Joanna Krzywda 1, Wioletta Skibińska 1, Anna Wisniewska-Sałek 1 Politechnika Częstochowska Oczekiwania polskich firm transportowych względem działań podejmowanych przez rząd i sektor transportowy 2 Wprowadzenie W polskim sektorze transportowym dominującą rolę pełni transport drogowy. W roku 2014, wszystkimi rodzajami transportu (kolejowy, samochodowy, lotniczy, rurociągowy, żegluga morska i śródlądowa) przewieziono łącznie 1840 mln ton ładunków, przy czym za pomocą transportu drogowego przewieziono 1547 mln ton (84,1%), na drugim miejscu znalazł się transport kolejowy 228 mln ton (12,4%) [2, s. 47]. W przypadku osiągniętej wielkości przewozów ładunków, na tle Unii Europejskiej, polski transport drogowy stanowi 14,4% w ogólnych przewozach co lokuje Polskę na drugim miejscu, zaraz za Niemcami, ale przed Hiszpanią i Francją. Ponadto, w przypadku przewozów międzynarodowych, udział polskiego sektora transportu drogowego oscyluje na poziomie 24%, co powoduje że Polska znajduje się na pierwszym miejscu [1]. Jeżeli chodzi o strukturę przewożonych ładunków transportem samochodowym, to na pierwszym miejscu znajdują się rudy metali i pozostałe produkty górnictwa i kopalnictwa (27,6%), na drugim miejscu znajdują się wyroby z surowców niemetalicznych (14,3%) a na trzecim artykuły spożywcze i wyroby tytoniowe (9,3%). Dominujący udział w transporcie zarobkowym miały firmy, które według PKD (Polska Klasyfikacja Działalności), zaliczane są do sekcji H Transport i gospodarka magazynowa, Łącznie, przedsiębiorstwa te przewiozły 665,1 mln ton (76,1%, o 1,9% więcej niż w roku 2013), i zrealizowały pracę przewozową na poziomie 186,6 mld tonokilometrów (85,5%, o 2,2% więcej niż w roku 2013). Jeżeli chodzi o strukturę tych przedsiębiorstw, to dominujący udział mają przedsiębiorstwa zaliczane do sektora mikro (zatrudniające nie więcej niż 9 osób), ich udział wyniósł 62,6% w przewozach ładunków i 29,7% w pracy przewozowej [2, s. 55]. W firmach zajmujących się transportem drogowym, obecnie zatrudnionych jest 512,2 tys. kierowców, co stanowi 5,9% ogółu zatrudnionych na polskim rynku pracy [3, s. 23]. Jednakże biorąc pod uwagę liczbę osób pracujących w agencjach celnych, magazynach, stacjach obsługi, punktach wymiany opon czy w sklepach z częściami samochodowymi, przyjmuje się że transport drogowy odpowiada za zatrudnienie prawie miliona osób, czyli prawie 8% ogółu zatrudnionych w Polsce [4, s. 11]. Przychody firm transportowych w roku 2011, przekroczyły 63 mld zł i w porównaniu z rokiem 2010 były 6,2% wyższe, natomiast cała branża transportu drogowego w Polsce wypracowała PKB na poziomie 10%. Ponadto, mając na uwadze, że poziom kosztów na paliwo ponoszonych przez firmy transportowe, w roku 2012 wyniósł ponad 121 mld zł, szacuje się w podatkach firmy te wpłaciły do budżetu ponad 47 mld zł co stanowi 16,5% wszystkich wpływów z tytułu podatków od paliw [4, s. 10]. Do floty firm transportu samochodowego zalicza się samochody ciężarowe, autobusy i ciągniki siodłowe. W roku liczba samochodów ciężarowych wyniosła 3 mln sztuk (o 2,5% więcej niż w zeszłym roku), największy udział stanowiły samochody w przedziale wiekowym 16 30 lat (32,8%), a 79% stanowiły samochody o ładowności poniżej 1,5 tony. W przypadku autobusów, to na koniec 2014 roku było ich zarejestrowanych 106,1 tys. sztuk (3,4% więcej niż w roku ubiegłym), przy czym 45,7% stanowiły autobusy w wieku 16 30 lat, a autobusy o pojemności powyżej 45 miejsc stanowiły 41,1% ogółu. Natomiast liczba ciągników siodłowych wyniosła 303,2 tys. sztuk (8,1% więcej niż roku ubiegłym), połowa z nich stanowi ciągniki siodłowe w wieku do 5 lat i pomiędzy 16 30 lat [2, s. 3]. Polskie firmy transportowe bariery rozwoju W Polsce działa ok. 240 tys. firm transportowych, w tym 90 tys. firm zajmujących się transportem samochodowym. Jak wspomniano wcześniej, firmy te odpowiadają za 10% polskiego PKB, a poziom ich pracy przewozowej notowany jest na poziomie 70% wszystkich przewozów w kraju. Ponadto, polscy przewoźnicy są największą siłą w międzynarodowym transporcie towarowym [5, s.1]. Jednakże należy mieć na uwadze fakt, że obecnie przed firmami transportowymi stoi szereg barier rozwoju, które powodują, że ich kondycja finansowa jest niestabilna, a wiele firm, nawet działających od ponad 20 lat na rynku są zmuszone do zamknięcia swojej działalności. Takimi najważniejszymi czynnikami, bądź barierami, które powodują że obecna sytuacja przedsiębiorstw transportu samochodowego jest trudna są m.in. [5, s. 3]: 1 Politechnika Częstochowska, Wydział Zarządzania, 42-201 Częstochowa, ul. Dąbrowskiego 69. Tel: 34 3259309. 2 Artykuł recenzowany. Logistyka 1/2016 278
- koszty w postaci akcyzy w paliwie, podatku dochodowego, podatku VAT, podatku od środków transportowych, podatku od nieruchomości, opłaty za korzystanie ze środowiska, e-myto, koszty zezwoleń i licencji a także koszty zatrudnienia, powodują że zysk firmy transportowych oscyluje na poziomie kilku groszy na 1 kilometr plus bardzo silna konkurencja rynkowa, - mikroprzedsiębiorstwa są narażone na ryzyko upadłości z tytułu nieuzyskanych należnych płatności, których terminy sięgają nawet 90 dni, - zbyt rozbudowane prawo, które często jest niespójne z unijnymi przepisami transportowymi, - bariery administracyjne i organizacyjne, które tworzą nieelastyczny i bardzo zbiurokratyzowany system celny, - system via-toll także uznawany jest za jedną z barier rozwoju przewoźnik jest zmuszony wnieść kaucję w wysokości 6-krotnej wartości urządzenia, nie ma możliwości pobrania urządzenia bez podpisania umowy, dodatkowo system ten często działa nieprawidłowo i często nalicza, bezprawnie kary za przejazd, - inną barierą są pracownicy, gdyż na rynku brakuje wykwalifikowanych kierowców, spowodowanych m.in. tym że koszty uzyskania kwalifikacji zawodowych mogą sięgać nawet 10 tys. zł. Sytuacji nie poprawiła także decyzja o likwidacji szkolnictwa zawodowego w tym zakresie, - kradzieże paliwa i palet przez kierowców, które są powszechnym zjawiskiem, jedną z jego przyczyn jest na pewno poziom wynagrodzeń, które ze względu na zbyt wysokie koszty pracownika i niską rentowność, nie mogą być podniesione. Metodologia badań Mając na uwadze powyższe, wśród firm zajmujących się transportem samochodowym, działających na terenie województwa śląskiego przeprowadzono badania, mające na celu zidentyfikowanie ich potrzeb i oczekiwań, zarówno wobec rządu jak i samego sektora transportowego. Badania przeprowadzono w czwartym kwartale 2014 roku wykorzystując kwestionariusz ankietowy. Cały kwestionariusz ankietowy zawierał 20 pytań, jednakże na potrzeby niniejszego artykułu, opracowano dwa zagadnienia, ściśle związane z tematem artykułu (plus 4 pytania ogólne, charakteryzujące badane przedsiębiorstwa): - oczekiwania przedsiębiorstw transportu samochodowego wobec działań, podejmowanych na szczeblu krajowym, - oczekiwania przedsiębiorstw transportu samochodowego wobec sektora transportowego. Respondenci zostali poproszeniu aby tym dwóm zagadnieniom przypisali wartości z 6-puntowej skali, gdzie 6 oznaczało najważniejszą kwestię a 1 najmniej ważną. Po zsumowaniu wszystkich punktów, było możliwe ustalenie stopnia ważności każdej z wymienionych kwestii. Kwestionariusze ankietowe skierowane zostały do właścicieli firm transportowych za pomocą poczty elektronicznej i ankiety on-line. Łączna liczba wypełnionych ankiet wyniosła 213, jednakże do dalszych badań zakwalifikowano 187. Uzyskane wyniki badań zaprezentowane zostały w kolejnym podrozdziale niniejszego artykułu. Wnioski Jak wspomniano powyżej, z 213 zwróconych kwestionariuszy ankietowych, do badań zakwalifikowano 187 ankiet, pozostałe 26 ankiet zostały nieprawidłowo wypełnione bądź nie spełniły wymogów formalnych. Struktura badanych przedsiębiorstw transportowych została przedstawiona na wykresie 1. Wykres 1. Struktura badanych przedsiębiorstw pod względem ich wielkości. Logistyka 1/2016 279
Jak prezentuje powyższy wykres, 90% badanych przedsiębiorstw, stanowiły mikroprzedsiębiorstwa, zatrudniające do 9 osób - 168. Na drugim miejscu znalazły się przedsiębiorstwa małe w liczbie 17 podmiotów gospodarczych (9%), a najmniejszy udział w badaniu stanowiły przedsiębiorstwa duże, zatrudniające od 50 do 249 osób, łączna ich liczba wyniosła 2 co odpowiada 1%. Przedstawiona struktura potwierdza, że dominującym sektorem w branży transportu i gospodarki magazynowej są przedsiębiorstwa z sektora MSP. Strukturę badanych przedsiębiorstw pod względem lat prowadzenia działalności przedstawia wykres 2. Wykres 2. Struktura badanych przedsiębiorstw pod względem lat prowadzenia działalności. Z uzyskanych wyników, wyraźnie widać, że połowę badanych przedsiębiorstw, stanowią firmy, które prowadzą działalność od ponad 5 lat, ale mniej niż 10 lat. Można zatem założyć, że są to firmy o ugruntowanej pozycji na rynku, posiadające stabilne podstawy działania i mające swój udział na rynku usług transportowych. Na drugim miejscu znajdują się przedsiębiorstwa, które prowadzą działalność krócej niż 5 lat, natomiast żadna z badanych firm, nie prowadzi działalności krócej niż rok. Dość duży udział zanotowały również firmy, które w sektorze transportu działają już ponad 10 lat, ale krócej niż 15, które swoją działalność uruchomiły zaraz na początku nowego millenium. Najmniejszą grupę stanowiły natomiast firmy, które mają najdłuższy staż, a rozpoczęcie działalności datuje się na lata 90-te ubiegłego wieku - przedsiębiorstwa te wręcz można określić jako firmy z tradycjami. Jednakże, na podstawie uzyskanych wyników można założyć, że wszystkie badane firmy, posiadają głęboką znajomość rynku usług transportowych, co umożliwia im udzielenie rzetelnych i prawdziwych informacji na pytania, które są kluczowe na potrzeby niniejszego artykułu. Obsługiwane kierunki przez badane przedsiębiorstwa przedstawia wykres 3. Wykres 3. Obsługiwane kierunki przez badane przedsiębiorstwa. Logistyka 1/2016 280
Jeżeli chodzi o kierunki, obsługiwane przez przedsiębiorstwa transportowe, to przeważająca większość świadczy usługi zarówno w kraju jak i zagranicą. Natomiast prawie taki sam odsetek firm, oferuje swoje usługi tylko na terenie kraju, lub koncentruje się tylko na eksporcie towarów poza granicami kraju. Warto także nadmienić, że wśród przedsiębiorstw, obsługujących tylko rynki zagraniczne, przeważająca ich część obsługuje kierunek zachodzi, a tylko niewielka kierunek wschodni. Tak silna przewaga kierunku zachodniego nad wschodnim może wskazywać na coraz silniejszą integrację z krajami Unii Europejskiej. Wielkość floty w badanych przedsiębiorstwach przedstawia wykres 4. Wykres 4. Wielkość floty w badanych przedsiębiorstwach. Jeżeli chodzi o posiadaną flotę, na największy udział stanowiły przedsiębiorstwa, posiadające do 4 pojazdów (ciężarówki, autokary, ciągniki siodłowe, naczepy i samochody dostawcze), na drugim miejscu znalazły się natomiast firmy, posiadające więcej niż 5 pojazdów ale mniej niż 10. Podobny udział charakteryzował przedsiębiorstwa posiadające pomiędzy 11 a 20 pojazdami (16%) i pomiędzy 21 a 50 pojazdami (19%). Natomiast najmniej przedsiębiorstw (6%) posiadało flotę składającą się z ponad 50-ciu pojazdów. Jak wspomniano powyżej, na potrzeby niniejszego artykułu, do przeanalizowania zostały wybrane dwa kluczowe zagadnienia, dotyczące: - oczekiwań przedsiębiorstw transportu samochodowego wobec działań, podejmowanych na szczeblu krajowym, - oczekiwań przedsiębiorstw transportu samochodowego wobec sektora transportowego. Wykres 5. Oczekiwania przedsiębiorstw transportowych wobec działań, podejmowanych na szczeblu krajowym. Logistyka 1/2016 281
Jak wynika z przedstawionego wykresu, przedsiębiorstwa działające w sektorze usług transportowych, za najważniejszą kwestię uznają poprawę infrastruktury transportowej dróg, autostrad, parkingów, ale także miejsc przeładunkowych czy bramek na autostradach. Pomimo tego że infrastruktura drogowa w Polsce jest cały czas ulepszana, budowane i oddawane do użytku są kolejne odcinki autostrad, to nadal, na tle innych państw UE, nasza sieć dróg krajowych i autostrad nie spełnia oczekiwań firm transportowych. Lepsza sieć dróg i autostrad oznacza z kolei szybsze dostawy, mniej opóźnień, większe bezpieczeństwo na drodze, przejawiające się mniejszą liczbą wypadków. Na drugim miejscu znalazły się oczekiwania wobec zmniejszenia wysokości płaconych podatków i opłat ponoszonych przez firmy transportowe. Wysokie podatki i opłaty bowiem powodują że rentowność firm transportowych wynosi zaledwie kilka groszy na każdym przejechanym kilometrze. Natomiast zmniejszenie ich wysokości, spowodowałoby, że branża dysponowałaby większymi środkami, które mogłyby być przeznaczone na rozwój i inwestycje. Na kolejnym miejscu znalazło się zmniejszenie kosztów pracy. Akurat w tym przypadku, można założyć, że każde działające na polskim rynku przedsiębiorstwo, ma takie oczekiwania wobec rządu. W Polsce bowiem koszty pracy, ponoszone przez pracodawcę należą do jednych z najwyższych w UE, to powoduje że firmy niechętnie zatrudniają, a już na pewno niechętnie zatrudniają na podstawie umowy o pracę. Firmy transportowe oczekują także uproszczenia procedur i mniejszej dynamiki zmian w przepisach. Skomplikowane procedury i częste zmiany w przepisach powodują, że firmy tracą czas na rozeznanie się w nowych regulacjach i przyczyniają się do popełniania, często wynikających z niewiedzy, błędów, które mogą być obwarowane wysokimi karami finansowymi. Firmy postulują także o mniejszą liczbę kontroli i utworzenie systemu dofinansowań. Zmniejszona liczba kontroli byłaby swoistym wyrazem zaufania do firm transportowych, a system dofinansowań, umożliwiłby, że chociaż w pewnym stopniu, płacone podatki i opłaty, wracałyby w formie dotacji bądź ulg do przedsiębiorstw transportowych. Z uwagi na to że mikroprzedsiębiorstwo stanowiły 90% badanych, i to one główne determinowały rezultaty uzyskanych wyników, sprawdzono czy podobny rozkład odpowiedzi kształtował się w odniesieniu do przedsiębiorstw małych i średnich. W przypadku przedsiębiorstw małych, dla nich najważniejsze okazało się zmniejszenie liczby kontroli, a na drugim miejscu poprawa infrastruktury transportowej. Z kolei dla przedsiębiorstw średnich, także najważniejszą kwestią okazała się poprawa infrastruktury transportowej, ale na drugim miejscu znalazła się kwestia dotycząca zmniejszenia kosztów pracy. Biorąc natomiast pod uwagę wiek badanych przedsiębiorstw, okazało się że kwestia poprawy infrastruktury transportowej była najważniejsza dla przedsiębiorstw, które prowadzą działalność dłużej niż 5 lata ale krócej niż 20 lat. Dla przedsiębiorstw, działających na rynku krócej niż 5 lat, najważniejszymi kwestiami okazały się koszty pracy i liczba kontroli, ważną kwestią okazał się także system dofinansowań. Wykres 6. Oczekiwania przedsiębiorstw transportowych wobec działań, podejmowanych przez sektor transportowy. W przypadku oczekiwań przedsiębiorstw transportowych wobec branży/sektora transportowego, inaczej mówiąc wobec samych siebie, firmy najbardziej oczekują promowania tzw. dobrych praktyk, które z biegiem czasu mogłyby przyjąć postać kodeksu z wytycznymi co do postępowania przez przedsiębiorstwa transportowe. Na drugim miejscu znalazło się kreowanie pozytywnego wizerunku branży, zarówno wśród klientów firm jak i pracowników. Lekkie zdziwienie może budzić fakt, że mimo iż jedną z barier rozwoju polskich firm transportowych jest brak wykwalifikowanych kierowców, to oczekiwania względem zachęcania młodych do kształcenia w tym kierunku znalazło się na miejscu przedostatnim. Tak oddalone miejsce można jedynie tłumaczyć, że przedsiębiorstwa mogły to zagadnienie zrozumieć jako zachęcanie młodych do rozpoczynania działalności w zakresie usług transportowych, a co za tym idzie zwiększenia konkurencji na polskim rynku. Na podobnym Logistyka 1/2016 282
miejscu znalazło się oczekiwania wobec ułatwień w dostępie do zawodu kierowcy, przede wszystkim, respondenci jako ułatwienie oznaczyli mniejsze ceny za kursy umożliwiające zdobycie prawa jazdy z odpowiednią kategorią, czy utworzenie systemu ulg lub dofinansowań do tego rodzaju kursów. Na dość wysokim miejscu znalazło się oczekiwanie względem nawiązania współpracy z przemysłem, która mogłaby przynieść wymierne efekty obu stronom. Natomiast na ostatnim miejscu znalazło się zagadnienie związane z działaniami na rzecz zmniejszenia negatywnego wpływu na środowisko naturalnego jaki generuje sektor transportu. Z jednej strony, to zagadnienie świadczy, że przedsiębiorstwa są świadomie występowania tych kwestii, ale z drugiej strony, nadal nie są one kluczowymi sprawami. Ponadto, większość przedsiębiorstw uważa, że kwestie dotyczące negatywnego wpływu transportu na środowisko naturalne, znajdują się w gestii działań rządowych i od przedstawicieli rządu oczekuje działań w tym zakresie. Podobną, bardziej szczegółową analizę przeprowadzono w odniesieniu do drugiego zagadnienia. I tak dla przedsiębiorstw małych, najbardziej istotą kwestią okazała się możliwość nawiązania współpracy z przemysłem i ułatwienie dostępu do zawodu. Z kolei dla przedsiębiorstw średnich, także ważna była kwestia związana z promowaniem dobrych praktyk, ale już na drugim miejscu znalazła się kwestia dotycząca podejmowania działań na rzecz zmniejszenia negatywnego wpływu branży transportowej na środowisko naturalne. Także ta kwestia była najistotniejsza dla przedsiębiorstw, charakteryzujących się najdłuższym czasem prowadzenia działalności (dłużej niż 15). Natomiast dla przedsiębiorstw, działających na rynku, krócej niż 5 lat, istotną kwestią, obok promowania dobrych praktyk, było podejmowanie działań, zachęcających młodych do kształcenia w tym kierunku. Wnioski Pomimo tego, że w Polsce działa bardzo dużo firm transportowych, a polscy przewoźnicy stanowią największą siłę w transporcie towarowym, to polski sektor transportu nadal napotyka szereg barier, stojących na drodze ich rozwoju. Największymi barierami są m.in. wysokość akcyzy zawartej w paliwie, duże ryzyko związane z należnościami od kontrahentów zbyt rozbudowane prawo i skomplikowane procedury administracyjne. Barierami rozwoju są także: brak wykwalifikowanej kadry kierowców czy niewielka atrakcyjność tego zawodu. To powoduje że sektor transportu posiada pewne oczekiwania zarówno wobec działań podejmowanych na szczeblach rządowych jak i przez sam sektor transportu. Jak wynika z przeprowadzonych badań, największe oczekiwania wobec rządu to podejmowanie działań mających na celu poprawę infrastruktury transportowej, a więc czynnika, mającego bezpośredni wpływ na realizowanie przesyłek i dostaw. Ponadto, względem rządu, firmy transportowe oczekują także działań zmierzających do zmniejszenia podatków i opłat, dodatkowo, jak postulują chyba wszystkie polskie przedsiębiorstwa, zmniejszenie kosztów pracy co zachęciłoby firmy do zatrudniania pracowników. Względem siebie, czyli samego sektora, oczekuje się poprawy jego wizerunku czy promowanie dobrych praktyk, a więc działań, stricte przypisanych do samych przedsiębiorstw transportowych. Spełnienie tych oczekiwań, może skutkować zmniejszeniem się barier, a także może dać silny impuls do dalszego rozwoju branży. Streszczenie Celem artykułu jest zaprezentowanie oczekiwań polskich przedsiębiorstw działających w sektorze usług transportowych wobec działań podejmowanych przez rząd lub samą branżę transportową. Jest to podyktowane tym, że polski sektor transportowy napotyka obecnie wiele barier, stanowiących przeszkody w ich dalszym rozwoju. Artykuł rozpoczyna się krótką charakterystyką polskiego sektora transportowego a następnie prezentuje metodologię badań i wyniki uzyskane w drodze badań ankietowych, których grupę respondentów stanowiły przedsiębiorstwa oferujące usługi transportowe. Artykuł kończy się podsumowaniem i wnioskami. Słowa kluczowe: sektor transportowy, transport drogowy, przedsiębiorstwa, oczekiwania, bariery rozwoju. Expectations of Polish Transport Enterprises to the Government and Transport Sector Activities and Regulations Abstract The purpose of this article is to present the expectations of Polish transport enterprises to the actions taken by the Polish government or the same transport industry. This is dictated by the fact that, Polish transport sector currently faces a number of barriers, which are preventing their further development. The article begins with a short characterization of Polish transport sector and then presents the research methodology and findings of the survey, where respondents were a group of companies, operating in transport sector. The article ends with a summary and conclusions. Keywords: transport, road transport, enterprises, expectations, development barriers. Logistyka 1/2016 283
LITERATURA / BIBLIOGRAPHY [1] Eurostat, stan na dzień 16-07-2015 [2] Transport. Wyniki działalności 2014, GUS, Warszawa 2015. [3] Zatrudnienie i wynagrodzenia w gospodarce narodowej w I kwartale 2015 roku. GUS, Warszawa 2015. [4] Transport pod lupą, Raport 2013, Europejski Program Modernizacji Polskich Firm, Warszawa 2014. [5] Wiśniewski Ł., Aktualna sytuacja w transporcie drogowym, VI Konferencja środowisk transportowych, Toruń 2014. Logistyka 1/2016 284