Dr Marta Komorska Zakład Socjologii Medycyny i Rodziny Instytut Socjologii, Wydział Filozofii i Socjologii Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej Pracownik socjalny OPS jako organizator społeczności lokalnej. Udział w opracowaniu i realizacji programów na rzecz rozwiązywania problemów społecznych - uczestnictwo w pracach zespołów interdyscyplinarnych. Wprowadzenie - Pomoc Społeczna - dwadzieścia lat po transformacji. Okres transformacji to czas powstania szeregu problemów społecznych, ale także to czas intensywnych zmian w Instytucji Pomocy Społecznej odpowiedzialnej za ich rozwiązywanie. Jednak dwudziestoletnie doświadczenia instytucji i odpowiedzialnych za pracę z klientem pracowników socjalnych pokazały brak skuteczności stosowanych rozwiązań. Pogłębiający się deficyt finansów publicznych i niekorzystne prognozy demograficzne wymuszają przyśpieszenie prac nad wprowadzeniem nowych rozwiązań w pomocy społecznej, które wykorzystując instrumenty aktywnej polityki społecznej zaakcentują rolę pracownika socjalnego w kreowaniu kapitału społecznego na poziomie lokalnym. Tworzenie podstaw do aktywizowania społeczności lokalnych poprzez instytucje pomocy społecznej i jej pracowników zostało umożliwione poprzez reformy samorządowe, a szczególnie drugą reformę z 1999 roku, która otworzyła szerokie możliwości działania samorządom. Niewątpliwie kluczowym elementem był także proces profesjonalizacji zarówno instytucji pomocy społecznej, jak i profesjonalizację zawodu pracownika socjalnego poprzez edukację 1. Począwszy od umiejscowienia pomocy społecznej w strukturze Ministerstwa Pracy i Polityki Socjalnej, które obecnie jest Ministerstwem Pracy i Polityki Społecznej i stworzenie sieci ośrodków pomocy społecznej na wszystkich poziomach administracji samorządowej przygotowane zostały także zmiany w kształceniu pracowników 1 Zob. M. Rymsza (red.), Czy podejście aktywizujące ma szansę? Pracownicy socjalni i praca socjalna w Polsce 20 lat po reformie systemu pomocy społecznej. Raport z badań. ISP, Warszawa 2011. Str. 9-17.
socjalnych. Przekształcenie szkół policealnych w kolegia, a następnie wprowadzenie kierunku praca socjalna do szkół wyższych oraz wprowadzenie stopni specjalizacyjnych zdecydowanie wzmocniło proces edukacji. Bardzo istotną regulacją prawną, która zdecydowanie miała na celu wprowadzenie w rolę menadżera kierownika OPS, było wprowadzenie specjalizacji z organizacji pomocy społecznej dla kadry kierowniczej 2. Wprowadzane na przestrzeni ostatnich dwudziestu lat zmiany miały przygotować profesjonalną instytucję i pracowników, ale przede wszystkim efektywnie rozwiązywać problemy społeczne i rozpocząć proces wychodzenia instytucji państwa z funkcji opiekuńczych na rzecz aktywnego społeczeństwa. W ostatnich latach powstało wiele opracowań dotyczących oceny funkcjonowania instytucji pomocy społecznej w Polsce i pracy socjalnej 3, wyniki jednoznacznie wskazują, że podstawowe cele, jakie wyznaczone zostały w ramach reform nie zostały osiągnięte. W dużej mierze problemy dotyczą możliwości realizacji pracy socjalnej i środowiskowej w terenie, która miała stanowić podstawę aktywizacji klientów i społeczności lokalnych. Badania ujawniły także między innymi problemy w zarządzaniu instytucjami pomocy społecznej, finansowaniu, niskiej świadomości lokalnych polityków. Wśród wielu wymienionych należy także wspomnieć brak lub trudności we współpracy międzysektorowej, w ramach której istnieje możliwość prowadzenia spójnych i efektywnych działań na rzecz klienta i społeczności. Badania empiryczne nad funkcjonowaniem instytucji pomocy społecznej w Polsce 4, a szczególnie analizy ukierunkowane na poszukiwanie barier w funkcjonowaniu instytucji i wykorzystaniu instrumentów aktywizujących bardzo wyraźnie wskazują na istnienie poważnych ograniczeń na kilku poziomach. Tak więc, na poziomie społeczności lokalnej brakuje działań w tworzeniu spójnej polityki społecznej, nie prowadzone są realne inicjatywy w ramach strategii rozwiązywania problemów społecznych na poszczególnych poziomach samorządu, występuje nadmierne upolitycznienie pomocy społecznej. Kolejny poziom barier znajduje się w 2 Ibidem. Ze względu na ograniczenia w tekście przedstawione informacje o zmianach w pomocy społecznej są tylko zasygnalizowane. Pełne info rmacje możemy znaleźć Zob. także: Krzyszkowski Jerzy: Między państwem opiekuńczym a opiekuńczym społeczeństwem. Determinanty funkcjonowania środowiskowej pomocy społecznej na poziomie lokalnym. UŁ, Łódź 2005. 3 M.Grewiński, B. Skrzypczak (red.), Środowiskowe usługi społeczne nowa perspektywa polityki i pedagogiki społecznej. Wyższa Szkoła Pedagogiczna TWP, Warszawa 2011. Zob. także:. M. Rymsza (red.), Czy podejście aktywizujące ma szansę? Pracownicy socjalni i praca socjalna w Polsce 20 lat po reformie systemu pomocy społecznej. Raport z badań. ISP, Warszawa 2011 oraz zob. J.Krzyszkowski, Między państwem opiekuńczym a opiekuńczym społeczeństwem. Determinanty funkcjonowania środowiskowej pomocy społecznej na poziomie lokalnym. IS Uniwersytet Łódzki, Łódź 2005. 4 Diagnoza systemu pomocy społecznej w Polsce prowadzona jest od początku lat dziewięćdziesiątych i podejmowana była przez: W.Warzywodę-Kruszyńską, J.Grotowską-Leder, Z.Kawczyńską-Butrym, Z.Butrym, D.Trawkowską, J.Krzyszkowskiego, E.Marynowicz-Hetkę, K.Wódz, E.Kantowicz, J.Szmagalskiego, M.Rymszę i inni.
instytucjach pomocy społecznej do których zaliczymy nieetyczne zarządzanie pomocą i pracą socjalną, zbyt dużą biurokratyzację, tworzenie tzw. działań pozornych 5. Bariery zostały także zidentyfikowane także na poziomie bezpośredniego wykonawcy tj. przede wszystkim pracownika socjalnego. Najczęściej wskazywane problemy to braki w warsztacie i nieumiejętności prowadzenia pracy socjalnej z rodziną i społecznością lokalną, problemy z zastosowaniem techniki kontraktu socjalnego, negatywne postawy wobec klientów. Ostatnia bariera znajduje się na poziomie klienta pomocy społecznej, który bardzo często jest uzależniony od wsparcia pomocy społecznej, brakuje mu motywacji do zmian i bardzo trudno jest wskazać na jakiekolwiek zasoby, na bazie których można zbudować jego aktywność. OPS a lokalne partnerstwo społeczne i współpraca międzysektorowa Współpraca międzysektorowa stanowi punkt wyjścia dla skutecznego organizowania społeczności lokalnych, co pozwala na właściwe zarządzanie usługami społecznymi, a w efekcie przygotowanie społeczności do właściwego funkcjonowania 6. Należy podkreślić rolę ośrodków pomocy społecznej i rolę pracownika socjalnego w inicjowaniu współpracy pomiędzy partnerami społecznymi, co w wielu ośrodkach już ma miejsce i przynosi oczekiwane rezultaty. Tak więc, współpraca międzysektorowa może odbywać się w oparciu o tzw. lokalne partnerstwo społeczne zainicjowanie którego w dużej mierze uzależnione jest od roli lokalnego lidera społecznego, który będzie inicjował współpracę. Współpraca ośrodków pomocy społecznej z organizacjami i instytucjami działającymi na rzecz osób wykluczonych społecznie może odbywać się w oparciu o zasady lokalnego partnerstwa społecznego. Partnerstwo społeczne jest zjawiskiem dynamicznym i bardzo trudnym do zdefiniowania. Ideę partnerstwa społecznego odnajdujemy w Ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy 7, gdzie wymieniony zostały instytucje dialogu społecznego i instytucje partnerstwa lokalnego jako odpowiedzialne za prowadzenie działań w obszarze instytucji rynku pracy. 5 Trawkowska Dobroniega: Swoi czy obcy? Praca socjalna i pracownicy socjalni wobec problemów reintegracji rodziny. [W:] Karwacki Arkadiusz, Kaszyński Hubert (red.): Polityka aktywizacji w Polsce. Nowy paradygmat zmiany społecznej czy działania pozorne?. Wyd. Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2008. 6 Definicję usług społecznych znajdziemy w tekście Ryszarda Szarfenberga Zob. R Szarfenberg, Usługi społeczne, www.spolecznieodpowiedzialni.pl 7 Rozdz. 3, Art.6 ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.
Partnerstwo lokalne i społeczne łączy zaangażowanie władz samorządowych, organizacji pozarządowych, instytucji publicznych, szkół, przedsiębiorców oraz innych instytucji i stowarzyszeń, które chcą brać udział w budowaniu zespołów lokalnego rozwoju. Celem takich grup jest efektywne rozwiązywanie problemów społecznych, w tym także przeciwdziałają skutkom wykluczenia społecznego. Partnerstwa społeczne pozwalają zaktywizować organizacje, instytucje i osoby ważne dla społeczności lokalnej w celu wspólnego działania i współpracy międzysektorowej. Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) wyróżnia trzy główne kierunki działań partnerstwa, które poprawiają lokalne zarządzanie 8 : 1. Partnerstwa stymulują i promują wykorzystanie rządowych działań, które są zgodne z lokalnymi priorytetami, w zakresie np. rozwoju ekonomicznego, czy spójności społecznej. Partnerstwa pracują z potencjalnymi odbiorcami publicznych, czy rządowych programów. Pomagają mieszkańcom lokalnych społeczności w korzystaniu z tych programów, wspomagają lokalne grupy w ubieganiu się o granty, upowszechniają informacje. 2. Partnerstwa pomagają swoim członkom z sektora publicznego w lepszym doborze takich działań rządowych, które pasują do lokalnych potrzeb i celów. Przybliżają publiczne, rządowe programy do lokalnie zidentyfikowanych celów. 3. Partnerstwa łączą różne programy i lokalne inicjatyw. Dzięki temu optymalizują ich wzajemny wpływ. Identyfikują i wykorzystują szanse do łącznia i wzmacniania efektów publicznych programów i lokalnych inicjatyw. Partnerstwa szukają efektu synergii, który pozwala na maksymalizowanie wpływu różnych wysiłków i zaangażowań zgodnych z lokalnymi priorytetami. Partnerstwa przekonują swoich członków do łączenia zasobów we wspólnych projektach. Tworzenie partnerstwa społecznego w dużej mierze zależy od potrzeb lokalnej społeczności, problemów społecznych i charakteru zadań potencjalnych partnerów. Diagnoza tych potrzeb (diagnoza środowiskowa) to podstawowe zadanie ośrodka pomocy społecznej, a zadanie to jest także związane z przygotowaniem dokumentów związanych ze strategią rozwiązywania problemów. Zarówno tworzenie partnerstwa, jak i praca nad dokumentami w ramach strategii wymagają dobrej diagnozy i wspomnianej powyżej współpracy międzysektorowej. 8 Zob. : www.dialogspoleczny.pl
Współpraca międzysektorowa jest niezbędna w skutecznym funkcjonowaniu ośrodków pomocy społecznej, zarówno w przypadku organizowania form wsparcia dla klientów, jak i przy podejmowaniu działań na rzecz organizowania społeczności lokalnych. Działania OPS skupione są na różnego rodzaju formach terapii, pracy socjalnej z klientami i ich rodzinami oraz aktywizacji zawodowej, co wymaga dobrej współpracy z wieloma podmiotami także zainteresowanymi współpracą z osobami zagrożonymi wykluczeniem społecznym. Partnerami kluczowymi w skutecznym funkcjonowaniu OPS są między innymi Centrum Integracji Społecznej, Klub Integracji Społecznej, Powiatowy Urząd Pracy, kuratorzy sądowi, zakłady karne, schroniska dla osób bezdomnych, Klub AA, Monar, inne ośrodki wsparcia i organizacje pozarządowe. Centra Integracji Społecznej Zadaniem CIS jest szeroko rozumiana reintegracja zawodowa i społeczna osób wykluczonych społecznie. Poprzez kształcenie umiejętności pozwalających na pełnienie ról społecznych i zawodowych, naukę planowania, gospodarowania środkami prowadzą proces usamodzielnienia uczestnika. Podstawą pracy i przede wszystkim rekrutowanie uczestników jest współpraca z OPS i PCPR, za zgodą klienta wnioskują o jego udziale w pracach Centrum. PCPR może skierować do Centrum także osoby, które otrzymały status uchodźcy PCPR i objęte zostały indywidualnym programem integracji. Jednak w przypadku ośrodków pomocy społecznej współpraca z Centrum może być znacznie szersza i silniejsza. Pracownicy socjalni zatrudnieni w ośrodkach pomocy społecznej przeprowadzają wywiady środowiskowe i mają możliwość monitorowania klientów, a w przyszłości także potencjalnych uczestników Centrum. Kontakt ze środowiskiem pozwala pracownikom socjalnym przygotować opinie do wniosku uczestnictwa w Centrum, a także pozwala na podjęcie bezpośrednich działań np. zgłosić do ubezpieczenia osoby podlegające ubezpieczeniu i opłacić za te osoby należne składki zgodnie z obowiązującym ustawodawstwem 9. Współpraca Centrum z ośrodkami pomocy społecznej jest szczególnie bliska w związku z wspólnym zainteresowaniem jednej i drugiej instytucji sytuacją rodzinną, społeczną i zawodową uczestnika. Zarówno pracownicy socjalni ośrodka pomocy społecznej, jak i pracownik socjalny Centrum wspólnie mogą opracowywać plan prowadzonej pracy socjalnej z uczestnikiem. Współpraca ta daje możliwość uzupełnienia pracy socjalnej o te elementy, które stanowią specyfikę każdej z wymienionych instytucji. W rezultacie powstaje pełna i spójna diagnoza i możliwość przygotowania skutecznego 9 Zob. Art.66 i 86 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 210 poz. 2135 z póź. Zm).
programu wsparcia dla uczestnika w ramach aktywnej integracji. Dobry kontakt i współdziałanie pracowników OPS i Centrum bardzo często jest kluczowym elementem w procesie powrotu uczestnika do pełnego uczestnictwa w życiu społecznym, rodzinnym i zawodowym. W dobrze funkcjonujących Centrach Integracji Społecznej przy współpracy z ośrodkiem pomocy społecznej realizowane są działania z obszaru organizowania społeczności lokalnych i współpracy międzysektorowej. Klub Integracji Społecznej W ramach zadań realizowanych przez Kluby Integracji Społecznej 10 podstawowym jego partnerem jest ośrodek pomocy społecznej. Wynika to zarówno z wspólnych celów, jak i z faktu, iż warunkiem uczestnictwa w KIS jest realizacja kontraktu socjalnego 11, który jest zawierany pomiędzy klientem a ośrodkiem pomocy społecznej. Tak więc, współpraca OPS z CIS i KIS jest współpracą trójstronną. Zarówno OPS i KIS mogą wnioskować o uczestnictwo w CIS osób zainteresowanych, opracowują opinię potencjalnego uczestnika, a przede wszystkim mogą współpracować przy tworzeniu programu terapeutycznego i samopomocowego dla uczestnika. Powiatowy Urząd Pracy Podstawowym zadaniem pracowników PUP jest informowanie o ofertach pracy i promowanie wśród osób bezrobotnych uczestnictwa w zatrudnieniu socjalnym. W ramach współpracy z OPS podobnie jak CIS powinna być pełna współpraca i wymiana informacji. PUP może także wspierać OPS przy organizowaniu i realizacji programów aktywnej integracji poprzez współpracę doświadczonych doradców zawodowych i pośredników pracy. Kuratorzy sądowi, zakłady karne, schroniska dla osób bezdomnych, kluby AA, Monar, inne ośrodki wsparcia i organizacje pozarządowe w zależności od profilu instytucji poziom zaangażowania we współpracy z OPS może być na różnym poziomie. Wszystkie te instytucje mogą prowadzić działania promujące i informujące wśród osób zagrożonych wykluczeniem społecznym na temat wsparcia, jakie oferuje OPS. Znacznie bliższy i szerszy poziom współpracy wymagany jest od kuratorów sądowych, którzy mogą bezpośrednio uczestniczyć i wspomagać proces reintegracji społecznej uczestnika. Stały kontakt z pracownikiem socjalnym, wymiana informacji o postępach i zagrożeniach 10 W ramach reintegracji zawodowej i społecznej do zadań KIS należy: kształtowanie umiejętności uczestnictwa w życiu społecznym i pełnienia ról społecznych, podniesienie kwalifikacji zawodowych. Zob. Art. 1 i Art. 18. ustawy o zatrudnieniu socjalnym. 11 Zob. Art.18, ust.4 ustawy o zatrudnieniu socjalnym.
dotyczących uczestnika pozwala na przygotowanie kompleksowego wsparcia i w rezultacie skutecznej reintegracji. Powyższe instytucje nie wyczerpują wszystkich możliwości, są jednak z perspektywy funkcjonowania OPS bardzo istotnymi. W kontekście wspólnego zadania, jakim jest praca na rzecz osób zagrożonych wykluczeniem społecznym współdziałanie wspomnianych instytucji jest warunkiem niezbędnym do tworzenia kompleksowych rozwiązań dla osób dotkniętych procesami marginalizacji i wykluczeniem społecznym. Ośrodek Pomocy Społecznej nie może być rozpatrywane w kategorii konkurencji tworzenia usług na rzecz zagrożonych wykluczeniem, ale jako jednostka realizująca reintegrację społeczna i zawodową uzupełniając działania podejmowane przez swoich potencjalnych partnerów społecznych. Warunkiem skutecznej współpracy pomiędzy instytucjami jest także odpowiednie przygotowanie pracowników, powinny być to osoby rozumiejące zarówno ideę tworzenia współpracy międzysektorowej, jak i przygotowane merytorycznie do tej współpracy. Promowanie idei współpracy wśród lokalnych partnerów społecznych może się odbywać poprzez organizowanie wspólnych szkoleń, konferencji, spotkań integracyjnych itp. Wspólnym celem zawodowym specjalistów takich jak kuratorzy, terapeuci, psychologowie, pedagodzy, pracownicy socjalni, służby zatrudnienia jest powrót osób wykluczonych do pełnienia ról społecznych, rodzinnych i zawodowych. Wszystkie przypadki udanej reintegracji społecznej i zawodowej uczestnika powinny być traktowane jako zespołowy sukces partnerów społecznych, który pozwoli zwiększyć intensywność współpracy międzysektorowej, jako warunku efektywnej realizacji wspólnych zadań wymienionych instytucji. Pracownik socjalny jako lokalny polityk społeczny szanse i zagrożenia. Podmiotem właściwym do efektywnego zarządzania działaniami z zakresu polityki społecznej jest samorząd. Musi podejmować takie działania, aby stworzyć nowoczesne formy rozwiązywania problemów społecznych oraz wspierać zintegrowane działania instytucji, organizacji pozarządowych, stowarzyszeń i osób funkcjonujących w sferze lokalnej polityki społecznej. Dokumentem planistycznym niezbędnym do prowadzenia polityki społecznej jest strategia rozwiązywania problemów społecznych, która na podstawie Ustawy o pomocy
społecznej 12 jest dokumentem obligatoryjnym zarówno na poziomie województwa, powiatu, jak i gminy. Dokument ten wyznacza najważniejsze kierunki działania i cele strategiczne dla jednostki samorządu w zakresie planowania zadań, zawiera cele i ich rozwinięcia, w stopniu stanowiącym podstawę do formułowania programów przyjętych do realizacji. Dobrze przygotowana strategia jest podstawowym dokumentem niezbędnym do podejmowania działań, jak i pozyskiwania funduszy na te działania. W praktyce przygotowanie dokumentów, a następnie realizacja wyznaczonych zadań napotyka na szereg trudności, co często uniemożliwia jego poprawne wykonanie. Badania zrealizowane w Instytucie Socjologii UMCS w latach 2009-2011 w województwie lubelskim potwierdzają problemy z przygotowaniem strategii i wyjątkowo trudną rolę ośrodków pomocy społecznej w ich przygotowaniu. Analizę przeprowadzono z wykorzystaniem techniki wywiadu wśród pracowników ośrodków pomocy społecznej i organizacji pozarządowych, którzy byli słuchaczami Studiów Podyplomowych z zakresu Organizacji Pomocy Społecznej w UMCS w Lublinie. Zrealizowano 150 wywiadów w okresie trzech lat, a wszyscy respondenci byli pracownikami placówek na terenie województwa lubelskiego 13. Głównym celem badań było wskazanie barier uniemożliwiających wykorzystanie aktywnych form wsparcia w pracy z klientem pomocy społecznej i organizowania społeczności lokalnych. Diagnoza jaką udało się przygotować na podstawie uzyskanych wyników pozwala na wskazanie najczęściej wymienianych ograniczeń w tworzeniu aktywnych form rozwiązywania problemów społecznych i planowaniu rozwiązań strategicznych. Wspomniane już badania nad funkcjonowaniem pomocy społecznej wskazują 14, iż strategie rozwiązywania problemów społecznych na poziomie gmin i powiatów - jak określają respondenci - mają charakter dokumentów gabinetowych, w tworzeniu których bardzo rzadko wykonuje sie badania empiryczne w terenie i konsultacje społeczne. Główne źródło informacji o problemach społecznych stanowią sprawozdania ośrodków pomocy społecznej, co zdecydowanie zniekształca rzeczywisty obraz nie tylko problemów, ale i potrzeb społecznych 15. Opracowanie strategii wymaga wyznaczenia bardzo wyraźnie określonych 12 ustawy o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r. (Dz. U. Nr 64, poz. 593). 13 Poniżej przedstawione wyniki badań są tylko wycinkiem uzyskanych informacji, co jest związane z wymogami ograniczonej objętości tekstu. 14 Zob. także. M. Grewiński, A. Karwacki (red.), Strategie w polityce społecznej. Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej, Warszawa 2011. 15 W 2009 roku ROPS w Lublinie przeprowadził warsztaty szkoleniowe w ramach rozwoju obszarów wiejskich i dotyczyły one podnoszenia umiejętności pisania strategii ( w około 40% gmin wiejskich województwa), co zaowocowało już przygotowaniem strategii poprawnych merytorycznie, jednak tylko! w 40 % gmin.
celów operacyjnych, które także w bardzo rzetelnie wyznaczonym czasie zostaną zrealizowane w celu zaspokojenia potrzeb społecznych i w efekcie rozwiązania problemów społecznych. Opracowanie strategii wymaga także wspomnianej współpracy międzysektorowej (szkoła, służba zdrowia, pomoc społeczna, policja, organizacje pozarządowe), co w odpowiedziach respondentów jest praktyką rzadko stosowaną i trudną do osiągnięcia. Główna przyczyna ograniczonej współpracy międzysektorowej leży w braku wspólnych inicjatyw, braku czasu na współpracę, lub braku osób, które mogłyby zainicjować wspólne działania, co wielokrotnie potwierdzają pracownicy socjalni we wspomnianych już wcześniej badaniach. Niski poziom inicjatyw w ramach współpracy międzysektorowej wynika z kilku przyczyn, jedną z nich jest zapewne ograniczona wiedza z zakresu pozyskiwania funduszy w ramach partnerstwa, co wynika z braku szkoleń (lub słabej jakości szkoleń) i niewątpliwie braku doświadczeń. Kolejną przyczyną - i zapewne decydującą przy podnoszeniu poziomu kwalifikacji pracowników - jest nadmierne upolitycznienie przy zatrudnianiu urzędników w samorządzie. Kadry wymieniają się lub są rotowane wraz z kolejnymi wyborami samorządowymi, co uniemożliwia prowadzenie długofalowych działań i pozbawia pracowników wiary i motywacji przy wykonywaniu obowiązków zawodowych. Zdecydowana większość badanych odczuwa niestabilność zatrudnienia i nie jest przekonana o pewności ukończenia przez nich podjętych już inicjatyw, jak sami określają nie chcą pracować na sukcesy innych. Zdecydowanie lepiej współpraca międzysektorowa układa się z organizacjami pozarządowymi, pracownicy tych placówek są bardziej pewni zarówno celowości swoich działań, jak i stabilności zatrudnienia. Sceptycyzm pracowników socjalnych dotyczył także podejmowania specjalistycznych szkoleń, respondenci uczestniczyli tylko w zajęciach, na które zostali skierowani przez pracodawcę, a właściwie nie podejmowali dodatkowych zajęć w ramach własnych zainteresowań z powodu braku środków finansowych i czasu wolnego. Ograniczony dostęp do podnoszenia kwalifikacji może wpływać na osłabienie roli zawodowej w wymiarze formalnym i praktycznym, co jednoznacznie możemy traktować jako barierę w pracy z klientem, bowiem badani zgłaszali niedostateczne kompetencje na poziomie warsztatu pracy np. przy tworzeniu kontraktu socjalnego. Pracownicy socjalni w jednostkach samorządowych skarżyli się także na nadmierną biurokratyzację, która ogranicza im wykonywanie pracy socjalnej w terenie i działania wspierające oparte na rutynie, właściwie zupełnie pozbawione indywidualnego podejścia do Obecnie OIC Poland w Lublinie prowadzi program Dobra strategia, który polega na zebraniu wszystkich Strategii w Województwie i poddanie ich ocenie.
klienta - indywidualne podejście zamyka się w dopasowaniu klienta do możliwości jakie daje ustawa lub aktualne możliwości finansowe samorządu. Profesjonalizm w planowaniu i prowadzeniu polityki społecznej uzależniony jest od umiejętności i przygotowania osób, które są odpowiedzialne za jej realizację. W obszarze pomocy społecznej profesją odpowiedzialną za wprowadzenie działań aktywizujących jest pracownik socjalny. Tak więc w zależności od tego, jak będą przygotowani pracownicy socjalni do wdrażania programów aktywizujących, przede wszystkim, czy będą rozumieli i akceptowali model aktywnej polityki społecznej tak będzie postępował proces jego wdrażania. Podsumowanie Pracownicy socjalni zatrudni w ośrodkach pomocy społecznej zdecydowanie rozumieją i akceptują konieczność przełożenia akcentu z form biernych na aktywne w tworzeniu systemu wsparcia dla klientów pomocy społecznej. Jednak istniejące w systemie dysfunkcje organizacyjne nie pozwalają pracownikom socjalnym w pełni rozwinąć swojej aktywności, a brak odpowiednich szkoleń w ramach aktywnej polityki społecznej uniemożliwia im zdobycie niezbędnej wiedzy. Nowe zadania, jakie obecnie stawiamy przed pracownikiem socjalnym związane z organizowaniem społeczności lokalnych przy aktualnym stanie organizacyjnym instytucji pomocy społecznej uniemożliwia im wejście w rolę lokalnego lidera (pomijamy fakt braku przygotowania do pełnienia tej roli). Udział pracowników socjalnych w przygotowaniu diagnozy i tworzeniu rozwiązań na poziomie społeczności lokalnej przy opracowaniu strategii rozwiązywania problemów społecznych został przez respondentów oceniony ambiwalentnie, co w praktyce przekłada się na niewielki udział pracowników w pracy środowiskowej i w efekcie na bierne postawy społeczności lokalnej, ponieważ pracownicy nie potrafią, ale także nie mają czasu na prowadzenie działań aktywizujących w terenie. Poszukując rozwiązań najłatwiej jest nam wskazać pracowników socjalnych i zadać im kolejne zadania do wykonania np. kolejne szkolenia, zwiększenie liczby obowiązków, ale jak możemy się domyślać możemy po raz kolejny stworzyć listę tzw. zadań pozornych. Do właściwych zmian należy włączyć wszystkie odpowiedzialne podmioty, tak więc poza pracownikami socjalnymi, społeczność lokalną i samorząd terytorialny. Rekomendacje
Wzmocnienie roli pracownika socjalnego poprzez dostęp do bezpłatnych różnorodnych szkoleń. Wzmocnienie roli pracownika socjalnego w zaangażowanie społeczności lokalnych w rozwiązywanie problemów społecznych. W tym celu uruchomienie działań wspierających i kontrolnych w oparciu o społeczność lokalną (rola pracownika socjalnego jako lokalnego lidera!!!). Edukowanie społeczności lokalnej. Wzmocnienie roli pracownika socjalnego w zadaniach współpracy międzysektorowej poprzez wspólne szkolenia i doświadczenia. Bezpośrednie włączenie pracowników socjalnych w prace samorządu terytorialnego. Zaangażowanie samorządu w prace nad edukacją i aktywizacją społeczności lokalnej. Literatura: Grewiński M., Skrzypczak B.,(red.), Środowiskowe usługi społeczne nowa perspektywa polityki i pedagogiki społecznej. Wyższa Szkoła Pedagogiczna TWP, Warszawa 2011 Grewiński M., Karwacki A., (red.), Strategie w polityce społecznej. Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej, Warszawa 2011 Krzyszkowski J., Między państwem opiekuńczym a opiekuńczym społeczeństwem. Determinanty funkcjonowania środowiskowej pomocy społecznej na poziomie lokalnym. UŁ, Łódź 2005. Rymsza M., (red.), Czy podejście aktywizujące ma szansę? Pracownicy socjalni i praca socjalna w Polsce 20 lat po reformie systemu pomocy społecznej. Raport z badań. ISP, Warszawa 2011. Trawkowska D., Swoi czy obcy? Praca socjalna i pracownicy socjalni wobec problemów reintegracji rodziny. [W:] Karwacki Arkadiusz, Kaszyński Hubert (red.): Polityka aktywizacji w Polsce. Nowy paradygmat zmiany społecznej czy działania pozorne?. Wyd. Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2008.