, osoby odbywające służbę zastępczą dobrowolnie osoby wykonujące pracę nakładczą osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia i osoby z nimi współpracuje, w tym osoby świadczące pracę na podstawie umowy uaktywniającej określonej przepisami ustawy z 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do 3 lat (Dz.U. nr 45, poz. 235), osoby prowadzące pozarolniczą działalność oraz osoby z nimi współpracujące, osoby wykonujące odpłatnie pracę, na podstawie skierowania do pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania, duchowni