Prof. nadzw. dr hab. Mariusz ZAŁUCKI Kraków, dn. 18.03.2019 r. Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego Wydział Prawa, Administracji i Stosunków Międzynarodowych Instytut Prawa Prywatnego Katedra Prawa Cywilnego RECENZJA ROZPRAWY DOKTORSKIEJ Pani Mgr Aleksandry BANACH pt. Zakończenie działalności spółki jawnej w sposób uzgodniony przez wspólników w prawie polskim napisanej pod kierunkiem Promotora Pana Prof. nadzw. dr hab. Grzegorza Kozieła i Promotora pomocniczego dr. Przemysława Malinowskiego I. Wybór tematu rozprawy Problematyka prawa spółek, przynajmniej od czasu wejścia w życie Kodeksu spółek handlowych, przeżywa w naszym kraju swoisty renesans. Można wręcz odnieść wrażenie, że w tym obszarze istnieje nadprodukcja wypowiedzi doktryny. Niewiele jest zagadnień, które nie zostały szerzej dostrzeżone i poddane naukowej analizie. Dotyczy to także problematyki zakończenia działalności przez spółki, w tym handlowe spółki osobowe, który to obszar posiada już, także na tle nowego stanu prawnego, stosowną literaturę. Przypomnieć trzeba, iż ponieważ spółka jawna jest jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której ustawa przyznaje 1
zdolność prawną, zazwyczaj posiadającą własny majątek i pozostającą w stosunkach prawnych z osobami trzecimi, przed ustaniem jej bytu prawnego konieczne jest przeprowadzenie jej likwidacji. Wynika to wprost z treści przepisu art. 67 1 KSH, który kilkukrotnie poddawany był już częściowej analizie doktrynalnej. Niejako więc głównym sposobem zakończenia działalności spółki jawnej jest jej likwidacja, która zmierza do upłynnienia majątku spółki, zakończenia wszelkich interesów spółki oraz ustania stosunków prawnych spółki z osobami trzecimi. Likwidacja nie jest przy tym jedynym sposobem zakończenia działalności spółki jawnej, przepis art. 67 1 KSH w zakresie przewidującym obowiązek likwidacji ma charakter dyspozytywny, wspólnicy mogą bowiem znieść jego stosowanie przez uzgodnienie innego sposobu zakończenia działalności spółki. To zakończenie bytu prawnego spółki jawnej w inny niż likwidacja a uzgodniony przez wspólników sposób, należy zaś do tych obszarów prawa spółek, który nie zawsze był w sposób należyty dostrzegany w doktrynie. Tymczasem takie opracowanie, które analizowałoby tę problematykę kompleksowo, z pewnością mogłoby wzbogacić istniejący stan wiedzy. Tego obszaru dotyczy zaś recenzowana praca, gdzie Doktorantka zastanawia się przede wszystkim nad zakresem swobody wspólników co do tego uzgodnienia. Z tego powodu, dobór tematu rozprawy, tak z punktu widzenia doktryny, jak i praktyki stosowania prawa, wydaje się pożądany. Na obu płaszczyznach konsekwencje różnych mechanizmów zakończenia działalności handlowej spółki osobowej widoczne są w pełni dopiero wówczas, gdy spojrzymy na nie z perspektywy ostatecznych rezultatów posługiwania się nimi. To zdaje się zaś być jednym z celów, jakie przysługiwały Autorce dysertacji, choć może nie jest to cel wyrażony przezeń w sposób nader czytelny. Praca zatem, już prima facie, może wzbudzać zainteresowanie. Jak więc sądzę, cel poznawczy i aktualność tematyki poruszanej w rozprawie pozwala przyjąć, iż temat rozprawy mieści się w systematyce wyznaczonej w przepisach ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. z 2017 r., poz. 1789), które w tym zakresie na podstawie art. 179 ust. 1 ustawy z dnia 3 lipca 2018 r. Przepisy wprowadzające ustawę Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz. U. poz. 1669) znajdą zastosowanie w niniejszej sprawie. Mamy więc tutaj do czynienia z problemem naukowym i próbą jego rozwiązania. 2
II. Struktura rozprawy Struktura pracy zdaje się być typową dla prac przygotowywanych w dziedzinie nauk społecznych, w dyscyplinie nauki prawne. Rozważania Autorki zostały więc podzielone na określone jednostki redakcyjne (rozdziały), których proporcje są raczej poprawne. Praca składa się z trzech rozdziałów, poprzedzonych wstępem i zwieńczonych syntetycznym podsumowaniem. We wstępnie Autorka prezentuje założenia badawcze pracy i tłumaczy wybór jej tematu. Rozdział pierwszy pracy to miejsce, w którym Doktorantka prezentuje sposoby zakończenia działalności przez spółkę jawną, dostrzega że poza likwidacyjnym trybem zakończenia działalności istnieje także i inna możliwość (sposób uzgodniony przez wspólników inny niż likwidacja), której dotyczy praca, a którą to na tle likwidacji w sposób ogólny przedstawia. Rozdział drugi i trzeci pracy stanowią zaś jej właściwy trzon. Pierwszy z tych rozdziałów dotyka pojęcia, charakteru prawnego, treści i formy uzgodnienia w sprawie zakończenia działalności spółki jawnej. Z kolei drugi z nich to miejsce, w którym Autorka odnosi się do przebiegu i konsekwencji prawnych zakończenia działalności spółki jawnej w sposób uzgodniony przez wspólników. Podsumowanie wieńczy pracę, w zasadzie jest syntezą dotychczasowych ustaleń. Powyższa struktura jest co do zasady logiczna i konsekwentna. Pewien niedosyt może być związany z brakiem obszerniejszego przedstawienia konsekwencji ustania spółki jawnej w sferze odpowiedzialności za jej zobowiązania, zagadnienia prowadzenia spraw tej spółki w okresie od podjęcia decyzji o zakończeniu działalności spółki do faktycznego zakończenia tej działalności czy kwestii rozliczeń pomiędzy wspólnikami. Te obszary mogłyby znacząco podnieść wartość pracy i zainicjować dyskusję, która - jak można sądzić - jest w tym zakresie ciągle potrzebna. Pozwoliłyby też na bardziej kompleksowe ujęcie omawianej problematyki i bardziej wpisałby się w zakreślony przez Doktorantkę temat. Nadto, z racji tego, że problem zakończenia działalności spółki jawnej to nie tylko problem prawa polskiego, ograniczenie rozprawy jedynie do prawa polskiego, choć uzasadnione przez Doktorantkę znaczącą odrębnością od ewentualnych innych porządków prawnych, może być uznany za jedną z adekwatnych w tym przypadku koncepcji badawczych. Wydaje się, że 3
porównanie regulacji KSH z aktami prawnymi i rozwiązaniami z innych państw mogłoby pozwolić na nieco szerszą ocenę funkcjonującego w Polsce modelu. III. Strona formalno-redakcyjna rozprawy Autorka posługuje się poprawną polszczyzną. Jej styl wypowiedzi jest poprawny. Stąd sposób realizacji rozprawy pod względem formalnym nie budzi większych zastrzeżeń. Autorka z powodzeniem opanowała warsztat, co pozwoliło Jej na przedstawienie pracy napisanej dobrze, interesującej w czytaniu, zasadniczo z prawidłowo stosowanymi przypisami i odpowiednio przygotowaną bibliografią. Zamieszczona w pracy bibliografia świadczy o tym, że Autorka dotarła do najważniejszych publikacji z tego obszaru. Nie dostrzegam w pracy także większych błędów językowych, stylistycznych czy ortograficznych. IV. Metodologia Metodologia naukowa stosowana przez Autorkę jest typowa dla nauk prawnych. Praca ma co do zasady charakter dogmatyczny. Autorka zasadniczo poprzestaje na analizie obowiązujących przepisów prawa, choć co trzeba dodać zastanawia się również nad ich pożądanym kształtem. Miejscami Autorka eksploruje też orzecznictwo i sięga do analizy historycznej. Podkreślić muszę zaś, że podstawowy cel pracy został określony przez Autorkę szczegółowo, zasadniczo w prawidłowy sposób. Podstawowym zamierzeniem Autorki było ustalenie, czy ustawodawca polski przewidział w kodeksie spółek handlowych swobodę w obszarze wprowadzenia w umowie spółki jawnej albo pozaumownym uzgodnieniu jej wspólników czy też w uchwale wspólników innego sposobu zakończenia działalności tej spółki, jaki jest zakres tej swobody, a także czy w przypadku umownego określania sposobu zakończenia działalności spółki jawnej można wprowadzić zasady, które wyłączałyby przewidziane prawem, choćby minimalne gwarancje ochrony jej wierzycieli. Pewną wątpliwość może budzić wskazanie w tym sformułowaniu na pozaumowne uzgodnienie wspólników, które de facto też jest umową, tyle że nie spółki jawnej i jak można sądzić o to właśnie chodziło Doktorantce. Nie odnosi się też 4
Doktorantka bezpośrednio w tej tezie do likwidacji spółki, co ma być oczywiste i w zasadzie takie jest. Poprawniej jednak brzmiałoby jej zamierzenie badawcze, gdyby Doktorantka odwołała się w sposób bardziej wyraźny do uzgodnienia innego niż likwidacja sposobu zakończenia działalności spółki. Lektura całości pracy pozwala stwierdzić, że Doktorantka opanowała umiejętność argumentacji prawniczej, wykazuje zdolność do syntetycznego formułowania wniosków, dba również o poprawność językową. Podstawowy cel pracy został przy tym zasadniczo zrealizowany, choć niewątpliwie jest kilka obszarów, na które Doktorantka mogła spojrzeć nieco szerzej. V. Uwagi merytoryczne W rozprawie doktorskiej jej Autorka podjęła się z powodzeniem udowodnienia prawdziwości sformułowanej przez nią hipotezy badawczej. Stwierdziła m.in., że ustawodawca przewidział w kodeksie spółek handlowych znaczną swobodę w obszarze określenia w umowie spółki jawnej albo w innym uzgodnieniu wspólników innego sposobu zakończenia działalności tej spółki, w tym zasad postępowania w sprawie zakończenia jej działalności. Doktorantka dokonała eksploracji obowiązujących w tej mierze przepisów prawa oraz doszła w wielu miejscach do prawidłowych wniosków de lege lata. Pokusiła się także o pewne propozycje de lege ferenda. Wiele jej poglądów zasługuje na aprobatę. Są też takie, które inspirują do dyskusji, jak też takie, z którymi zgodzić się nie sposób. Z obowiązku związanego z pełnieniem funkcji recenzenta rozprawy doktorskiej zwykle w recenzji takiej rozprawy zwraca się uwagę przede wszystkim na określone zagadnienia merytoryczne, z których przedstawieniem przez Autora w rozprawie można polemizować czy dyskutować. Siłą rzeczy nie sposób bowiem odnieść się do wszystkich tez pracy, zwłaszcza tych, które uważa się za bezdyskusyjne. To co należy podkreślić to fakt dużej syntetyczności całej pracy Doktorantki. Autorka zasadniczo w należyty sposób oddaje kontrowersje związane z treścią art. 67 1 KSH in fine. Obserwacje, iż nie jest konieczna likwidacja, jeżeli wspólnicy uzgodnili inny sposób zakończenia działalności spółki, poprzedzone są odpowiednim tłem legislacyjnym i wskazaniem specyfiki podstawowego trybu zakończenia bytu prawnego spółki jawnej likwidacji. Autorka umieszcza omawianą przez 5
siebie alternatywę zakończenia bytu prawnego tej spółki we właściwym kontekście i miejscu, podkreślając że jest to obecnie możliwość, która może mieć istotne praktyczne zalety. Według Doktorantki, aby spółka mogła zakończyć działalność w inny, tj. nielikwidacyjny sposób, wspólnicy muszą zawrzeć w tej kwestii porozumienie. Jej zdaniem porozumienie takie wymaga jednomyślności wspólników. W doktrynie dopuszcza się jego zawarcie przed zajściem przyczyny rozwiązania, a nawet w umowie spółki, na co Autorka zwraca należytą uwagę. Wątpliwości, które na tym tle można wyrazić dotyczą zaś charakteru prawnego tego porozumienia, czy posługując się słowami ustawodawcy uzgodnienia. Czytając pracę nie jestem przekonany czy Autorka należycie dostrzega tożsamość niektórych sformułowań, czasami bowiem mam wrażenie, że termin porozumienie nie oznacza u niej tego samego co umowa. W wielu miejscach Autorka prawidłowo pisze o umowie. Czy zatem pozaumowne porozumienie wspólników jest umową w ocenie Doktorantki czy też nie? Choć to być może nie ma najważniejszego znaczenia dla rozważań poczynionych w pracy to jednak zastanawia mnie podejście Autorki do przesłanki ogłoszenia upadłości spółki jawnej jako przyczyny rozwiązania tej spółki. Nie jestem wcale pewien czy zakończenie działalności spółki jawnej w wypadku każdego ogłoszenia jej upadłości jest w rzeczywistości konieczne. Sądzę, że uwzględniające szerszy kontekst poznawczy rozważenie tej problematyki mogłoby spowodować wnikliwsze spojrzenie na podstawowe w pracy zagadnienia. Rozważania Autorki są w tym zakresie na dużym poziomie ogólności, co można usprawiedliwić tym, że w ramach upadłości niewiele jest swobody, o której mowa w recenzowanej pracy. Nie jestem także pewien czy dobrze zrozumiałem jedną z uwag zawartą w pracy jakoby po przeprowadzeniu likwidacji spółki jawnej wspólnicy nie ponosiliby akcesoryjnej odpowiedzialności za zobowiązania tej zlikwidowanej spółki. Sama Autorka, pisze, iż nie ma możliwości by spółka przestała istnieć bez wywiązania się ze swoich obowiązków. Nie jestem zatem pewny czy zdaniem Autorki byli już wspólnicy stają się i w jakim ewentualnie zakresie sukcesorami spółki, która zakończyła swój byt? Twierdzenie Doktorantki co do koniecznej jednomyślności wspólników w zakresie uzgodnienia innego sposobu zakończenia działalności spółki niż likwidacja można uznać za dyskusyjne. Nie jestem wcale przekonany czy w aktualnym stanie normatywnym tak jest rzeczywiście, wszak nie wynika to expressis verbis z regulacji KSH. Czy zatem możliwe jest uzgodnienie innego sposobu 6
zakończenia działalności spółki jawnej w przypadku, gdy sprzeciwia się temu jeden lub kilku wspólników. Czy faktycznie nie jest to możliwe? Czy nie byłoby to pożądane? W kontekście skutków decyzji wspólników co do innego sposobu zakończenia działalności spółki jawnej, Autorka nie rozważała co dzieje się z fantazyjną częścią firmy, czy może ona wrócić do obrotu, np. z jednym ze wspólników byłej spółki, nie odnosiła się także w sposób szczegółowy do kwestii rozliczeń z wierzycielami i pomiędzy wspólnikami, czy problemów ewentualnej wadliwości uzgodnienia co do innego sposobu zakończenia działalności spółki niż likwidacja. Wydaje się jednak, że głównym celem Doktorantki była odpowiedź na pytanie czy ustawodawca przewidział swobodę w obszarze określenia w umowie spółki jawnej albo innym uzgodnieniu wspólników innego sposobu zakończenia działalności tej spółki. Ten cel pracy udało się zrealizować, choć w powyższym zakresie lektura pracy może budzić pewien niedosyt. Praca doktorska mogłaby być wprawdzie obszerniejsza i poruszać szerszy kontekst omawianej problematyki. Nie jest to jednak wymaganie, jakie stawia się przed rozprawami doktorskimi, które mogą być jedynie przyczynkiem do dalszych rozważań, stanowić przy tym opracowanie problemu, które nie musi być kompleksowe. Jako, że całość rozprawy stanowi próbę odpowiedzi na pytanie o swobodę wspólników w zakresie określenia w umowie spółki jawnej albo innym uzgodnieniu wspólników innego niż likwidacja sposobu zakończenia działalności tej spółki, to tak sformułowany problem i jego rozwiązanie dokonane przez Autorkę, mieści się w tych standardach. Autorka poszukując odpowiedzi porusza się po odpowiednim materiale normatywnym, eksplorując poglądy doktryny i problemy praktyczne. Podstawowe zadanie badawcze zostało zatem przez Autorkę zrealizowane. VI. Konkluzja Reasumując, uważam, iż recenzowana rozprawa doktorska Pani Mgr Aleksandry Banach stanowi oryginalne rozwiązanie problemu naukowego, wykazuje ogólną prawniczą wiedzą teoretyczną oraz spełnia wymagania określone w treści art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. z 2017 r., poz. 1789), który w tym zakresie na podstawie art. 179 ust. 1 ustawy z dnia 3 lipca 2018 r. Przepisy wprowadzające ustawę Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz. U. poz. 1669) znajduje 7
zastosowanie w niniejszej sprawie. Stanowi zatem podstawę do podjęcia dalszych czynności w przewodzie doktorskim w sprawie nadania stopnia doktora nauk prawnych. Prof. nadzw. dr hab. Mariusz ZAŁUCKI 8