KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia 27.6.2016 r. COM(2016) 414 final SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY zawierające ocenę wymaganą na mocy art. 24 ust. 3 i art. 120 ust. 3 akapit trzeci rozporządzenia (UE) nr 1303/2013 PL PL
WPROWADZENIE Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1303/2013 1 z dnia 17 grudnia 2013 r. (rozporządzenie w sprawie wspólnych przepisów, dalej w skrócie RWP ) nakłada na Komisję obowiązek przeprowadzenia przeglądu dwóch przepisów finansowych przed dniem 30 czerwca 2016 r., a mianowicie zwiększenia płatności dla państw członkowskich mających tymczasowe trudności budżetowe zgodnie z art. 24 ( dopłat uzupełniających ) i maksymalnego poziomu współfinansowania w wysokości 85 % mającego zastosowanie do wszystkich programów operacyjnych na Cyprze zgodnie z art. 120 ust. 3. PRZEDŁUŻENIE OKRESU UDZIELANIA DOPŁAT UZUPEŁNIAJĄCYCH (ART. 24 RWP) W 2010 r. państwom członkowskim o największych trudnościach budżetowych udzielono dopłat uzupełniających 2. Były to kraje objęte programami dostosowań wówczas lub podczas dowolnego okresu od 2007 r. Kwalifikujące się kraje na ich wniosek otrzymały płatności dodatkowe na poziomie 10 % wszystkich zadeklarowanych wydatków. Tak długo, jak były one objęte programem, otrzymywały one także płatności w wysokości 10 punktów procentowych powyżej maksymalnego poziomu współfinansowania. O dopłaty uzupełniające musiały one wnioskować w odniesieniu do poszczególnych programów. We wszystkich przypadkach udzielano ich nawet wstecznie. Odnośne przepisy umożliwiały przyspieszenie płatności UE w porównaniu z pierwotnym planem finansowym, co doprowadziło do natychmiastowego złagodzenia presji budżetowej, zwiększyło płynność i zmniejszyło kwotę koniecznego krajowego współfinansowania w ramach polityki spójności. Wskutek tego wzrosło wykorzystanie funduszy, co z kolei przyczyniło się do ograniczenia ryzyka ich utraty przez kilka krajów. Stosowanie tego środka doprowadziło jednakże do zmniejszenia łącznej kwoty środków finansowych w ramach programu, co mogło stanowić powód, dla którego niektóre kraje skorzystały z tych przepisów jedynie częściowo lub nie skorzystały z nich w ogóle. Kraje kwalifikujące się do dopłat uzupełniających skorzystały z przepisów finansowych w różnym stopniu pod względem otrzymanych kwot, w zależności od poziomu poświadczonych wydatków w okresie, w którym były one objęte programem dostosowawczym. W ramach dopłat uzupełniających od 2011 r. do końca 2015 r. Komisja wypłaciła wcześniej niż planowano Cyprowi, Grecji, Węgrom, Irlandii, Portugalii i Rumunii ponad 3 mld EUR (biorąc pod uwagę łączny wkład EFRR, EFS i Funduszu Spójności). Największym beneficjentem pod względem finansowym była Grecja (płatności UE przekroczyły 1,3 mld EUR). Niektóre kraje (np. Łotwa) w ogóle nie skorzystały z tych przepisów, a inne (tj. Cypr, Irlandia, Portugalia) wnioskowały o ich zastosowanie tylko w odniesieniu do niektórych programów. 1 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1303/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. ustanawiające wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006, Dz.U. L 347 z 20.12.2013, s. 320. 2 2 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1311/2011 z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie zmiany rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 w odniesieniu do niektórych przepisów dotyczących zarządzania finansowego dla niektórych państw członkowskich doświadczających poważnych trudności w zakresie ich stabilności finansowej lub nimi zagrożonych, Dz.U. L 337 z 20.12.2011, s. 5. 2
Programy na lata 2014 2020 W latach 2014 2020 mechanizm utrzymuje się na mocy art. 24 ust. 1 RWP i ma zastosowanie także do EFRROW i EFMR. Przewiduje on płatności okresowe Komisji powiększone o 10 punktów procentowych ( dopłaty uzupełniające na poziomie 10 % ) powyżej maksymalnego poziomu współfinansowania dla państw członkowskich doświadczających tymczasowych trudności budżetowych do dnia 30 czerwca 2016 r. Grecja, Cypr, Irlandia, Rumunia i Portugalia kwalifikują się obecnie do dopłat uzupełniających na poziomie 10 % płatności okresowych dla programów na lata 2014 2020 w odniesieniu do wniosków o płatność złożonych przed dniem 30 czerwca 2016 r. 3, ponieważ kraje te po dniu 21 grudnia 2013 r. spełniały warunki określone w art. 24 ust. 1 RWP, tj. otrzymywały pomoc finansową. Od tamtej pory programy pomocy finansowej dla Cypru, Irlandii, Portugalii i Rumunii wygasły. Oznacza to, że w dniu 30 czerwca 2016 r. Grecja będzie jedynym krajem objętym programem pomocy finansowej. Wyzwania i perspektywy Dwa zagadnienia wymagają rozważenia w związku ze zmianą art. 24 RWP, a mianowicie: (i) zakres kwalifikujących się krajów oraz (ii) okres, w którym odnośne przepisy mają zastosowanie. Jeśli chodzi o zakres kwalifikujących się krajów, włączenie w 2016 r. przeglądu śródokresowego wskazuje, że te państwa członkowskie, które nie są już objęte pomocą finansową, nie powinny już kwalifikować się do płatności uzupełniających. Trend ten wspiera także ustawodawca, który w art. 24 RWP ustanowił bezpośrednie powiązanie między programami dostosowawczymi i EFSI. Powiązanie to należy utrzymać. W przyszłości umożliwiłoby to Grecji i każdemu innemu krajowi objętemu programem dostosowawczym uzyskanie wsparcia za pośrednictwem mechanizmu dopłat uzupełniających. Wniosek ustawodawczy został opracowany w taki sposób, aby w przyszłości miał on zastosowanie również do każdego innego kraju objętego programem dostosowawczym. Kolejny przegląd kwalifikowalności do dopłat uzupełniających na lata 2014 2020 nie wydaje się konieczny. Państwa objęte programami dostosowawczymi muszą mieć pewność co do harmonogramu i poziomów płatności UE, które mają także wpływ na wielkość ich programów oraz koniecznego współfinansowania ze środków krajowych. Jeśli chodzi o okres stosowania przepisów, o których mowa, kwalifikowalność danego kraju do dopłat uzupełniających w latach 2007 2013 wygasała z dniem, w którym przestawał on otrzymywać pomoc finansową. Jeśli chodzi jednak o lata 2014 2020, kwalifikowalność do dopłat uzupełniających w tym okresie została dostosowana do końca roku obrotowego, który obecnie trwa od 1 lipca do 30 czerwca. Okres kwalifikowalności wygasł wiec w dniu 30 czerwca 2016 r. 4 System ten ma zastosowanie nawet do państw członkowskich, które przestały otrzymywać pomoc finansową na początku 2014 r. Komisja proponuje utrzymanie kwalifikowalności do dnia 30 czerwca roku następującego po roku kalendarzowym, w którym dane państwo członkowskie przestaje otrzymywać pomoc finansową w ramach programu dostosowawczego. Podejście to jest zgodne z rokiem obrotowym EFSI i przedłużyłoby okres kwalifikowalności o maksymalnie 18 miesięcy. 3 3 Dopłaty uzupełniające związane z programami na lata 2014 2020 jeszcze nie zostały wykorzystane. Jest to spowodowane wysiłkami administracji krajowych na rzecz pomyślnego zakończenia programów na lata 2007 2013 oraz niskim poziomem płatności związanych z okresem programowania 2014 2020. 4 4 Artykuł 2 pkt 29 RWP 3
Zapewni to danemu państwu członkowskiemu zabezpieczenie finansowe w odniesieniu do planowania koniecznego współfinansowania ze środków krajowych w celu wykorzystania europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych. Zmniejszy ono również ryzyko utraty funduszy po wygaśnięciu kwalifikowalności do dopłat uzupełniających. PRZEDŁUŻENIE OBOWIĄZYWANIA MAKSYMALNEGO POZIOMU WSPÓŁFINANSOWANIA UE DLA CYPRU W WYSOKOŚCI 85 % Artykuł 120 ust. 3 RWP przewiduje wyjątkowy poziom współfinansowania UE dla wszystkich programów realizowanych na Cyprze na poziomie 85 % za okres od 1 stycznia 2014 r. do 30 czerwca 2017 r. Przepis ten ma zastosowanie jedynie do EFRR, EFS i Funduszu Spójności, ale nie do EFRROW i EFMR. W odniesieniu do wsparcia na rzecz Cypru ze środków funduszy strukturalnych w latach 2014 2020, kraj ten został zaklasyfikowany jako region lepiej rozwinięty. Regiony lepiej rozwinięte zazwyczaj korzystają z maksymalnego poziomu współfinansowania UE w wysokości 50 %. Biorąc pod uwagę fakt, że Cypr podpisał program dostosowań gospodarczych z UE w marcu 2013 r., w odniesieniu do tego kraju w RWP przewidziano wyjątkowy poziom współfinansowania w wysokości 85 % do dnia 30 czerwca 2017 r. Zważywszy, że program dostosowań gospodarczych Cypru wygasł z końcem marca 2016 r., powstaje pytanie, czy po dniu 30 czerwca 2017 r. kraj ten powinien nadal korzystać ze wspomnianego poziomu współfinansowania. Wariant (1): Jeżeli preferencyjny poziom współfinansowania UE dla Cypru miałby wygasnąć w dniu 30 czerwca 2017 r., minimalne wymagane współfinansowanie krajowe do końca okresu programowania wyniosłoby ok. 144 mln EUR. Wariant (2): Jeżeli poziom współfinansowania UE w wysokości 85 % miałby być stosowany w ciągu całego okresu programowania, wymagane współfinansowanie krajowe począwszy od 1 lipca 2017 r. wyniosłoby ok. 45 mln EUR, tj. ok. 99 mln EUR mniej niż w przypadku wariantu (1). Rozbieżność w poziomie współfinansowania krajowego na Cyprze za drugą połowę okresu programowania byłaby znaczna i odpowiadałaby ok. 0,16 % PKB tego kraju w ujęciu rocznym. Z dokładniejszej analizy głównych wskaźników makroekonomicznych wynika, że sytuacja gospodarcza na Cyprze jest wciąż bardzo niestabilna. Tabela 1 poniżej pokazuje, że Grecja i Cypr to jedyne dwa państwa członkowskie o ujemnym wzroście gospodarczym i spadającym poziomie inwestycji. W obu z nich panuje wysoka stopa bezrobocia, a ich sektory finansowe są najbardziej obciążone wierzytelności zagrożone stanowią ok. 30 % całkowitego zadłużenia lub ten poziom przekraczają. Zgodnie art. 90 ust. 5 RWP w związku z pogorszeniem sytuacji gospodarczej Cypru w odniesieniu do przeglądu śródokresowego w 2016 r., kraj ten będzie w pełni kwalifikował się do Funduszu Spójności. W związku z powyższym Komisja proponuje przedłużenie obowiązywania maksymalnego poziomu współfinansowania UE w wysokości 85 % dla Cypru do czasu zamknięcia programu. Poprzez zwiększenie niezbędnej przestrzeni fiskalnej dla inwestycji środek ten wspomoże Cypr w okresie przejściowym charakteryzującym się wysokim zapotrzebowaniem na inwestycje publiczne oraz stałymi wysiłkami na rzecz konsolidacji fiskalnej. Pobudzi on również inwestycje sektora prywatnego, który z uwagi na kruchość systemu bankowego i sektora finansowego wciąż boryka się z trudnościami w odzyskiwaniu należności. 4
Komisja ogólnie oczekuje, że przedłużenie obowiązywania poziomu współfinansowania UE dla Cypru w wysokości 85 % powinno mieć pozytywny wpływ na gospodarkę tego kraju dzięki zwiększeniu długotrwałego potencjału wzrostu i poprawie zdolności gospodarki do kontynuowania obsługi zadłużenia i spłaty długu publicznego. Tabela 1: Główne wskaźniki makroekonomiczne państw członkowskich kwalifikujących się do dopłat uzupełniających w ramach programów operacyjnych na lata 2014 2020 do dnia 30 czerwca 2016 r. Dane uśrednione 2014 2015 PKB PKB per capita inwestycji długu publicznego Stopa bezrobocia Wierzytelności zagrożone (% wartości zadłużenia) Cypr -0,7-0,3-7,9 0,1 15,9 36,3 Grecja -0,4-0,2-6,5 2,9 26,1 29,1 Portugalia 1,3 1,9 4,2 2,2 13,4 10,3 Rumunia 3,3 3,5 4,4 6,7 6,8 16,9 Irlandia 5,6 5,2 15,6-2,6 10,4 17,3 UE 1,7 1,3 2,8 4,1 9,9 5,3 Źródło: AMECO; dane za rok 2015 pochodzą z zimowej prognozy oraz zostaną zaktualizowane, kiedy dostępna będzie nowa prognoza lub nowe dane historyczne. Dane dotyczące wierzytelności zagrożonych pochodzą z Europejskiego Banku Centralnego i odnoszą się do danych uśrednionych z lat 2013 2014. 5