Zuzanna Dobrowolska, Linia Etyki Jakub Kraszkiewicz, Dyrektor, Dział Zarządzania Ryzykiem Nadużyć, EY Dominika Stępińska - Duch, Adwokat, Partner, Wardyński i Wspólnicy Warszawa, 1 17 września 2014 Strona 1
Agenda 12.45 13.00 Rejestracja uczestników i kawa powitalna 13.00 13.05 Otwarcie konferencji 13.05 13.50 Czym jest nadużycie? Warszawa, 2 17 września 2014 Definicja i charakterystyka nadużycia gospodarczego Kategorie nadużyć gospodarczych Trójkąt i skala nadużyć Profil sprawcy Obszary największego ryzyka Typowe mity korporacyjne dotyczące nadużyć Skutki nadużyć 13.50 14.50 Praktyczne przykłady nadużyć i ich skutków 14.50 15.10 Przerwa kawowa Przykład 1 - konflikt interesów i powiązania osobowe Przykład 2 - kradzież zapasów Przykład 3 - jak zrobić z firmy wydmuszkę 15:10 16:40 Dyskusja panelowa: Jak zapobiegać nadużyciom? 16.40 17.10 Lunch Rozwiązania systemowe - kodeksy etyki, polityki i procedury Elementy kompleksowego systemu zapobiegania nadużyciom: prawidłowa komunikacja i szkolenia, whistleblowing / hotline, identyfikacja ryzyk, właściwa struktura organizacji, w tym mechanizmy nadzoru i kontroli System zapobiegania nadużyciom, a rozwiązania prawne Różne rozwiązania w kodeksach etyki Strona 2
Definicja i charakterystyka nadużycia gospodarczego (1) Strona 3
Definicja i charakterystyka nadużycia gospodarczego (2) Oszustwa i nadużycia z wykorzystaniem stanowiska to wykorzystanie stanowiska do wzbogacenia się drogą świadomego nadużywania bądź niewłaściwego wykorzystywania zasobów lub majątku firmy zatrudniającej. Taka działalność przede wszystkim charakteryzuje się następującymi cechami: Fałsz (ukrycie prawdziwego celu transakcji) Świadomość fałszu w momencie popełniania nadużycia (to odróżnia nadużycia / oszustwa od błędu) Poleganie przez ofiarę na fałszu (podstawowa cecha aby można było mówić o nadużyciach) Szkoda jako skutek (nadużycia zawsze wiążą się z korzyściami dla oszusta i szkodą dla ofiary zawsze jest ktoś poszkodowany, nie ma nadużyć bez ofiar) Strona 4
Definicja i charakterystyka nadużycia gospodarczego (3) Oszustwo różni się od innych sytuacji (błędów, nieprzestrzegania zasad) i charakteryzuje się następującymi cechami: podstęp... oszustwo wiąże się z ukrywaniem prawdy zamiar... ominięcie prawa lub wewnętrznych zasad spółki... nieuczciwa korzyść... jedną z ważnych cech jest intencja: osoba dokonująca oszustwa popełnia czyn, którego zabroniony charakter (zgodnie z prawem lub wewnętrznymi zasadami spółki) jest jej znany oszustwa nie można ograniczyć do definicji prawnej, ponieważ istnieją oszustwa wynikające z nieprzestrzegania wewnętrznych zasad spółki motyw oszustwa często postrzegany jest jako czysto materialny, jednak nie należy wykluczać motywów moralnych (np. chęć zyskania uznania lub wyrządzenia szkody, czyn dokonany pod przymusem) Strona 5
Kategorie nadużyć gospodarczych Sprzeniewierzenie aktywów Kradzież, sprzeniewierzenie Nadużycie zaufania Oszustwo Przekupstwo/korupcja Cyber-nadużycia Manipulacja systemem danych informatycznych Kradzież danych Wykorzystanie informacji poufnej Strona 6
Trójkąt nadużyć 1 Donald R. Cressey jest twórcą najbardziej przekonującej teorii dotyczącej motywów działań przestępców w białych kołnierzykach. Donald R. Cressey kryminolog i socjolog przeprowadził badania na 200 przestępcach gospodarczych i doszedł do wniosku, że muszą być spełnione trzy warunki, aby pracownik mógł popełnić przestępstwo: 1.PRESJA FINANSOWA 2.RACJONALIZACJA 3.OKAZJA Warszawa, 7 17 września 2014 presja finansowa Strona 7
Trójkąt nadużyć 2 1. Presja finansowa długi ( i obawa przed ujawnieniem ich) życie ponad stan zbyt bliskie stosunki z kontrahentami problemy rodzinne (rozwody) problemy z uzależnieniami niezadowolenie z niskiego wynagrodzenia 3. Okazja świadomość luk w systemie wykorzystanie zaufania wiara, w postanie bezkarnym 2. Racjonalizacja należy mi się to przecież wszyscy tak robią nikogo nie krzywdzę, straci tylko bezduszna korporacja Strona 8
Skala nadużyć- raport ACFE 2014r. Strona 9
Skala nadużyć CEE % odnosi się do WE GLOB BAL CZR HUN POL ROM RUS TUR UKR Łapówkarstwo / korupcja występują na masową skalę w biznesie w podanym kraju 51 22 39 40 80 58 20 30 48 52 84 W naszym sektorze powszechną praktyką jest uciekanie się do praktyk korupcyjnych w celu wygrania kontraktu Liczba praktyk łapówkarskich i korupcyjnych wzrosła na skutek kryzysu ekonomicznego 17 29 5 12 6 12 24 9 6 30 6 40 16 24 30 8 30 15 20 18 56 54 Pytanie: Dla każdego z podanych stwierdzeń, czy może Pan / Pani odpowiedzieć, czy Pana / Pani zdaniem stwierdzenie odnosi się / nie odnosi się do Pana / Pani kraju / branży albo, czy Pan / Pani nie dysponuje taką wiedzą. Respondenci: Wszyscy respondenci pochodzili z następujących regionów: Centralnej i Wschodniej Europy (405), Zachodniej Europy (602), z całego świata (1,758) Strona 10
Profil sprawcy (1) Osoba typowo popełniająca nadużycie: Mężczyzna Około 40 lat (65% pomiędzy 36 45 rokiem życia) Żonaty, dwójka dzieci Prowadzący aktywne życie towarzyskie Inteligentny i dobrze wykształcony Pewny siebie W wielu przypadkach zajmujący stanowisko wymagające dyskrecji Pracuś Na bazie naszych doświadczeń Ernst & Young, można wyróżnić także inne typy sprawców, szczególnie: Osoby z działów finansowych (główni księgowi i ich zastępcy); Osoby nadzorujące zakupy i magazyny; Kierownicy poszczególnych działów, mający za zadanie pełnić kontrolę liniową. Sprzedawcy działający w polu. Strona 11
Profil sprawcy (2) Gdzie powstają nadużycia? Odsetek liczby przypadków nadużyć wg działu Dział księgowości Dział operacyjny Dział sprzedaży Kadra kierownicza Dział obsługi klienta Dział zakupów Magazyn Dział finansowy Dział IT Dział produkcji Zarząd Dział zasobów ludzkich Dział marketingu/pr Dział R&D Dział audytu wewnętrznego Dział prawny 2,0% 1,9% 1,4% 1,2% 1,1% 0,7% 0,6% 0,6% 6,9% 5,7% 4,2% 3,7% 11,9% 12,8% 17,4% 22,0% 0,0% 5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 25,0% Procent przypadków Źródło: Report to the Nations on Occupational Fraud and Abuse 2012, ACFE Strona 12
Obszary największego ryzyka Nieistniejące usługi / towary Zawyżanie cen zakupów / nieuzasadnione zakupy inwestycje i remonty Przekupstwo oraz korupcja Konflikt interesów w procesie sprzedażowym i zakupowym Sprzedaż / udzielanie kredytu nierzetelnym kontrahentom Wyprzedaż majątku po zaniżonych cenach / do spółek zależnych Sprzedaż towaru po zaniżonych cenach Kradzież produktów i gotówki (w sprzedaży detalicznej) Wykorzystywanie informacji poufnych, konflikt interesów, manipulacja Nieuczciwe praktyki z zakresu HR / rekrutacji Strona 13
Typowe mity korporacyjne dotyczące nadużyć U nas nigdy to się nie zdarzy Nasi ludzie nie popełniają nadużyć LUDZIE PRZEKONA NIE KONTROLA Kontrolujemy kluczowe obszary Inne procedury pozwolą nam zapobiegać nadużyciom PROCEDURY STRATY Straty nie powinny być duże REAKCJA Jeśli coś się wydarzy, na pewno szybko to odkryjemy Strona 14
Typowe mity korporacyjne dotyczące nadużyć Nadużycie opłaca się mi Nadużycie opłaca się spółce Syndrom turning a blind eye turning a deaf ear passing over in silence Wszyscy to robią Procedury są jedynie na papierze, a compliance to taki przyjaciel Strona 15
Mity korporacyjne systemy zgłaszania nadużyć Dominować będą pomówienia Zły wpływ na reputację firmy (przyznamy, że u nas są nieprawidłowości) Mamy politykę drzwi otwartych Zapanuje atmosfera wzajemnej podejrzliwości Duże (niepotrzebne) koszty Strona 16
Skutki nadużyć - organizacyjne Nadużycia są kosztowne wymierne straty: Średnio, roczne straty spowodowane nadużyciami wynoszą 5% przychodów* Jedna piąta popełnionych nadużyć opiewała na straty powyżej 1 miliona USD* Nadużycia niszczą organizację od wewnątrz: Zaburzenie zaufania pomiędzy pracownikami a kierownictwem Zachęta do działań nieetycznych w przyszłości Możliwość zmonopolizowania sprzedaży lub zakupów w niektórych obszarach przez relatywnie niewielki krąg kontrahentów Zakupy / inwestycje niedostosowane do potrzeb * 2012 Report to the Nation on Occupational Fraud & Abuse, Association of Certified Fraud Examiners Strona 17
Skutki prawne nadużyć Skutki nadużycia w spółce mogą być jak efekt domina Strona 18
Skutki prawne nadużyć Odpowiedzialność cywilna (odszkodowawcza) Odpowiedzialność administracyjna Odpowiedzialność karna Osób fizycznych Skazanie Wpis do rejestru karnego Zakaz zajmowania stanowisk w organach spółek handlowych Zakaz wykonywania zawodu Spółki Strona 19
Odpowiedzialność karna spółki Przestępstwo popełnione przez: Osoby uprawnione do reprezentowania spółki lub pełniące funkcje nadzorcze (m.in. członkowie zarządu lub rad nadzorczych) Osoby uprawnione do działania w imieniu spółki (np. prokurent, kierownik działu) Kontrahentów spółki Przestępstwo popełnione wskutek: Nienależytej organizacji działalności spółki Niedochowania należytej staranności w wyborze lub nadzorze Korzyść dla spółki z popełnionego przestępstwa Strona 20
Odpowiedzialność karna spółki Kara pieniężna od 1 000 do 5 000 000 zł, maksymalnie 3% obrotów spółki w roku, w trakcie którego popełniono przestępstwo Przepadek m.in. korzyści uzyskanej z popełnionego przestępstwa lub jej równowartości Środki dodatkowe Zakaz promocji lub reklamy Zakaz korzystania ze wsparcia finansowego środkami publicznymi (subwencje, dotacje, itp.) Zakaz ubiegania się o zamówienia publiczne Podanie wyroku do publicznej wiadomości Wpis do rejestru karnego Strona 21
Możliwy mechanizm odpowiedzialności prawnej za nadużycie Spółka Zarząd Organy nadzoru Dyrektorzy Kierownicy Pracownicy Kontrahenci Strona 22
Skutki prawne nadużyć jak efekt domina Skazanie/stwierdzenie winy prawomocnym wyrokiem na podstawie art. 296a K.k. Korupcja pracownika/ menedżera Nałożenie na spółkę kary pieniężnej oraz ew. innych środków karnych Odpowiedzialność spółki, jeżeli odniosła ona korzyść wskutek popełnionego czynu Ryzyko postawienia członkom organów spółki zarzutu popełnienia przestępstwa nadużycia zaufania Strona 23
Przykłady komunikacji The ABB Supplier Code of Conduct http://www.youtube.com/watch?v=x09utikzbvi Sample Code of Conduct Training Video http://www.youtube.com/watch?v=bo5txyaieum Workplace Ethics - Animated Training Video http://www.youtube.com/watch?v=vmysdiu2ggc Kodeks etyczny Bilffinger, Berger http://www.youtube.com/watch?v=j0tebu4kdfo Ethics and Compliance. Alstom http://www.youtube.com/watch?v=y2v-7qafwto Strona 24