Komentarz praktyczny. Część I

Transkrypt

1 Część I Komentarz praktyczny Rozdział 1. Środki odwoławcze w systemie środków zaskarżenia Rozdział 2. Warunki skutecznego uruchomienia kontroli odwoławczej Rozdział 3. Wymogi formalne środków odwoławczych Rozdział 4. Zarzuty i przyczyny odwoławcze Rozdział 5. Sprecyzowanie żądania przez skarżącego formułowanie wniosków odwoławczych Rozdział 6. Granice środka odwoławczego Rozdział 7. Apelacja Rozdział 8. Zażalenie Rozdział 9. Środki odwoławcze w postępowaniu w sprawach o przestępstwa i wykroczenia skarbowe

2 Rozdział 1. Środki odwoławcze w systemie środków zaskarżenia 1. Ogólna charakterystyka środków zaskarżenia Każdy model postępowania prawnego, w tym postępowania karnego, powinien przewidywać możliwość korekty błędu dokonanego przez organ procesowy w toku procedowania, a zwłaszcza przy wydawaniu przez niego orzeczenia. Ustawodawcy tworzą zatem różnorakie systemy kontroli orzeczeń, by wyeliminować z obiegu prawnego te, które zostały wydane na podstawie nieprawdziwych ustaleń faktycznych, z naruszeniem prawa lub z przekroczeniem gwarancji procesowych przysługujących uczestnikom procesu, w szczególności stronom tego postępowania. Błędy, jakimi mogą być obarczone orzeczenia, mogą być powodowane różnymi przyczynami może to być wynik złej wykładni przepisów ustawy, wadliwego zastosowania przepisów, nieustalenia lub niepełnego ustalenia faktów stanowiących podstawę orzekania, a także zwłaszcza na gruncie procesu karnego zastosowania niewłaściwych środków reakcji karnej. Niezależnie jednak od tego, czy wady orzeczenia są wynikiem niewłaściwie przeprowadzonego postępowania, czy też dotyczą tylko jednej czynności procesowej podjętej w toku procesu, mogą stać się przyczyną uruchomienia kontroli tego orzeczenia. To, jak następuje ta kontrola oraz kto i w jakim zakresie jej dokonuje, a także skutki uznania orzeczenia za wadliwe, zależne są od przyjętego w danym systemie prawnym systemu środków zaskarżenia. Środki zaskarżenia to wszelkie przewidziane w prawie karnym procesowym sposoby, przy pomocy których uprawniony podmiot Definicja środków zaskarżenia 3

3 Część I. Komentarz praktyczny Nadzwyczajne środki zaskarżenia Rodzaje i funkcje zwyczajnych środków zaskarżenia niezadowolony z rozstrzygnięcia może dążyć do jego zmiany lub uchylenia. Ściślej jeszcze rzecz ujmując są to środki prawne, za pomocą których podmiot mający w tym interes prawny ma możliwość wzruszenia zapadłej decyzji procesowej poprzez poddanie jej kontroli innego organu procesowego, może pozbawić ją mocy lub żądać kontroli innej niż decyzja czynności procesowej (T. Nowak, S. Stachowiak, Prawo karne procesowe dynamika postępowania, Bydgoszcz 1999, s. 133 i n.). Wszystkie przewidziane w danym postępowaniu środki zaskarżenia tworzą określony zbiór, nazywany systemem środków zaskarżenia. W jego skład mogą wchodzić instrumenty prawne o różnej charakterystyce. Mogą to być zwyczajne bądź nadzwyczajne środki, służące odpowiednio do kontroli nieprawomocnych albo prawomocnych orzeczeń. Na gruncie postępowania karnego, kształtowanego ustawą Kodeks postępowania karnego z 1997 r. (Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zm.), do nadzwyczajnych środków zaskarżenia należą kasacja (służy od prawomocnych orzeczeń) oraz wniosek o wznowienie postępowania karnego prawomocnie zakończonego. Przysługują one stronom procesowym, jednak mogą być wnoszone także przez tzw. podmioty specjalne Prokuratora Generalnego, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka. Do grupy tych nadzwyczajnych środków zalicza się w doktrynie także wniosek o stwierdzenie nieważności prawomocnego orzeczenia w trybie ustawy z r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz.U. Nr 34, poz. 149 ze zm.), a także na gruncie ustawy Kodeks karny skarbowy (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 186) wniosek skazanego w postępowaniu wobec nieobecnych (art. 177 KKS) w wyniku wniesienia tego środka orzeczenie traci moc prawną, gdy skazany stawi się na rozprawę. Zwyczajne środki zaskarżenia przewidziane są do kontroli nieprawomocnych orzeczeń (postanowień i wyroków), niektórych zarządzeń, a nawet czynności niebędących decyzjami procesowymi. Ich celem jest uchylenie albo pozbawienie mocy prawnej danej czynności procesowej lub faktycznej. Ustawodawca przewiduje, iż 4

4 Rozdział 1. Środki odwoławcze w systemie... korzystać z nich mogą strony procesowe, a także inni uczestnicy procesu niemający statusu strony procesowej. W ramach systemu zwykłych środków zaskarżenia na gruncie polskiego prawa karnego procesowego wymienia się: 1) środki odwoławcze, 2) sprzeciwy, 3) quasi-sprzeciwy, 4) natychmiastowe odwołanie, a także inne środki zaskarżenia. Przedmiotem analizy w niniejszym opracowaniu jest grupa środków odwoławczych, które jak wspomniano wyżej są środkami zaskarżenia (należą bowiem do systemu tych środków), jednak są na tyle charakterystyczne, że wyodrębnia się je w osobną podgrupę. Cechy środków odwoławczych i ich cele procesowe oraz skutki ich wniesienia przez uprawnione podmioty (czyli możliwe reakcje organów procesowych powołanych do ich rozpoznania) determinują reguły i sposób ich sporządzania oraz wnoszenia. Ich omówieniu poświęcone zostaną dalsze części opracowania. W tym miejscu warto tylko dla wyraźnego odróżnienia od grupy środków odwoławczych, do której należy apelacja i zażalenie, wskazać grupę sprzeciwów, czyli środków służących od decyzji nieprawomocnych i o skutku kasacyjnym. Do tej grupy należą sprzeciw od wyroku zaocznego (art KPK), sprzeciw od wyroku nakazowego (art KPK) oraz usprawiedliwienie osoby ukaranej karą porządkową (art. 286 KPK), a nadto zważywszy na ich skutki prawne żądania rozpoznania sprawy pomimo objęcia jej amnestią, zawarte w postanowieniach ustaw amnestyjnych [por. S. Stachowiak, Sprzeciw przeciwko wyrokowi zaocznemu w ujęciu nowego kodeksu postępowania karnego, (w:) Nowe prawo karne procesowe księga ku czci Profesora Wiesława Daszkiewicza (red. T. Nowak), Poznań 1999, s. 329; K. Zgryzek, Warunki dopuszczalności wniesienia sprzeciwu od nakazu karnego, (w:) Środki zaskarżenia w procesie karnym. księga pamiątkowa ku czci Prof. Zbigniewa Dody (red. A. Gaberle, S. Waltoś), Kraków 2000, s ]. Grupę tzw. quasi-sprzeciwów tworzą środki zaskarżenia o charakterze zbliżonym do sprzeciwów, nieposiadające w pełni tożsamych cech. W wyniku ich wniesienia decyzja procesowa, która ma Sprzeciwy Quasi-sprzeciwy 5

5 Część I. Komentarz praktyczny Inne środki zaskarżenia Systemy środków zaskarżenia zostać poddana kontroli, nie traci swej mocy, mimo że na skutek kolejnej decyzji faktycznie przestaje istnieć (por. wniosek o przywrócenie terminu zawitego art. 126 KPK). Natomiast odwołanie jest takim środkiem zaskarżenia, który służyć może każdej zainteresowanej osobie [uczestnikowi postępowania por. T. Grzegorczyk, Odwołanie w systemie karno-procesowych środków zaskarżenia, (w:) Środki zaskarżenia w procesie karnym księga Pamiątkowa ku czci Prof. Zbigniewa Dody (red. A. Gaberle, S. Waltoś), Kraków 2000, s ; T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie postępowanie karne, Warszawa 2003, s. 778]. Przewiduje je np. art. 373 KPK jako środek zaskarżenia służący od zarządzeń przewodniczącego składu wieloosobowego, wnoszony do sądu procedującego na rozprawie, a także na posiedzeniu (jeśli sąd w takim powiększonym składzie proceduje). Przedmiotem odwołania są zarządzenia związane z tzw. kierownictwem formalnym, które należy do kompetencji przewodniczącego składu orzekającego. Wypada także krótko wspomnieć o tzw. innych środkach zaskarżenia, stanowiących również element szeroko pojętego systemu środków zaskarżenia przewidzianego przez ustawodawcę polskiego w toku procesu karnego. Do tej grupy zalicza się np. wniosek podejrzanego (oskarżonego) o uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego (art. 254 KPK), a także inne wnioski o przeprowadzenie kontroli z urzędu (art. 9 2 KPK). Należy podkreślić, iż system środków zaskarżenia może być oparty ma modelu dwuinstancyjnym albo trójinstancyjnym. Przyjęcie jednego z tych modeli w porządku prawnym danego państwa wskazuje na zadania, jakie stawia ustawodawca organowi kontrolującemu, i tym samym określa, jakie decyzje co do kontrolowanego rozstrzygnięcia jest on władny podjąć. Najkrócej rzecz ujmując, należy stwierdzić, że spotykane są dwa systemy środków zaskarżenia: apelacyjny i kasacyjny. W modelu apelacyjnym organ powołany do kontroli orzeczenia dokonuje jego pełnej merytorycznej kontroli wraz z ponownym postępowaniem dowodowym, po którym orzeczenie jest zatwierdzane albo uchylane i zastępowane nowym, wydawanym przez organ kontrolujący. Wydawane jest orzeczenie reformacyjne (reformatoryjne). 6

6 Część II Wzory pism procesowych 1. Upoważnienie do obrony w sprawie karnej (art KPK) 2. Pełnomocnictwo procesowe dla pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego (art. 87 KPK) 3. Wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku i jego doręczenie (art KPK) 4. Wniosek o przywrócenie terminu do wniesienia apelacji (art KPK) 5. Zażalenie na zarządzenie prezesa sądu o odmowie przyjęcia apelacji (art KPK) 6. Apelacja obrońcy oskarżonego (względne przyczyny odwoławcze art. 438 pkt 4 KPK) 7. Apelacja obrońcy oskarżonego (względne przyczyny odwoławcze art. 438 pkt 1, pkt 2, pkt 3 KPK) 8. Apelacja obrońcy oskarżonego bezwzględne przyczyny odwoławcze (art pkt 9 i 11 KPK) 9. Apelacja obrońcy oskarżonego (bezwzględne przyczyny odwoławcze art pkt 4 KPK) 10. Apelacja pokrzywdzonego od wyroku warunkowo umarzającego postępowanie karne (art. 444 KPK) 11. Zażalenie na postanowienie prokuratora o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego (art KPK) 12. Zażalenie pełnomocnika pokrzywdzonych na postanowienie prokuratora o umorzeniu postępowania przygotowawczego (art KPK) 13. Zażalenie na postanowienie w przedmiocie odtworzenia akt postępowania (art KPK) 14. Zażalenie na postanowienie Sądu o zastosowaniu tymczasowego aresztowania (art KPK)

7 Część II. Wzory pism procesowych 15. Zażalenie na postanowienie w przedmiocie przedłużenia tymczasowego aresztowania (art KPK) 16. Zażalenie na postanowienie w przedmiocie zarządzenia wykonania kary (art KKW) 17. Zażalenie na postanowienie w przedmiocie stwierdzenia sprzeczności interesów w obronie podejrzanych (art KPK) 18. Zażalenie prokuratora na postanowienie Sądu o zwrocie sprawy do postępowania przygotowawczego (art KPK) 19. Zażalenie na sposób przeprowadzenia przeszukania (art. 236 w zw. z art KPK) 264

8 1. Upoważnienie do obrony w sprawie karnej (art KPK) Poznań, r. Upoważnienie do obrony w sprawie karnej 1 Niniejszym ustanawiam 2 adw. Jana Skowronka moim obrońcą w sprawie karnej 3 w postępowaniu przygotowawczym i w postępowaniu przed sądami wszystkich instancji. Piotr Bury (Własnoręczny podpis mocodawcy) Komentarz 1 Oskarżony (podejrzany w postępowaniu przygotowawczym por. art. 71 KPK) ma prawo do obrony w procesie karnym przy pomocy fachowego pomocnika. Pomocnikiem tym może być wyłącznie adwokat oraz aplikant adwokacki jako osoby uprawnione do obrony według przepisów o ustroju adwokatury (art. 82 KPK). Por. Prawo o adwokaturze z r. (t.j. Dz.U. z 2009 r. Nr 146, poz. 1188). Por. art. 77 1: Po sześciu miesiącach aplikacji adwokackiej aplikant adwokacki może zastępować adwokata tylko przed sądem rejonowym, organami ścigania, organami państwowymi, samorządowymi i innymi instytucjami. 2. Po roku i sześciu miesiącach aplikacji adwokackiej aplikant adwokacki może także zastępować adwokata przed innymi sądami, z wyjątkiem Sądu Najwyższego i Naczelnego 265

9 Część II. Wzory pism procesowych Sądu Administracyjnego oraz Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu. Upoważnienie do obrony może być udzielone na piśmie (jak we wzorze) albo do protokołu poprzez oświadczenie składane wobec organu prowadzącego postępowanie (art KPK). 2 Obrońcę ustanawia oskarżony; jeśli jest on jednak pozbawiony wolności (tymczasowo aresztowany, odbywa karę), do czasu, kiedy będzie mógł to uczynić osobiście, ustanowić obrońcę dla niego może inna osoba (członek rodziny, a nawet obcy), o czym jednak oskarżony musi być przez organ procesowy niezwłocznie powiadomiony (art KPK). 3 Zakres upoważnienia do działania obrońcy w procesie karnym może zawierać ograniczenia. Jeśli jednak mocodawca udzielający pełnomocnictwa obrońcy nie wskazał zakresu, to zgodnie z treścią art. 84 KPK ustanowienie obrońcy lub wyznaczenie obrońcy z urzędu uprawnia go do działania w całym postępowaniu, nie wyłączając czynności po uprawomocnieniu się orzeczenia, jeżeli nie zawiera ograniczeń ( 1). W przypadku wyznaczenia obrońcy z urzędu obrońca ma obowiązek podejmowania czynności procesowych do prawomocnego zakończenia postępowania. Jeżeli jednak czynności należy dokonać poza siedzibą lub miejscem zamieszkania obrońcy z urzędu, prezes sądu, przed którym ma być dokonana czynność, a w postępowaniu przygotowawczym prezes sądu rejonowego miejsca czynności, na uzasadniony wniosek dotychczasowego obrońcy może wyznaczyć dla dokonania tej czynności innego obrońcę spośród miejscowych adwokatów. Obrońca wyznaczony z urzędu w postępowaniu kasacyjnym lub w postępowaniu o wznowienie postępowania powinien sporządzić i podpisać kasację lub wniosek o wznowienie postępowania albo poinformować na piśmie sąd, że nie stwierdził podstaw do wniesienia kasacji lub wniosku o wznowienie postępowania. Jeżeli kasacja lub wniosek zostaną wniesione, obrońca ten jest uprawniony do udziału w toczącym się postępowaniu. Orzecznictwo Osoba, która ukończyła aplikację adwokacką i uzyskała zaświadczenie o jej odbyciu, jest osobą nieuprawnioną do sprawowania obrony w postępowaniu karnym. W przypadku występowania takiej osoby w charakterze obrońcy w postępowaniu sądowym, w wypadkach określonych w art. 8 2 KKW, zachodzi bezwzględna przyczyna odwoławcza z art pkt 10 in fine KPK. Post. SA w Lublinie z r., II AKzw 959/10, KZS 2012, Nr 3A, poz. 60 Obrońcą w postępowaniu karnym może być jedynie adwokat, i to taki adwokat, który według przepisów o ustroju adwokatury może w zupełności i bez przeszkód spełniać rolę obrońcy w toku całego postępowania. Adwokat zawieszony 266

10 1. Upoważnienie do obrony w sprawie karnej... w czynnościach zawodowych jest osobą nieuprawnioną do sprawowania obrony. W przypadku występowania takiego adwokata w charakterze obrońcy w postępowaniu sądowym, w wypadkach określonych w art i 2, art. 80 oraz art. 517i 1 KPK, zachodzi bezwzględna przyczyna odwoławcza z art pkt 10 in principio KPK. Wyr. SN z r., II KK 324/07, OSNK 2008, Nr 1, poz Woli ograniczenia udziału ustanowionego obrońcy do jakiegoś konkretnego etapu postępowania karnego nie wolno domniemywać. Wyr. SN Izba Karna z r., IV KKN 470/00, Legalis 267