Przedmowa... V Wykaz skrótów... XVII Wykaz literatury... XIX Rozdział I. Podstawowe pojęcia... 1 1. Pojęcie postępowania cywilnego... 1 I. Prawo postępowania cywilnego (prawo procesowe cywilne)... 2 2. Funkcje procesu cywilnego... 2 3. Proces cywilny a prawo materialne... 3 4. Przedmiot procesu cywilnego... 3 5. Etapowa budowa procesu cywilnego... 4 6. Pojęcie sprawy cywilnej... 4 I. Sprawy cywilne w znaczeniu materialnym... 5 II. Sprawy cywilne w ujęciu formalnym... 7 7. Rodzaje postępowania sądowego... 9 I. Postępowanie sądowe... 9 1. Postępowanie rozpoznawcze proces cywilny... 10 2. Postępowanie rozpoznawcze nieprocesowe... 11 3. Postępowanie pomocnicze zabezpieczające... 12 4. Postępowanie wykonawcze egzekucyjne (sprawa egzekucyjna)... 13 II. Postępowanie wykonawcze upadłościowe... 13 III. Postępowanie pozasądowe... 14 Rozdział II. Źródła prawa cywilnego procesowego oraz obowiązywanie prawa procesowego terytorialne i czasowe... 15 8. Źródła prawa postępowania cywilnego... 15 I. Kodeks postępowania cywilnego geneza i systematyka... 15 II. Inne źródła prawa postępowania cywilnego... 19 III. Konwencje międzynarodowe... 20 IV. Orzecznictwo... 21 9. Zasięg terytorialny norm procesowych... 22 10. Obowiązywanie norm procesowych w czasie... 22 11. Dopuszczalność drogi sądowej... 23 I. Bezwzględna niedopuszczalność drogi sądowej... 24 II. Droga sądowa zagadnienia wstępne (prejudycjalne). Czasowa niedopuszczalność drogi sądowej... 26 III. Procedury prejurysdykcyjne czasowa niedopuszczalność drogi sądowej... 27 IV. Względna niedopuszczalność drogi sądowej... 27
VIII 12. Relacje pomiędzy postępowaniem cywilnym a karnym... 28 13. Relacje pomiędzy postępowaniem cywilnym a administracyjnym... 30 14. Relacje pomiędzy postępowaniem cywilnym a postępowaniem przed Trybunałem Konstytucyjnym... 32 Rozdział III. Międzynarodowe i europejskie postępowanie cywilne... 33 15. Europeizacja cywilnego prawa procesowego... 33 16. Relacje pomiędzy postępowaniem cywilnym a postępowaniem przed Trybunałem Sprawiedliwości UE... 34 17. Kierunek nowelizacji międzynarodowego postępowania cywilnego... 36 18. Pojęcie jurysdykcji krajowej oraz ograniczenie władzy jurysdykcyjnej... 38 I. Jurysdykcja krajowa w procesie... 42 II. Jurysdykcja krajowa w postępowaniu nieprocesowym... 43 19. Pomoc prawna, dowody i doręczenia w postępowaniach europejskich... 44 20. Uznanie i wykonalność orzeczeń sądów zagranicznych i ugód zawartych przed takimi sądami... 46 I. Zagadnienia ogólne... 46 II. Uznawanie orzeczeń sądów zagranicznych... 47 III. Wykonalność orzeczeń sądów zagranicznych... 50 21. Uznanie i wykonanie niektórych orzeczeń sądów państw członkowskich Unii Europejskiej oraz pochodzących z tych państw ugód i dokumentów urzędowych... 51 22. Europejskie postępowania w sprawach transgranicznych... 53 I. Europejskie postępowanie nakazowe... 54 II. Europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń... 55 23. Europejski Tytuł Egzekucyjny... 58 Rozdział IV. Zasady i przesłanki postępowania cywilnego... 62 24. Pojęcie zasad postępowania cywilnego... 62 25. Zasady postępowania cywilnego... 65 I. Zasada prawa do sądu... 65 II. Zasada prawdy... 66 III. Zasada kontradyktoryjności... 69 IV. Zasada dyspozycyjności... 70 V. Zasada równości stron... 71 VI. Zasada jawności... 72 VII. Zasada bezpośredniości... 74 VIII. Zasada swobodnej oceny dowodów... 75 IX. Zasada koncentracji materiału procesowego... 76 X. Zasada ustności i pisemności... 77 XI. Zasada formalizmu procesowego... 78 XII. Zasada kierownictwa sędziego... 79 26. Pojęcie przesłanek postępowania cywilnego... 79 27. Rodzaje przesłanek postępowania cywilnego... 79 Rozdział V. Sąd oraz jego właściwość... 82 28. Organizacja i skład sądu... 82 29. Składy orzekające... 85
IX I. Skład Sądu Najwyższego... 88 II. Skutki niewłaściwego składu sądu... 88 30. Wyłączenie sędziego... 89 31. Pojęcie właściwości sądu... 93 I. Podział ze względu na dokonanie czynności i zasięg terytorialny... 96 1. Właściwość rzeczowa (ratione materiae i ratione valoris)... 96 2. Wartość przedmiotu sporu... 97 3. Ruchoma właściwość rzeczowa... 101 4. Właściwość miejscowa... 101 5. Właściwość funkcjonalna... 104 32. Inne organy orzekające... 105 Rozdział VI. Podmioty postępowania cywilnego... 109 33. Udział prokuratora w postępowaniu cywilnym... 109 34. Udział w postępowaniu cywilnym innych organów działających na zasadach takich jak prokurator... 114 I. Rzecznik Praw Obywatelskich... 114 II. Rzecznik Praw Dziecka... 114 III. Rzecznik Praw Pacjenta... 115 IV. Inspektorzy pracy... 115 V. Kierownik ośrodka pomocy społecznej oraz kierownik powiatowego centrum pomocy rodzinie... 115 VI. Powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów... 115 VII. Prezes UOKiK... 116 VIII. Prezes Urzędu Zamówień Publicznych... 116 IX. Podmioty uprawnione do udziału w postępowaniu na podstawie odrębnych przepisów... 116 35. Udział organizacji pozarządowych w postępowaniu cywilnym... 117 36. Współuczestnictwo procesowe... 120 I. Współuczestnictwo materialne... 120 II. Współuczestnictwo formalne dotyczące podmiotowej kumulacji roszczeń... 121 III. Współuczestnictwo konieczne... 123 IV. Współuczestnictwo dowolne... 126 V. Współuczestnictwo jednolite... 126 VI. Współuczestnictwo zwykłe (niejednolite)... 127 VII. Współuczestnictwo pierwotne i następcze... 127 VIII. Współuczestnictwo nienazwane (konkurencyjne)... 127 IX. Sposób działania współuczestników... 129 1. Samodzielne działanie współuczestników... 129 2. Działanie we własnym imieniu... 129 3. Działanie na własną rzecz... 129 X. Zastosowanie przepisów o współuczestnictwie... 130 37. Interwencja główna... 130 38. Interwencja uboczna... 132 39. Przypozwanie... 136
X Rozdział VII. Atrybuty strony oraz jej reprezentacja w postępowaniu cywilnym... 141 40. Pojęcie strony w procesie cywilnym... 141 41. Zdolność sądowa... 142 42. Zdolność procesowa... 144 43. Zdolność postulacyjna... 147 44. Legitymacja procesowa... 149 45. Pełnomocnik procesowy w postępowaniu cywilnym... 151 46. Rodzaje pełnomocnictw... 155 47. Zakres pełnomocnictwa procesowego ogólnego... 156 48. Forma i sposób udzielenia pełnomocnictwa... 157 49. Charakter prawny pełnomocnictwa procesowego... 161 50. Wygaśnięcie pełnomocnictwa... 162 51. Pełnomocnik z urzędu... 162 52. Brak należytego pełnomocnictwa... 165 53. Działanie za stronę niebędącą osobą fizyczną... 166 54. Prokuratoria Generalna Rzeczypospolitej Polskiej... 167 55. Przedstawicielstwo ustawowe w procesie... 169 Rozdział VIII. Koszty postępowania cywilnego... 173 56. Pojęcie kosztów w sprawie cywilnej... 173 57. Zasady ponoszenia kosztów postępowania... 179 I. Zasada zwrotu kosztów celowych... 179 II. Zasada odpowiedzialności za wynik postępowania... 180 III. Zasada stosunkowego rozdzielania kosztów (zasada wzajemnego zniesienia kosztów)... 180 IV. Zasada koncentracji i unifikacji kosztów... 181 V. Zasada słuszności... 182 VI. Zasada zawinienia... 183 58. Zwolnienie od kosztów postępowania cywilnego... 184 I. Zwolnienie od kosztów sądowych z mocy ustawy (ex lege)... 184 II. Zwolnienie na wniosek... 187 59. Zabezpieczenie kosztów procesu... 190 Rozdział IX. Przedmiot procesu cywilnego... 195 60. Koncepcje dotyczące przedmiotu procesu cywilnego... 195 61. Rodzaje powództw... 196 Rozdział X. Czynności procesowe... 201 62. Zagadnienia ogólne... 201 I. Pojęcie... 201 II. Rodzaje czynności procesowych... 201 III. Czynności procesowe sądu... 201 IV. Czynności procesowe stron i uczestników postępowania... 202 V. Czynności procesowe prokuratora, organizacji społecznych oraz podmiotów działających na takich zasadach jak prokurator... 203
XI 63. Pisma procesowe... 203 I. Niedochowanie wymogów formalnych pisma procesowego... 209 64. Doręczenia... 212 I. Pojęcie i podstawowe zasady doręczeń... 212 II. Kurator do doręczeń... 216 65. Posiedzenia sądowe... 217 I. Podział posiedzeń sądowych... 217 II. Zawiadomienie i wezwanie... 218 III. Miejsce posiedzeń sądowych... 219 IV. Przebieg postępowania sądowego... 220 66. Terminy... 222 I. Uchybienie terminu... 223 Rozdział XI. Alternatywne metody rozwiązywania sporów... 228 67. Pojęcie ADR... 228 68. Mediacja w postępowaniu cywilnym... 230 I. Zakres przedmiotowy... 232 II. Mediator... 233 III. Przebieg postępowania mediacyjnego... 235 69. Postępowanie pojednawcze... 239 I. Przebieg postępowania pojednawczego... 240 70. Charakter prawny ugody... 241 71. Sąd polubowny (arbitrażowy)... 242 I. Zapis na sąd polubowny umowa o arbitraż... 243 II. Arbiter... 244 III. Postępowanie przed sądem polubownym... 245 IV. Skarga o uchylenie wyroku sądu polubownego... 246 Rozdział XII. Informatyzacja postępowania cywilnego... 250 72. Pojęcie informatyzacji... 250 73. Elektroniczne czynności procesowe... 252 74. Doręczenie elektroniczne... 255 75. Elektroniczna komunikacja z sądem... 256 76. Elektroniczny protokół... 257 77. E-uzasadnienie... 261 78. Informatyzacja postępowania egzekucyjnego... 263 Rozdział XIII. Wszczęcie postępowania... 267 79. Forma i skutki wszczęcia postępowania... 267 I. Forma wszczęcia postępowania... 267 II. Skutki wszczęcia postępowania... 267 80. Pozew jako pismo procesowe... 269 81. Kumulacja roszczeń... 273 82. Rozdrobnienie roszczeń... 274 83. Zmiana powództwa... 275 84. Cofnięcie pozwu... 280 85. Odrzucenie pozwu... 282
XII Rozdział XIV. Formy obrony pozwanego... 292 86. Pojęcie obrony pozwanego... 292 87. Uznanie żądania pozwu (powództwa)... 292 88. Zaprzeczenie podstawy faktycznej (prawnej) powództwa... 295 89. Zarzuty procesowe... 297 90. Bierne zachowanie się pozwanego... 299 91. Powództwo wzajemne... 300 I. Pojęcie i charakter... 300 II. Właściwość sądu i termin wniesienia... 302 92. Obrona w postępowaniu nieprocesowym... 304 Rozdział XV. Przebieg rozprawy... 306 93. Rozprawa jako centralny punkt postępowania... 306 94. Przygotowanie rozprawy... 307 95. Odpowiedź na pozew... 309 I. Pojęcie i treść... 309 II. Termin wniesienia oraz obligatoryjność i fakultatywność odpowiedzi na pozew... 311 96. Etapy rozprawy... 312 I. Wywołanie sprawy... 313 II. Przedstawienie i wyjaśnienie stanowisk stron... 314 III. Postępowanie dowodowe... 315 IV. Roztrząsanie wyników postępowania dowodowego... 316 V. Zamknięcie rozprawy... 316 VI. Wydanie wyroku lub innego orzeczenia... 317 97. Odroczenie rozprawy... 317 98. Zarządzenie rozprawy łącznej lub oddzielnej oraz jej ograniczenie... 318 99. Zawieszenie postępowania... 320 I. Pojęcie... 320 II. Rodzaje i przyczyny zawieszenia... 321 III. Skutki zawieszenia postępowania... 331 IV. Podjęcie zawieszonego postępowania... 331 100. Umorzenie postępowania... 333 I. Pojęcie... 333 II. Przyczyny (podstawy) umorzenia postępowania... 333 III. Skutki umorzenia... 334 Rozdział XVI. Postępowanie dowodowe... 338 101. Pojęcie dowodu i dowodzenia w sprawie cywilnej... 338 102. Domniemania prawne i faktyczne. Dowód prima facie... 341 103. Uprawdopodobnienie... 344 104. Ciężar udowodnienia (onus probandi)... 344 105. Rodzaje dowodów... 346 106. Dokument jako środek dowodowy... 348 107. Zeznania świadków... 355 I. Wyłączenia z mocy ustawy... 356 II. Obowiązki świadka... 357 III. Prawo odmowy zeznań... 358
XIII IV. Prawo odmowy odpowiedzi na poszczególne pytania... 358 V. Przeprowadzenie dowodu ze świadków... 360 108. Opinia biegłych... 360 109. Oględziny... 363 110. Przesłuchanie stron... 364 111. Inne środki dowodowe... 365 I. Dowód z grupowego badania krwi (badań grup krwi)... 365 II. Dowód z filmu, telewizji, fotokopii, planów rysunków oraz płyt lub taśm dźwiękowych i innych przyrządów utrwalających obrazy lub dźwięki... 366 112. Dowody nienazwane... 367 113. Postępowanie dowodowe... 369 114. Zabezpieczenie dowodów... 372 Rozdział XVII. Orzeczenia sądowe... 377 115. Pojęcie i rodzaje orzeczeń sądowych... 377 116. Cechy wyroków i postanowień... 378 117. Wyroki deklaratywne i konstytutywne... 380 118. Wyrok zwykły... 381 119. Wyrok wstępny... 381 120. Wyrok częściowy... 383 121. Wyrok końcowy... 385 122. Wyrok łączny... 385 123. Wyrok uzupełniający... 388 124. Wyrok zaoczny... 388 125. Zasady orzekania... 392 I. Przedmiot orzekania... 392 II. Czas i sposób orzekania... 393 III. Podstawy orzekania... 396 126. Wydanie orzeczenia... 396 127. Wydanie postanowienia lub nakazu zapłaty... 401 128. Rektyfikacja orzeczeń... 402 129. Prawomocność orzeczeń... 404 130. Powaga rzeczy osądzonej... 406 131. Wykonalność orzeczeń... 407 132. Skuteczność orzeczeń... 412 Rozdział XVIII. Środki zaskarżania... 414 133. Rodzaje środków zaskarżania... 414 134. Ogólne zasady zaskarżania orzeczeń sądowych... 415 135. Apelacja w postępowaniu cywilnym... 416 I. Podstawy apelacji... 417 II. Wymogi apelacji... 419 III. Termin do wniesienia oraz odpowiedź na apelację... 422 IV. Postępowanie wstępne... 423 V. Rozprawa przed sądem II instancji... 424 VI. Rodzaje orzeczeń... 427
XIV 136. Skarga kasacyjna... 430 I. Dopuszczalność skargi kasacyjnej... 431 II. Legitymacja do wniesienia skargi kasacyjnej... 434 III. Wniesienie skargi kasacyjnej oraz termin... 434 IV. Postępowanie przed sądem kasacyjnym... 438 V. Orzeczenia sądu kasacyjnego... 440 137. Zażalenie... 442 I. Wymogi formalne dla zażalenia... 445 II. Postępowanie po wniesieniu zażalenia... 447 III. Zażalenie kasatoryjne... 447 138. Skarga na orzeczenie referendarza sądowego... 450 139. Wznowienie postępowania... 452 I. Przyczyny wznowienia postępowania... 454 II. Tryb postępowania... 456 140. Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia... 458 I. Tryb postępowania... 461 Rozdział XIX. Postępowania odrębne... 468 141. Uwagi ogólne... 468 142. Sprawy małżeńskie... 469 143. Sprawy ze stosunków między rodzicami i dziećmi... 474 144. Postępowanie w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych... 476 145. Postępowanie w sprawach o naruszenie posiadania... 484 146. Postępowanie w sprawach gospodarczych... 486 147. Postępowanie w sprawach z zakresu ochrony konkurencji... 486 148. Postępowanie w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone... 491 149. Postępowanie w sprawach z zakresu regulacji energetyki... 494 150. Postępowanie w sprawach z zakresu regulacji telekomunikacji i poczty... 496 151. Postępowanie w sprawach z zakresu regulacji transportu kolejowego... 497 152. Postępowanie nakazowe... 498 153. Postępowanie upominawcze... 502 154. Nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym a upominawczym... 503 I. Nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym... 503 II. Nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym... 505 155. Postępowanie uproszczone... 505 156. Europejskie postępowania w sprawach transgranicznych... 508 I. Europejskie postępowanie nakazowe... 509 II. Europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń... 510 157. Elektroniczne postępowanie upominawcze... 511 Rozdział XX. Postępowanie nieprocesowe... 515 158. Ogólna charakterystyka trybu postępowania nieprocesowego... 515 159. Sąd jako podmiot postępowania nieprocesowego... 519 160. Uczestnicy postępowania... 521
XV 161. Czynności procesowe... 524 162. Koszty postępowania... 526 163. Przebieg postępowania... 527 I. Wszczęcie postępowania... 527 II. Przebieg rozprawy i orzekanie... 529 164. Orzeczenia i ich skutki w postępowaniu nieprocesowym... 531 165. Zaskarżanie orzeczeń... 534 166. Sprawy z zakresu prawa osobowego... 537 I. Postępowanie o uznanie za zmarłego... 537 II. Postępowanie o stwierdzenie zgonu... 538 III. Ubezwłasnowolnienie... 539 IV. Sprawy z zakresu akt stanu cywilnego... 541 167. Sprawy z zakresu prawa rodzinnego, opiekuńczego i kurateli... 542 168. Sprawy z zakresu prawa rzeczowego... 551 169. Sprawy z zakresu prawa spadkowego... 556 170. Inne sprawy rozpoznawane w trybie nieprocesowym... 565 I. Sprawy z zakresu przepisów o przedsiębiorstwach państwowych i o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego... 565 II. Złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego... 566 III. Postępowanie rejestrowe... 566 Rozdział XXI. Postępowanie zabezpieczające... 574 171. Zagadnienia ogólne... 574 I. Charakter postępowania... 574 II. Cel i funkcja postępowania... 574 III. Strony postępowania zabezpieczającego... 575 IV. Przedmiot i warunki zabezpieczenia... 575 172. Właściwość sądu i przebieg postępowania zabezpieczającego... 577 I. Właściwość sądu... 577 II. Przebieg postępowania zabezpieczającego... 577 173. Rodzaje zabezpieczeń... 578 174. Ustanie zabezpieczenia... 580 Rozdział XXII. Postępowanie egzekucyjne... 583 175. Zagadnienia ogólne... 583 I. Pojęcie i cel postępowania egzekucyjnego... 583 II. Pojęcie sprawy egzekucyjnej... 584 III. Egzekucja sądowa a egzekucja administracyjna... 584 IV. Etapy postępowania egzekucyjnego... 585 V. Czynności egzekucyjne... 585 VI. Przesłanki postępowania egzekucyjnego... 586 VII. Koszty postępowania egzekucyjnego... 587 176. Podmioty postępowania egzekucyjnego... 588 I. Organy egzekucyjne... 588 II. Uczestnicy postępowania... 590 III. Organy pomocnicze... 590 177. Podstawy egzekucji tytuły egzekucyjne i klauzule wykonalności... 591 I. Właściwość sądu... 592
XVI II. Treść i forma klauzuli... 593 III. Postępowanie klauzulowe... 594 178. Wszczęcie egzekucji... 598 179. Prowadzenie egzekucji... 601 180. Zawieszenie i umorzenie postępowania egzekucyjnego... 602 I. Zawieszenie postępowania egzekucyjnego... 603 II. Umorzenie postępowania egzekucyjnego... 605 181. Ograniczenia egzekucji... 607 I. Ograniczenia o charakterze podmiotowym... 607 II. Ograniczenia o charakterze przedmiotowym... 607 182. Środki zaskarżenia w postępowaniu egzekucyjnym... 610 I. Dopuszczalność i legitymacja skargi... 611 II. Wymogi formalne... 611 III. Termin wniesienia i właściwość sądu... 612 IV. Rozpoznanie skargi... 612 183. Powództwa przeciwegzekucyjne... 614 I. Uwagi ogólne... 614 II. Rodzaje powództw... 614 III. Właściwość sądu i wymogi formalne... 618 184. Rodzaje i sposoby egzekucji... 620 Indeks rzeczowy... 629