PRZEPISY Z KOMENTARZEM Kodeks Pracy po zmianach Urlopy rodzicielskie Dłuższy wymiar macierzyńskiego Nowe wysokości zasiłków 19 wzorów wniosków
Kodeks pracy po zmianach Urlopy rodzicielskie Dłuższy wymiar macierzyńskiego Nowe wysokości zasiłków 19 wzorów wniosków
Autorzy: Emilia Wawrzyszczuk, Bożena Lenart, Katarzyna Wrońska-Zblewska Dyrektor wydawniczy: Marek Kutarba Redaktor naczelna grupy czasopism: Małgorzata Jankowska Kierownik Marketingu i sprzedaży: Katarzyna Bednarska Redaktor prowadząca: Emilia Wawrzyszczuk Korekta: Zespół Projekt okładki: Piotr Fedorczyk Koordynator produkcji: Mariusz Jezierski ISBN: 978-83-269-2384-5 Copyright by Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o., Warszawa 2013 Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o. 03-918 Warszawa, ul. Łotewska 9a tel.: 22 518 29 29, faks 22 617 60 10 e-mail: cok@wip.pl Nakład: 700 egz. Drukarnia: Miller Druk Sp. z o.o., ul. Jagiellońska 82, 03-301 Warszawa Skład i łamanie: Raster studio, N. Bogajczyk, ul. Konopnickiej 46, 05-071 Sulejówek Kodeks pracy po zmianach chronione są prawem autorskim. Przedruk materiałów i odsprzedaż bez zgody wydawcy są zabronione. Zakaz nie dotyczy cytowania publikacji z powołaniem się na źródło. Zaproponowane wskazówki, porady i interpretacje dotyczą sytuacji typowych. Ich zastosowanie w konkretnym przypadku może wymagać dodatkowych, pogłębionych konsultacji. W związku z tym redakcja nie może ponosić odpowiedzialności prawnej za zastosowanie zawartych w publikacji Kodeks pracy po zmianach wskazówek, informacji itp. do konkretnych przypadków.
SPIS TREŚCI Wstęp... 5 Zmiany w Kodeksie pracy... 7 Urlop macierzyński... 7 Nowy wymiar urlopu macierzyńskiego do wykorzystania przed porodem... 7 Minimalny wymiar urlopu do wykorzystania po porodzie... 8 W razie hospitalizacji lub zgonu matki dziecka urlop macierzyński przejmuje ojciec... 8 Dodatkowy urlop macierzyński... 9 Udzielanie dodatkowego urlopu macierzyńskiego... 10 Łączenie dodatkowego urlopu macierzyńskiego z wykonywaniem pracy... 11 Urlop rodzicielski... 11 Aby skorzystać z urlopu rodzicielskiego, trzeba być pracownikiem... 12 Urlop rodzicielski obejmuje kolejne dni kalendarzowe... 13 Sposób korzystania z urlopu rodzicielskiego... 13 Udzielanie urlopu rodzicielskiego... 14 Poród w czasie urlopu wychowawczego bez prawa do rodzicielskiego... 15 Jednoczesne korzystanie z urlopu rodzicielskiego przez obydwoje rodziców... 15 Łączenie urlopu rodzicielskiego z pracą... 16 Rezygnacja z części lub całości urlopu rodzicielskiego... 17 Przepisy przejściowe... 18 Urlopy adopcyjne... 19 Urlop wychowawczy... 20 Nowy termin skorzystania z urlopu wychowawczego... 20 Korzystanie z urlopu wychowawczego... 21 Zmiany w ustawie o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa... 23 Wysokość zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego... 23 Rezygnacja z części lub całości dodatkowego urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego... 24 Urodzenie dziecka w trakcie urlopu wychowawczego... 24 Łączenie urlopu z wykonywaniem pracy... 25 Porównanie uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem wg stanu prawnego przed i po 17 czerwca 2013 r.... 27 Zmiany w przepisach innych ustaw... 29 Wzory wniosków... 33 Wzór 1. Wniosek pracownicy o urlop macierzyński przed porodem... 33 3
Spis treści Wzór 2. Wniosek pracownicy o rezygnację z części urlopu macierzyńskiego... 34 Wzór 2a. Zaświadczenie pracodawcy ojca dziecka, potwierdzające termin rozpoczęcia urlopu macierzyńskiego... 35 Wzór 3. Wniosek pracownika ojca o część urlopu macierzyńskiego niewykorzystaną przez matkę... 35 Wzór 4. Wniosek o przerwanie urlopu macierzyńskiego na czas pobytu dziecka w szpitalu... 36 Wzór 5. Wniosek pracownicy o dodatkowy urlop macierzyński i urlop rodzicielski... 37 Wzór 6. Wniosek w sprawie rezygnacji z całości lub części dodatkowego urlopu macierzyńskiego/urlopu rodzicielskiego... 38 Wzór 7. Wniosek pracownika o dodatkowy urlop macierzyński... 39 Wzór 8. Wniosek pracownika ojca o dodatkowy urlop macierzyński, z którego zrezygnowała matka dziecka... 40 Wzór 9. Wniosek o łączenie dodatkowego urlopu macierzyńskiego/urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy... 41 Wzór 10. Informacja o nieuwzględnieniu wniosku pracownika o podjęcie pracy w okresie dodatkowego urlopu macierzyńskiego/urlopu rodzicielskiego... 42 Wzór 11. Wniosek pracownika o urlop rodzicielski... 43 Wzór 11a. Oświadczenie pracownika dotyczące urlopu rodzicielskiego załącznik do wniosku o urlop rodzicielski... 44 Wzór 12. Wniosek w sprawie rezygnacji z całości lub części urlopu rodzicielskiego... 45 Wzór 13. Wniosek pracownika ojca o urlop rodzicielski, z którego zrezygnowała matka dziecka... 46 Wzór 14. Wniosek o urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego... 47 Wzór 15. Wniosek o dodatkowy urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego... 48 Wzór 16. Wniosek o uzupełniający dodatkowy urlop macierzyński (art. 29 i 30 ustawy z 28 maja 2013 r.)... 49 Wzór 17. Wniosek o urlop wychowawczy... 50 Ustawa z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.) Ustawa z 25 czerwca 1999 r. oświadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa rozdział 6 (tekst jedn.: Dz.U. z 2010 r. nr 77, poz. 512 ze zm.) Ustawa z 28 maja 2013 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2013 r. poz. 675) 4
WSTĘP W ostatnich latach do Kodeksu pracy wprowadzono wiele zmian ułatwiających pracownikom godzenie życia zawodowego z obowiązkami rodzicielskimi oraz wzmacniających ochronę stosunku pracy pracowników rodziców. Od 2009 roku stopniowo wchodziły w życie zmiany wprowadzone tzw. ustawą prorodzinną (ustawa z 6 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw Dz.U. z 2008 r. nr 237, poz. 1654), na mocy której m.in. wydłużono i podzielono urlop macierzyński na część obligatoryjną i fakultatywną, wprowadzono instytucję urlopu ojcowskiego, zwiększono ochronę przed wypowiedzeniem stosunku pracy dla pracowników korzystających z obniżonego wymiaru czasu pracy, wydłużono okres zasiłkowy, w przypadku gdy choroba przypada w okresie ciąży, oraz wprowadzono zwolnienie ze składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za pracowników powracających z urlopów macierzyńskich i wychowawczych. Ustawa z 28 maja 2013 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw, która weszła w życie 17 czerwca 2013 r. (Dz.U. z 2013 r., poz 675), wpisuje się w trend działań prorodzinnych. Nowelizacja wprowadziła zmiany w dziale ósmym Kodeksu pracy Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem, ustawie o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa i innych przepisach głównie pragmatykach służb mundurowych. Podstawową modyfikacją noweli jest wprowadzenie płatnych urlopów rodzicielskich, które razem z urlopem macierzyńskim (obligatoryjnym i dodatkowym) umożliwiają pracownikowi opiekę nad nowo narodzonym dzieckiem przez pierwszy rok jego życia (w przypadku porodów mnogich okres ten jest dłuższy). Ustawa zmieniła również sposób korzystania z dodatkowego urlopu macierzyńskiego uelastyczniając zasady jego dzielenia między obydwoje rodziców oraz ustanowiła nowy termin wykorzystania urlopu wychowawczego. Emilia Wawrzyszczuk 5
ZMIANY W KODEKSIE PRACY URLOP MACIERZYŃSKI Nowelizacja Kodeksu pracy z 28 maja 2013 r. nie wprowadziła modyfikacji w zakresie wymiaru podstawowego urlopu związanego z pełnieniem funkcji rodzicielskich, czyli urlopu macierzyńskiego. Urlop ten nadal musi być wykorzystany w pełnym wymiarze, wynoszącym: 20 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie, 31 tygodni w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie, 33 tygodni w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie, 35 tygodni w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie, 37 tygodni w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie. Konieczność wykorzystania pełnego wymiaru urlopu macierzyńskiego oznacza, że pracownica nie ma możliwości całkowitej rezygnacji z całości lub części urlopu macierzyńskiego. Może ona jedynie zrezygnować z części urlopu macierzyńskiego (po wykorzystaniu co najmniej 14 tygodni po porodzie) na rzecz pracownika ojca dziecka lub wykorzystać go w krótszym wymiarze, ale wyłącznie w przypadkach określonych w przepisach. Nowy wymiar urlopu macierzyńskiego do wykorzystania przed porodem Bieg urlopu macierzyńskiego, co do zasady, liczony jest od dnia porodu. Kodeks pracy przewiduje jednak możliwość wykorzystania części urlopu macierzyńskiego przed przewidywaną datą porodu. Warunkiem jest złożenie przez pracownicę pisemnego wniosku w tej sprawie (wzór nr 1). W poprzednim stanie prawnym określony był minimalny wymiar urlopu macierzyńskiego do wykorzystania przed porodem 2 tygodnie. Ustawa nowelizująca, która obowiązuje od 17 czerwca 2013 r., ustanowiła nowy, maksymalny wymiar części urlopu macierzyńskiego, który może być wzięty przez kobietę przed porodem tj. 6 tygodni. Wprowadzona zmiana ma zapewnić odpowiedni wymiar urlopu macierzyńskiego do wykorzystania po porodzie. Regulacje obowiązujące przed 17 czerwca 2013 r. teoretycznie stwarzały bowiem możliwość wykorzystania przed porodem nawet całego urlopu macierzyńskiego. 7
8 Kodeks pracy po zmianach Pracownica ma ustalony termin porodu na 10 września 2013 r. Do tego dnia przedstawiła pracodawcy zwolnienie lekarskie. Poród nie odbył się jednak w terminie i pracownica złożyła pracodawcy wniosek o urlop macierzyński od 11 września 2013 r. Pracownica urodziła dziecko 16 września 2013 r. Urlop macierzyński liczony od 11 września 2013 r. zgodnie z wnioskiem pracownicy zakończy się 28 stycznia 2014 r. Minimalny wymiar urlopu do wykorzystania po porodzie Zważywszy na cel urlopu macierzyńskiego, jakim jest nie tylko potrzeba zapewnienia opieki nad noworodkiem w pierwszych tygodniach życia, ale również regeneracja sił matki po porodzie, pracownica w zależności od okoliczności musi wykorzystać 8 lub 14 tygodni urlopu macierzyńskiego po porodzie. Urlop macierzyński w wymiarze 8 tygodni przysługuje pracownicy, w sytuacji gdy: zrezygnuje z wychowywania dziecka i oddaje je innej osobie w celu przysposobienia lub do domu małego dziecka, urodzi martwe dziecko, dziecko umrze przed upływem 8 tygodni życia (wówczas przysługuje jej 8 tygodni urlopu po porodzie, który jednak nie może być krótszy niż 7 dni od dnia zgonu dziecka). W pozostałych przypadkach pracownica musi wykorzystać co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego po porodzie pod warunkiem jednak, że resztę urlopu weźmie pracownik ojciec dziecka. W celu wykorzystania części urlopu macierzyńskiego, z której zrezygnowała pracownica matka dziecka, ojciec dziecka składa swojemu pracodawcy wniosek o udzielenie takiej części urlopu macierzyńskiego (wzór nr 3), a pracownica matka składa swojemu pracodawcy pisemny wniosek dotyczący rezygnacji z części urlopu macierzyńskiego (wzór nr 2). Wniosek powinna złożyć najpóźniej na 7 dni przed przystąpieniem do pracy. Do wniosku matka musi dołączyć zaświadczenie pracodawcy zatrudniającego pracownika ojca wychowującego dziecko potwierdzające termin rozpoczęcia urlopu macierzyńskiego przez pracownika, wskazany w jego wniosku o udzielenie urlopu i przypadający bezpośrednio po terminie rezygnacji z części urlopu macierzyńskiego przez pracownicę. W razie hospitalizacji lub zgonu matki dziecka urlop macierzyński przejmuje ojciec Jeśli po wykorzystaniu 8 tygodni urlopu macierzyńskiego po porodzie pracownica wymaga hospitalizacji ze względu na swój stan zdrowia, z urlopu macierzyńskiego
Zmiany w Kodeksie pracy przypadającego w czasie pobytu matki w szpitalu może skorzystać ojciec dziecka. Na ten czas urlop macierzyński matki przerywa się, jednak łącznie obydwoje rodzice mogą wykorzystać maksymalnie 20 tygodni urlopu macierzyńskiego (w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie). Pracownica urodziła dziecko, lecz z uwagi na komplikacje okołoporodowe przebywała w szpitalu przez 10 tygodni. Po 8 tygodniach urlopu macierzyńskiego 2 tygodnie urlopu wykorzystał ojciec dziecka (dziecko zostało wypisane ze szpitala po 2 tygodniach od urodzenia). Po powrocie ze szpitala pracownica może wykorzystać jeszcze 10 tygodni urlopu macierzyńskiego tak, aby łączny wymiar urlopu macierzyńskiego wykorzystany przez matkę i ojca nie przekraczał w sumie 20 tygodni. Pracownik ojciec może również wykorzystać część urlopu macierzyńskiego w sytuacji zgonu pracownicy matki w okresie korzystania z tego urlopu. W takim przypadku niewykorzystana przez matkę część urlopu macierzyńskiego przechodzi na pracownika ojca. DODATKOWY URLOP MACIERZYŃSKI Dodatkowy urlop macierzyński został wprowadzony ustawą z 6 grudnia 2008 r. i przysługuje pracownikom od 1 stycznia 2010 r. Początkowo, w latach 2010 i 2011 r., wymiar dodatkowego urlopu macierzyńskiego wynosił 2 tygodnie (3 tygodnie w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka przy porodzie). W latach 2012 i 2013 r. przysługiwał on w wymiarze 4 tygodni (6 tygodni w przypadku porodu mnogiego), a od 1 stycznia 2014 r. miał wynosić do: 6 tygodni w razie urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie, 8 tygodni w razie urodzenia co najmniej dwójki dzieci przy jednym porodzie. Ostatnia nowelizacja Kodeksu pracy przyspieszyła ostateczne wydłużenie dodatkowego urlopu macierzyńskiego. W związku z tym od 17 czerwca 2013 r. przysługuje on w wymiarze do: 6 tygodni w przypadkach, o których mowa w art. 180 1 pkt 1 Kodeksu pracy (urodzenie jednego dziecka przy jednym porodzie), 8 tygodni w przypadkach, o których mowa w art. 180 1 pkt 2 5 Kodeksu pracy (urodzenie dwojga i więcej dzieci przy jednym porodzie). Należy podkreślić, że w przeciwieństwie do podstawowego urlopu macierzyńskiego dodatkowy urlop macierzyński jest nieobowiązkowy, co oznacza, iż może być wykorzystany przez uprawnionych rodziców, ale nie musi. 9
Kodeks pracy po zmianach Udzielanie dodatkowego urlopu macierzyńskiego Od 17 czerwca 2013 r. zmienił się nie tylko wymiar dodatkowego urlopu macierzyńskiego, ale także sposób korzystania z tego uprawnienia. Dotychczas, mimo że mogli z niego skorzystać zarówno matka, jak i ojciec dziecka, dodatkowy urlop był wykorzystywany głównie przez pracownice. Wszystko za sprawą obowiązku wykorzystania dodatkowego urlopu macierzyńskiego jednorazowo bez możliwości podzielenia go na części. Po wejściu w życie ostatniej nowelizacji Kodeksu pracy sytuacja uległa zmianie i dodatkowy urlop można dzielić. Nowe przepisy umożliwiają wprawdzie skorzystanie z dodatkowego urlopu w maksymalnie dwóch częściach (w wymiarze tygodnia lub jego wielokrotności), jednak już taka modyfikacja pozwala na podzielenie się tym urlopem między obydwoje rodziców (wykorzystanie części urlopu przez matkę i części przez ojca dziecka). W przypadku dzielenia dodatkowego urlopu macierzyńskiego obie części muszą przypadać bezpośrednio jedna po drugiej. 10 Pracownica urodziła dwoje dzieci 10 czerwca 2013 r. Do 12 stycznia 2014 r. korzysta z urlopu macierzyńskiego, po którym przez 4 tygodnie będzie korzystała z dodatkowego urlopu macierzyńskiego do 9 lutego 2014 r. Pozostałą część dodatkowego urlopu (4 tygodnie) wykorzysta ojciec dziecka (do 9 marca 2014 r.). Dodatkowy urlop macierzyński jest udzielany na wniosek składany: nie później niż 14 dni po porodzie przez pracownicę (wzór nr 5) wówczas pracownica bezpośrednio po porodzie podejmuje decyzję o wykorzystaniu w pełnym wymiarze dodatkowego urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego i składa pracodawcy jeden wniosek w tej sprawie, w terminie nie krótszym niż 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu przez pracownika (wzór nr 7). We wniosku o udzielenie dodatkowego urlopu macierzyńskiego pracownik musi określić termin zakończenia podstawowego urlopu macierzyńskiego lub termin zakończenia pierwszej części tego urlopu oraz okres dotychczas wykorzystanego urlopu jeśli wniosek dotyczy drugiej części dodatkowego urlopu macierzyńskiego. Przepisy przewidują także możliwość rezygnacji z całości lub części dodatkowego urlopu macierzyńskiego. Dotyczy to sytuacji, gdy pracownica wniosek o dodatkowy urlop macierzyński składała w terminie 14 dni po porodzie. W takim przypadku pracownica składa swojemu pracodawcy pisemny wniosek (wzór nr 6) jednak nie później niż na 14 dni przed przystąpieniem do pracy. Jeśli pracownik ojciec chce skorzystać z całości lub części dodatkowego urlopu macierzyńskiego, z którego zrezygnowała pracownica, musi złożyć swojemu
Zmiany w Kodeksie pracy pracodawcy pisemny wniosek w tej sprawie (wzór nr 8). Wniosek musi być złożony nie później niż na 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu. Ważne! Pracodawca ma obowiązek uwzględnić zarówno wniosek o dodatkowy urlop macierzyński, jak i wniosek o rezygnację z całości lub części dodatkowego urlopu macierzyńskiego, a także wniosek pracownika ojca chcącego skorzystać z części dodatkowego urlopu macierzyńskiego, z którego zrezygnowała pracownica matka. Łączenie dodatkowego urlopu macierzyńskiego z wykonywaniem pracy Decyzja o skorzystaniu z dodatkowego urlopu macierzyńskiego nie musi oznaczać całkowitej rezygnacji z aktywności zawodowej. Pracownik może bowiem połączyć korzystanie z dodatkowego urlopu macierzyńskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy, który mu tego urlopu udzielił. Wymiar czasu pracy nie może jednak w takim przypadku przekraczać połowy pełnego wymiaru. Skorzystanie z powyższego uprawnienia następuje na pisemny wniosek pracownika (wzór nr 9) składany nie później niż na 14 dni przed przystąpieniem do wykonywania pracy. We wniosku pracownik musi wskazać: wymiar czasu pracy oraz okres, przez jaki zamierza łączyć korzystanie z dodatkowego urlopu macierzyńskiego z wykonywaniem pracy. O ile łączenie dodatkowego urlopu macierzyńskiego z wykonywaniem pracy było możliwe także w poprzednim stanie prawnym, o tyle obecne przepisy wychodzą w tym zakresie naprzeciw pracodawcom. Od 17 czerwca 2013 r. wniosek pracownika o łączenie dodatkowego urlopu z pracą nie jest już bowiem dla pracodawcy wiążący. Ważne! Pracodawca powinien uwzględnić wniosek pracownika o łączenie dodatkowego urlopu macierzyńskiego z pracą chyba że nie jest to możliwe ze względu na organizację pracy lub rodzaj pracy wykonywanej przez pracownika. W razie odmowy pracodawca ma obowiązek poinformować pracownika na piśmie o przyczynie odrzucenia wniosku (wzór nr 10). URLOP RODZICIELSKI Najbardziej oczekiwanym rozwiązaniem wprowadzonym ustawą z 28 maja 2013 r. jest urlop rodzicielski całkowicie nowa instytucja wśród urlopów związanych z opieką nad dziećmi. Na mocy nowych przepisów przysługuje on rodzicom wszystkich dzieci urodzonych po 31 grudnia 2012 r. Przepisy ustanawiają urlop rodzicielski w maksymalnym wymiarze do 26 tygodni bez względu na liczbę dzieci urodzonych przy jednym porodzie. Tak określony 11
Kodeks pracy po zmianach wymiar urlopu oznacza, że pracownik może sam zdecydować, ile tygodni urlopu rodzicielskiego (oczywiście w granicach określonych w Kodeksie racy) weźmie. Decyzję o długości urlopu rodzicielskiego, który chce wykorzystać, może podjąć: w momencie składania wniosku o ten urlop wówczas we wniosku wskazuje wymiar urlopu rodzicielskiego, jaki chce wykorzystać, lub w trakcie trwania urlopu rodzicielskiego w takim przypadku, po złożeniu wniosku o pełny wymiar urlopu rodzicielskiego, pracownik składa pracodawcy wniosek o rezygnację z części tego urlopu. Warunkiem skorzystania z urlopu rodzicielskiego jest wykorzystanie całego urlopu macierzyńskiego oraz dodatkowego urlopu macierzyńskiego. Przepisy nie przewidują możliwości udzielenia urlopu rodzicielskiego bezpośrednio po urlopie macierzyńskim z pominięciem dodatkowego urlopu macierzyńskiego. 12 Ważne! Urlopy związane z pełnieniem funkcji rodzicielskich poza wyjątkami określonymi w przepisach przejściowych muszą być wykorzystywane bezpośrednio po sobie, tj. bez przerw między nimi. Aby skorzystać z urlopu rodzicielskiego, trzeba być pracownikiem Nowy urlop rodzicielski przysługuje każdemu pracownikowi bez względu na wymiar zatrudnienia czy rodzaj umowy o pracę. Z urlopu rodzicielskiego nie skorzysta pracownica, której umowa o pracę na czas określony została przedłużona do dnia porodu. W takim przypadku pracownica nie korzysta bowiem z urlopu macierzyńskiego (ani podstawowego, ani dodatkowego), lecz pobiera tylko zasiłek macierzyński za ten okres. Nowy urlop rodzicielski nie przysługuje również pracownicy, której umowa o pracę na czas zastępstwa rozwiązała się w trakcie urlopu macierzyńskiego lub dodatkowego urlopu macierzyńskiego. Warunkiem skorzystania z urlopu macierzyńskiego jest bowiem wykorzystanie dodatkowego urlopu w pełnym wymiarze, co nie jest w tym przypadku spełnione. Zgodnie z wyjaśnieniami Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej to, że dana osoba jak w przypadkach opisanych powyżej nie ma prawa do dodatkowego urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego, nie przekreśla jej prawa do zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający tym urlopom (52 tygodnie w razie urodzenia jednego dziecka). Jak wskazuje MPiPS, nawet jeśli umowa została przedłużona do dnia porodu i pracownica nie ma prawa do urlopów związanych z rodzicielstwem, będzie jej przysługiwał zasiłek macierzyński przez cały okres 52 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie.
Zmiany w Kodeksie pracy Ważne Jeżeli matka dziecka nie pozostaje w stosunku pracy i nie korzystała z urlopu macierzyńskiego ani z dodatkowego urlopu macierzyńskiego, ponieważ nie była uprawniona do tego urlopu (np. pracuje tylko na podstawie umowy o dzieło), to z urlopu rodzicielskiego nie może skorzystać ani ona, ani ojciec dziecka pozostający w stosunku pracy. Urlop rodzicielski jest bowiem uprawnieniem pochodnym w stosunku do podstawowego urlopu macierzyńskiego. Zatem jeżeli nie było urlopu macierzyńskiego ani dodatkowego urlopu macierzyńskiego (dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego), nie może też być urlopu rodzicielskiego. Urlop rodzicielski obejmuje kolejne dni kalendarzowe Zgodnie z obowiązującymi od 17 czerwca 2013 r. regulacjami przy udzielaniu urlopu rodzicielskiego podobnie jak przy podstawowym i fakultatywnym urlopie macierzyńskim tydzień urlopu odpowiada 7 dniom kalendarzowym. Oznacza to, że do urlopu rodzicielskiego wliczają się wszystkie dni bez względu na to, czy są to dni pracy pracownika, dni wolne, niedziele czy święta. Urlop rodzicielski pracownika ma zakończyć się 3 maja 2014 r. Pracownik wystąpił do pracodawcy o przesunięcie terminu zakończenia urlopu rodzicielskiego na 5 maja 2014 r. i odbiór dni wolnych, 1 i 3 maja 2014 r., które wypadają w trakcie trwania urlopu rodzicielskiego. Pracownik nie ma do tego prawa urlop rodzicielski zakończy się we wskazanym terminie. Sposób korzystania z urlopu rodzicielskiego W myśl nowych przepisów urlop rodzicielski może być wykorzystany jednorazowo w całości albo w maksymalnie 3 częściach przy czym każda z części nie może być krótsza niż 8 tygodni, a poszczególne części urlopu muszą przypadać bezpośrednio po sobie w wymiarze wielokrotności tygodnia. Pracownik nie może zatem podzielić urlopu rodzicielskiego w taki sposób, aby pomiędzy poszczególnymi jego częściami były przerwy. Niedopuszczalne jest także podzielenie urlopu, gdzie choćby jedna z części była krótsza niż 8 tygodni, ani takie, w którym dana część urlopu obejmuje swym wymiarem część tygodnia. Pracownica zakończyła dodatkowy urlop macierzyński 30 lipca 2013 r. Złożyła wniosek o urlop rodzicielski, który chciałaby wykorzystać w częściach: pierwsza część (9 tygodni) do 1 października 2013 r., druga część (10 tygodni) do 10 grudnia 2013 r. i trzecia część do 26 stycznia 2014 r. Pracodawca nie może udzielić urlopu rodzicielskiego we wskazany przez pracownicę sposób z dwóch powodów: 13
Kodeks pracy po zmianach ostatnia część urlopu jest krótsza niż 8 tygodni oraz nie obejmuje ona swym wymiarem wielokrotności tygodnia. Udzielanie urlopu rodzicielskiego Urlop rodzicielski udzielany jest przez pracodawcę na pisemny wniosek uprawnionego pracownika. Co ważne, pracodawca jest bezwzględnie zobowiązany uwzględnić wniosek pracownika. Nowe przepisy przewidują dwa tryby składania wniosku o urlop rodzicielski: przez pracownicę w terminie do 14 dni po porodzie (wzór nr 5) pracownica składa wniosek o udzielenie jej bezpośrednio po urlopie macierzyńskim dodatkowego urlopu macierzyńskiego w pełnym wymiarze, a bezpośrednio po tym urlopie urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze, przez pracownika (zarówno matkę, jak i ojca dziecka) w terminie nie krótszym niż 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu rodzicielskiego (wzór nr 11) pracownik może złożyć wniosek o urlop rodzicielski pod koniec dodatkowego urlopu macierzyńskiego wykorzystywanego w pełnym wymiarze; wniosek o udzielenie urlopu rodzicielskiego powinien określać termin zakończenia dodatkowego urlopu macierzyńskiego, a w przypadku gdy wniosek dotyczy kolejnej części urlopu rodzicielskiego termin zakończenia poprzedniej części tego urlopu oraz okres dotychczas wykorzystanego urlopu. To, w jakim czasie pracownik podejmie decyzję o chęci skorzystania z urlopu rodzicielskiego oraz w jakim trybie złoży wniosek o udzielenie tego urlopu, ma wpływ na wysokość zasiłku macierzyńskiego przysługującego mu z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Jeśli bowiem wniosek zostanie złożony przez pracownicę po porodzie przez cały okres urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego będzie ona otrzymywała zasiłek macierzyński w wysokości 80% podstawy wymiaru zasiłku. Pracownica urodziła dziecko 16 października 2013 r. Dnia 21 października 2013 r. złożyła pracodawcy wniosek o udzielenie jej bezpośrednio po urlopie macierzyńskim dodatkowego urlopu macierzyńskiego, a po nim urlopu rodzicielskiego. Zarówno za okres urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu macierzyńskiego, jak i urlopu rodzicielskiego pracownica będzie otrzymywała zasiłek macierzyński w wysokości 80% podstawy wymiaru. 14
Zmiany w Kodeksie pracy Jeśli natomiast decyzję o skorzystaniu z urlopu rodzicielskiego podejmie później lub to pracownik ojciec będzie chciał skorzystać z urlopu rodzicielskiego, za okres urlopu macierzyńskiego i dodatkowego urlopu macierzyńskiego pracownik otrzyma zasiłek macierzyński w wysokości 100% podstawy wymiaru, za okres zaś urlopu rodzicielskiego zasiłek macierzyński w wysokości 60% podstawy wymiaru zasiłku. Pracownica urodziła dwoje dzieci 10 listopada 2013 r. Po urlopie macierzyńskim, który zakończy się 14 czerwca 2014 r., korzystała z dodatkowego urlopu macierzyńskiego do 9 sierpnia 2014 r. Za okres tych urlopów pracownica otrzymywała zasiłek macierzyński w wysokości 100% podstawy wymiaru. Dnia 25 lipca 2014 r. pracownik ojciec dzieci złożył swojemu pracodawcy wniosek o urlop rodzicielski za okres tego urlopu będzie mu przysługiwał zasiłek macierzyński w wysokości 60% podstawy wymiaru. Poród w czasie urlopu wychowawczego bez prawa do rodzicielskiego Warunkiem skorzystania z urlopu rodzicielskiego jest wykorzystanie dodatkowego urlopu macierzyńskiego w pełnym wymiarze. Urodzenie przez pracownicę dziecka na urlopie wychowawczym powoduje, że nabywa ona prawo do zasiłku macierzyńskiego, a nie urlopu macierzyńskiego. Tym samym nie może również skorzystać z dodatkowego urlopu macierzyńskiego, a co za tym idzie z urlopu rodzicielskiego. Jeżeli cały okres, w którym pracownica korzystałaby z urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego (gdyby nie była na urlopie wychowawczym), przypada na urlop wychowawczy, wówczas pracownica nie skorzysta z urlopu rodzicielskiego. Jeśli natomiast pracownica urodzi dziecko pod koniec urlopu wychowawczego i po jego zakończeniu będzie jej jeszcze przysługiwał urlop macierzyński, po jego zakończeniu będzie mogła skorzystać z dodatkowego urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego. Jednoczesne korzystanie z urlopu rodzicielskiego przez obydwoje rodziców Nowe przepisy, podobnie jak w przypadku urlopu wychowawczego, przewidują możliwość korzystania z urlopu rodzicielskiego jednocześnie przez obydwoje rodziców (lub opiekunów dziecka) wzór nr 11a. Pracownica złożyła wniosek o urlop rodzicielski od 8 lipca 2013 r. Gdyby sama chciała wykorzystać całość urlopu, zakończyłby się on 5 stycznia 2014 r. Jednak 15
Kodeks pracy po zmianach ojciec dziecka złożył swojemu pracodawcy wniosek o urlop rodzicielski w wymiarze 8 tygodni od 16 sierpnia 2013 r. do 10 października 2013 r. Urlop rodzicielski pracownicy ulegnie zatem skróceniu o 8 tygodni urlopu wykorzystanego przez ojca dziecka i zakończy się 10 listopada 2013 r. Łącznie urlop rodzicielski wykorzystany przez ojca i matkę dziecka wyniesie 26 tygodni. Ważne! W przypadku korzystania z urlopu rodzicielskiego przez oboje rodziców w tym samym czasie łączny wymiar urlopu nie może przekroczyć 26 tygodni. W praktyce oznacza to konieczność sumowania ilości urlopu wykorzystanego przez obydwoje rodziców. Łączenie urlopu rodzicielskiego z pracą Pracownik uprawniony do urlopu rodzicielskiego podobnie jak przy dodatkowym urlopie macierzyńskim może łączyć korzystanie z tego urlopu z wykonywaniem pracy. Wymiar czasu pracy nie może jednak być w takim przypadku wyższy niż połowa pełnego wymiaru. Pracownik chcący łączyć urlop rodzicielski z wykonywaniem pracy u swojego pracodawcy musi w terminie nie krótszym niż 14 dni przed rozpoczęciem wykonywania pracy złożyć pracodawcy wniosek określający wymiar czasu pracy, w jakim zamierza pracować (wzór nr 9). Wniosek musi także wskazywać okres, w jakim pracownik zamierza łączyć korzystanie z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy na część etatu. Pracownik może bowiem łączyć urlop rodzicielski z wykonywaniem pracy przez cały okres trwania tego urlopu lub przez jego część. Pracownik od 11 lipca 2013 r. do 8 stycznia 2014 r. korzysta z urlopu rodzicielskiego. W trakcie trwania urlopu podjął decyzję o chęci powrotu do pracy na 1/4 etatu od 1 października 2013 r. i korzystaniu przez pozostały wymiar czasu pracy z urlopu rodzicielskiego. Wniosek w tej sprawie pracownik złożył pracodawcy 16 września 2013 r. Ważne! Wniosek pracownika o łączenie urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy nie jest dla pracodawcy wiążący. Pracodawca może odmówić uwzględnienia wniosku pracownika jeśli łączenie urlopu rodzicielskiego z pracą nie jest możliwe ze względu na organizację pracy lub charakter wykonywanej przez pracownika pracy. O przyczynie odmowy uwzględnienia wniosku pracownika pracodawca jest zobowiązany poinformować go na piśmie (wzór nr 10). 16
Zmiany w Kodeksie pracy Jako przykłady prac, które często będą wykluczać zatrudnienie pracownika w czasie urlopu rodzicielskiego tylko na część etatu, można wskazać prace związane z odpowiedzialnością materialną za mienie powierzone, w szczególności ze wspólną odpowiedzialnością za mienie powierzone, prace wykonywane w systemie zmianowym, a także prace na stanowiskach kierowniczych. Pracownica zajmuje stanowisko głównej księgowej. Pracownica ta złożyła wniosek o urlop rodzicielski (26 tygodni), jednak przez 13 tygodni chciałaby pracować na 1/2 etatu. Okres, w którym chciałaby łączyć urlop z pracą, to okres od listopada 2013 r. do stycznia 2014 r. Pracodawca odmówił ze względu na rodzaj pracy wykonywanej przez pracownicę w tym okresie konieczna jest wzmożona intensywna praca na stanowisku głównej księgowej, zatem konieczne jest, by to stanowisko zajmowała osoba, które może pracować na cały etat. Ze względu na specyfikę tej pracy nie jest też możliwe, by praca ta była dzielona między 2 osoby. Zatem taką odmowę należy uznać za uzasadnioną. Rezygnacja z części lub całości urlopu rodzicielskiego Skorzystanie z urlopu rodzicielskiego, podobnie jak dodatkowego urlopu macierzyńskiego, jest przywilejem, a nie obowiązkiem pracownika. Pracownik może więc zdecydować o rezygnacji z całości lub części urlopu rodzicielskiego. O rezygnacji z całości lub części urlopu rodzicielskiego pracownica (dotyczy to bowiem przypadków, w których wniosek o urlop rodzicielski był składany bezpośrednio po porodzie przez pracownicę) składa pracodawcy pisemny wniosek w terminie nie krótszym niż 14 dni przed przystąpieniem do pracy (wzór nr 12). Obowiązkiem pracodawcy jest uwzględnić wniosek pracownicy. Po rezygnacji przez pracownicę z całości lub części urlopu rodzicielskiego może skorzystać pracownik ojciec dziecka. W celu realizacji tego uprawnienia składa on swojemu pracodawcy pisemny wniosek (wzór nr 13) w terminie nie krótszym niż 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu rodzicielskiego albo z części takiego urlopu. Również w tym przypadku wniosek pracownika jest dla pracodawcy wiążący (nie może odmówić pracownikowi takiego urlopu lub jego części). Ważne! W przypadku dzielenia urlopu rodzicielskiego między obydwoje rodziców nie mają oni całkowitej swobody co do wymiaru poszczególnych części urlopu, jakie będą wykorzystywać. W takim przypadku odpowiednie zastosowanie ma art. 182[1a] 2, zgodnie z którym urlop rodzicielski jest udzielany jednorazowo albo nie więcej niż w trzech częściach, z których żadna nie może być krótsza niż 8 tygodni, przypadających bezpośrednio jedna po drugiej w wymiarze wielokrotności tygodnia. 17
Kodeks pracy po zmianach Pracownica urodziła dziecko 11 kwietnia 2013 r. Do 28 sierpnia 2013 r. korzystała z urlopu macierzyńskiego, następnie do 9 października 2013 r. z dodatkowego urlopu macierzyńskiego. 16 września 2013 r. pracownica złożyła pracodawcy wniosek o urlop rodzicielski od 10 października 2013 r. do 9 kwietnia 2014 r. Dnia 10 lutego 2014 r. pracownica złożyła pracodawcy wniosek o rezygnację z części urlopu rodzicielskiego od 3 marca 2014 r., a pracownik ojciec dziecka złożył swojemu pracodawcy wniosek o udzielenie części urlopu rodzicielskiego, z którego zrezygnowała matka. Żaden z pracodawców nie może uwzględnić takiego wniosku, ponieważ część urlopu, jaką miałby wykorzystać ojciec dziecka, jest krótsza niż 8 tygodni. Przepisy przejściowe Zgodnie z pierwotną wersją ustawy nowe regulacje (prawo do urlopu macierzyńskiego i dłuższy wymiar dodatkowego urlopu macierzyńskiego) miały zacząć obowiązywać 1 września 2013 r. Oznaczałoby to, że objęci nimi byliby rodzice dzieci urodzonych po 17 marca 2013 r. Ostatecznie przepisy nowelizacji Kodeksu pracy weszły w życie 17 czerwca 2013 r. Nie oznacza to jednak, że prawo do urlopu rodzicielskiego mają tylko rodzice dzieci urodzonych po tej dacie. Przysługuje on rodzicom wszystkich dzieci urodzonych po 31 grudnia 2012 r. Zgodnie z przepisami przejściowymi: pracownik korzystający w dniu wejścia w życie ustawy z dodatkowego urlopu macierzyńskiego lub dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego ma prawo do uzupełniającego dodatkowego urlopu, a po nim do urlopu rodzicielskiego; uzupełniającego dodatkowego urlopu (macierzyńskiego i na warunkach macierzyńskiego) udziela się pracownikowi na jego wniosek składany nie później niż w ostatnim dniu korzystania z udzielonego wcześniej urlopu (wzór nr 16). Pracownica od 6 czerwca 2013 r. korzysta z dodatkowego urlopu macierzyńskiego udzielonego jej na mocy poprzednich regulacji w wymiarze 4 tygodni. Ponieważ urlop ten trwa w dniu wejścia w życie nowej ustawy (17 czerwca 2013 r.), pracownica do dnia zakończenia urlopu udzielonego na mocy poprzednich przepisów (tj. do 3 lipca 2013 r.) może złożyć wniosek o uzupełniający dodatkowy urlop macierzyński w wymiarze 2 tygodni do 17 lipca 2013 r. Natomiast do dnia zakończenia tego urlopu może złożyć wniosek o urlop rodzicielski w wymiarze do 26 tygodni. 18
Zmiany w Kodeksie pracy pracownik, którego dziecko urodziło się po 31 grudnia 2012 r. (lub który przyjął dziecko na wychowanie i wystąpił do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka lub przyjął dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej), ale który w dniu wejścia w życie ustawy nie przebywa na dodatkowym urlopie macierzyńskim (np. gdy pracownica korzystała z urlopu macierzyńskiego przed porodem lub jeśli zrezygnowała z dodatkowego urlopu macierzyńskiego i wcześniej wróciła do pracy)/dodatkowym urlopie na warunkach urlopu macierzyńskiego, może skorzystać z dodatkowego urlopu macierzyńskiego w wyższym wymiarze przewidzianym nową ustawą, a po nim z urlopu rodzicielskiego (jest to jedyny wyjątek od zasady wykorzystywania urlopów bezpośrednio po sobie); w tym celu powinien złożyć pracodawcy pisemny wniosek w terminie 7 dni od dnia wejścia w życie ustawy (do 24 czerwca 2013 r.) pracodawca ma natomiast obowiązek udzielenia dodatkowego urlopu najpóźniej do 1 lipca 2013 r. tj. w terminie 14 dni od dnia wejścia w życie ustawy. URLOPY ADOPCYJNE Zmiany w uprawnieniach rodzicielskich objęły również rodziców adopcyjnych, czyli pracowników, którzy przyjęli dziecko na wychowanie i wystąpili do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka lub którzy przyjęli dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej. Od 17 czerwca 2013 r. mają oni prawo do urlopu rodzicielskiego w takim samym wymiarze (26 tygodni) oraz na takich samych warunkach (możliwość dzielenia urlopu rodzicielskiego między obydwoje rodziców oraz łączenia go z wykonywaniem pracy) jak rodzice biologiczni. Nowelizacja objęła także dodatkowy urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego. Podobnie jak w przypadku dodatkowego urlopu macierzyńskiego, z dniem wejścia w życie ustawy z 28 maja 2013 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw zaczął obowiązywać dłuższy wymiar dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, jaki miał wejść w życie 1 stycznia 2014 r. Od 17 czerwca 2013 r. wymiar dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego wynosi: do 6 tygodni w przypadku przyjęcia jednego dziecka, do 8 tygodni w przypadkach jednoczesnego przyjęcia dwojga, trojga, czworga, pięciorga i więcej dzieci, 19