Dbamy o dobre powietrze w naszej miejscowości Co to jest i jaką rolę pełni powietrze? Scenariusz lekcji dla klas I III SP
Autorka scenariusza: Anna Majerska Szkoła Podstawowa nr 1 w Obidzy Konsultacja merytoryczna/metodologiczna i redakcja: Andrzej Biderman Zdjęcie okładkowe: Flavio Takemoto freeimages.com/photographer/flaivoloka 50905 Wydawca: Fundacja Partnerstwo dla środowiska Plac Matejki 5/6, 31-157 Kraków, tel: +48 12 430 24 43, +48 12 430 24 65 e mail: biuro@fpds.pl www.fpds.pl Publikacja została sfinansowana ze środków PGNiG Obrót Detaliczny w ramach projektu CZAS NA AERO- DZIAŁANIE realizowanego przez Fundację Partnerstwo dla Środowiska. Kraków 2015
Cele edukacyjne: Uczeń: potrafi przeprowadzić proste doświadczenia i dowieść, że: powietrze istnieje, rośliny produkują tlen, tlen jest potrzebny do spalania, podczas spalania powstaje sadza i pył, wie, że powietrze jest potrzebne organizmom żywym do wykonywania podstawowych funkcji życiowych, umie wymienić źródła zanieczyszczeń powietrza, umie wypowiedzieć się na temat, co możemy zrobić, aby powietrze w naszej okolicy było czystsze, współpracuje w grupie, porównuje i rozwiązuje proste zadania. Forma pracy: Praca z całą klasą, grupowa Środki dydaktyczne: Słoiki, tacki, wazelina, świeczki, rośliny, np. moczarka kanadyjska, łyżka, ilustracje z załączników, narzędzia krytycznego myślenia. Przebieg zajęć: Rozmowa z dziećmi na temat: Co to jest powietrze? Wariant 1. Przeprowadzamy rozmowę z całą klasą. Dzieci udzielają odpowiedzi na pytanie co to jest powietrze? Padają różne odpowiedzi, najczęstsza to: służy do oddychania. Wariant 2. Można przeprowadzić to ćwiczenie w formie grupowej. Każda grupa ma wymienić (zapisać) kilka skojarzeń ze słowem powietrze. Następnie porównujemy skojarzenia poszczególnych grup, ustalamy wspólne i zapisujemy je w formie słoneczka. Uwaga: A. Oczywiście takie słoneczko może zrobić każda grupa oddzielnie. Wtedy tylko porównujemy skojarzenia i nie tworzymy jednego wspólnego, B. W klasie pierwszej, kiedy dzieci jeszcze nie piszą, można wykorzystać różne ilustracje, spośród których dzieci wybiorą skojarzenia ze słowem powietrze. Na ilustracjach mogą znaleźć się np. drzewa na wietrze, opona samochodowa, balon, materac dmuchany, człowiek, nurek, jakieś zwierzę, ognisko, drzewo, książka, klocki, mydło, kosmonauta, szafa.
Dowody na istnienie powietrza Rozmowa na temat skąd wiemy, że powietrze istnieje? np. drzewa się ruszają itp. Dlaczego nie widzimy powietrza, które jest wokół nas? bo jest bezbarwne, przezroczyste. Doświadczenie 1 Do miski wlewamy wodę. Następnie zanurzamy słoik prosto, dnem do góry. Woda nie wlewa się do słoika. Dlaczego? Kierujemy tak wypowiedziami dzieci, aż dojdziemy do wniosku, że w słoiku jest powietrze i woda nie mogła się dostać do niego. Co to jest powietrze, z czego się składa? Dzieciom należy wyjaśnić, że powietrze to mieszanina różnych gazów, głównie azotu i tlenu. Można zadać też pytanie, co znajduje się w powietrzu i wspólnie z dziećmi ustalić składniki powietrza (azot, tlen, dwutlenek węgla, inne gazy, para wodna). Należy też wskazać, że tlen to najważniejszy dla człowieka składnik powietrza. Proponuję wykorzystać załącznik nr 1. Dzieci na podstawie rysunku porównują, czego jest więcej, czego mniej. Do czego służy powietrze? Rozmowa z dziećmi. Stawiamy pytanie: Do czego służy powietrze? Dzieci udzielają odpowiedzi, np. takich jak: do oddychania. Można pokrótce wyjaśnić na czym polega oddychanie. Zwrócić uwagę, że najważniejszy w oddychaniu jest tlen, że człowiek dobrze się czuje wtedy, gdy w powietrzu, którym oddycha jest dużo tlenu. Wysnuć wniosek, że pomieszczenia, w których przebywamy należy wietrzyć. Doświadczenie 2 Zapalamy świeczkę, którą następnie przykrywamy słoikiem. Po chwili świeca przygasa. Unosimy więc słoik i obserwujemy, że płomień świecy się powiększa. Znów przykrywamy świecę słoikiem i pozostawiamy do całkowitego zgaszenia świecy. Tłumaczymy, że podczas palenia zużywa się część powietrza. Ta część to tlen. Kiedy tlen zużyje się świeca szybko gaśnie. Przy tej okazji można zwrócić uwagę dzieciom, jak zachować się podczas pożaru nie otwierać okien, aby nie wzniecać większego ognia.
Doświadczenie 3 Do miski wlewamy wodę. Do wody wkładamy świecę, tak, aby nie zamoczyć knota i zapalmy ją. Świecę przykrywamy słoikiem i obserwujemy, co dzieje się z wodą. Kiedy świeca zgaśnie, do słoika wlewa się woda. Wniosek woda zajmuje miejsce tlenu. Zadajemy pytanie, dlaczego nie wszystka woda wlała się do słoika. Jeżeli dzieci nie będą umiały odpowiedzieć, tłumaczymy, że spalił się tylko tlen, a azot pozostał i nie wpuścił więcej wody do słoika. Po wykonaniu ćwiczeń, można pokazać dzieciom ilustrację znajdującą się w załączniku nr 2. Podsumowanie I części zajęć Razem z uczniami formułujemy i/lub zapisujemy wnioski: Powietrze jest wokół nas. Powietrze składa się z różnych gazów. Powietrze jest niezbędne do życia. Ustalenie cech dobrego i złego powietrza Dzielimy klasę na cztery grupy. Dwie grupy wypisują na kartkach cechy dobrego powietrza. Dwie kolejne grupy cechy złego powietrza. Podsumowujemy pracę grup. Cechy dobrego powietrza: bogate w tlen, odpowiednio wilgotne, wolne od pyłów i substancji trujących. Cechy złego powietrza mało tlenu, dużo pyłów i substancji trujących. Podczas prac grup nauczyciel cały czas pomaga dzieciom. Skąd bierze się tlen? Dzieci na ogół wiedzą skąd bierze się tlen, ale proponuję przeprowadzić Doświadczenie 4. Doświadczenie 4 Nalewamy wody do miski. Do słoika wkładamy moczarkę kanadyjską i wlewamy wodę. Następnie wkładamy słoik do miski dnem do góry i całość układamy na parapecie okna. Na listkach pojawiają się pęcherzyki powietrza, które wędrują do góry. Pęcherzyki te to tlen. Tlen produkują rośliny.
Rozwiązywanie zadań tekstowych (Zadania pochodzą z książeczki pt. Zielone zadania WSiP) Zadanie 1. Jedno drzewo produkuje tyle tlenu, ile ty i twoich pięciu przyjaciół potrzebuje do życia. Ile drzew zaopatruje naszą klasę w tlen? Zadanie 2. Każdy samochód wyrzuca do atmosfery 3 razy więcej zanieczyszczeń niż sam waży. Samochód ciężarowy waży 3 tony. Ile zanieczyszczeń wyemituje taki samochód do powietrza? Zadanie 3. Las liściasty może w ciągu roku zatrzymać 68 ton pyłu. Las świerkowy zatrzymuje w tym samym czasie 32 tony pyłów. O ile ton pyłów więcej zatrzyma las? Skąd się biorą zanieczyszczenia w powietrzu? Jako wprowadzenie przeprowadzamy w klasie Doświadczenie 5. Doświadczenie 5 Zapalmy świeczkę. Układamy nad płomieniem łyżkę. Po chwili łyżka pokrywa się sadzą. Podczas spalania powstają dymy i zanieczyszczenia, które unoszą się w powietrze. Następnie wychodzimy w teren. Zajęcia terenowe 1 Obserwacja 1: Obserwacja okolicznych domów i ich kominów. Ustalenie koloru dymów, jakie widzimy. Próby wyjaśnienia, dlaczego z niektórych kominów leci dym jasny, a z innych ciemny. Te domy, z których leci ciemny dym opalane są węglem, a te z których leci jasny dym drewnem. Podczas spalania węgla powstaje więcej zanieczyszczeń. Przy okazji rozmawiamy z dziećmi o ty, że nie wolno palić śmieci. Wyjaśniamy, dlaczego. Obserwacja 2: Obserwacja talerzyków posmarowanych wazeliną. Uwaga! Kilka dni wcześniej trzeba rozmieścić w różnych miejscach (np. przy drodze, niedaleko kotłowni, w lesie) talerzyki posmarowane wazeliną. Po kilku dniach pojawi się na nich kurz. Dzieci porównują, na którym talerzyku znajduje się najwięcej kurzu. Wyjaśniają, dlaczego? Obserwacja 3: Obserwacja liści znajdujących się przy drodze. Porównanie z liśćmi znajdującymi się z dala od drogi. Liście znajdujące się przy drodze są brudne. Obserwacja 3: Jeżeli jest śnieg, można porównać różne próbki śniegu. Podsumowanie: Ustalenie trucicieli powietrza domy, fabryki, samochody. Należy też wspomnieć o palaczach papierosów, którzy zatruwają powietrze w pomieszczeniach Uwaga: Jeżeli warunki pogodowe nie pozwalają na przeprowadzenie zajęć w terenie można wykonać ilustrację znajdującą się w załączniku nr 3 i na jej podstawie ustalić podmioty zatruwające powietrze.
Co możemy zrobić, aby powietrze w naszej okolicy było czyste? Praca w grupach. Proponuję różne rodzaje ćwiczeń, do wyboru wg uznania nauczyciela. Ćwiczenie 1: Wykonanie plakatu. Ćwiczenie 2: Napisanie listu do największego truciciela z prośbą o ograniczenie emisji szkodliwych substancji. Ćwiczenie 3: Zastosowanie narzędzi myślenia krytycznego proponuję gałązkę (załącznik nr 4). Dzieci w grupach opracowują propozycje zmniejszenia zanieczyszczeń w najbliższym środowisku, w domu, w szkole.
Załacznik nr 1 Dbamy o dobre powietrze w naszej miejscowości
Załacznik nr 2 Ilustracja pochodzi z książki pt. I ty chronisz środowisko Gertrudy Maurer
Załacznik nr 3 ilustracja pochodzi z broszury pt. Nasze środowisko wydanej przez Ministerstwo Ochrony Środowiska
Załacznik nr 4 Gałązka do wypełnienia przez dzieci. Tutaj podaję przykład, jak mogłaby taka gałązka wyglądać. Można wykonać taką gałązkę, zaczynając np. od stwierdzenia Będziemy jeździć do szkoły na rowerze itp. Będziemy zdrowsi Qto Jeżeli Do naszych płuc dostanie się mniej zanieczyszczeń Qto Jeżeli Powietrze będzie czystsze Qto Jeżeli Mniej wyemitujemy pyłów Qto Jeżeli Nie będziemy palić węglem Gałązkę mogą wypełniać samodzielnie dzieci. Nauczyciel może też przygotować poszczególne stwierdzenia i zadaniem dzieci będzie je uporządkować i wkleić w odpowiednie miejsca gałązki.