Wsparcie uczniów i pracowników z dysleksją [7]

Wsparcie uczniów i pracowników z dysleksją [7] Magdalena Ziemnicka Magdalena Ziemnicka 2013 1

SPIS TREŚCI Cele i zadania modułu 3 Na czym polega wspieranie osób z dysleksją 4 Krótki poradnik wsparcia 4 Wsparcie dla jednostek, czy wsparcie dla wszystkich 10 Kogo dotyczy wsparcie 10 Cele szkolenia Celem tego modułu jest podniesienie wiedzy nauczycieli i menedżerów o potrzebach osób z dysleksją. Celem jest także wyposażenie nauczycieli i menedżerów w praktyczną wiedzę jak wspierać uczniów i pracowników. Czy wspieranie osób z dysleksją jest sprawiedliwe w stosunku do osób bez dysleksji 11 Czy wsparcie jest korzystne tylko dla osób z dysleksją 13 Indywidualizacja wsparcia 14 Trudności i proponowane rozwiązania 15 Indywidualne Plany Wsparcia (szablony) 24 Deklaracja korzystania z materiałów 28 Priorytety 29 Kalendarz 30 Bibliografia i literatura polecana 31 Prawa autorskie Materiały projektu DysVET są dostępne na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa- Użycie niekomercyjne 3.0 Unported http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/deed.pl 2

Cele i zadania modułu W tym module skupiono się na metodach wsparcia ucznia i pracownika z dysleksją. Po zapoznaniu się z nim, czytelnik : 1. Będzie rozumiał, dlaczego proces wsparcia jest potrzebny i w jaki sposób zależy od indywidualnych potrzeb. 2. Zapozna się ze studiami przypadków wsparcia osób z dysleksją w szkole i w miejscu pracy. 1. Otrzyma informacje o możliwych formach wsparcia w czytaniu, pisaniu, notowaniu i organizowaniu pracowników lub uczniów z dysleksją. 2. Otrzyma szablony do zindywidualizowanego planu wsparcia dla pracowników lub uczniów w czytaniu, pisaniu, notowaniu i organizowaniu. Szablony oznaczono w tekście następującym znakiem: 3

Na czym polega wspieranie osób z dysleksją Wsparcie dla osób z dysleksją może być rozumiane jako każda oferowana pomoc (lub technologia), która podtrzymuje lub wzmacnia ich zdolności komunikacji, uczenia się oraz niezależnego, satysfakcjonującego i twórczego życia. Krótki poradnik o wsparciu 1. Wspieranie osób z dysleksją to obowiązek. Osoby te nie powinny się czuć zobowiązane do wdzięczności za otrzymane wsparcie. 2. Wsparcie oznacza umożliwianie realizowania obowiązków, a nie zwolnienie z nich. Od osób z dysleksją powinniśmy oczekiwać takich samych rezultatów, jak od osób bez dysleksji. 3. Zapewniane wsparcie powinno być omówione z osobą, której dotyczy. Warto także zasięgnąć porady specjalisty. 4. Wsparcie musi być indywidualne i dopasowane do konkretnej osoby. Każda osoba z dysleksją ma inne potrzeby. 5. Należy dawać wędkę, nie rybę. Wsparcie osób z dysleksją polega na uczeniu ich, jak mogą pomóc sobie same. W przypadku dzieci ważne jest uczenie samodzielnej korekty własnego tekstu. W przypadku dorosłych istotne jest wypracowanie najskuteczniejszych sposobow pracy. Wsparcie dla jednostek, czy wsparcie dla wszystkich? Są dwa sposoby wspierania osób z dysleksją: indywidualne i instytucjonalne. Część szkół i miejsc pracy odgórnie stosuje rozwiązania dla uczniów i pracowników z dysleksją. Przykładowo w bibliotece każdy komputer ma zainstalowane oprogramowanie zamieniające mowę na tekst, a książki mogą być wypożyczane na dłuższy czas, niż gdy korzystają z nich osoby bez dysleksji. Wsparcie instytucjonalne jest przydatne, niemniej jednak indywidualne także jest bardzo istotne. Linki http://dvet.eu/plm07_1 http://dvet.eu/plm07_2 4

Wsparcie emocjonalne rozumienie dyskrecja wsparcie emocjonalne pomoc wymagania Jest wiele przykładów dorosłych osób z dysleksją, które mówią, że najgorszą częścią ich życia były czasy szkolne, kiedy nikt ich nie wspierał i nie rozumiał ich trudności. pewność siebie Trzy poniższe przykłady dotyczą sławnych osób z dysleksją: Brak wsparcia, niepowodzenia edukacyjne, niska samoocena mogą być przyczyną zaburzeń zachowania i dalszych problemów w szkole. Skutkiem może być niekompletna edukacja i później niska jakość życia. Na wsparcie emocjonalne mogą składać się w następujące elementy: Rozumienie przyczyn błędów i niepowodzeń, kreowanie środowiska, w którym popełnianie błędów jest częścią procesu uczenia się. Dyskrecja. Wskazywanie błędów na osobności, nigdy na forum klasy, brak przymusu czytania publicznego. Wymagania. Po udzieleniu odpowiedniego wsparcia ważne jest oczekiwanie wykonania konkretnej pracy. Pomoc i wskazanie gdzie znaleźć pomoc. Oznacza to gotowość do wsparcia, jest rezultatem rozumienia trudności i wiedzy o możliwościach pomocy. Podnoszenie pewności siebie poprzez stwarzane okazji doświadczania sukcesów i dawanie pozytywnej informacji zwrotnej. Linki http://dvet.eu/plm07_3 http://dvet.eu/plm07_4 S. Spielberg zmagał się z matematyką i ostatecznie nie ukończył szkoły. Nauczyciel wpisał sześcioletniemu T. Edisonowi następującą uwagę: On jest zbyt głupi, by się uczyć. W. Churchill w szkole bywał karany za brak wysiłku. 5

Wsparcie edukacyjne równe wymagania wsparcie edukacyjne egzaminy racjonalne dostosowania wykłady Nie powinno się stawiać osobom z dysleksją zbyt dużych wymagań, jak również rezygnować z nich. Żadne z tych podejść nie jest słuszne i może uczynić więcej szkody niż pożytku. Przykład: umiejętności uczenia się Każdy uczeń jest inny i potrzebuje indywidulnych rozwiązań. W przypadku uczniów z dysleksją jest to jeszcze ważniejsze. Do efektywnego wspierania osób z dysleksją niezbędna jest świadomość ich potrzeb oraz praktyczna wiedza, jak pomóc. Istotne jest stworzenie indywidualnego planu wsparcia, który uwzględnia jego adekwatny rodzaj. Wsparcie edukacyjne oznacza: Zapewnienie racjonalnych adaptacji podczas zajęć i egzaminów (zobacz przykłady z Uniwersytetu w Sussex link poniżej). Równe wymagania. Bardzo istotne jest oczekiwanie od uczniów z dysleksją i bez dysleksji tego samego poziomu wiedzy. Na rynku pracy posiadane solidnej edukacji jest kwestią kluczową. Brak wymagań jest niesprawiedliwy dla osób z dysleksją i może uczynić więcej szkody niż pożytku. Nauczanie umiejętności uczenia się jak skutecznie czytać, pisać i robić notatki. (zobacz przykłady z Uniwersytetu w Bangor link poniżej). Linki: http://dvet.eu/plm07_5 http://dvet.eu/plm07_6 Podejście zbyt wymagające: Ten student powinien pisać egzamin ręcznie, jak wszyscy. Pisanie odręczne jest jedną z najprostszych szkolnych umiejętności. Komputer nie jest potrzebny. Podejście niewymagające: Ten student ma dysleksję i problem w przelewaniu myśli na papier. Zatem lepiej będzie, jeśli w miejsce pisemnego egzaminu po prostu go przepytam." 6

Wsparcie zawodowe szkolenia fizyczne atmosfera technologie wsparcie zawodowe środowisko niezależność Dysleksja nie mija wraz z ukończeniem szkoły. Wprawdzie część problemów znacząco się zmniejsza na skutek stosowanych strategii kompensujących, ale wsparcie w miejscu pracy jest wciąż potrzebne. Pomocne będzie opracowanie Indywidualnego planu wsparcia, uwzględniającego jego rodzaj (szablon w załącznikach). Wsparcie zawodowe oznacza: Dbanie o to, by środowisko było przyjazne osobom z dysleksją; ważne jest fizyczne otoczenie (np. ciche miejsce do pracy) i atmosfera (gdzie błędy traktuje się jako rzecz naturalną, która zdarza się w pracy). Wyposażenie pracowników w umiejętności i sprzęt, które pozwolą im na niezależność, która jest warunkiem efektywności i satysfakcji z pracy. Pozwolenie pracownikom na używanie technologii (sprzętu i oprogramowania) pomagającego im w pracy. Organizowanie szkoleń i zatrudnianie ekspertów uczących jak być lepiej zorganizowanym i zachować równowagę między pracą i życiem rodzinnym. 7

Wsparcie technologiczne proste rozwiązania trening wsparcie technologiczne narzędzia dla menedżera i nauczyciela narzędzia dla ucznia i pracownika Na rynku jest dostępnych bardzo dużo technologii wspierających osoby z dysleksją w poszczególnych obszarach: czytaniu, pisaniu i organizowaniu. Ważne jest, by dana osoba wiedziała, jaki ma wybór. wybór Istotne jest wspieranie na następujących poziomach: Znajomość prostych rozwiązań czyni pracę przy komputerze łatwiejszą (np. Crtl+ powiększa tekst). Korzystne jest, jeśli nauczyciel i pracodawca znają takie rozwiązania i dzielą się nimi. Pozwolenie na używanie technologii wspierających podczas pracy, nauki i egzaminów (np. opcji sprawdzania pisowni); czyli narzędzi dla ucznia i pracownika. Korzystanie z technologii podczas nauczania (tablica multimedialna, prezentacje zawierające obrazy, filmy) i w zarządzaniu (lista mailingowa, wspólny terminarz online, Dropbox do przekazywania plików); czyli używanie narzędzi dla menedżera i nauczyciela. Doradzanie różnych wyborów (technologie różnią się na wielu poziomach (np. ustawieniami, interfejsem, ceną) i dobrze jest pozwolić osobie z dysleksją dokonać wyboru. Zapewnienie treningu prowadzonego przez eksperta, który zademonstruje jak używać wspierających programów lub sprzętu dostosowanego do indywidualnych potrzeb. Badania wskazują, że bez tego technologie rzadko są używane efektywnie. Szerzej o wsparciu technicznym napisano w Module 4. Więcej: http://dvet.eu/plm07_7 8

Wsparcie organizacyjne priorytety różne sposoby przekazywania informacji przejrzystość informacji wsparcie organizacyjne używanie technologii wymagania i oczekiwania Niezależnie od trudności w czytaniu i pisaniu znanych jako trudności szkolne osoby z dysleksją często mają problemy z organizacją pracy i czasu. Sposoby wspierania osób z dysleksją w organizowaniu: Pomoc w zidentyfikowaniu zadań priorytetowych. Praca i nauka mogą być lepiej zorganizowane, kiedy nauczyciel i menedżer mówią, co może się przeciągnąć w czasie, a co jest ważne i pilne (zobacz szablony). Używanie różnych sposobów przekazywania informacji (tablica ogłoszeniowa, komunikaty, smsy, e-maile, mapy myśli). Informacje o wymaganiach i oczekiwaniach. W miejscu pracy osoba powinna wiedzieć, komu składać raporty. Także zakres obowiązków powinien być jasno określony i wydrukowany dla pracownika. Zachęcanie do używania technologii wspierających umiejętności organizacyjne (np. smartfonów, terminarzy online). 9

Kogo dotyczy wsparcie Ten moduł koncentruje się na wspieraniu osób z dysleksją. Powinniśmy także mieć na uwadze fakt, że wprowadzając rozwiązania dla osób z dysleksją, czynimy nasze szkoły i miejsca pracy przyjemniejszymi do nauki i pracy dla każdego. Wszyscy mamy mniejsze lub większe trudności z czytaniem, pisaniem i robieniem notatek. Te zadania nie są łatwe i wymagają dużo koncentracji, świetnej pamięci krótkotrwałej i zdolności szybkiego wizualnego różnicowania. Wprowadzając rozwiązania dla osób z dysleksją, czynimy nasze szkoły i miejsca pracy przyjemniejszymi do nauki i pracy dla każdego. Kiedy osoba prowadząca wykład lub warsztaty przygotuje dobre, zrozumiałe prezentacje, a następnie wyśle je do wszystkich uczestników, zostanie to docenione zarówno przez osoby mające głębokie trudności dyslektyczne, lekkie trudności dyslektyczne, jak i osoby bez dysleksji. Różnica polega na tym, że osoby z dysleksją nie dadzą rady efektywnie pracować i zdawać egzaminów bez odpowiednich adaptacji. Dla osób bez dysleksji te same adaptacje stanowią po prostu udogodnienie. OSOBY BEZ DYSLEKSJI OSOBY Z DYSLEKSJĄ Gdyby biegłość czytania przedstawić w odcieniach szarości, osoby z dysleksją znalazłyby się w jaśniejszej części. Gdzie mogłaby być Twoja pozycja? 10

Czy wspieranie osób z dysleksją jest sprawiedliwe w stosunku do osób bez dysleksji? To zaskakująco częste pytanie i wątpliwość. Wspieranie osób z dysleksją oznacza wyposażanie ich w możliwość współzawodniczenia z rówieśnikami, ale nie oznacza to, że osoby z dysleksją są uprzywilejowane. Powinni otrzymywać pomoc w uzyskaniu równych szans. Może to być oferta wsparcia ze strony nauczyciela lub menedżera lub wsparcie technologiczne. Czasami wsparcie oznacza więcej pracy dla osoby z dysleksją. Poniżej znajdują się przykłady: Paweł jest asystentem menedżera w firmie produkującej szkło. Jako pracownik odnosi sukcesy, chociaż ma trudności w jednoczesnym słuchaniu i notowaniu. Będąc asystentem jest odpowiedzialny (oprócz wielu innych rzeczy) za przygotowywanie protokołów ze wszystkich spotkań. Poprosił swojego szefa o zgodę na ich nagrywanie. Dostał ją, choć był to wyjątkowy przypadek, ponieważ w firmie nie wolno używać dyktafonu ani kamery podczas spotkań. Jest to związane z tajnością procesu produkcji. Nie ma nic bardziej niesprawiedliwego, niż jednakowe traktowanie niejednakowych ludzi. (Thomas Jefferson) Osoby z dysleksją muszą pracować ciężej niż osoby bez dysleksji, nawet jeśli otrzymują wsparcie. Wsparcie czyni zadania wykonalnymi. Pytanie: Czy Paweł ma łatwiejszą pracę, niż inni asystenci? Czy słusznie zrobił, ubiegając się o pracę asystenta, mając problemy z biegłym notowaniem? Odpowiedź: Paweł mając nagranie spotkania musi je przesłuchać, przewijać i mozolnie pisać raport. Oznacza to, że musi na to samo zadanie poświęcać więcej czasu niż osoba bez dysleksji. Otrzymał zgodę na użycie sprzętu, by zrealizować ten sam obowiązek, co inni pracownicy. Skoro jest w stanie realizować efektywnie potrzeby z pewnym wsparciem, jest właściwą osobą na tym stanowisku. 11

Mariola jest na drugim roku studiów. Mając dysleksję ciągle boryka się z testami, pisemnymi egzaminami i esejsami. Ubiegała się o 25% dodatkowego czasu. Oznacza to, że zamiast pisać test przez 60 minut, pisze 15 minut dłużej. Koledzy zazdroszczą jej, niektórzy mówią, że każdy jest zestresowany, więc każdy powinien mieć przedłużony czas. Pytanie: Czy przedłużenie czasu trwania sprawdzianów Marioli jest niekorzystne dla jej kolegów? Odpowiedź: Mariola otrzymała tę adaptację nie dlatego, że jest zawsze zestresowana sytuacją egzaminacyjną, ale ze względu na trudności dyslektyczne. Kiedy inni studenci kończyli pisać, hałas odsuwanych krzeseł szelest papieru przeszkadzał jej. Dlatego egzaminy musiały być organizowane w innym pomieszczeniu, z inną komisją. Warto rozważyć, czy tylko tego potrzebuje student, który decyduje się pisać osobno niż reszta. Tomasz jest studentem trzeciego roku historii. Woli egzaminy ustne, a pisemne są dla niego bardzo trudne do zdania. Częściowo przyczyną jest konieczność pisania ręcznego, a pismo Tomasza jest nieczytelne, szczególnie w sytuacjach stresowych (egzamin). Jeden z wykładowców powiedział, że pisanie odręczne jest umiejętnością podstawową i Tomasz powinien zdawać egzaminy w ten sposób. Dodatkowo powiedział, że nie pozwoli korzystać podczas egzaminu z komputera, ponieważ student mógłby oszukiwać (używając Internetu) i to nie byłoby sprawiedliwe w stosunku do reszty zdających. Pytanie: Czy Tomasz byłby bardziej uprzywilejowany, gdyby profesor pozwolił mu korzystać z komputera? Odpowiedź: Celem egzaminu jest sprawdzenie wiedzy zdających, a nie innych umiejętności, takich jak czytelność pisma. Użycie komputera podczas egzaminu jest możliwe, ale należy wcześniej sprawdzić, czy jest pozbawiony dostępu do Internetu. Jeśli korzystanie z komputera jest jedynym sposobem, w jaki student może przekazać swoją wiedzę, to musi on dostać takie wsparcie. 12

Czy wsparcie jest korzystne tylko dla osób z dysleksją? Ze wspierania osób z dysleksją wynika kilka rodzajów korzyści: Korzyści dla uczniów i pracowników z dysleksją Dzięki wsparciu mogą wypełniać swoje obowiązki i osiągnąć ten sam poziom profesjonalizmu i podobne stopnie w szkole jak osoby bez dysleksji. Osoby bez dysleksji mogą czerpać korzyści z wachlarza metod używanych przy uczeniu osób z dysleksją. Otrzymywanie właściwego wsparcia ma także aspekt emocjonalny. Wiele badań wskazuje na negatywne funkcjonowanie psychologiczne niewspieranych osób z trudnościami dyslektycznymi. Korzyści dla kolegów osoby z dysleksją Kiedy nauczyciel wprowadzi rozwiązania dla osób z dysleksją, skorzystają z tego wszyscy: przykładowo prezentacja w Power Poincie wysłana do wszystkich uczestników wykładu lub lista kluczowych słów wręczona każdemu przed zajęciami zostanie doceniona przez każdego ucznia. Kiedy menedżer wywiesi listę ważnych wydarzeń na tablicy, będzie to korzystne dla wszystkich pracowników. Korzyści dla instytucji Szkoła lub zakład pracy odnoszą korzyść, ponieważ stają się lepszym miejscem do nauki i pracy. Zatem więcej ludzi będzie chciało się tam uczyć i pracować! Niektóre szkoły i uczelnie (Biura ds. Osób Niepełnosprawnych) przygotowują elektroniczne wersje podręczników potrzebnych uczniowi czy studentowi. Dzięki temu tworzą także własną bibliotekę. 13

Indywidualizacja wsparcia Wsparcie musi być zaprojektowane dla konkretnej osoby. Nie możemy przewidzieć, co będzie najlepsze, musimy o to zapytać. Ilustrują to poniższe przykłady: Nauczyciel Adama wiedział o jego dysleksji. Powiększył tekst do rozmiaru 16 i wydrukował w formacie A3 dla Adama i trzech innych uczniów z dysleksją. Kiedy Adam otrzymał test był bardzo zaskoczony i rozczarowany. Teraz potrzebował więcej czasu, by przeczytać tekst. Zawsze wolał widzieć całe zdania i strukturę tekstu. Duża czcionka sprawiała, że czytał wszystko bardzo wolno. Poprosił nauczyciela o wersję standardową (rozmiar: 12). Osoby z dysleksją mają podobne trudności, lecz różne potrzeby. Alan zawsze prosił nauczyciela kiedy miał być test o powiększenie rysunków i tekstu. Prosił o czcionkę nie mniejszą niż 14. Czytanie powiększonego druku było dla niego łatwiejsze. Kiedy pewnego dnia nauczyciel przyniósł test na papierze A3 z tekstem w rozmiarze 16, Alan był bardzo zadowolony. Rozwiązania i szablony Podsumowanie obszarów trudności, możliwego wsparcia i dostępnych technologii zamieszczono na stronach od 15 do 19. W celu udzielenia kompleksowego wsparcia dla osób dorosłych z dysleksją niezbędne jest przeprowadzenie zindywidualizowanego wywiadu. Na stronach od 24 do 27 znajdują się szablony dla nauczyciela i pracodawcy, które mogą być przez nich wypełnione i zamieszczone w teczce osobowej studenta lub pracownika. Trudności, potrzeby i adekwatne wsparcie Ludzie z dysleksją mają podobne trudności, ale ze względu na wiek i zawód mogą mieć różne potrzeby. Poniższy rozdział uwzględnia możliwe rozwiązania we wspieraniu uczniów i pracowników z dysleksją. Zostało wybranych tylko kilka rodzajów trudności, które mogą napotkać osoby z dysleksją. Dalsze przykłady przedstawiono w studiach przypadku i polecanej literaturze na końcu modułu. 14

Trudności w CZYTANIU Rozwiązania DysVet Wsparcie oferowane Technologie Edukacja Praca Doradzaj, które teksty powinny być czytane w pierwszej kolejności Wydłuż czas na przeczytanie książek Używaj czcionki 12 w dokumentach papierowych i 24 w prezentacjach Drukuj teksty na kolorowym papierze Dopuść wydłużenie egzaminów Używaj prostego języka Polecaj oprogramowanie zamieniające tekst na mowę Polecaj kolorowe nakładki na tekst Zachęcaj do stosowania map myśli. Mogą być narzędziem do zapamiętywania przeczytanych treści Nie proś o czytanie publiczne, chyba że student tego chce. Pomagaj zidentyfikować teksty priorytetowe do przeczytania Wydłuż czas na czytanie dokumentów lub przygotuj dokumenty do czytania z wyprzedzeniem Używaj czcionki 12 w dokumentach papierowych i 24 w prezentacjach Drukuj teksty na kolorowym papierze Używaj prostego języka Poproś menedżerów o zapoznanie się z oprogramowaniem zamieniającym tekst na mowę i uczenie pracowników używania go. Mapy myśli (notatki z czytania) Oprogramowanie zamieniające tekst na mowę (czytanie e-maili i innych elektronicznych dokumentów) Kolorowe nakładki (dla zmniejszenia wrażliwości) Zmiana ustawień ekranu Opcja sprawdzania pisowni Elektroniczne notatki Co może zrobić osoba w szkole: Wypróbuj różne rodzaje czytania w zależności od celu (np. przeglądowe lub dokładne) Używaj karteczek samoprzylepnych w podręcznikach Zakreślaj ważne zdania w podręcznikach Używaj map myśli do uwydatniania idei Korzystaj z technologii twórz własne audiobooki przy użyciu programów zamieniających tekst na mowę. Co może zrobić osoba w pracy: Wypróbuj różne rodzaje czytania w zależności od celu (np. przeglądowe lub dokładne) Drukuj własne kopie dokumentów i zatrzymuj je Wypróbuj różne opcje (tła, czcionki), kiedy pracujesz przy komputerze Używaj map myśli do uwydatniania idei Korzystaj z technologii twórz własne audiobooki przy użyciu programów zamieniających tekst na mowę. 15

Trudności w PISANIU Rozwiązania DysVet Wsparcie oferowane Technologie Edukacja Praca Pokazuj przykłady prac pisemnych Przedłuż egzaminy pisemne Dopuść używanie komputera i programów (np. sprawdzania pisowni) Zapoznaj się z ideą i zachęcaj do stosowania map myśli. Mogą być narzędziem organizującym pisanie, pomagają uporządkować myśli, są pomocne przy syndromie białej kartki. Dopuść używanie komputera i programów (np. sprawdzania pisowni) Zaplanuj wystarczającą ilość czasu dla pracowników na zadania związane z pisaniem Kiedy zauważysz powtarzające się błędy w pisowni, zwróć uwagę w indywidualnej rozmowie, przypomnij o używaniu opcji sprawdzania pisowni. Mapy myśli (do rysowania pomysłów) Opcja sprawdzania pisowni (do korekty tekstu) Oprogramowanie zamieniające tekst na mowę (do odsłuchania napisanego dokumentu w celu korekty). Co może zrobić osoba w szkole: Używaj map myśli Znajdź przykłady prac pisemnych Naucz się bezwzrokowego pisania na klawiaturze Używaj opcji sprawdzania pisowni Proś kogoś o przeczytanie /poprawianie twoich tekstów Korzystaj z technologii (np. zamiany tekstu na mowę). Co może zrobić osoba w pracy: Używaj map myśli Znajdź przykłady dokumentów, jakie musisz napisać Naucz się bezwzrokowego pisania na klawiaturze Używaj opcji sprawdzania pisowni Korzystaj z technologii (np. zamiany tekstu na mowę). 16

Trudności w NOTOWANIU Rozwiązania DysVet Wsparcie oferowane Technologie Edukacja Praca Pozwól nagrywać twoje zajęcia Informuj, że możesz mówić wolniej w razie potrzeby Wydrukuj prezentację Wyślij prezentację do słuchaczy i powiedz im o tym przed zajęciami Zapisuj nowe terminy na tablicy, wprowadzając je zwolnij tempo mówienia Używaj flipchartu, rysuj, kiedy tylko jest to możliwe Zapoznaj się z ideą i zachęcaj do stosowania map myśli. Mogą być ilustracją do twojego wykładu i narzędziem do notowania. Pozwól nagrywać twoje przemówienia Mów wolniej podczas prezentacji Rozdaj kartki prezentujące nowe słownictwo Rozdaj wydrukowaną prezentację. Mapy myśli (do zaznaczania głównych kwestii) Dyktafony cyfrowe Co może zrobić osoba w szkole: Używaj map myśli Znajdź przykłady prac pisemnych Naucz się bezwzrokowego pisania na klawiaturze Używaj opcji sprawdzania pisowni Proś kogoś o przeczytanie tekstu Korzystaj z technologii (np. zamienienia tekstu na mowę) Przejrzyj swoje notatki krótko po wykładzie, uzupełnij i przepisz je Znajdź osobę, która ma czytelne pismo Co może zrobić osoba w pracy: Używaj map myśli Znajdź przykłady dokumentów, jakie musisz przygotować Naucz się bezwzrokowego pisania na klawiaturze Używaj opcji sprawdzania pisowni Korzystaj z technologii (np. zamiany tekstu na mowę) Przejrzyj swoje notatki krótko po spotkaniu, uzupełnij i przepisz je 17

Trudności w PISANIU ODRĘCZNYM Rozwiązania DysVet Wsparcie oferowane Technologie Edukacja Praca Dopuść używanie komputera przy każdej pracy (testy, egzaminy, prace pisemne, formularze) Stosuj i zachęcaj do używania programów zamieniających mowę na tekst Buduj atmosferę koleżeństwa (wymiana notatek) Dopuść używanie komputera przy każdej pracy Dopuść wypełnianie dokumentów i formularzy w formie elektronicznej Programy do nauki szybkiego pisania na klawiaturze Programy zamieniające mowę na tekst Co może zrobić osoba w szkole: Naucz się fachowego pisania na klawiaturze Jeśli pisane przez ciebie duże litery są bardziej czytelne niż małe, pisz tyko drukowanymi literami Używaj elektronicznych map myśli, ręcznie rysowane mogą być nieczytelne Znajdź kogoś, kto ma dobre notatki i pożyczaj je. Nie rezygnuj z samodzielnego notowania Poproś o możliwość używania komputera przy egzaminach Używaj dyktafonu (np. w telefonie) do robienia krótkich notatek głosowych Co może zrobić osoba w pracy: Używaj programów do tworzenia elektronicznych map myśli Pisz teksty na komputerze wysyłaj je, zamiast dawać ręcznie napisane notki Używaj dyktafonu (np. w telefonie) do robienia krótkich notatek głosowych 18

Trudności w ORGANIZOWANIU Rozwiązania DysVet Wsparcie oferowane Technologie Edukacja Informuj na początku roku szkolnego/akademickiego o wymaganiach: datach egzaminów, podręcznikach, kwestiach organizacyjnych Przypominaj o zbliżających się egzaminach Dopuść zdawanie egzaminów w osobnym pomieszczeniu, jeśli jest taka konieczność Praca Daj pracownikowi pisemny opis stanowiska pracy Daj pracownikom roczny/miesięczny/ tygodniowy kalendarz. To pomoże ci się upewnić, że wiedzą, co jest priorytetowe Opracuj jasne reguły raportowana Zwołuj spotkania, by zobaczyć nad czym ludzie pracują Rozwijaj system prowadzenia dokumentacji tak, aby w miarę możliwości dokumenty były w wersji elektronicznej Proponuj szkolenia, zaangażuj eksperta, który będzie uczył pracowników jak być lepiej zorganizowanym Mapy myśli (do planowania działań) Smartfon (do planowania wydarzeń, nagrywania, robienia notatek) Dyktafon cyfrowy (do nagrywania pomysłów) Co może zrobić osoba w szkole: Wyznacz miejsce na każdą rzecz Dzień wcześniej przygotuj listę rzeczy do zabrania, kiedy rano wychodzisz z domu Rób listy rzeczy do zrobienia (dzień wcześniej) Korzystaj z technologii (np. dyktafonu) Wywieś harmonogramy, daty, instrukcje, zakreślaj kluczowe sprawy Zawsze noś przy sobie notatnik i smartfon do robienia notatek Co może zrobić osoba w pracy: Wyznacz miejsce na każdą rzecz Rób dzienne i tygodniowe listy rzeczy do zrobienia Dzień wcześniej przygotuj listę rzeczy do zabrania, kiedy rano wychodzisz z domu Organizuj codzienne czynności wg matrycy Eisenhowera Twórz osobne foldery dla każdego wydarzenia, konferencji, spotkania. Sortuj je wg wybranego klucza, np. wg dat Korzystaj z technologii (np. kalendarze, dyktafony) Zawsze noś przy sobie notatnik i smartfon do robienia notatek 19

Przykład wsparcia w szkole średniej Przemek jest uczniem drugiej klasy liceum. Jest oceniany przez nauczycieli jako bardzo inteligentny i uzdolniony chłopak, jest także kapitanem drużyny piłkarskiej. Przemek zawsze jasno wyraża swoje opinie, kiedy mówi. Jest przewodniczącym klasy i często przemawia na forum. Jednak kiedy musi przelać myśli na papier, nigdy nie odnosi sukcesów. Popełnia dużo błędów w pisowni i gubi wątek. Pracuje bardzo ciężko, ale wyniki nigdy go nie satysfakcjonują. Możliwe rozwiązania: -Omówienie z nim tematu, na który zamierza pisać. -Zapoznanie i zachęcenie do stosowania map myśli. Problemem Przemka jest to, że ma dużo pomysłów (dobrych), ale gubią się podczas tworzenia tekstu. -Zachęcanie do pracy w parach (z rówieśnikiem lub rodzicem). Przemek może dawać komuś teksty do korekty, wskazania błędów, omówienia dalszego ciągu. Osoby z dysleksją często mówią, że czytały coś setki razy i nie zauważyły błędów. Prezentowanie tekstu komuś innemu jest czynnikiem zachęcającym. -Zapoznanie i zachęcenie go do stosowania oprogramowania zamieniającego tekst na mowę. Link: http://dvet.eu/plm07_8 20

Przykład wsparcia na uczelni Ewa jest na drugim roku studiów. Zawsze miała trudności z czytaniem, niemniej jednak wyrabiała się z czytaniem podręczników na czas. Zawsze robi bardzo dobre zaznaczenia. Ten rok jest dla niej szczególnie trudny. Spędza wyjątkowo dużo czasu na nauce, prawie nie spotyka się ze znajomymi. Jej problem polega na tym, że ma poczucie, iż musi przeczytać wszystkie wymagane książki. Jeśli nie przeczyta ich w całości, nie czuje się przygotowana do egzaminów. Możliwe rozwiązania: -Układanie tekstów według ich ważności. -Wskazywanie najistotniejszych rozdziałów w książkach. -Znalezienie warsztatów, gdzie przedstawione będą techniki szybkiego i efektywnego czytania. Dobór techniki zależy od celu czytania. Szybkie przejrzenie, by ustalić główną ideę tekstu (skimming reading), czytanie w celu wyszukania informacji (scanning reading) i czytanie dokładnie słowo po słowie (thorough reading). -Zaproponowanie studentce używanie kolorowych nakładek na tekst. -Dostarczanie tekstów na kolorowym papierze. 21

Przykład wsparcia na uczelni Helena jest studentką pierwszego roku chemii. Jej pierwsza sesja była bardzo dużym problemem, chociaż Helena jest pracowitą osobą i chodziła na wszystkie wykłady. Tydzień przed sesją zaczęła zbierać potrzebne materiały: notatki z wykładów, artykuły, podręczniki. Ostatecznie skompletowała wszystko wieczorem w przeddzień pierwszego egzaminu i nie miała czasu, by odpowiednio przygotować się do sesji. Oblała dwa z pięciu egzaminów. Bardzo się stresuje kolejną zbliżającą się sesją. Możliwe rozwiązania: -Informowanie na początku roku akademickiego o wymaganiach: datach egzaminów, podręcznikach, kwestiach organizacyjnych. Wydrukowanie tego dla studentów. -Przypominanie o nadchodzących egzaminach. -Zorganizowanie warsztatów dla studentów pierwszego roku z przygotowywania się do egzaminów. Nauka na X studiach jest inna niż w szkole średniej. -Doradzenie Helenie korzystania z kalendarzy na każdy miesiąc, żeby łatwo mogła się zorientować, kiedy są ostateczne terminy (szablon w załącznikach). Przykład jak stworzyć i używać własnego kalendarza (np. w Excelu): Dzień Styczeń Luty Marzec 1 książki i artykuły 2 książki i artykuły 3 książki i artykuły 4 książki i artykuły 5 książki i artykuły 6 książki i artykuły 7 notatki 8 notatki 9 notatki 10 notatki 11 notatki 12 nauka 13 nauka 14 nauka 15 nauka 16 nauka 17 nauka 18 nauka 19 nauka 20 nauka 21 nauka 22 nauka 23 nauka 24 nauka 25 nauka 26 nauka 27 egzaminy 28 egzaminy 29 egzaminy 30 31 22

Przykład wsparcia w pracy Adrian ma problemy z organizacją dnia w pracy. Dzisiaj zaczął od sprawdzenia służbowych i prywatnych e-maili i czytania wiadomości online. Spędził nad tym tak dużo czasu, że nie przygotował się dobrze przed spotkaniem z nowymi klientami. Następnie napisał odpowiedzi na maile dwóch klientów, twierdzili, że ich sprawy są pilne. Żeby to zrobić spędził sporo czasu na sprawdzaniu rozwiązań technicznych. Na spotkanie z szefem nie przygotował raportu z dyskusji z nowym klientem. Wyraźnie czuł, że musi coś zrobić, by być lepiej zorganizowanym. Możliwe rozwiązania: -Wskazanie co jest najważniejsze każdego dnia. -Analiza zadań przy użyciu matrycy Eisenhauera. -Doradzenie udziału w treningu jak być lepiej zorganizowanym. I Ważne i pilne II Ważne i niepilne Przykład jak używać matrycy Einsenhowera: Zrób to teraz Przygotowanie do spotkania i spotkanie z nowym klientem Raport Spotkanie z szefem III Nieważne i pilne Deleguj to E-maile Sprawdzenie rozwiązań technicznych IV Nieważne i niepilne Zrób to później E-maile do klientów Porzuć to Prywatne e-maile Wiadomości 23

Indywidualny plan wsparcia w czytaniu SZABLON Imię i nazwisko... Trudności w CZYTANIU Czytanie na głos Rozumienie tekstu Powolne czytanie Częste powtórne czytanie Trudności z odczytywaniem nowego słownictwa Ocena ważności tekstów WSPARCIE oferowane Pomoc w ocenie ważności tekstów Wydłużenie czasu trwania egzaminów Powiększanie czcionki Drukowanie na kolorowym papierze System wymiany notatek Co może zrobić uczeń lub pracownik Uczyć się różnych typów czytania Zaznaczać wnioski, istotne zdania Używać map myśli Polecane TECHNOLOGIE Programy zamieniające tekst na mowę Mapy myśli Kolorowe nakładki Ustawienia (tło, czcionka, itp.) Opcja sprawdzania pisowni Karteczki na ekranie monitora 24

Indywidualny plan wsparcia w pisaniu SZABLON Imię i nazwisko... Trudności w PISANIU Blokada pisarska Wyrażanie myśli na piśmie Pisanie na klawiaturze dwoma palcami Pisownia Pisanie odręczne Brak wzorców pism/tekstów WSPARCIE oferowane Akceptowanie alternatywnych form raportów (np. głosowych, wypunktowanych lub map myśli) Przedłużenie czasu trwania egzaminów Zapewnienie komputera, słowników, opcji sprawdzania pisowni itp. Przykłady prac pisemnych Co może zrobić uczeń lub pracownik Używać programów zamieniających tekst na mowę Używać opcji sprawdzania pisowni Iść na kurs profesjonalnego pisania na klawiaturze Iść na kurs tworzenia map myśli Polecane TECHNOLOGIE Programy zamieniające tekst na mowę Programy do tworzenia map myśli Opcja sprawdzania pisowni 25

Indywidualny plan wsparcia w notowaniu SZABLON Imię i nazwisko... Trudności w NOTOWANIU Koncentracja Jednoczesne słuchanie i pisanie Pisanie odręczne Oferowane WSPARCIE Wysyłanie, drukowanie prezentacji Pozwolenie na nagrywanie Zaznaczanie nowych terminów Prezentacje w prostym języku i wyraźnych czcionkach Co może zrobić uczeń lub pracownik Używać komputera Nagrywać wykłady Pożyczać dobre notatki Przepisywać notatki Polecane TECHNOLOGIE Dyktafon cyfrowy Programy do tworzenia map myśli Aparat w smartfonie 26

Indywidualny plan wsparcia w organizowaniu SZABLON Imię i nazwisko... Trudności w ORGANIZOWANIU Opuszczanie umówionych spotkań Ustalanie priorytetów Koncentracja podczas opracowywania raportów WSPARCIE oferowane Pisemne instrukcje Wspólne terminarze Regularne spotkania Co może zrobić uczeń lub pracownik Ustalić miejsce na wszystkie rzeczy Tworzyć listy (np. rzeczy do wzięcia do szkoły/pracy) Rozwijać własne procedury łącznie z przeglądaniem terminarza i tworzeniem listy zadań Polecane TECHNOLOGIE Mapy myśli Smartfony Terminarze Notatniki Przypomnienia 27

Proponowany tekst pisma w sprawie deklaracji korzystania z materiałów SZABLON Deklaracja korzystania z materiałów A Niniejszym deklaruję, że będę używać wszelkich nagrań i otrzymanych papierowych i elektronicznych prezentacji wyłącznie do własnych celów związanych ze studiowanym przeze mnie kierunkiem. Z poważaniem, B 28

Narzędzie do ustalania priorytetów każdego dnia (tablica Eisenhowera) SZABLON. Przykład stosowania na str. 23. I Ważne i pilne Zrób to teraz II Ważne i niepilne Deleguj to III Nieważne i pilne Zrób to później IV Nieważne i niepilne Porzuć to 29

Kalendarz do wpisywania własnych notatek SZABLON. Przykład stosowania na str. 22. Data Styczeń Luty Marzec 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 A 12 13 B 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 30

Bibliografia i literatura polecana Książki: Cottrell S., Podręcznik umiejętności studiowania Bartlett D., Moody S., Dyslexia in the Workplace Morgan E., Klein C., Dyslexic Adult in a Non-Dyslexia World Artykuły i strony internetowe: Skills for Life: the national strategy for improving adult literacy and numeracy skills http://dvet.eu/plm07_9 Article on supporting dyslexic employees in the workplace http://dvet.eu/plm07_10 The Theory Underlying Concept Maps and How to Construct and Use Them, Joseph D. Novak & Alberto J. Cañas http://dvet.eu/plm07_11 Teaching the features of effective writing http://dvet.eu/plm07_12 How to Get Employees Organized http://dvet.eu/plm07_13 Dyslexia Toolkit. A resource for students and their tutors http://dvet.eu/plm07_14 Helping students get organized http://dvet.eu/plm07_15 Tools To Help Students Get Organized http://dvet.eu/plm07_16 Concept Maps - A Learning & Study Strategy http://dvet.eu/plm07_17 Balabolka: Saving Text as an Audio File http://dvet.eu/plm07_18 31 31 31