Wykłady Becka. Katarzyna T. Boratyńska Łukasz Chojniak Wojciech Jasiński. Postępowanie karne. 2. wydanie. Wydawnictwo C. H. Beck

Wykłady Becka Katarzyna T. Boratyńska Łukasz Chojniak Wojciech Jasiński Postępowanie karne 2. wydanie Wydawnictwo C. H. Beck

Wykłady Becka Postępowanie karne

W sprzedaży: K. Boratyńska, A. Górski, A. Sakowicz, A. Ważny KODEKS POSTĘPOWANIA KARNEGO. KOMENTARZ, wyd. 4 Duże Komentarze Becka J. Grajewski PRAWO KARNE PROCESOWE CZĘŚĆ OGÓLNA, wyd. 3 Podręczniki Prawnicze L. Gardocki PRAWO KARNE, wyd. 17 Podręczniki Prawnicze A. Marek PRAWO KARNE, wyd. 10 Studia Prawnicze M. Kuć, M. Gałązka PRAWO KARNE WYKONAWCZE Skrypty Becka J. Brylak, M. Mitera POSTĘPOWANIE KARNE Kazusy Becka H. Paluszkiewicz (wprow.) KODEKS POSTĘPOWANIA KARNEGO Z WPROWADZENIEM, wyd. 29 Twoje Prawo www.ksiegarnia.beck.pl

Postępowanie karne 2. wydanie Katarzyna T. Boratyńska Uniwersytet w Białymstoku Łukasz Chojniak Uniwersytet Warszawski Wojciech Jasiński Uniwersytet Wrocławski Wydawnictwo C.H. BECK Warszawa 2013

Wydawca: Aneta Flisek Poszczególne rozdziały opracowali: Katarzyna T. Boratyńska I II, V VI, VIII IX, XVII Łukasz Chojniak III, VII, XIV XVI, XVIII Wojciech Jasiński IV, X XIII Wydawnictwo C.H. Beck 2013 Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa Skład i łamanie: DTP Service Druk i oprawa: ISBN 978-83-255-5094-3 ISBN e-book 978-83-255-5095-0

Spis treści Wykaz skrótów... XIII Wstęp... XVII Rozdział I. Zagadnienia wstępne... 1 1. Definicja procesu karnego... 1 2. Funkcje procesu karnego... 2 3. Cele procesu karnego... 2 4. Przedmiot procesu karnego... 7 5. Uczestnicy procesu karnego... 10 6. Tryby i stadia procesu karnego... 11 7. Źródła prawa karnego procesowego... 12 8. Obowiązywanie przepisów prawa karnego procesowego w miejscu i czasie... 13 Rozdział II. Zasady procesowe... 15 1. Pojęcie i podział zasad procesowych... 15 2. Zasada prawdy materialnej... 17 3. Zasada obiektywizmu... 18 4. Zasada domniemania niewinności i reguła in dubio pro reo... 19 5. Zasada prawa do obrony... 22 6. Zasada swobodnej oceny dowodów... 24 7. Zasada ścigania z urzędu... 26 8. Zasada skargowości... 28 9. Zasada legalizmu... 29 10. Zasada kontradyktoryjności i inkwizycyjności... 32 11. Zasada bezpośredniości... 35 12. Zasada jawności... 38 Rozdział III. Przesłanki procesowe... 42 1. Uwagi ogólne o dopuszczalności postępowania karnego... 42 2. Przesłanki procesowe... 43 3. Skutki prowadzenia postępowania z naruszeniem art. 17 KPK... 47 KAZUSY... 48 V

Spis treści Rozdział IV. Właściwość i skład sądu oraz wyłączenie sędziego... 49 1. Uwagi ogólne... 49 2. Właściwość sądu... 51 I. Właściwość rzeczowa sądu... 53 II. Właściwość funkcjonalna sądu... 55 III. Właściwość miejscowa sądu... 56 IV. Właściwość z łączności spraw... 59 V. Właściwość z delegacji... 61 VI. Badanie właściwości przez sąd... 64 VII. Spory o właściwość... 66 VIII. Skutki procesowe naruszenia przepisów o właściwości sądu... 67 3. Skład sądu... 67 4. Wyznaczanie składu orzekającego w sprawach karnych... 71 5. Wyłączenie sędziego... 74 I. Wyłączenie sędziego z mocy prawa art. 40 KPK (iudex inhabilis)... 75 II. Wyłączenie sędziego z mocy orzeczenia sądu art. 41 1 KPK (iudex suspectus)... 77 III. Tryb wyłączenia sędziego... 78 IV. Skutki procesowe niewyłączenia sędziego podlegającego wyłączeniu... 79 KAZUSY... 80 Rozdział V. Strony procesowe, pełnomocnicy oraz inni uczestnicy postępowania... 81 1. Pojęcie i kategorie stron... 81 2. Organizacja i zasady działania prokuratury... 84 I. Organizacja prokuratury... 84 II. Zasady działania prokuratury... 85 3. Oskarżyciel publiczny... 87 I. Uwagi ogólne... 87 II. Organy uprawnione do sprawowania funkcji oskarżyciela publicznego... 87 III. Obowiązki i uprawnienia oskarżyciela publicznego... 88 4. Pokrzywdzony... 89 5. Oskarżyciel posiłkowy... 92 I. Oskarżyciel posiłkowy uboczny... 92 II. Oskarżyciel posiłkowy samoistny (subsydiarny)... 93 6. Oskarżyciel prywatny... 96 I. Uwagi wprowadzające... 96 II. Udział prokuratora w sprawach ściganych z oskarżenia prywatnego.. 97 7. Oskarżony... 98 I. Uwagi ogólne... 98 II. Prawa oskarżonego... 99 III. Obowiązki oskarżonego... 101 8. Obrońca... 102 I. Uwagi ogólne... 102 II. Ustanowienie obrońcy... 102 III. Czynności dokonywane przez obrońcę... 103 VI

Spis treści IV. Ustanie stosunku obrończego... 104 9. Pełnomocnik... 105 10. Przedstawiciel społeczny... 106 KAZUSY... 107 Rozdział VI. Akcja cywilna w procesie karnym... 108 1. Uwagi ogólne... 108 2. Obowiązek naprawienia szkody... 109 3. Proces adhezyjny... 111 I. Uwagi ogólne... 111 II. Odmowa przyjęcia powództwa cywilnego... 113 III. Pozostawienie powództwa cywilnego bez rozpoznania... 114 IV. Cofnięcie powództwa cywilnego... 116 V. Namiastki powództwa cywilnego... 117 VI. Obowiązek naprawienia szkody a powództwo cywilne porównanie... 118 KAZUSY... 119 Rozdział VII. Czynności procesowe... 120 1. Podejmowanie decyzji procesowych... 121 I. Rozprawa i posiedzenie jako forum podejmowania decyzji procesowych... 122 II. Narada i głosowanie... 125 III. Orzeczenia, zarządzenia i polecenia... 125 2. Komunikowanie organowi procesowemu stanowiska stron... 129 3. Terminy... 129 I. Terminy zawite... 130 II. Terminy prekluzyjne... 132 III. Terminy instrukcyjne... 132 IV. Obliczanie terminów... 133 4. Doręczenia... 134 I. Doręczenie bezpośrednie... 136 II. Doręczenie pośrednie... 137 III. Doręczenie zastępcze... 137 5. Utrwalanie czynności procesowych... 138 I. Notatki urzędowe... 139 II. Protokoły... 139 III. Stenogramy... 142 IV. Rejestracja dźwięku i obrazu... 143 V. Problemy związane z protokołowaniem czynności procesowych... 143 6. Przeglądanie akt i sporządzanie odpisów... 144 7. Odtworzenie zaginionych lub zniszczonych akt... 147 KAZUSY... 150 Rozdział VIII. Dowody... 151 1. Pojęcie i przedmiot dowodu... 151 I. Pojęcie dowodu... 151 II. Przedmiot dowodu... 152 VII

Spis treści 2. Ułatwienia dowodowe (surogaty dowodzenia)... 153 3. Podział dowodów... 155 4. Inicjatywa dowodowa. Wniosek dowodowy... 157 5. Zakazy dowodowe... 161 6. Osobowe źródła dowodowe... 167 I. Oskarżony... 167 II. Świadek... 169 III. Biegły... 176 IV. Specjaliści... 178 V. Wywiad środowiskowy i badanie osoby oskarżonego... 178 7. Przeprowadzanie dowodów z osobowych źródeł dowodowych... 180 I. Przesłuchanie... 180 II. Konfrontacja i okazanie... 182 III. Opinia biegłego... 183 8. Oględziny. Otwarcie zwłok. Eksperyment procesowy... 185 9. Dowodowe czynności poszukiwawcze... 187 I. Zatrzymanie rzeczy i przeszukanie... 187 II. Kontrola i utrwalanie rozmów... 189 KAZUSY... 193 Rozdział IX. Środki przymusu... 194 1. Uwagi ogólne... 194 2. Zatrzymanie... 196 I. Rodzaje zatrzymania... 196 II. Sądowa kontrola zatrzymania... 199 III. Termin zatrzymania... 200 3. Środki zapobiegawcze... 201 I. Podstawy ogólne stosowania środków zapobiegawczych... 201 II. Wymogi formalne stosowania środków zapobiegawczych... 202 III. Kontrola stosowania środków zapobiegawczych... 203 IV. Tymczasowe aresztowanie... 206 V. Wymogi formalne stosowania tymczasowego aresztowania... 210 VI. Ograniczenia stosowania tymczasowego aresztowania... 211 VII. Obowiązki sądu w przypadku zastosowania tymczasowego aresztowania... 212 VIII. Czas trwania tymczasowego aresztowania... 213 IX. Poręczenia... 216 1. Poręczenie majątkowe... 217 2. Poręczenie społeczne i osoby godnej zaufania... 219 X. Dozór policji... 220 XI. Nakaz opuszczenia lokalu mieszkalnego... 221 XII. Środek zapobiegawczy z art. 276 KPK... 222 XIII. Zakaz opuszczania kraju... 222 4. Poszukiwanie oskarżonego i list gończy... 222 5. List żelazny... 224 6. Kary porządkowe... 225 7. Zabezpieczenie majątkowe... 227 KAZUSY... 229 VIII

Spis treści Rozdział X. Postępowanie przygotowawcze... 230 1. Charakter, rola i cele postępowania przygotowawczego... 230 2. Formy postępowania przygotowawczego... 231 I. Śledztwo... 231 II. Dochodzenie... 232 3. Organy postępowania przygotowawczego... 234 I. Organy prowadzące śledztwo... 234 II. Organy prowadzące dochodzenie... 235 III. Wyłączenie osoby prowadzącej lub nadzorującej śledztwo i dochodzenie... 236 4. Nadzór prokuratora nad postępowaniem przygotowawczym... 237 5. Czynności sądowe w postępowaniu przygotowawczym... 239 6. Strony oraz inni uczestnicy postępowania przygotowawczego i ich uprawnienia... 240 I. Strony postępowania przygotowawczego i inni jego uczestnicy... 240 II. Uprawnienia i obowiązki stron oraz innych uczestników postępowania przygotowawczego... 241 7. Czas trwania postępowania przygotowawczego... 244 8. Przebieg postępowania przygotowawczego... 245 I. Wszczęcie postępowania przygotowawczego... 245 II. Obowiązek zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa... 247 III. Czynności sprawdzające (art. 307 KPK) oraz czynności w niezbędnym zakresie (art. 308 KPK)... 248 IV. Przedstawienie zarzutów... 250 V. Czynności związane z zamknięciem postępowania przygotowawczego... 251 VI. Redukcja formalizmu postępowania przygotowawczego... 252 9. Sposoby zakończenia postępowania przygotowawczego... 254 I. Umorzenie postępowania... 254 II. Skierowanie sprawy do sądu... 256 KAZUSY... 263 Rozdział XI. Postępowanie przed sądem I instancji... 265 1. Kontrola wymogów formalnych skargi oskarżyciela... 266 I. Podstawy prawne kontroli formalnej skargi oskarżyciela... 266 II. Przebieg kontroli formalnej skargi oskarżyciela... 267 2. Skierowanie sprawy na posiedzenie... 269 I. Rozpoznawanie kwestii incydentalnych na posiedzeniu przed rozprawą... 270 II. Umorzenie postępowania na posiedzeniu przed rozprawą... 273 III. Orzekanie na posiedzeniu co do meritum sprawy... 274 1. Orzekanie w przedmiocie warunkowego umorzenia postępowania... 274 2. Skazanie bez rozprawy... 276 3. Tryb nakazowy... 280 3. Rozprawa główna... 283 I. Skierowanie sprawy na rozprawę... 283 IX

Spis treści II. Jawność rozprawy głównej... 286 III. Rola przewodniczącego składu orzekającego w toku rozprawy głównej... 292 IV. Udział uczestników postępowania w rozprawie głównej... 294 V. Przebieg rozprawy głównej... 300 1. Przewód sądowy i czynności dokonywane przed jego rozpoczęciem... 300 2. Głosy stron... 306 3. Narada i głosowanie... 307 4. Wyrok i jego ogłoszenie... 308 4. Tryb przyspieszony... 310 5. Tryb orzekania w przedmiocie środków zabezpieczających... 315 I. Środki zabezpieczające... 315 II. Postępowanie w przedmiocie orzekania środków zabezpieczających. 316 III. Orzekanie w przedmiocie środków zabezpieczających... 318 KAZUSY... 321 Rozdział XII. Postępowanie w sprawach ściganych z oskarżenia prywatnego... 323 1. Tryb prywatnoskargowy... 323 2. Przebieg postępowania prywatnoskargowego... 324 3. Ingerencja prokuratora w ściganie czynów prywatnoskargowych... 328 KAZUSY... 329 Rozdział XIII. Postępowanie odwoławcze... 331 1. Systematyka i cel środków zaskarżenia... 332 2. Środki odwoławcze... 333 I. Uwagi wprowadzające... 333 II. Apelacja... 334 1. Uprawnienie do wniesienia apelacji uwagi ogólne... 334 2. Przyczyny odwoławcze... 334 3. Warunki formalne apelacji... 340 4. Tryb wnoszenia apelacji... 341 5. Badanie warunków dopuszczalności apelacji... 344 6. Cofnięcie apelacji... 345 7. Rozpoznanie apelacji... 346 III. Zażalenie... 353 KAZUSY... 361 Rozdział XIV. Nadzwyczajne środki zaskarżenia... 362 1. Zwyczajne a nadzwyczajne środki zaskarżenia... 362 2. Kasacja... 364 I. Uwagi ogólne... 364 II. Kasacja strony... 364 III. Postępowanie kasacyjne... 367 IV. Kasacja nadzwyczajna... 376 3. Wznowienie postępowania... 377 I. Podstawy wznowienia postępowania... 378 II. Postępowanie w przedmiocie wznowienia postępowania... 381 X

Spis treści III. Przepisy posiłkowe... 383 KAZUSY... 384 Rozdział XV. Postępowanie po uprawomocnieniu się orzeczenia... 386 1. Podjęcie postępowania warunkowo umorzonego... 387 I. Warunkowe umorzenie postępowania... 387 II. Podjęcie warunkowo umorzonego postępowania... 388 2. Odszkodowanie za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie... 392 I. Podstawa i zakres roszczenia... 393 II. Wyłączenie roszczenia... 394 III. Procedura odszkodowawcza... 396 3. Ułaskawienie... 400 4. Wyrok łączny... 404 I. Wyrok łączny a kara łączna... 404 II. Postępowanie w przedmiocie wydania wyroku łącznego... 405 III. Prawomocność wyroku łącznego... 406 KAZUSY... 407 Rozdział XVI. Proces karny w wymiarze międzynarodowym... 409 1. Europejski nakaz aresztowania... 410 I. Wystąpienie przez Polskę do państwa członkowskiego UE o wydanie osoby na podstawie ENA... 411 II. Wystąpienie państwa członkowskiego UE do Polski o wydanie osoby na podstawie ENA... 414 2. Inne instrumenty współpracy międzynarodowej... 420 I. Pomoc prawna i doręczenia w sprawach karnych... 420 II. Zatrzymanie dowodów i zabezpieczenie mienia w ramach współpracy wewnątrz UE... 421 III. Przejęcie i przekazanie ścigania karnego... 422 IV. Wydanie lub przewóz osób ściganych lub skazanych przebywających za granicą... 423 V. Przejęcie i przekazanie orzeczeń do wykonania... 425 3. Współpraca z Międzynarodowym Trybunałem Karnym... 427 4. Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu... 429 5. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej... 432 KAZUSY... 433 Rozdział XVII. Koszty procesu... 434 1. Uwagi ogólne... 434 2. Zwolnienie od kosztów sądowych... 440 3. Zasądzenie kosztów procesu... 441 4. Koszty procesu związane z powództwem cywilnym i zasądzeniem odszkodowania z urzędu... 445 Rozdział XVIII. Postępowanie karne w sprawach podlegających orzecznictwu sądów wojskowych... 446 1. Przepisy ogólne o postępowaniu wojskowym... 447 XI

Spis treści 2. Wojskowe postępowanie przygotowawcze... 449 3. Środki przymusu w postępowaniu wojskowym... 452 4. Postępowłanie przed sądem wojskowym... 454 KAZUS... 457 Indeks rzeczowy... 459 XII

Wykaz skrótów 1. Akty prawne EKPC... Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzona w Rzymie 4.11.1950 r., zmieniona następnie Protokołami Nr 3, 5 i 8 oraz uzupełniona Protokołem Nr 2 (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) KC... Kodeks cywilny KK... Kodeks karny KKS... Kodeks karny skarbowy KKW... Kodeks karny wykonawczy Konstytucja RP... Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.) KPC... Kodeks postępowania cywilnego KPK... Kodeks postępowania karnego LasU... ustawa z 28.9.1991 r. o lasach (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 12, poz. 59 ze zm.) MPPOP... Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych otwarty do podpisu w Nowym Jorku 19.12.1966 r. (Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167, zał.) OdpPodU... ustawa z 28.10.2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (Dz.U. Nr 197, poz. 1661 ze zm.) PostNielU... ustawa z 26.10.1986 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 33, poz. 178 ze zm.) PrAut... ustawa z 4.2.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 ze zm.) XIII

Wykaz skrótów PrŁow... ustawa z 13.10.1995 r. Prawo łowieckie (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 127, poz. 1066 ze zm.) ProkU... ustawa z 20.6.1985 r. o prokuraturze (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 7, poz. 39 ze zm.) PrPras... ustawa z 26.1.1984 r. Prawo prasowe (Dz.U. Nr 5, poz. 24 ze zm.) PrUSP... ustawa z 27.7.2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.) PrUSW... ustawa z 21.8.1997 r. Prawo o ustroju sądów wojskowych (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 226, poz. 1676 ze zm.) PWKK... ustawa z 6.6.1997 r. Przepisy wprowadzające Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 554 ze zm.) PWKPK... ustawa z 6.6.1997 r. Przepisy wprowadzające Kodeks postępowannia karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 556 ze zm.) RegSądR... rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 23.2.2007 r. Regulamin urzędowania sądów powszechnych (Dz.U. Nr 38, poz. 250 ze zm.) SkłOrzR... rozporządzenie z 2.6.2003 r. w sprawie określenia szczegółowych zasad wyznaczania i losowania składu orzekającego (Dz.U. Nr 107, poz. 1007) ŚwKorU... ustawa z 25.6.1997 r. o świadku koronnym (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 36, poz. 232 ze zm.) TSU... ustawa z 26.3.1982 r. o Trybunale Stanu (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 101, poz. 925 ze zm.) WychTrzeźwU... ustawa z 26.10.1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 70, poz. 473 ze zm.) 2. Czasopisma i orzecznictwo Biul. PK... Biuletyn Prawa Karnego Biul. SN... Biuletyn Sądu Najwyższego KZS... Krakowskie Zeszyty Sądowe NP... Nowe Prawo MoP... Monitor Prawniczy OSA... Orzecznictwo Sądu Apelacyjnych OSAB... Orzecznictwo Sądów Apelacji Białostockiej OSNKW... Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Karna i Wojskowa OSNPG... Orzecznictwo Sądu Najwyższego, Wydawnictwo Prokuratury Generalnej XIV

Wykaz skrótów OSNwSK... Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Karnych OSP... Orzecznictwo Sądów Polskich OSPiKA... Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych OTK... Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego OTK-A... Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, zbiór urzędowy, Seria A Pal.... Palestra PiP... Państwo i Prawo PPK... Przegląd Prawa Karnego Prok. i Pr.... Prokuratura i Prawo PS... Przegląd Sądowy 3. Inne ENA... europejski nakaz aresztowania ETPC... Europejski Trybunał Praw Człowieka ETS... Europejski Trybunał Sprawiedliwości MTK... Międzynarodowy Trybunał Karny post.... postanowienie RPO... Rzecznik Praw Obywatelskich SA... Sąd Apelacyjny SN... Sąd Najwyższy TK... Trybunał Konstytucyjny uchw.... uchwała wyr.... wyrok tekst jedn.... tekst jednolity XV

Wstęp Oddajemy do rąk Czytelników drugie wydanie opracowania pt. Postępowanie karne. Zostało ono napisane tak, jak i poprzednie, przede wszystkim z myślą, że służyć będzie jako pomoc dydaktyczna do nauki postępowania karnego na studiach prawniczych. Autorzy liczą jednak, że okaże się ono przydatne nie tylko studentom prawa, ale także słuchaczom na kierunkach nieprawniczych, zainteresowanym prawem karnym procesowym, absolwentom przygotowującym się do aplikacji prawniczych oraz aplikantom powtarzającym zdobytą już wiedzę. W publikacji w sposób syntetyczny, aczkolwiek kompleksowy, przedstawiono zagadnienia dotyczące statyki i dynamiki polskiego procesu karnego. W założeniu autorów niniejsze kompendium nie ma jednak stanowić alternatywy dla dostępnych na rynku podręczników procesu karnego. Ze względu na swoją objętość i wynikające z niej ograniczenia w możliwości wszechstronnego omówienia rozległej problematyki karnoprocesowej dąży ono raczej do uzupełnienia dostępnej na rynku oferty pomocy dydaktycznych. Przedstawione w publikacji informacje dotyczące postępowania karnego mają więc przede wszystkim charakter podstawowy. Nie oznacza to jednak, że nie podejmuje ona zagadnień dyskusyjnych czy budzących wręcz rozbieżności w doktrynie i praktyce orzeczniczej. Kwestie te poruszane są zarówno w treści kolejnych rozdziałów, jak i w zamykających je kazusach. Te ostatnie stanowić mają, w zamyśle autorów, materiał do refleksji na ćwiczeniach z postępowania karnego i przyczynić się do doskonalenia praktycznych umiejętności, które powinny być zaletami każdego prawnika. Zawarte w książce kazusy wymagają więc od Czytelnika prześledzenia orzecznictwa, poglądów doktryny oraz zastanowienia się nad różnymi możliwościami rozwiązania poruszanych w nich problemów prawnych. Autorzy nie zamieścili rozwiązań kazusów, uznając, że dyskusja nad nimi na ćwiczeniach będzie bardziej twórcza i motywująca. Publikację cechuje nieco odmienna od funkcjonujących w podręcznikach prawa karnego procesowego systematyka. Autorzy zdecydowali się m.in., na wzór francuski, na wyodrębnienie rozdziału dotyczącego akcji cywilnej w procesie karnym, uznając, że problematyka ta zasługuje ze względu na swoją odrębność na osobne omówienie. Zrezygnowano także z wyodrębnienia osobnego rozdziału dotyczącego trybów szczególnych, uznając, że omówienie ich w ramach postępowania przed sądem I instancji jest zabiegiem z perspektywy dynamiki procesu bardziej przejrzystym. Osobno omówiony został jedynie tryb prywatnoskargowy, którego specyfika przemawia za takim krokiem. XV

Wstęp Niniejsza publikacja jest inicjatywą osób wykładających prawo karne procesowe w trzech ośrodkach akademickich Uniwersytecie w Białymstoku, Uniwersytecie Warszawskim oraz Uniwersytecie Wrocławskim. W ten sposób wychodzi ona naprzeciw postulatom reformy nauczania prawa w Polsce, akcentującym znaczenie współpracy pomiędzy uczelniami wyższymi i ujednolicania procesu dydaktycznego. Akceptując powyższe założenia, zastrzec jednak należy, że wspomniane ujednolicanie powinno być rozumiane nie jako przymusowa unifikacja, ale droga do rozszerzania i wzbogacania dyskursu toczącego się w ramach prawniczej wspólnoty komunikacyjnej. Białystok Warszawa Wrocław, styczeń 2013 r. Autorzy XVI

I Rozdział Zagadnienia wstępne 1. Definicja procesu karnego Prawo karne procesowe, proces karny, procedura karna, postępowanie karne to pojęcia, które mimo różnych znaczeń dość często używane są synonimicznie. Jest to jednak duże uproszczenie, gdyż są między nimi różnice, które można zauważyć w prezentowanych poniżej stanowiskach. Stąd też dla lepszego rozumienia tematyki przedstawiamy niektóre definicje wyrażane w doktrynie. Prawo karne procesowe, zdaniem P. Kruszyńskiego, jest to zespół norm prawnych, które regulują postępowanie w sprawach o przestępstwo i służą realizacji norm prawa karnego materialnego. Według S. Waltosia to zbiór norm prawnych regulujących proces karny, zaś proces karny to zespół prawnie uregulowanych czynności, które mają na celu wykrycie przestępstwa i jego sprawcy, osądzenie go za przestępstwo i ewentualne wykonanie kary, środków karnych oraz środków zabezpieczających. Z kolei procedura karna, zdaniem S. Waltosia, jest pojęciem szerszym od procesu karnego i swym zakresem, oprócz norm prawa procesowego, obejmuje obyczaje, sposoby stosowania prawa, a więc reguły postępowania. Na zakończenie rozważań terminologicznych wypadałoby się odnieść do terminu postępowanie karne, który w stosunku do definicji procesu karnego ma węższy zakres i najczęściej dotyczy wycinka procesu karnego, np. postępowanie przygotowawcze, postępowanie odwoławcze, postępowanie przyspieszone. W dalszej części tego opracowania terminy te stosowane są naprzemiennie. Zob. więcej B. Bieńkowska, C. Kulesza, P. Kruszyński (red.), P. Piszczek, S. Pawelec, Wykład prawa karnego procesowego, Białystok 2012, s. 19; S. Waltoś, Proces karny. Zarys systemu, Warszawa 2009, s. 21. 1