EFEKTYWNE ZARZĄDZANIE ODPADAMI W PLACÓWKACH OPIEKI ZDROWOTNEJ EFFECTIVE WASTE MANAGEMENT IN HEALTH CARE

Nowiny Lekarskie 2007, 76, 3, 265-269 JAKUB PĘDZIŃSKI, BARTOSZ PĘDZIŃSKI EFEKTYWNE ZARZĄDZANIE ODPADAMI W PLACÓWKACH OPIEKI ZDROWOTNEJ EFFECTIVE WASTE MANAGEMENT IN HEALTH CARE Katedra Towaroznawstwa Artykułów Przemysłowych Wydział Towaroznawstwa Akademia Ekonomiczna w Poznaniu Kierownik: prof. dr hab. Andrzej Korzeniowski Streszczenie Śmiało można stwierdzić, że dotychczasowe postępowanie z odpadami w placówkach opieki zdrowotnej jest nastawione na likwidowanie ich szkodliwych skutków oddziaływania. Nie ma to nic wspólnego z racjonalną gospodarką odpadową i propagowaną obecnie zasadą zrównoważonego rozwoju. Właściwym punktem wyjścia efektywnej gospodarki powinna być prewencja, mająca przede wszystkim na celu zminimalizowanie niepożądanych skutków końcowych. Proces powstawania coraz większej ilości odpadów w opiece zdrowotnej generuje coraz większe koszty dla placówek. Unieszkodliwianie odpadów medycznych ze względu na ich specyficzne właściwości jest regulowane restrykcyjnymi normami, których spełnianie wymaga dużych nakładów finansowych. Znany jest fakt niedoboru środków finansowych na funkcjonowanie opieki zdrowotnej. Mając powyższe na uwadze, w artykule podjęto próbę oceny procesu zarządzania odpadami powstającymi w wyniku działalności placówek opieki zdrowotnej na przykładzie Szpitala Miejskiego w Zambrowie. Omówiono zachodzące w szpitalu zmiany związane z wdrażaniem zintegrowanego systemu zarządzania. Przedstawiono założenia dotyczące wdrażania systemu ze szczególnym omówieniem roli i znaczenia systemu zarządzania środowiskowego według normy ISO 14001, gdyż to właśnie jej wymagania kształtują w znacznym stopniu obecną strategię przedsiębiorstwa w zakresie zarządzania odpadami. Ponadto omówiono procedurę określającą proces gospodarowania odpadami w badanym szpitalu. SŁOWA KLUCZOWE: odpady medyczne, system zarządzania środowiskowego. Summary It will not be wrong to say that modern practices with waste in hospitals mainly deal with eradicating its harmful effect. They have nothing to do with rational waste policy and wide spreading principle of balanced development. The proper way out should lie in prevention, aimed at minimizing unwanted side effects. More medical waste generates higher costs of dealing with it. The law regulations impose restricting norms on its utilization which, if they are complied with, considerably increase the cost. Most clinics feel the shortage of means. Taking the above under consideration, the author of the article tried to evaluate the process of management of waste being the effect of health care institutions activity, with the example of The City Hospital in Zambrow. Transformations happening in the hospital in connection with the introduction of an integrated management system were discussed. Assumptions regarding the introduction of the system were presented with the particular discussion of the role and significance of the environmental management system according to the ISO 14001 norm, as it is its requirements that greatly mould the current company s strategy regarding waste management. In addition, the procedure describing waste management process in the examined hospital was discussed. KEY WORDS: medical waste, environmental management system. Odpady powstające w wyniku działalności placówek opieki zdrowotnej stają się istotnym problemem w aspekcie bezpieczeństwa sanitarnego, ochrony środowiska, a także kosztów unieszkodliwiania. Przez wiele lat, odpady procesów leczenia składały się głównie z zabrudzonych materiałów opatrunkowych lnianych i bawełnianych oraz materiału biologicznego. Jedyną formą ich utylizacji było spalanie. Metoda ta zapewniała bezpieczeństwo sanitarne, dając jednocześnie efekt nierozpoznawalności odpadów w formie. Skład odpadów powodował, że jedynymi efektami ubocznymi spalania był nieprzyjemny zapach i dym, który był szczególnie widoczny, gdy spalanie odbywało się z niedoborem tlenu lub w zbyt niskiej temperaturze. Także pozostałości procesu spalania nie stanowiły poważniejszego zagrożenia dla środowiska. Łatwość spalania odpadów spowodowała, że przez wiele lat problem utylizacji wydawał się być rozwiązany. W ostatnich czasie, wprowadzono i zaczęto powszechnie używać wielu materiałów jednorazowego użytku, co spowodowało istotny wzrost ilości odpadów procesów leczenia. Zmienił się także w sposób istotny skład odpadów. Oprócz materiałów opatrunkowych i tkanki biologicznej, w odpadach pojawiły się tworzywa sztuczne, ostre metalowe przedmioty, niebezpieczne materiały chemiczne i radioaktywne. W tej sytuacji, zastosowanie spalania jako jedynej metody utylizacji wszystkich odpadów powstających w placówkach opieki zdrowotnej musi zostać zakwestionowane. Nie należy obecnie utożsamiać słowa utylizacja ze słowem spalanie, lecz rozumieć jako szereg usystematyzowanych działań mających na celu unieszkodliwienie odpadu. W zakresie tych działań należy wziąć pod uwagę właściwości odpadów, ich ilość i skład morfologiczny, regulacje prawne dotyczące postępowania z

266 Jakub Pędziński i inni odpadami, wpływ procesu unieszkodliwiania na środowisko naturalne i lokalne społeczeństwo, a także bezpieczeństwo pracowników i klientów zakładów opieki zdrowotnej [1]. Proces powstawania coraz większej ilości odpadów w opiece zdrowotnej generuje coraz większe koszty dla placówek. Znanym jest fakt powszechnego niedoboru środków finansowych na funkcjonowanie ochrony zdrowia w większości krajów świata i Europy. Unieszkodliwianie odpadów medycznych ze względu na ich specyficzne właściwości jest regulowane restrykcyjnymi normami, których spełnianie wymaga dużych nakładów finansowych. Tymczasem, śmiało można stwierdzić, że dotychczasowe postępowanie z odpadami w szpitalach jest nastawione na likwidowanie ich możliwych skutków oddziaływania, czyli tzw. technologie end-of-pipe (końca rury). Nie ma to nic wspólnego z racjonalną gospodarką odpadową i propagowaną obecnie zasadą zrównoważonego rozwoju. W takiej sytuacji powinno się promować i rozwijać efektywne systemy gospodarowania odpadami. Właściwym punktem wyjścia efektywnej gospodarki powinna być prewencja, mająca przede wszystkim na celu zminimalizowanie niepożądanych skutków końcowych, gdyż to właśnie one przyczyniają się do pogorszenia stanu środowiska, stanowią zagrożenie dla zdrowia i życia człowieka, a tym samym są największym marnotrawcą zasobów. Właśnie na taką nowoczesną gospodarkę odpadową powinny się nastawić polskie placówki opieki zdrowotnej [2]. Mając powyższe na uwadze, w artykule podjęto próbę oceny procesu zarządzania odpadami powstającymi w wyniku działalności placówek opieki zdrowotnej na przykładzie Szpitala Miejskiego w Zambrowie. ZMIANY SYSTEMOWE W ZARZĄDZANIU SZPITALEM Szpital Miejski w Zambrowie Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej posiada 5 oddziałów: intensywnej terapii, chirurgiczny, pediatryczny, ginekologiczno położniczy, chorób wewnętrznych; 3 pracownie: diagnostyki laboratoryjnej, diagnostyki obrazowej, rehabilitacji i fizykoterapii; a także Dział specjalistyczny opieki ambulatoryjnej w którego strukturach znajduje się 7 specjalistycznych poradni. Szpital posiada około 120 łóżek oraz 200 pracowników. W czasie badań prowadzonych w Szpitalu Miejskim w Zambrowie placówka była przygotowywana do wdrożenia zintegrowanego systemu zarządzania. Proces ten miał zakończyć się wdrożeniem systemu zarządzania jakością w oparciu o normę PN-EN ISO 9001:2001, systemu zarządzania środowiskowego w oparciu o normę PN-EN ISO 14001:1998 oraz systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy w oparciu o normę PN-N 18001:2004, a także systemu zarządzania bezpieczeństwem żywności według wymogów normy DS 3027E:2002. Audit certyfikujący planowany był na 16 17 lipca 2005 roku. Szczególny wpływ na zarządzanie odpadami w badanym szpitalu ma norma ISO 14001, gdyż podstawowym jej zadaniem jest wspomaganie działań związanych z ochroną środowiska i zapobieganiem zanieczyszczeniom w sposób wyważony z potrzebami społeczno-ekonomiczny. Norma ta nie zawiera wymagań bezwzględnych, które dotyczą efektów działalności środowiskowej. Wymaga jedynie podjęcia zobowiązania wyrażonego w polityce środowiskowej, że organizacja będzie działała zgodnie z odpowiednim ustawodawstwem, a także, że zobowiązuje się do ciągłej poprawy wobec środowiska. Przedsiębiorstwo wdrażające system zarządzania środowiskowego zmierza do zapobiegania szkodliwym oddziaływaniom na środowisko poprzez przewidywanie ryzyka szkodliwości środowiskowej. Celem normy jest dążenie do ciągłej poprawy skuteczności działań na rzecz środowiska. Należy zaznaczyć, iż wdrożenie normy jest decyzją dobrowolną. Dopiero z chwilą podjęcia decyzji przez najwyższe kierownictwo o wdrażaniu systemu zarządzania środowiskowego jej wymagania stają się obowiązujące [3]. Norma ISO 14001 oparta jest na cyklu P-D-C-A (Plan, Do, Check, Act) znanym z podejścia TQM, na który składają się cztery fazy: planowanie, wykonanie, sprawdzanie, działanie. Na etapie planowania należy zidentyfikować i ocenić elementy działań organizacji mające wpływ na środowisko oraz sformułować odpowiednie cele i zadania niezbędne do realizacji tych celów. Etap wykonywania obejmuje wdrożenie zaplanowanych elementów. W fazie sprawdzania należy obserwować efekty zmian lub prób, analizować dane oraz określić problemy. Ostatnia faza, faza działania, polega na zbadaniu wyników, przeprojektowaniu systemu z uwzględnieniem już posiadanej wiedzy, przekazaniu informacji oraz ponownym szkoleniu. [3] WDRAŻANIE SYSTEMU ZARZĄDZANIA ODPADAMI Identyfikacja i ocena aspektów środowiskowych Szpital Miejski w Zambrowie prowadzi gospodarkę odpadami na podstawie pozwolenia na wytwarzanie odpadów wydanego przez Starostwo w Zambrowie. Wszelkie odpady powstające w związku z prowadzoną przez szpital działalnością są identyfikowane wewnątrz organizacji zgodnie z procedurą Identyfikacja aspektów środowiskowych przy pomocy Arkuszy identyfikacji aspektów środowiskowych. Norma ISO 14001 definiuje aspekt środowiskowy jako element działań organizacji, jej wyrobów lub usług, który może wzajemnie oddziaływać ze środowiskiem [4]. Organizacja podejmująca działania ukierunkowane na budowę systemu zarządzania środowiskowego musi opracować oraz wdrożyć procedury ustalające sposób identyfikacji i oceny aspektów środowiskowych, na które przedsiębiorstwo może mieć wpływ [3]. W badanej placówce zakresem procedury objęto wszystkie działania realizowane wewnątrz szpitala, a także usługi świadczone na potrzeby szpitala przez

Efektywne zarządzanie odpadami w placówkach opieki zdrowotnej 267 podwykonawców. Jednym z zidentyfikowanych w szpitalu aspektów środowiskowych są odpady. Poniższa tabela zawiera przykładowe zestawienie wybranych aspektów środowiskowych pod kątem świadczonych usług. Procedura gospodarowania odpadami i mediami W Szpitalu Miejskim gospodarowanie odpadami kompleksowo reguluje procedura Gospodarka odpadami i mediami. Zastąpiła ona szereg wcześniej obowiązujących instrukcji. Celem procedury jest określenie sposobu monitorowania ilości i rodzaju wytwarzanych przez szpital odpadów oraz zużywanych mediów, sposobu ich identyfikowania i postępowania z nimi wraz z określeniem odpowiedzialności. Obejmuje swoim zakresem wszystkie komórki organizacyjne szpitala, a także wszelkie odpady powstające w realizowanych procesach. Systemowe podejście do gospodarki odpadami medycznymi wymaga stworzenia udokumentowanej struktury organizacyjnej z jasnym schematem stanowisk i zakresów odpowiedzialności. Najbardziej powszechnym sposobem spełnienia tego wymagania jest schemat organizacyjny, w którym opisany jest personel kluczowy, jego odpowiedzialność, uprawnienia i wzajemne powiązania. W działania związane z zarządzaniem środowiskowym powinni być zaangażowani wszyscy pracownicy, natomiast niektórzy powinni mieć przypisane konkretne odpowiedzialności wynikające z pełnionych przez nich funkcji [3]. W tabeli 2. przedstawiono odpowiedzialności i uprawnienia personelu Szpitala Miejskiego w zakresie gospodarowania odpadami. Jednym z najważniejszych punktów procedury jest postępowanie, wskazane są w nim poszczególne etapy postępowania w odniesieniu do tytułu dokumentu. W omawianej procedurze wyróżniono cztery podpunkty: 1. Planowanie działań W Szpitalu Miejskim Kierownik Sekcji Gospodarczo Technicznej opracowuje plany działań, w których zawarte są działania w zakresie składowania, transportu i unieszkodliwiania danego rodzaju odpadu, a w przypadku odpadów niebezpiecznych również działania zmierzające do ich ograniczenia. Plany są opracowywane na okres jednego roku przy uwzględnieniu wyników z auditów, zgłoszonych niezgodności, bądź ewentualnych zmian polityki środowiskowej, celów i zadań środowiskowych. Kierownik Sekcji Gospodarczo-Technicznej aktualizuje w razie potrzeby plany działań po okresowych weryfikacjach wykazu aspektów środowiskowych, bądź też zmianie wymagań prawnych. Plany przekazywane są Dyrektorowi Szpitala do zatwierdzenia, a następnie do stosowania osobom odpowiedzialnym w poszczególnych komórkach organizacyjnych za właściwe postępowanie z odpadami i mediami. Środki na realizację planów zabezpiecza Dyrektor. 2. Segregacja i eliminacja odpadów W celu opisania działań zmierzających do segregacji i eliminacji zidentyfikowane w szpitalu odpady pogrupowano w trzy kategorie: odpady inne niż niebezpieczne, w tym medyczne; odpady niebezpieczne pochodzenia niemedycznego; odpady niebezpieczne medyczne. Wprowadzony podział pozwolił usystematyzować sposób obchodzenia się z daną grupą odpadów. Następnie opisano poszczególne etapy postępowania z zaznaczeniem zakresu odpowiedzialności pracowników szpitala. 3. Ewidencja ilości wytwarzanych odpadów Szpital Miejski prowadzi ilościowo-jakościową ewidencję wytwarzanych odpadów. Prowadzona jest ona w oparciu o karty ewidencji odpadów oraz karty przekazania odpadów. Wzory kart są zgodne ze wzorami zawartymi w Rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie wzorów dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów. 4. Statystyka i analiza Monitorowanie ilości wytwarzanych odpadów odbywa się poprzez okresową analizę danych dotyczących porównywalnych okresów roku bieżącego i poprzedniego. Analiza powinna uwzględniać zależności między ilościami odpadów, a ilością i rodzajem realizowanych zadań. W przypadku znaczących rozbieżności pomiędzy wskaźnikami przeprowadzone zostaje badanie w celu wyjaśnienia przyczyn rozbieżności. Wyniki badań przedstawiane są na przeglądzie systemu zarządzania. Kierownik Sekcji Gospodarczo- Technicznej zgodnie z przepisami sporządza zbiorcze, roczne, statystyczne zestawienia danych o rodzajach i ilościach odpadów i przekazuje je w stosownym terminie Marszałkowi Województwa. Pozwala to na podjęcie dalszych działań korygujących i naprawczych oraz doskonalenie całego procesu zarządzania odpadami. EFEKTYWNOŚĆ WDRAŻANIA ZINTEGROWANEGO SYSTEMU ZARZĄDZANIA W PROCESIE GOSPODAROWANIA ODPADAMI Zgodnie z wymaganiami wdrażanego w Szpitalu Miejskim w Zambrowie zintegrowanego systemu zarządzania szpital zobowiązał się w swojej polityce do ograniczania negatywnego wpływu na środowisko w związku z prowadzoną działalnością poprzez: eliminację (redukcję) ryzyka zaistnienia awarii, podczas których istnieje prawdopodobieństwo wystąpienia negatywnego oddziaływania na środowisko stosowanie takich technologii, które eliminują narażenie człowieka na czynniki szkodliwe segregację odpadów podlegających recyklingowi. Spełnienie powyższych zobowiązań wiąże się ze zmianami w prowadzonej przez szpital gospodarce odpadami medycznymi. Podstawową zmianą jest systemowe podejście do zarządzania odpadami zgodnie z wymaganiami, wdrażanego w trakcie przeprowadzanych badań, zintegrowanego systemu zarządzania. W normie ISO 9000:2000 efektywność została zdefiniowana jako zasięg, do jakiego planowane działania są realizowane, a planowane wyniki osiągnięte [3]. Inna definicja efektywności to relacja między osiągniętymi

268 Jakub Pędziński i inni Tab. 1. Wykaz wybranych aspektów środowiskowych pod kątem świadczonych usług Table 1. The list of assorted environmental aspects in regard to provided services Proces/operacja/działalność/usługa Czynności administracyjno-biurowe Przechowywanie leków, materiałów opatrunkowych, sprzętu jednorazowego użytku Diagnostyka rentgenowska z obróbką chemiczną zdjęć Wykonywanie zabiegów operacyjnych Laboratoryjna diagnostyka analityczna, mikrobiologiczna, cytologiczna i serologiczna wraz z pobieraniem materiału biologicznego wynikami a wykorzystanymi zasobami. Efektywność definiowana jest również jako skuteczność, sprawność. Ten ostatni termin oznacza natomiast zdolność do wykonywania określonych czynności. Pojęcie efektywności jest związane ze strategią organizacji oraz celami z niej wynikającymi. Efektywność w przypadku procesu gospodarowania odpadami w Szpitalu Miejskim w Zambrowie można zdefiniować jako zdolność do realizacji strategii firmy i osiągania założonych w polityce przedsiębiorstwa celów. Analizując efektywność wdrażanego zintegrowanego systemu zarządzania w Szpitalu Miejskim w Zambrowie zauważono, iż został udoskonalony proces gospodarowania odpadami. Udało się to osiągnąć poprzez zastąpienie szeregu niespójnych instrukcji dotyczących postępowania z odpadami jedną procedurą Gospodarka odpadami i mediami. Omawiana w artykule procedura jest dokumentem opisującym cele, zawiera opis realizacji działań dotyczących postępowania z odpadami. Obejmuje swoim zakresem wszystkie komórki organizacyjne szpitala, a także wszelkie odpady powstające w realizowanych procesach. Określa strukturę organizacyjną z jasnym schematem stanowisk i zakresów odpowiedzialności. Dokument ten kompleksowo reguluje szereg działań, takich jak: planowanie, segregację i eliminację odpadów, ewidencję, statystykę i analizę ilości wytwarzanych odpadów. Zarządzanie odpadami w oparciu o procedurę ułatwia działania czyniąc je bardziej skutecznymi. Oceniając efektywność wdrażania zintegrowanego systemu zarządzania w procesie gospodarowania odpadami zwrócono uwagę na spodziewane i osiągnięte korzyści badanego procesu. Można je podzielić na korzyści wewnętrzne, które bezpośrednio dotyczą szpitala i korzyści zewnętrzne, mające wpływ nie tylko na organizację, ale także na jej otoczenie. Do korzyści wewnętrznych można zaliczyć: 1. Redukcję kosztów poprzez: poprawę efektywności bieżącego procesu gospodarowania odpadami oraz jego ciągłe doskonalenie Aspekt powstawanie odpadów odpady komunalne, toner z drukarek, baterie odpady komunalne, przeterminowane lub wycofane z obrotu leki, przeterminowany lub uszkodzony sprzęt jednorazowy (tworzywa sztuczne, guma, lateks) odpady komunalne, medyczne odpady niebezpieczne, zużyte błony fotograficzne, zużyte odczynniki fotograficzne, opakowania po środkach dezynfekcyjnych (np. w sprayu) odpady komunalne, odpady medyczne niebezpieczne tkanki organiczne odpady odczynników chemicznych z materiałem biologicznym, spirytus skażony hibitanem, odpady komunalne, odpady medyczne niebezpieczne, odpady niebezpieczne pochodzenia niemedycznego odpady opakowań po niektórych odczynnikach, tonery z drukarek, zjonizowane powietrze Źródło: Opracowanie własne na podstawie Arkusza identyfikacji aspektów środowiskowych nr 2 w Szpitalu Miejskim w Zambrowie projektowanie wyrobów i usług w sposób pozwalający ograniczyć zużycie narzędzi a zatem i ilość odpadów, bez pogorszenia jakości świadczeń zdrowotnych odpowiednie zagospodarowanie odpadów odzysk, recykling np. poprzez wykorzystywanie pustych kanistrów po środkach dezynfekcyjnych oraz odczynnikach chemicznych w zastępstwie specjalnych pojemników na odpady typu sharps, a także odsprzedawanie niektórych odpadów wyspecjalizowanym firmom zajmującym się ich przetwarzaniem, do odpadów takich należą zużyte lub przeterminowane błony fotograficzne oraz zużyte odczynniki fotograficzne optymalizację doboru surowców, materiałów, produktów, np. poprzez zastąpienie jednorazowych baterii akumulatorkami, a także zastąpienie rtęciowych termometrów termometrami elektronicznymi zwiększenie efektywności wykorzystywanej infrastruktury odpowiednie przygotowanie procesów magazynowania, pakowania i transportu odpadów (wprowadzenie systemu zarządzania środowiskowego owocuje lepszym wykorzystaniem środków transportu oraz wprowadzeniem rozwiązań minimalizujących liczbę opakowań) zmniejszenie opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska. 2. Wzrost konkurencyjności zakładu opieki zdrowotnej na rynku usług medycznych poprzez: uporządkowanie i ujednolicenie działań na rzecz ochrony środowiska, które zostaną zademonstrowane opinii publicznej, czyli między innymi potencjalnym klientom organizacji, a także dostawcom i pracownikom certyfikat zgodności funkcjonowania zintegrowanego systemu zarządzania może stać się ważnym argumentem w występowaniu o zamówienia publiczne. 3. Zwiększenie świadomości proekologicznej pracowników, co przyczynia się do wyrobienia wśród załogi nawyku dbałości o porządek i estetykę na swoim

Efektywne zarządzanie odpadami w placówkach opieki zdrowotnej 269 stanowisku pracy oraz w swoim otoczeniu, a także zwiększenie bezpieczeństwa związanego z obchodzeniem się z odpadami medycznymi. 4. Wzrost samokontroli i odpowiedzialności pracowników. 5. Zapewnienie zgodności z obowiązującym ustawodawstwem, co pozwala organizacji uniknąć potencjalnych kar pieniężnych oraz niekorzystnego wizerunku związanego z łamaniem przepisów ochrony środowiska. 6. Znajomość wymogów prawnych oraz rozwijanie odpowiedniej kultury i świadomości proekologicznej wśród kierownictwa i załogi pozwala również przewidywać i bardzo często wpływać na przyszłe uregulowania prawne w zakresie ochrony środowiska, a to z kolei daje szansę przedsiębiorstwu na harmonizowanie i dostosowanie swoich planów rozwojowych do tych uregulowań. 7. Łatwiejsze wykrywanie i usuwanie wszelkich niezgodności, a zatem zmniejszenie prawdopodobieństwa zaistnienia sytuacji, która mogłaby mieć ujemny wpływ na środowisko naturalne. 8. Posiadanie certyfikatu poświadczającego, że w szpitalu wdrożone jest systemowe podejście do problemu minimalizacji możliwych zagrożeń powoduje, że banki, towarzystwa ubezpieczeniowe i potencjalni inwestorzy współpracują z tymi przedsiębiorstwami bez obawy wystąpienia potencjonalnego ryzyka. Daje to moż-liwość korzystania z dogodnych kredytów bankowych lub możliwość obniżenia stawek ubezpieczenia. 9. Wdrożenie zasad zarządzania środowiskowego może prowadzić do zmniejszenia częstotliwości kontroli środowiskowych prowadzonych przez administrację publiczną oraz złagodzenia innych form nadzoru. 10. Kryterium wiarygodności środowiskowej jest stosowane we wszelkiego rodzaju projektach finansowych ze środków takich instytucji, jak Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej lub Bank Światowy. 11. Posiadanie certyfikatu na zgodność z zintegrowanym systemem zarządzania jest jednym z kryteriów oceny składanych ofert w warunkach konkursu na świadczenia zdrowotne przeprowadzanego przez Narodowy Fundusz Zdrowia [3, 5, 6, 7]. Do korzyści zewnętrznych można zaliczyć: 1. Wartość posiadanego certyfikatu daje gwarancję, iż partner (w biznesie) spełnia międzynarodowe, uznane kryteria dotyczące zarządzania organizacją, co zwiększa poczucie bezpieczeństwa i często pozwala uniknąć drobiazgowej weryfikacji. 2. Poprawę szeroko rozumianej ochrony środowiska naturalnego, w tym gospodarowania odpadami. 3. Poprawę ekologicznej wiarygodności szpitala w oczach klientów oraz administracji samorządowej, a także polepszenie stosunków z lokalną społecznością [3, 8]. Sukces wprowadzania systemu uzależniony jest od zaangażowania wszystkich pracowników. Należy podkreślić, że zarządzanie środowiskowe obejmuje całość problemów wpływających na strategię i konkurencyjność. Natomiast potwierdzenie certyfikatem wdrożonego systemu może być wykorzystane przez zakład opieki zdrowotnej do zapewnienia zainteresowanych stron, że system zarządzania środowiskowego jest odpowiednio wdrożony [3]. Piśmiennictwo 1. Ponikło W.: Utylizacja odpadów leczenia. W: Zdrowie publiczne, t. II, Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne Vesalius, Kraków 2001, 409. 2. Derlatka S., Lutek S.: Nowoczesna gospodarka odpadowa w szpitalach. W: Menedż. Zdr., 2003, 3, 2003, 70-72. 3. Matuszak-Flejszman A.: Jak skutecznie wdrożyć system zarządzania środowiskowego według normy ISO 14001. Wydawnictwo Polskie Zrzeszenie Inżynierów i Techników Sa-nitarnych, Poznań 2001, 93-104, 120-122, 137, 148, 242-247. 4. PN-EN ISO 14001:1998 Systemy zarządzania środowiskowego. Specyfikacja i wytyczne stosowania. pkt 3.3. 5. Motyl K.: Zarządzanie jakością. Ogólnopolski Prz. Med., 2005, 5, 67-68. 6. Lisowska B.: Certyfikat zarządzania jakością w szpitalu. Puls Med., 2002, 21, 48. 7. Łańcucki J., Mruk H., Januszek H. i wsp.: Podstawy kompleksowego zarządzania jakością TQM, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2001, 156-159. 8. Lisiecka K.: Czas na jakość. Menedżer Zdr., 2004, 2. Adres korespondencyjny: Jakub Pędziński, ul. Wiśniowa 4, 62-020 Swarzędz jakub@pedzinski.pl