Wraz z pogłębiającym się kryzysem finansowym i bessą giełdową pojawiły się krytyczne głosy w kontekście zastosowania wartości godziwej jako wyceny bilansowej. Wraz z pogłębiającym się kryzysem finansowym i bessą giełdową pojawiły się krytyczne głosy w kontekście zastosowania wartości godziwej jako wyceny bilansowej. Zarówno politycy za Atlantykiem, jak i w niektórych krajach Unii Europejskiej dopatrzyli się w zasadach rachunkowości ukrytych przyczyn kryzysu finansowego. Prawdą jest, iż wartości aktywów i zobowiązań finansowych wycenianych według wartości godziwej (rynkowej) odzwierciedlającej przyszłe korzyści lub obciążenia finansowe w czasach bessy lub hossy giełdowej poddane są znacznym fluktuacjom cenowym. Fluktuacje te wykazujące nie zrealizowane zyski lub straty wpływają bezpośrednio na psychikę mas rynku kapitałowego tworząc kolejne, często w panice dokonywane transakcje. W aktualnej, gorącej debacie na temat wartości godziwej zanika logiczne pytanie, co jest przyczyną, a o co skutkiem topniejących aktywów finansowych? Warto więc ponownie przyjrzeć się wartości godziwej zarówno od strony koncepcyjnej, jak i jej praktycznego wykorzystania. Wartość godziwa w normach rachunkowości Jednym z nowych i fundamentalnych paradygmatów Międzynarodowych Standardów Rachunkowości jest zastosowanie wyceny bilansowej według wartości godziwej, wszędzie tam, gdzie wycena ta może nadać sprawozdaniu finansowemu charakter prognozy. 1 / 6
Wartość godziwa w przeciwieństwie do historycznej ceny nabycia odzwierciedla przyszłe korzyści ekonomiczne, jakie właściciel danego składnika majątkowego osiągnie z tytułu jego posiadania. Stosując na dzień bilansowy wartość godziwą, jednostka antycypuje i ujawnia przyszłe korzyści, co siłą rzeczy wiąże się z dozą niepewności. Stosownie do definicji wartości godziwej ujętej w krajowej ustawie o rachunkowości i Międzynarodowych Standardach Rachunkowości, wartość godziwa jest to:...kwota, za jaką składnik aktywów mógłby być wymieniony, a zobowiązanie uregulowane, pomiędzy dobrze poinformowanymi, zainteresowanymi stronami na warunkach transakcji rynkowej". Z definicji wynika, iż chodzi o transakcję hipotetyczną, jaka byłaby możliwa na dzień dokonywania wyceny. Z kolei słowa dobrze poinformowanymi" wskazują, że każda ze stron transakcji dysponuje wystarczającą wiedzą o przedmiocie transakcji, parametrach mających wpływ na określenie ceny oraz warunkach rynkowych na dzień wyceny. Ponadto określenie na warunkach transakcji rynkowej" wprowadza warunek niezależności stron, czyli braku powiązania, które mogłoby spowodować uzgodnienie ceny odbiegającej od ceny rynkowej. Wartość godziwa musi więc zatem spełniać określone kryteria i nie jest przypadkowo ustalana. Zakres stosowania wartości godziwej Wartość godziwa jest powszechnie stosowana w rachunkowości przy wycenie bilansowej zarówno na dzień dokonania transakcji, jak i w późniejszej wycenie bilansowej. 2 / 6
W przypadku aktywów finansowych wartością godziwą na dzień nabycia danego aktywu jest uiszczona cena zakupu. Ustalanie wartości godziwej na dzień dokonania transakcji nie stwarza na ogół problemu, zwłaszcza w przypadku dokonania transakcji pomiędzy niezależnymi stronami na zorganizowanym i przejrzystym rynku. Jak wcześniej nadmieniono, wycena według wartości godziwej ma także zastosowanie na dzień bilansowy. W przeciwieństwie do transakcji na dzień nabycia, przy wycenie na dzień bilansowy dany aktyw nie zmienia właściciela, a ustalona cena jest hipotetyczna. Wycena według wartości godziwej ma szerokie zastosowanie do wyceny takich aktywów, jak: - aktywów biologicznych, - aktywów i zobowiązań finansowych przeznaczonych lub dostępnych do sprzedaży, - pochodnych instrumentów finansowych (kontraktów terminowych, opcji, futures itp.), - nieruchomości inwestycyjnych, - aktywów trwałych przeznaczonych do sprzedaży, - opcji menedżerskich i innych świadczeń kapitałowych. Jak realna jest wartość godziwa? Z definicji wartości godziwej wynika, iż jest ona w znacznym stopniu kategorią abstrakcyjną, idealną, wynikającą z oszacowania transakcji hipotetycznych, jakie mogłyby być zawarte na warunkach rynkowych, nie zaś z faktycznie dokonanej transakcji. Wartość godziwa stosowana 3 / 6
jako miernik wartości bilansowych jest więc wartością szacunkową ustalaną przez podmiot sporządzający sprawozdanie finansowe na dzień dokonywania wyceny. Jako taka, wartość godziwa może być obarczona pewną dozą subiektywizmu, którego stopień będzie się różnić w zależności od zastosowanej metodologii i dostępnych danych. Dla wielu osób utożsamiających rachunkowość (księgowość) z dokładnością, drobiazgowością i skrupulatnością, zastosowanie wartości godziwej w sprawozdawczości finansowej jest sporym zaskoczeniem nie mówiąc szokiem. Zastosowanie wartości godziwej wynika jednakże z prostego rachunku kosztów i korzyści. Wartość godziwa sprzyja wierniejszemu i bardziej rzetelnemu przedstawieniu sytuacji finansowej jednostek gospodarczych na dzień bilansowy w porównaniu do wycen bilansowych dokonywanych w oparciu o koszt historyczny. W szybko zmieniających się warunkach rynkowych historyczna cena nabycia stosunkowo szybko traci na aktualności. Mimo pozornej elastyczności i subiektywizmu w zastosowaniu wartości godziwej warto mieć na uwadze to, iż zarówno krajowa ustawa o rachunkowości, jak i Międzynarodowe Standardy Rachunkowości wprowadziły wiele elementów kontrolnych ograniczających dowolność zastosowania tej metody i możliwości manipulacji bilansowych. Ograniczenia te są wielowarstwowe i obejmują: - wskazanie przez Zarząd jednostki sporządzającej sprawozdanie finansowe istotnych obszarów, w jakich jednostka stosuje wartość godziwą, - wskazanie przez Zarząd jednostki sporządzającej sprawozdanie finansowe istotnych niepewności przy ustalaniu wartości godziwej i wpływu, jaka ta niepewność wywiera na ocenę 4 / 6
sytuacji finansowej jednostki. Prawo bilansowe wymaga zastosowania określonej i akceptowanej przez rynek metodologii wyceny z zachowaniem określonej hierarchii wyceny. W odniesieniu do metodologii wyceny preferowane są metody dochodowe. Mając do wyboru alternatywne informacje na temat wartości godziwej należy zachować następującą hierarchię: - dostępna cena rynkowa notowana na aktywnym rynku, - cena rynkowa z ostatnio przeprowadzonych transakcji, - ceny z transakcji rynkowych dotyczących podobnych pozycji, - cenowe wyznaczniki branżowe oparte na notowaniach rynkowych, - metody dochodowe przy zastosowaniu powszechnie akceptowanych modeli wyceny i w oparciu o kryteria rynkowe (kursy walut obcych, stopy procentowe, aktualne indeksy giełdowe itp.), - metody kosztowe i metody odtworzeniowe, podanie w sprawozdaniu finansowym informacji, kto dokonał wyceny wartości godziwej. W niektórych sytuacjach prawo bilansowe lub przepisy prawa handlowego wymagają, aby jednostka poinformowała, czy przy ustaleniu wartości godziwej korzystała z pomocy zewnętrznych ekspertów. Odpowiedzialność Zarządu i rady nadzorczej za sprawozdawczość finansową spółki Ultymatywna odpowiedzialność za prawidłowe ustalenie wartości godziwej, podobnie jak i odpowiedzialność za całość sprawozdawczości finansowej, ciąży na Zarządzie spółki i po ostatnich zmianach w krajowej ustawie o rachunkowości, także na członkach rad nadzorczych. 5 / 6
Do obowiązku Zarządu należy zapewnienie właściwego systemu kontroli wewnętrznej, w tym opracowanie i wdrożenie odpowiednich procedur ustalania i kontrolowania zastosowanych wartości godziwych. Procedury te obejmują także wytyczne w zakresie ujawniania i prezentacji wartości godziwej w sprawozdaniu finansowym. Wartość godziwa nie jest więc ustalana w sposób dowolny i przypadkowy. Prawidłowo zastosowana wartość godziwa odzwierciedla przybliżoną wartość rynkową i jako taka jest preferowana przez uczestników rynku kapitałowego. Mając to na uwadze nie można zapomnieć, iż sprawozdawczość finansowa, podobnie jak działalność gospodarcza, którą ona odzwierciedla, poddana jest stale zmieniającym się warunkom makroekonomicznym. Wycena według wartości godziwej przyczyna kryzysu finansowego czy też jego miernik? Zasady rachunkowości, w tym zastosowanie wartości godziwej nie powodują same w sobie utraty majątku i nie tworzą kryzysów finansowych. Celem wartości godziwej jest odzwierciedlenie aktualnych wartości majątkowych. Właśnie w aktualnej sytuacji kryzysowej ważne jest to, aby uczestnicy rynku mieli pełny zakres i równy dostęp do informacji. Tylko w ten sposób nastąpi optymalna alokacja kapitału, będąca podstawą trwałego wzrostu gospodarczego. 6 / 6