Farmakologia AIDS, czyli Zespół nabytego niedoboru odporności
Czym jest wirus HIV? Wirus HIV (human immunodeficiency virus) jest to ludzki wirus niedoboru odporności, naleŝący do retrowirusów Wiriony HIV mają budowę kulistą, otoczone są dodatkową otoczką lipidową, zawierającą białka gospodarza (glikoproteiny) utrudniające rozpoznanie wirusa przez układ odpornościowy. Pod osłonką znajduje się płaszcz białkowy (kapsyd), kryjący materiał genetyczny wirusa (RNA) oraz enzym odwrotną transkryptazę i integrazę Wirus ten wywołuje AIDS! Wirus atakuje głównie limfocyty Th, wykazuje takŝe powinowactwo do makrofagów i komórek mikrogleju stąd u osób HIV(+) obserwuje się postępującą demencję i objawy neurologiczne
Drogi zakaŝenia Wirus HIV znajduje się w: krwi i produktach krwiopochodnych nasieniu (spermie) płynie przedejakulacyjnym i śluzie szyjki macicy mleku matki Stąd do zakaŝenia dochodzi najczęściej podczas: kontaktów płciowych (głównie za sprawą ejakulatu) transfuzji krwi oraz dializy przeszczepów, zabiegów chirurgicznych, kosmetycznych i stomatologicznych! wielokrotnego uŝywania igieł i strzykawek (narkomani) akupunktury udzielania pierwszej pomocy bez zachowania naleŝytego zabezpieczenia pracy z materiałem zakaźnym (np. w laboratorium) bez zachowania zasad bezpieczeństwa
Poza wymienionymi drogami zakaŝenie wirusem HIV moŝe nastąpić podczas: bójki w czasie której dochodzi do krwawienia (w szkole) uprawiania sportów kontaktowych (sztuk walki) ciąŝy oraz w trakcie porodu Seropozytywna HIV, czyli zakaŝona kobieta w ciąŝy moŝe stać się przyczyną zakaŝenia płodu, mimo iŝ krew matki i dziecka nie miesza się. Do zakaŝenia dochodzi najczęściej podczas porodu oraz róŝnych stanów chorobowych łoŝyska, w czasie których moŝe nastąpić krwawienie. Aby obniŝyć ryzyko zakaŝenia u kobiet takich standardowo przeprowadza się cesarskie cięcie Odpowiednio prowadzona ciąŝa w ponad 80% przypadków kończy się urodzeniem zdrowego dziecka
Wirus HIV nie jest równomiernie rozmieszczony w naszych tkankach, stąd prawdopodobieństwo (ryzyko) zakaŝenia HIV przy róŝnych drogach zakaŝenia jest róŝne: uŝycie zakaŝonej strzykawki: 1/15 stosunek analny: 1/30 skaleczenie zakaŝoną igłą (skalpelem): 1/125 stosunek dopochwowy: 1/600 (kobieta) i 1/2000 (męŝczyzna) transfuzja (przeszczep): 1/1000 000 Wynika z tego, Ŝe nie kaŝdy kontakt z zakaŝonym materiałem jest równoznaczne z zakaŝeniem HIV, jednak naleŝy zachować wszelakie środki bezpieczeństwa!
NIE MOśNA ZAKAZIĆ SIĘ POPRZEZ: kontakty towarzyskie (podanie ręki, pocałunek) w pracy, tramwaju, czy szkole korzystanie z tych samych sztućców pływanie w jednym basenie oddawanie krwi Kleszcze, komary oraz inne owady, które Ŝywią się krwią nie są zdolne do przenoszenia wirusa HIV (pobierają krew od jednego człowieka, nie mogą jej natomiast wstrzyknąć innemu)
Mechanizm działania wirusa HIV Wirus HIV stopniowo obezwładnia układ odpornościowy. Po zakaŝeniu atakuje limfocyty T pomocnicze oraz makrofagi, w których ulega namnaŝaniu upośledzając układ odpornościowy Limfocyty Th są niezbędne do pobudzania aktywności limfocytów B i innych limfocytów w razie braku tych komórek w organizmie prawie zupełnie zostają zablokowane mechanizmy odpornościowe. Początkowo nasz układ odpornościowy zwalcza wirusa i choroba przebiega bezobjawowo. Jednak walczący układ immunologiczny z biegiem lat słabnie, gdyŝ musi zwalczać sam siebie. W pewnym momencie następuje załamanie systemu odpornościowego zaczyna brakować komórek odpowiedzialnych za sprawne funkcjonowanie układu odpornościowego i wówczas pojawiają się pierwsze objawy AIDS.
Diagnostyka ZakaŜenie HIV rozpoznać moŝna tylko po wykonaniu testu w kierunku obecności przeciwciał anty HIV. Przy podejrzeniu zakaŝenia HIV stosuje się test ELISA, wykrywające obecność przeciwciał anty HIV (pojawiają się po kilku tygodniach od zakaŝenia). Wynik ujemny (HIV negatywny) oznacza, Ŝe nie wykryto przeciwciał anty HIV. Aby po zakaŝeniu HIV pojawiły się przeciwciała w takiej ilości, Ŝeby były wykrywalne metodą ELISA potrzeba około 3 miesięcy (12 tygodni). Gdy badanie przeprowadzimy zbyt wcześnie wynik moŝe okazać się fałszywie ujemny. Okres od zakaŝenia do momentu pojawienia się przeciwciał anty HIV nosi nazwę okienka serologicznego, w czasie którym nie moŝna wykryć wirusa HIV. Wynik dodatni (HIV pozytywny) testu ELISA nie dowodzi jeszcze zakaŝenia i wymaga potwierdzenia inną metodą, która ostatecznie potwierdza rozpoznanie.
Objawy AIDS Przyczyną AIDS jest zakaŝenie wirusem HIV Organizm chorego na AIDS cechuje słaba odpowiedź immunologiczna lub całkowity jej brak. W wyniku osłabienia układu odpornościowego, człowiek staje się wraŝliwy na tzw. zakaŝenia oportunistyczne (ujawniające się jedynie u osób z obniŝoną odpornością). To właśnie wtórne zakaŝenia prowadzą do osłabienia i wyniszczenia organizmu, a w konsekwencji do przedwczesnej śmierci. W przypadku AIDS, stosunkowo niegroźna grypa moŝe okazać sięśmiertelnym zagroŝeniem. Choroba w początkowych etapach rozwoju jest zazwyczaj bezobjawowa (nawet 8 10 lat), stąd trudno ją odpowiednio wcześnie zdiagnozować i zahamować rozprzestrzenianie się wirusa w organizmie. AIDS to końcowy etap zakaŝenia HIV. Wraz z rozwojem choroby (i namnaŝania się wirusa) pojawiają się nowe objawy, aŝ ostatecznie mamy do czynienia z tzw. pełnoobjawowym AIDS.
Wyniszczenie związane z AIDS
Bardzo często ludzi chorych na AIDS dotykają róŝne formy nowotworów, z których najczęstszym jest tzw. mięsak Kaposiego Objawami AIDS są takŝe: Atypowe zapalenie płuc Gruźlica Kandydoza jamy ustnej Przewlekłe owrzodzenia skóry Encefalopatia HIV Zespół wyniszczenia mięsak Kaposiego z nadkaŝeniem grzybiczym Bezpośrednią przyczynąśmierci w ostatniej fazie przebiegu AIDS nie jest HIV, lecz inne czynniki chorobotwórcze (bakterie np. dwoinka zapalenia płuc)
Mięsak Kaposiego Mięsak Kaposiego jest nowotworem, który związany jest z zakaŝeniem wirusem opryszczki Zmiany chorobowe moŝna obserwować: w jamie ustnej (zdjęcia) na powierzchni skóry wewnątrz narządów (nerki, płuca)
Profilaktyka i Leczenie AIDS Profilaktyką zakaŝenia wirusem HIV jest unikanie niebezpiecznych zachowań, co w praktyce oznacza najczęściej stosowanie prezerwatyw, pozwalając ograniczyć ryzyko zakaŝenia o 80-95%. Nie naleŝy jednak uŝywaćśrodków plemnikobójczych, które mogą podraŝniać błonęśluzową pochwy i ułatwiać zakaŝenie wirusem HIV Nadal jednak nie opracowano skutecznego lekarstwa na AIDS, co wynika z duŝej zmienności wirusa. MoŜemy jednak spowolnić rozwój choroby stosując odpowiednią terapię antyretrowirusową, blokującą kluczowy enzym wirusa odwrotną transkryptazę.
Farmakologia śółtaczka
śółtaczka śółtaczka to objaw chorobowy manifestujący się m.in. zaŝółceniem powłok skórnych, błon śluzowych oraz białkówek oczu, wynikający z podwyŝszonego poziomu bilirubiny we krwi i tkankach organizmu Bilirubina powstająca podczas rozkładu erytrocytów jest w wątrobie sprzęgana z kwasami Ŝółciowymi i wraz z Ŝółcią trafia do jelit, a następnie jest wydalana z organizmu z kałem nadając mu charakterystyczne zabarwienie. Nadmiar bilirubiny lub stan zapalny wątroby sprawia, Ŝe jej poziom we krwi wzrasta śółtaczka jest najczęściej objawem trwającego stanu zapalnego w obrębie wątroby (hepatitis), jednakŝe moŝe występować takŝe w przebiegu innych schorzeń!
WyróŜniamy następujące kliniczne rodzaje Ŝółtaczki: Hemolityczna (przedwątrobową) MiąŜszowa (wątrobową) Mechaniczna (pozawątrobową) Fizjologiczna noworodków Bilirubina wydzielana jest wraz z kwasami Ŝółciowymi (Ŝółcią) do jelit, gdzie przekształca się do urobilinogenu i częściowo wydalana z organizmu (z kałem). Część urobilinogenu wraca jednak ponownie krwi, a w przypadku uszkodzenia wątroby przedostaje się do moczu powodując jego ciemne zabarwienie śółtaczka hemolityczna nie jest związana z uszkodzeniem komórek wątroby (Ŝółtaczka przedwątrobowa), spowodowana jest zazwyczaj nadmiernym rozpadem erytrocytów i zwiększonym wydzielaniem bilirubiny przez hepatocyty. Objawy: ciemny mocz (urobilinogen) oraz kał powiększenie wątroby i śledziony
śółtaczka miąŝszowa (wątrobowa) wynika z uszkodzenia komórek wątroby. Najczęstszą jej przyczyną są zakaŝenia wirusowe, będące przyczyną wirusowego zapalenia wątroby (WZW). Uszkodzenie hepatocytów powoduje upośledzenie wyłapywania, wiązania i wydalania bilirubiny stąd jej poziom we krwi wzrasta. Objawy: odbarwienie kału (w ostrym przebiegu) zaciemnienie moczu (urobilinogen) zasadniczo brak powiększenia wątroby objawy grypopodobne śółtaczka wątrobowa Ŝółtaczka pokarmowa (związaną z zakaŝeniem HAV) Ŝółtaczka wszczepienna (związaną z zakaŝeniem HBV)
śółtaczka mechaniczna (zastoinowa) spowodowana jest zwęŝeniem lub zamknięciem przewodów Ŝółciowych (np. kamica Ŝółciowa, nowotwory, stany zapalne), co uniemoŝliwia prawidłowy odpływ Ŝółci do przewodu pokarmowego i jej zastój w drogach wewnątrzwątrobowych powodujący uszkodzenie wątroby. Wynikiem tego stanu jest gromadzenie się bilirubiny we krwi. Objawy: ciemne zabarwienie moczu odbarwienie kału (przy całkowitej niedroŝności) powiększenie pęcherzyka Ŝółciowego (kolka jelitowa)
Wirusowe zapalenie wątroby typu A Wirusowe zapalenie wątroby typu A (epidemiczne zapalenie wątroby), wynikające z zakaŝenia wirusem HAV, szerzy się drogą pokarmową. Źródłem zakaŝenia moŝe być woda oraz produkty spoŝywcze, dlatego potocznie nazywa się je Ŝółtaczką pokarmową. Chory człowiek wydala wirusy wraz z kałem stając się rezerwuarem wirusów. Hepatitis A virus Okres inkubacji wynosi około 2 miesięcy, po czym dochodzi do ujawnienia się choroby (stan zapalny), która moŝe przebiegać z Ŝółtaczką (80%) lub bez, po czym następuje wyzdrowienie. Nie obserwuje się nosicielstwa wirusa HAV, nie obserwuje się zatem zmian o charakterze przewlekłym Profilaktyka obejmuje szczepienia przeciwko WZW typu A oraz podstawowe zasady higieny
Wirusowe zapalenie wątroby Wirusowe zapalenie wątroby typu B (Ŝółtaczka wszczepienna). typu B Po zakaŝeniu wirusem moŝe dojść do rozwoju ostrego zapalenia wątroby z Ŝółtaczką (lub bez). W takich przypadkach u 90% chorych dochodzi do eliminacji wirusa w ciągu 6 miesięcy i ustąpienia choroby, jednak ok.10% pacjentów nie eliminuje wirusa HBV rozwijając przewlekłe zakaŝenie (nosicielstwo). Okres inkubacji wynosi 2-6 miesięcy. Odległymi skutkami przewlekłego wirusowego zapalenia wątroby typu B moŝe być: marskość wątroby pierwotny rak wątroby Profilaktyka HBV polega na szczepieniach ochronnych!
Drogi zakaŝenia HBV: ZakaŜenie okołoporodowe Zabiegi medyczne (chirurgiczne, kosmetyczne, stomatologiczne) Krew Stosunek płciowy UŜywanie skaŝonych igieł i strzykawek (narkomani) Przerwanie ciągłości naskórka (niesterylny sprzęt) Wirus nie jest z kolei obecny w ślinie, kale, czy łzach! ZakaŜenie wirusem typu B jest bardziej niebezpieczne, a jego przebieg dość skomplikowany, gdyŝ poza typowymi objawami choroby moŝemy wyróŝnić: ZakaŜenie bezobjawowe (z pełnym wyleczeniem i nabyciem odporności) Ostre zapalenie wątroby Przewlekłe zapalenie wątroby (z replikacją wirusa) Nosicielstwo HBs bez objawów zapalenia wątroby
Wirusowe zapalenie wątroby typu C Wirusowe zapalenie wątroby typu C jest wywołane zakaŝeniem wirusem HCV, do którego dochodzi głównie w wyniku kontaktu zakaŝonej krwi z osobą zdrową. ZakaŜenie HCV nie jest zaliczane do chorób przenoszonych drogą płciową. Nie ma dowodów na zakaźność spermy u osób zakaŝonych wirusem HCV naleŝy jednak zachować ostroŝność! Większość (96%) zakaŝonych nie jest świadoma swojego stanu, poniewaŝ zazwyczaj przewlekła infekcja jest skąpoobjawowa i trwa latami. Średni czas trwania zakaŝenia HCV, od momentu wniknięcia wirusa do ustroju do powaŝnych problemów zdrowotnych, jest zazwyczaj dłuŝszy niŝ w przypadku HIV i trwa 5 do 35 lat. Choroba często kończy się: marskością wątroby rakiem wątroby