Kryteria dostępu do poradnictwa

Publikacja dostępna w Bibliotece INPRIS na stronie internetowej www.inpris.pl Dr Jan Winczorek Kryteria dostępu do poradnictwa Opracowano na potrzeby systemu nieodpłatnego poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce Warszawa 2012 Projekt Opracowanie kompleksowych i trwałych mechanizmów wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Spis treści Propozycja 1: Pełny, powszechny dostęp do porad prawny i informacji prawnej... 3 Propozycja 2. Powszechny dostęp do informacji prawnej, dostęp do porad prawnych opierający się na kryteriach przedmiotowych.... 10 Propozycja 3: Powszechny dostęp do informacji prawnej, dostęp do porad prawnych opiera się na kryteriach przedmiotowo-podmiotowych... 1 Propozycja analizuje 3 warianty kryteriów dostępu do pomocy prawnej: 1. Powszechny dostęp do porad prawnych i informacji prawnej 2. Powszechny dostęp do informacji prawnej, dostęp do porad prawnych opiera się na kryteriach przedmiotowych 3. Powszechny dostęp do informacji prawnej, dostęp do porad prawnych opiera się na kryteriach przedmiotowo-podmiotowych. Propozycja 1 jest przedstawiana głównie w celach propedeutycznych, tj. po to, żeby obliczenia prezentowane dalej dla Propozycji 2 i 3 były jasne i miały punkt odniesienia. Wybór powinien dokonywać się między Propozycją 2 i 3. Strona2

Propozycja 1: Pełny, powszechny dostęp do porad prawny i informacji prawnej 1.1 Tezy: 1. Rozróżnia się kryteria dostępu do porad prawnych (zindywidualizowanych, poradnik ponosi odpowiedzialność za treść) i informacji prawnej (niezindywidualizowanej, wyłączenie odpowiedzialności poradnika) 2. stęp do informacji prawnej jest powszechny, nieograniczony i całkowicie nieodpłatny 3. stęp do bezpłatnych porad prawnych jest powszechny, tj. nie opiera się na żadnych kryteriach podmiotowych ani przedmiotowych.. Zastosowanie współpłatności za porady prawne w postaci stałej opłaty manipulacyjnej. 5. Brak ograniczeń dotyczących liczby uzyskiwanych porad prawnych przez jednego beneficjenta. 6. Możliwość odmowy udzielenia porady w przypadku gdy porady w tej samej sprawie już udzielono, lub gdy nie ma potrzeby jej udzielenia (test merytoryczny). 1.2 Argumenty: 1.2.1 Zalety systemu: 1. Największa możliwa dostępność usług, przy założeniu, że nakłady równoważą popyt. 2. Prostota implementacji w sytuacji braku ograniczeń dostępu nie ma potrzeby egzekwowania takich ograniczeń, co pozwoli ograniczyć koszty administracyjne i zakres niezbędnej administracji. 3. Nieistnienie zagadnienia nadużyć związanych z ograniczeniami dostępu.. Zastosowanie współpłatności oraz możliwości odmowy porady przyczyni się do ograniczenia zjawiska pieniactwa i jego pochodnych. 1.2.2 Wady systemu: 1. Zwiększone koszty w stosunku do każdego modelu opierającego się na ograniczeniu dostępu (ceteris paribus). Oszacowanie różnicy w nakładach zależy od charakterystyki tych ograniczeń, a ich wielkości od założeń dotyczących sposobu świadczenia pomocy. 2. W przypadku nakładów nierównoważących popytu, brak kryteriów dostępu spowoduje ograniczenie dostępu wskutek braku usług, z których można skorzystać. Ograniczenia takie mogą mieć charakter niezwiązany z cechami beneficjentów (np. wynikać z wyczerpania budżetu przed końcem roku), a więc w istocie być losowe, mogą również w szczególny sposób dotykać niektórych kategorii beneficjentów (np. gorzej zorientowanych, gorzej wykształconych). 3. Można twierdzić, że system powszechnej pomocy narusza zasadę równości, ponieważ Strona3

pozwala na korzystanie z systemu przez osoby, które stać na pomoc komercyjną. Problem ten jest tym większy, w im większym stopniu niezrównoważony jest popyt, ponieważ prowadzi to do konkurencji o pomoc prawną wśród potencjalnych beneficjentów.. Istnienie testów merytorycznych i współpłatności zwiększa zakres niezbędnej administracji, podnosi koszty działania systemu i w konsekwencji zmniejsza jego dostępność 1.3 wody Ogólna uwaga: większość twierdzeń w punkcie 1.2 ma charakter wnioskowania z aksjomatu, więc nie wymaga dowodu, jeśli przyjąć prawdziwość aksjomatu. Poniższe dowody odnoszą się do kwestii mających charakter empiryczny, w szczególności rozmiaru popytu w zależności od przyjętych kryteriów dostępu. Istotnej części twierdzeń przedstawionych wyżej nie da się uzasadnić przez odwołanie do danych, ze względu na brak danych (vide punkt 1.3.6). To samo dotyczy dalszych uwag w punktach 2-3. 1.3.1 Szacunek liczby osób uprawnionych: Cała populacja + migranci. Szacunek liczby osób uprawnionych: 38511800 (osoby dorosłe: 30286600) Przedział/błąd oszacowania: 0, przy założeniu że dane GUS odpowiadają rzeczywistości. Źródło danych: http://www.stat.gus.gov.pl/, plik: LUD_raport_z_wynikow_NSP2011_tablice.xls Tabl. 2. Ludność według płci i wieku w 2011 r, obliczenia własne. 1.3.2 Liczba problemów prawnych ( justiciable problems ) w tak określonej populacji: Niemożliwa do ustalenia ze względu na fakt, że dostępne dane empiryczne nie zawierają informacji o posiadaniu problemów prawnych, niezależnej od informacji o poszukiwaniu pomocy prawnej. Por. Tabela 1: Strona

Nie szukali pomocy Szukali pomocy Tak (znala się w sytuacji) 0.000000000 1.000000000 Nie (nie znala się w sytuacji) 0.9986236 0.0012362 Odmowa 1.000000000 0.000000000 Tabela 1: Wyniki krostabulacji zmiennych z badania ogólnopolskiego ISP: Czy szukali pomocy[recode]" 1 / O1. Proszę pomyśleć o takich sytuacjach w P. życiu i powiedzieć, czy w okresie ostatnich 5 lat znala/a się P. w sytuacji, w której przydatna mogła być taka pomoc, o jakiej przed chwilą powiedziałem/am?", n=1050 (obliczenia własne). Chikwadrat (obliczone dla analogicznej tabeli z liczbami bezwzględnymi, podobnie w kolejnych tabelach) : X-squared = 10.302, df = 2, p-value < 2.2e-16. V Cramera: 0.99 Powyższe oznacza, że wskutek usterki w konstrukcji ankiety uzyskane dane nie zawierają informacji o częstości posiadania problemów prawnych przez badanych. Wszyscy badani, którzy zadeklarowali, że posiadali problem prawny zadeklarowali również, że szukali pomocy prawnej, co jest w oczywisty sposób niewiarygodne. Badania zagraniczne wskazują, że w zależności od kraju od 1/3 do 2/3 osób dorosłych w populacji doświadczało problemów prawnych w ciągu 3-5 lat przed badaniem zob, J. Winczorek, Przegląd literatury na temat dostępności i korzystania z pomocy prawnej, INPRIS, Warszawa 2012, s. 10. Jeśli uznać, że liczba problemów doświadczanych w Polsce przez osoby w wieku 18 lat i wyższym również będzie się mieścić w tym przedziale (oraz pominąć problem pamięci - vide pkt. 1.3.3), to można oceniać, że całkowita liczba osób doświadczających problemów prawnych rocznie będzie wynosić od 2019,1 tys do 630, tys. puszczalny błąd oszacowania: niemożliwy do określenia (szacunek nie ma charakteru probabilistycznego). 1.3.3 Liczba osób poszukujących pomocy prawnej (odpłatnej i nieodpłatnej): Zgodnie z badaniami ISP, w próbie ogólnopolskiej było 22,% osób, które poszukiwały pomocy prawnej (zarówno odpłatnej, jak i nieodpłatnej) w ciągu 5 lat przed rozpoczęciem badania (Tabela 2), co w przypadku braku ograniczeń przedmiotowych i podmiotowych dostępu oznacza, że w ciągu 5 lat z pomocy prawnej poszukiwało 685,06 tys. osób. Liczba ta nie uwzględnia kilkukrotnego poszukiwania pomocy prawnej przez tę samą osobę. 1 Zmienna Czy szukali pomocy[recode] została obliczona w programie R za pomocą następującej procedury rekodowania danych z badania ISP (niżej jako zmienna ispog ): szukali<-matrix(0,nrow(ispog)) for (i in (20:5)) { szukali<-(szukali+na0(as.numeric(ispog[,i]))) } szukali[which((szukali)>0),1]<-1 Strona5

Nie 0.3333 3 Tak 0.226666 Tabela 2: Margines zmiennej Czy szukali pomocy [recode] wytworzonej na podstawie danych z badań ogólnopolskich ISP, n=1050 (obliczenia własne). X-squared = 313.86, df = 1, p-value < 2.2e-16. Bezpośrednie obliczenie liczby osób poszukujących pomocy prawnej rocznie nie jest możliwe, ponieważ należy przypuszczać, że badani nie wspominali jednakowo często o sytuacjach poszukiwania pomocy prawnej, które miały miejsce niedawno i o tych, które zdarzyły się przed kilku laty (tzn. pamięć o korzystaniu z pomocy prawnej nie jest odwrotną funkcją liniową czasu). Przedział oszacowania liczby osób korzystających z pomocy prawnej w okresie pięciu lat, przy poziomie ufności 0,95 wynosi 20,2% - 25,3%, tj.od 611,89 tys do 662,51 tys (założono że zmienna Czy szukali pomocy... ma charakter dychotomiczny). Ograniczenia szacunku: szacunek nie uwzględnia przesunięć popytu na pomoc prawną pomiędzy korzystającymi z pomocy odpłatnej i nieodpłatnej, wywołanych pojawieniem się systemu pomocy prawnej, ani popytu, który ujawni się po uruchomieniu systemu. Jest to niemożliwe do ustalenia w świetle posiadanej wiedzy (vide punkt 1.3.2) 1.3.. Liczba osób zwracających się z problemami prawnymi do poradni nieodpłatnych: Niemożliwa do wiarygodnego ustalenia ze względu na nieostre pytanie w badaniach ogólnopolskich ISP, co skutkuje znacznym rozrzutem oszacowań. Poniższa Tabela 3 przedstawia próbę oszacowania liczby osób, które korzystały z pomocy wymienionych instytucji wg danych z badań ISP na próbie ogólnopolskiej (uwzględniono wszystkie przypadki korzystania z pomocy ) oraz dla porównania - z badań CBOS z 2008 roku. Liczby w tabeli określają w tysiącach liczbę osób, które korzystały z wymienionych instytucji, obliczoną wskutek pomnożenia odsetka osób, które deklarowały korzystanie z danej instytucji przez liczbę osób dorosłych w populacji. (obliczenia własne). Uwagę zwracają duże rozbieżności szacunków dla obydwu oszacowanych badań, co częściowo wynika z odmienności pytań. Co jednak najbardziej istotne dla szacowania liczby osób korzystających z poradni nieodpłatnych, wskutek sposobu sformułowania pytania w badaniach ISP nie jest jasne, co badany rozumiał przez uzyskanie pomocy w danej instytucji i czy chodziło o poradę prawną lub informację prawną, czy może o próbę uzyskania pomocy w postaci np. uzyskania decyzji administracyjnej korzystnej dla badanego. Strona6

Instytucja Urząd gminy / miasta 199,91 Starostwo Powiatowe 3,98 Urząd Wojewódzki 201,91 Urząd Marszałkowski 28,8 Ośrodek Pomocy Społecznej (OPS, GOPS, MOPS) Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie (PCPR) Liczba osób w tysiącach wg ISP 2 9,95 201,91 Sąd 1182,62 639,8 Adwokat wyznaczony z urzędu 230,5 30,81 Prokuratura 03,82 235,18 Państwowa Inspekcja Pracy 288, Rzecznik Konsumentów 259,60 Rzecznik Praw Obywatelskich 5,69 Rzecznik Praw Dziecka 28,8 Rzecznik Praw Pacjenta 0 Rzecznik Praw Ubezpieczonych 28,8 Ministerstwo lub inny urząd centralny 86,53 Fundacja, stowarzyszenie 1,22 Kościół / organizacja kościelna 1,22 Kancelaria prawna (adwokacka lub radcowska) Związek zawodowy 5,68 Biuro poselskie lub senatorskie 0,00 Federacja Konsumentów 0,00 Oddział ZUS 288, Innego rodzaju instytucja / organizacja / firma 206,9 30,81 519,20 Liczba osób w tysiącach wg CBOS 3 2 Pytanie brzmiało: Czy w związku z tymi sytuacjami/tą sytuacją starał/a się P. uzyskać pomoc od któregoś z podmiotów wymienionych na karcie, przy czym nie chodzi o pomoc po znajomości nieformalną? 3 Pytanie brzmiało: Czy w ostatnich pięciu latach ktoś z Pana(i) najbliższej rodziny lub Pan(i) sam(a) miał(a) jakąś sprawę albo załatwiał(a) coś: z. Adwokaci i radcowie opłacani z własnych funduszy i z urzędu łącznie. Strona

Notariusz x 13,3 Nie starałem/am się o pomoc żadnego z tych podmiotów Nie pamiętam / odmowa odpowiedzi 1326,8 13,0 Tabela 3: Liczba osób, która korzystała z wymienionych instytucji wg danych ISP (próba ogólnopolska), n = 312 oraz wg badań CBOS Warunki życiowe społeczeństwa polskiego: problemy i strategie zrealizowanego w 2008 roku W zależności od sposobu interpretacji danych (dołączenia lub nie odpowiednich podmiotów do analizy), liczba ta wynosi od 6% do 22% populacji, to jest od 181,2 tys do 6663,03 tys osób w ciągu pięciu lat. Przedział oszacowania przy poziomie ufności 0,95, w zależności od sposobu interpretacji danych wynosi, odpowiednio, od,6% -,6% (116,0 tys do 2138, tys osób w ciągu pięciu lat), do 20% - 25% (6032,38 tys do 586,61 tys). Ograniczenia szacunku: szacunek nie uwzględnia przesunięć popytu na pomoc prawną pomiędzy korzystającymi z pomocy odpłatnej i nieodpłatnej, wywołanych pojawieniem się systemu pomocy prawnej, ani popytu, który ujawni się po uruchomieniu systemu, wskutek informacji o jego pojawieniu się. Jest to niemożliwe do ustalenia w świetle posiadanej wiedzy (badania nie podjęły tej tematyki w sposób adekwatny). 1.3.5. Charakterystyka problemów prawnych osób zwracających się z problemami prawnymi do poradni nieodpłatnych: Wg badań ISP, rozkład typów problemów prawnych wśród osób korzystających z poradni nieodpłatnych (badanie na próbie celowej) oraz osób korzystających z wszelkich form poradnictwa (badania ogólnopolskie) jest zbliżony i wskazuje na dominację problemów z zakresu prawa zabezpieczenia socjalnego, prawa rodzinnego, prawa spadkowego, oraz innych spraw cywilnych. Zagadnienia z zakresu prawa pracy są charakterystyczne raczej dla poradni nieodpłatnych, zaś prawa administracyjnego, rzeczowego i karnego raczej dla odpłatnych. Wskazuje to na potrzebę specjalizacji w wymieonionych dziedzinach. Vide Tabela, niżej. 1.3.6. Brak danych empirycznych w sprawie: Częstości korzystania z informacji prawnej, Skutków współpłatności, Skali negatywnych zjawisk związanych z korzystaniem z systemu. Strona8

Współpłatności i systemy testów merytorycznych są stosowane w niektórych zagranicznych systemach pomocy prawnej. Te ostatnie nie wpływają znacząco na dostępność pomocy, ponieważ odsetek zaakceptowanych wniosków z reguły przekracza 90%. por. J. Winczorek, Pomoc prawna w Anglii/Walii oraz Holandii. Wystąpienie na III seminarium Forum Debaty Publicznej, 22 X 2012, prezentacja PowerPoint. Strona9

Propozycja 2. Powszechny dostęp do informacji prawnej, dostęp do porad prawnych opierający się na kryteriach przedmiotowych. 2.1 Tezy 1. Rozróżnia się kryteria dostępu do porad prawnych (zindywidualizowanych, poradnik ponosi odpowiedzialność za treść) i informacji prawnej (niezindywidualizowanej, wyłączenie odpowiedzialności poradnika) 2. stęp do informacji prawnej jest powszechny, nieograniczony i całkowicie nieodpłatny 3. stęp do bezpłatnych porad prawnych jest powszechny, tj. nie opiera się na żadnych kryteriach podmiotowych, ale pomoc prawna dotyczy wyłącznie określonych kategorii spraw, wyróżnionych na podstawie ich wagi społecznej i uciążliwości dla beneficjentów pomocy.. Zastosowanie współpłatności za porady prawne w postaci stałej opłaty manipulacyjnej. 5. Brak ograniczeń dotyczących liczby uzyskiwanych porad prawnych przez jednego beneficjenta. 6. Możliwość odmowy udzielenia porady w przypadku gdy porady w tej samej sprawie już udzielono, lub gdy nie ma potrzeby jej udzielenia (test merytoryczny). 2.2 Argumenty 2.2.1 Zalety systemu: 1. Takie rozwiązanie pozwala na ograniczenie systemu jedynie do tych zagadnień prawnych, które uznaje się za priorytetowe z punktu widzenia sytuacji beneficjentów i/lub polityki społecznej państwa. W związku z tym, oczekiwane pozytywne efekty zewnętrzne systemu są najwyższe. 2. Możliwe dość precyzyjne przewidywanie popytu na podstawie badań rynku oraz danych z wcześniejszych lat. 3. Możliwość dość dobrego przewidywania kosztów systemu i ew. dopasowywania popytu do posiadanych środków poprzez włączanie określonych typów problemów do systemu lub ich wyłączanie, a w efekcie możliwość zaspokojenia popytu.. Możliwość łatwego rozwijania systemu np. uruchomienia go z ograniczoną liczbą problemów i zwiększania ich w przypadku zwiększania się dostępnych środków. 5. Możliwość łatwego podjęcia problemu specjalnych potrzeb - np. osób niepełnosprawnych (poprzez włączenie do listy zagadnień prawnych takich spraw, które są charakterystyczne dla takich osób) 6. Możliwość względnie łatwego zapewnienia jakości w związku z możliwością specjalizacji poradników na zagadnieniach włączonych do systemu.. Prostota implementacji w sytuacji braku podmiotowych ograniczeń dostępu nie ma Strona10

potrzeby ich egzekwowania, co pozwoli ograniczyć koszty administracyjne i zakres niezbędnej administracji, zwłaszcza związanej z koniecznością ustalania dochodów i/lub sytuacji majątkowej beneficjentów. 8. Ograniczenie możliwych nadużyć systemu, w porównaniu do kryteriów podmiotowych. 9. Zastosowanie współpłatności oraz możliwości odmowy porady przyczyni się do ograniczenia zjawiska pieniactwa i jego pochodnych. 2.2.2 Wady systemu: 1. Ograniczenie zakresu przedmiotowego systemu będzie powodować, że nierozwiązane będą problemy prawne niezakwalifikowane do systemu. 2. Nie zawsze możliwe jest oddzielenie od siebie różnych problemów prawnych, np. takich, które wynikają z jednej sytuacji życiowej, a dotyczą kwestii włączonych do systemu, i nie. 3. Istnienie testów merytorycznych i współpłatności zwiększa zakres niezbędnej administracji, podnosi koszty działania systemu i w konsekwencji zmniejsza jego dostępność 2.3. wody Uwaga ogólna: Jak w punkcie 1.3 i 1.3.5, powyżej. 2.3.1 Liczba osób poszukujących pomocy Ze względu na założenia Propozycji 2, nie obliczono liczby osób uprawnionych do poszukiwania pomocy, a jedynie liczbę osób, które mogą poszukiwać pomocy (ta druga kategoria jest szersza, ponieważ jedna osoba może poszukiwać pomocy kilkukrotnie). Wyniki oszacowania przedstawia Tabela. W zależności od doboru kryteriów przedmiotowych, liczba osób uprawnionych do pomocy w okresie 5 lat będzie się mieściła w podanych w niej przedziałach lub będzie stanowić ich sumę, będzie więc odpowiednio mniejsza niż w przypadku Propozycji 1. Typ problemu cywilne i procedura Odsetek problemó w ISP ogolnopols kie Odsetek problemó w ISP beneficje nci Odsetek problemó w ISP og+ben Liczba problemów - oszacowanie (w tysiącach) ISP og+ben lna granica przedziału oszacowani a (ufność 95%) w tysiącach Górna granica przedziału oszacowani a (ufność 95%) w tysiącach 0,18 0,22 0,20 1362,28 1252,11 15,20 Strona11

cywilna pracy 0,0 0,18 0,12 802,09 16,6 896,91 Zabezpieczenia społeczne (ubezpieczenia społeczne, pomoc społeczna) 0,1 0,18 0,16 109,92 995,60 1200, karne i 0,0 0,03 0,05 369,22 309,91 3,56 postępowanie karne, karne wykonawcze administracyjne 0,10 0,02 0,06 5,61 39,31 518,25 i procedura administracyjna finansowe 0,01 0,00 0,01 50,93 30,8 82,03 Inne 0,06 0,0 0,06 5,61 39,31 518,25 rodzinne 0,12 0,16 0,1 95,8 859,82 1053,0 spadkowe 0,09 0,0 0,08 560,19 8,1 61,32 rzeczowe 0,09 0,02 0,06 20,1 355,22 90,0 mieszkaniowe 0,06 0,0 0,05 369,22 309,91 3,56 Tabela : Oszacowanie liczby beneficjentów na podstawie danych ISP, n=312 (badanie ogólnopolskie) + 228 (badanie beneficjentów), założono że proporcja osób szukających pomocy i nieszukających wynosi 0,22 i uwzględniono problemy występujące u tej samej osoby kilkukrotnie. X-squared = 209.1, df = 11, p-value < 2.2e-16 - wartość Chikwadrat obliczono dla zagregowanych danych z badania ogólnopolskiego i beneficjentów. Ograniczenia szacunku: Istnieją istotne zastrzeżenia dotyczące sposobu agregacji danych: Technika polegająca na agregacji danych z różnych badań prowadzonych na odmiennych typach prób jest zasadniczo nieprawidłowa, a została wykorzystana w celu zwiększenia liczebności. Założenie o proporcji osób szukających pomocy i nieszukających pomocy jest kontrfaktyczne. Ponadto szacunek nie uwzględnia przesunięć popytu na pomoc prawną pomiędzy korzystającymi z pomocy odpłatnej i nieodpłatnej, wywołanych pojawieniem się systemu pomocy prawnej, ani popytu, który ujawni się po uruchomieniu systemu, wskutek informacji o jego pojawieniu się. Jest to niemożliwe do ustalenia w świetle posiadanej wiedzy (j/w w pkt 1.3) Strona12

2.3.2. Liczba osób zwracających się z problemami prawnymi do poradni nieodpłatnych: Niemożliwa do wiarygodnego obliczenia wskutek zbyt małej liczebności badań ISP i konstrukcji pytania o podmioty, do których zwracały się osoby badane w badaniach ogólnopolskich. Obliczenie takiej liczby dla Propozycji 2 wymagałoby dokonania krostabulacji zmiennych zawierających informację o typie problemu prawnego ze zmienną o typie podmiotu, do którego zwracały się z takim problemem. Przy założeniu, że n podpróby zawierającej informację o problemach prawnych wynosi 312, liczba kategorii zmiennej dotyczącej typu problemu prawnego 11, a zmiennej dotyczącej typu podmiotu 26 (j/w), oczekiwana liczebność każdej kombinacji kategorii zmiennych, przy założeniu niezależności zmiennych wynosi 1,09 co nie pozwala nawet na obliczenie poziomu istotności statystycznej testu. Jednocześnie, działanie polegające na przekodowaniu zmiennej do zmiennej dychotomicznej: korzystanie z pomocy odpłatnej/nieodpłatnej jest niecelowe wskutek niejasności w znaczeniu odpowiedzi na pytanie o poszukiwanie pomocy, o czym była mowa w pkt. 1.3., wyżej. Za podstawę oszacowania liczby osób zwracających się z problemami prawnymi do poradni nieodpłatnych nie można również uznać wyników badania ISPdotyczącego beneficjentów, nawet przy kontrfaktycznym założeniu, że proporcja między osobami poszukującymi i nieposzukującymi pomocy prawnej jest w tej populacji taka sama jak ta, która wynika z badań ogólnopolskich, tj. że wynosi 0,22. Wynika to z faktu, że nie jest znana proporcja między liczbą osób poszukujących pomocy prawnej odpłatnej i nieodpłatnej, co jest wynikiem wspomnianego sposobu skonstruowania pytania o rodzaj podmiotu, do którego zwracali się badani. 2.3.3. Charakterystyka problemów prawnych osób zwracających się z problemami prawnymi do poradni nieodpłatnych: Jest opisana w Tabeli, kolumna 2. Strona13

Propozycja 3: Powszechny dostęp do informacji prawnej, dostęp do porad prawnych opiera się na kryteriach przedmiotowopodmiotowych 3.1 Tezy 1. Rozróżnia się kryteria dostępu do porad prawnych (zindywidualizowanych, poradnik ponosi odpowiedzialność za treść) i informacji prawnej (niezindywidualizowanej, wyłączenie odpowiedzialności poradnika) 2. stęp do informacji prawnej jest powszechny, nieograniczony i całkowicie nieodpłatny 3. stęp do bezpłatnych usług prawnych opiera się na kryteriach majątkowych. Ponadto, dotyczy wyłącznie pewnych kategorii spraw, wyróżnionych na podstawie ich wagi społecznej i uciążliwości dla beneficjentów pomocy. W porównaniu do kryteriów opisanych w punkcie 2, kryteria przedmiotowe są szersze, zaś dostęp silniej ograniczają kryteria podmiotowe, niż przedmiotowe.. Zastosowanie współpłatności za porady prawne w postaci stałej opłaty manipulacyjnej. 5. Brak ograniczeń dotyczących liczby uzyskiwanych porad prawnych przez jednego beneficjenta. 6. Możliwość odmowy udzielenia porady w przypadku gdy porady w tej samej sprawie już udzielono, lub gdy nie ma potrzeby jej udzielenia (test merytoryczny). 3.2 Argumenty Zalety systemu: 1. Rozwiązanie pozwala na ograniczenie systemu do jedynie tych zagadnień prawnych, które uznaje się za priorytetowe z punktu widzenia sytuacji beneficjentów i/lub polityki społecznej państwa. W porównaniu do systemu opisanego w punkcie 2, ograniczenia podmiotowe będą sprawiać, że korzyści społeczne (efekty zewnętrzne) z uruchomienia systemu będą niższe. 2. Możliwe dość precyzyjne przewidywanie popytu na podstawie badań rynku oraz danych z wcześniejszych lat. Współwystępowanie dwóch kryteriów dostępu wymaga jednak badań na większych próbach niż w przypadku jednego kryterium. 3. Możliwość dość dobrego przewidywania kosztów systemu i ew. dopasowywania popytu do posiadanych środków poprzez włączanie określonych typów problemów do systemu lub ich wyłączanie z niego, a w efekcie możliwość zaspokojenia popytu przy danych środkach. W porównaniu do systemu opisanego w punkcie 2 ta możliwość jest jednak ograniczona przez szerszy zakres podmiotowy systemu.. Możliwość łatwego rozwijania systemu np. uruchomienia go z ograniczoną liczbą problemów i zwiększania ich w przypadku zwiększania się dostępnych środków. W porównaniu do systemu opisanego w punkcie 2 ta możliwość jest jednak ograniczona Strona1

przez szerszy zakres podmiotowy systemu. 5. Możliwość łatwego podjęcia problemu specjalnych potrzeb - np. osób niepełnosprawnych (poprzez włączenie do listy zagadnień prawnych takich spraw, które są charakterystyczne dla takich osób, lub przez stworzenie wyjątków gdy chodzi o zakres przedmiotowy pomocy) 6. Zastosowanie współpłatności oraz możliwości odmowy porady przyczyni się do ograniczenia zjawiska pieniactwa i jego pochodnych. Wady systemu: 1. Ograniczenie zakresu przedmiotowego systemu będzie powodować, że nierozwiązane będą problemy prawne niezakwalifikowane do systemu. 2. Ograniczenie zakresu podmiotowego systemu będzie powodować, że nierozwiązane będą problemy prawne osób niekwalifikujących się do uzyskania pomocy. Wada ta będzie tym istotniejsza, im dalej idące będą ograniczenia podmiotowe. 3. W związku z w/w, można twierdzić że system będzie naruszał zasadę równości, sprawiając, że osoby będące stronami sporu i będące w podobnej sytuacji życiowej i majątkowej będą odmiennie traktowane przez system.. Trudność implementacji podmiotowe ograniczenia dostępu wymagają egzekwowania, co stwarza możliwość nadużyć i zmusza do ponoszenia wyższych kosztów administracyjnych, zwiększa zakres niezbędnej administracji związanej z koniecznością ustalania dochodów i/lub sytuacji majątkowej beneficjentów. tyczy to zarówno systemu (organizacji świadczących porady) jak i beneficjentów, a więc zmniejsza dostępność pomocy. 5. Istnienie testów merytorycznych i współpłatności zwiększa zakres niezbędnej administracji, podnosi koszty działania systemu i w konsekwencji zmniejsza jego dostępność 3.3 wody Uwaga ogólna: Jak w punkcie 1.3 i 1.3.5, powyżej. 3.3.1 Liczba osób poszukujących pomocy Ze względu na założenia Propozycji 3, nie obliczono liczby osób uprawnionych do poszukiwania pomocy ani liczby problemów prawnych w populacji, a jedynie liczbę osób, które mogą poszukiwać pomocy (ta kategoria jest szersza, ponieważ jedna osoba może poszukiwać pomocy kilkukrotnie), w zależności od przyjętych kryteriów. Wyniki oszacowania przedstawia poniższa Tabela 5. W zależności od doboru kryteriów przedmiotowych, liczba osób uprawnionych do pomocy w okresie 5 lat będzie się mieściła w podanych w niej przedziałach lub będzie stanowić ich sumę, będzie więc odpowiednio mniejsza niż w przypadku Propozycji 1 Strona15

i Propozycji 2. Tabela odnosi się do liczby osób w ciągu 5 lat, przy czym oszacowanie podano w przedziałach odpowiadających 95% przedziałowi ufności. 250 - dolna granic a 250 - górna granic a 500 - dg 500 - gg 1000 - dg 1000 - gg 1500 - dg 1500 - gg 2000 - dg n 8 106 256 01 6 cywilne i procedura cywilna 20,1 1,6 166,5 0, 9 533,8 6 89,2 8 pracy 0,32 0,6 0,32 0,6 9,29 26,6 Zabezpieczenia społeczne (ubezpieczenia społeczne, pomoc społeczna) karne i postępowanie karne. karne wykonawcze administracyjne i procedura administracyjna finansowe 9,29 26,6 13,90 129,6 13,90 129,6 Inne 13,90 129,6 166,5 0, 9 66, 0 812,5 6 52,58 215,9 9,93 296, 20,1 1,6 16,5 2 3,0 3 96,6 302, 5 60,0 16, 1 20, 0 1216, 0 59,2 8 106, 82 19,6 553, 6 959, 33,3 8 61,9 9 29,2 6 281,0 3 2000 - gg 108, 03 69,9 6 115, 52,0 3 568,0 9 0 6,85 0 6,85 0,32 0,6 3,08 91,5 13,90 129,6,11 199,2 5 11,0 32, 6 228,2 9 9, 5 20, 0 553, 6 rodzinne 20,1 1,6 10, 312,1 389,2 12,8 556, 925,3 681, 108, Strona16

spadkowe rzeczowe mieszkaniowe 20,1 1,6 5 8 0 3 2 0,19 28,5 8 0,32 0,6 20,1 1,6 35,93 182,3 61,29 232,3 3 136,6 1 358, 0 9,93 296, 11,0 32, 6 313,1 21,8 5 16, 1 611,8 6 9,5 8 19,6 36,3 8 20, 0 238, 68,1 5 553, 6 509,2 Tabela 5: Oszacowanie liczby osób poszukujących pomocy(w tysiącach) w zależności od kategorii sprawy i wysokości dochodu na głowę w gospodarstwie domowym na podstawie danych ISP (badanie ogólnopolskie i beneficjentów), założono że proporcja osób szukających pomocy i nieszukających wynosi 0,22 i uwzględniono problemy występujące u tej samej osoby kilkukrotnie Ograniczenia szacunku: Istnieją istotne zastrzeżenia dotyczące sposobu agregacji danych: Technika polegająca na agregacji danych z różnych badań prowadzonych na odmiennych typach prób jest zasadniczo nieprawidłowa, a została wykorzystana w celu zwiększenia liczebności. Założenie o proporcji osób szukających pomocy i nieszukających pomocy jest kontrfaktyczne.ponadto szacunek nie uwzględnia przesunięć popytu na pomoc prawną pomiędzy korzystającymi z pomocy odpłatnej i nieodpłatnej, wywołanych pojawieniem się systemu pomocy prawnej, ani popytu, który ujawni się po uruchomieniu systemu, wskutek informacji o jego pojawieniu się. Jest to niemożliwe do ustalenia w świetle posiadanej wiedzy (j/w w pkt. 1.3 i 2.3) 3.3.2. Liczba osób zwracających się z problemami prawnymi do poradni nieodpłatnych: Niemożliwa do wiarygodnego ustalenia ze względu na nieostrość w konstrukcji pytania w badaniach ogólnopolskich ISP, (j/w w pkt 1.3 i 2.3) 3.3.3. Charakterystyka problemów prawnych osób zwracających się z problemami prawnymi do poradni nieodpłatnych w zależności od dochodu Jest to niemożliwe do pełnego ustalenia ze względu na zbyt małą liczebność w badaniach ISP beneficjentów gdy chodzi o skrajne grupy dochodów (niemożność obliczenia poziomu istotności). Poniższa tabela przedstawia charakterystykę problemów w podziale na dychotomiczne grupy dochodu na głowę w gospodarstwie domowym w świetle badań beneficjentów. 250 Powyż ej 250 500 Powyż ej 500 1000 Powyż ej 1000 1500 Powyż ej 1500 2000 n 18 210 8 180 105 123 166 62 195 33 Powyż ej 2000 Strona1

cywilne 0,11 0,23 0,21 0,23 0,26 0,20 0,25 0,15 0,2 0,12 i procedura cywilna pracy NA 0,20 NA 0,23 0,0 0,30 0,10 0,39 0,13 0,5 Zabezpieczeni 0, 0,16 0,2 0,16 0,2 0,16 0,1 0,21 0,1 0,21 a społeczne (ubezpieczeni a społeczne, pomoc społeczna) karne i NA 0,03 0,0 0,02 0,03 0,02 0,03 0,02 0,03 NA postępowanie karne. karne wykonawcze administracyjn e i procedura administracyjn a finansowe NA 0,02 NA 0,03 0,0 0,01 0,03 NA 0,03 NA NA 0,00 NA 0,01 NA 0,01 NA 0,02 0,01 NA Inne 0,11 0,0 0,08 0,0 0,09 0,0 0,09 0,03 0,08 0,03 rodzinne spadkowe rzeczowe mieszkaniowe 0,1 0,16 0,19 0,16 0,19 0,1 0,1 0,13 0,1 0,09 0,11 0,0 0,13 0,06 0,08 0,0 0,08 0,05 0,0 0,06 NA 0,02 0,0 0,01 0,02 0,02 0,02 0,02 0,02 0,03 0,06 0,0 0,0 0,0 0,0 0,02 0,05 NA 0,05 NA Tabela 6: Charakterystyka problemów prawnych w podziale na dychotomiczne grupy dochodu na głowę w gospodarstwie domowym na podstawie danych ISP (badanie beneficjentów), uwzględniono problemy występujące u tej samej osoby kilkukrotnie Tabela zawiera analogiczne dane dla całego zbioru danych ISP (zagregowane badania beneficjentów i ogólnopolskie). Także w jej przypadku istnieje problem zbyt niskiej liczebności, uniemożliwiającej obliczenie poziomów istotności. Strona18