RECENZJA ROZPRAWY DOKTORSKIEJ Pana Mgr. Karola BATOR

Transkrypt

1 Prof. nadzw. dr hab. Mariusz ZAŁUCKI Kraków, dn r. Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego Wydział Prawa, Administracji i Stosunków Międzynarodowych Instytut Prawa Prywatnego Katedra Prawa Cywilnego RECENZJA ROZPRAWY DOKTORSKIEJ Pana Mgr. Karola BATOR pt. Konwersja zgłoszeń wzorów zdobniczych na wzory przemysłowe w świetle konstytucyjnych zasad demokratycznego państwa prawnego, równości i sprawiedliwości społecznej, przygotowanej pod opieką Promotora prof. dr hab. Jerzego Jaskierni oraz Promotora pomocniczego dr. Michała Kruka, Warszawa 2018, ss I. Wybór tematu rozprawy Problematyka intertemporalna obszaru własności przemysłowej (a szerzej własności intelektualnej), mimo zasadniczo istotnego znaczenia, nie doczekała się w naszym kraju jakiegoś poważniejszego opracowania. W doktrynie spotkać można jedynie pojedyncze wypowiedzi, które nie odnoszą się kompleksowo do zagadnień poruszanych przez autora pracy. Tymczasem regulacja art ustawy Prawo własności przemysłowej (tj. Dz. U. 2017, poz. 776, dalej jako: p.w.p.), w której ustanowiono zasadę natychmiastowego stosowania przepisów nowej ustawy do wszelkich postępowań uregulowanych w tej ustawie wszczętych pod rządami poprzednio obowiązujących regulacji (spraw w toku), co miało przyspieszyć jednolite stosowanie nowych przepisów, od samego w zasadzie początku budziło i nadal budzi wątpliwości. Związane jest to choćby z regulacją tej ustawy, wedle której kategoria wzorów zdobniczych, chronionych dotychczas na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1963 r. w sprawie ochrony wzorów zdobniczych (Dz.U. Nr 8, poz. 45) została zastąpiona wzorami przemysłowymi, których ochrona przewidziana jest w treści przepisów art ustawy p.w.p. Ustawodawca mocą przepisu art. 316 ust. 1 p.w.p., będącego przedmiotem analizy autora, zdecydował w tej mierze, iż zgłoszenia wzorów zdobniczych dokonane przed wejściem w życie ustawy, tj. przed 2 sierpnia 2001 r., nierozpatrzone do tego dnia, zostały potraktowane w myśl tego przepisu, jako zgłoszenia wzorów przemysłowych. W wyniku tego, zdolność rejestrowa takich wzorów badana była z uwzględnieniem wymogów nowej regulacji. 1

2 W tym zakresie przypomnieć trzeba, że za wzór zdobniczy uważano nową postać przedmiotu, przejawiającą się w kształcie, właściwościach powierzchni, układzie linii, rysunku lub barwie, nadającą przedmiotowi swoisty i oryginalny wygląd, przeznaczoną do odtworzenia w produkcji przemysłowej lub rękodzielniczej i zmierzającą do celów estetycznych (art. 1 w/w rozporządzenia Rady Ministrów). Tymczasem według p.w.p. wzorem przemysłowym jest nowa i posiadająca indywidualny charakter postać wytworu lub jego części, nadana mu w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, fakturę lub materiał wytworu oraz przez jego ornamentację (art. 102 ust. 1 p.w.p.). Inne różnice dotyczą też m.in. trybu udzielania prawa (w wypadku wzorów zdobniczych dokonywano badania przesłanki nowości, przepisy p.w.p. przewidują tryb rejestracyjny) oraz okresu ochrony (krótszy w przypadku wzorów zdobniczych). Na takim tle można więc próbować twierdzić, że działanie ustawodawcy polegające na dokonaniu konwersji zgłoszeń wzorów zdobniczych na zgłoszenia wzorów przemysłowych było działaniem zaskakującym i nietypowym. Standardy legislacyjne, przynajmniej prima facie, zdają się przemawiać za inną drogą. Choćby z tego względu konstrukcja przepisu art. 316 ust. 1 p.w.p. wymagała zbadania, w tym m.in. przez pryzmat obowiązujących w tej mierze wzorców konstytucyjności, mimo tego że problem transformacji zgłoszeń wzorów zdobniczych w zgłoszenia wzorów przemysłowych już się zakończył i wszystkie sprawy tego rodzaju zostały zamknięte. Zauważyć przy tym trzeba, że jak dotąd w prawie polskim brak było takiego badania a literatura nie doczekała się monograficznego opracowania tej problematyki. Stąd podjęcie takiej próby z pewnością może być uznane za rozwiązanie problemu naukowego w rozumieniu art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. z 2017 r., poz. 1789). Praca może mieć także i inne znaczenie. W ostatnim okresie zaobserwować można bowiem działania ustawodawcze, które naruszają wypracowane w nauce prawa standardy prawidłowej legislacji, zwłaszcza jeżeli chodzi o przepisy intertemporalne. Stąd rzetelna analiza tej problematyki, przez pryzmat niektórych obowiązujących wzorców konstytucyjnych, stanowić może istotny głos na przyszłość i przestrzegać przed przyjmowaniem rozwiązań, które wzorce te naruszają. Dlatego przedstawienie problematyki poruszanej przez autora uważam za pożądane i takie, które co do zasady - może wzbogacić istniejący stan wiedzy. 2

3 II. Struktura rozprawy Konstrukcja rozprawy jest typowa dla tego rodzaju opracowań. Praca składa się z czterech rozdziałów poprzedzonych wprowadzeniem uzasadniającym podjęcie przez autora prowadzonych badań i zwieńczonych zakończeniem, w którym autor prezentuje najważniejsze ustalenia swoich badań. Pierwszy rozdział pracy prezentuje podstawowe dla pracy standardy konstytucyjne, przez pryzmat obowiązywania których autor bada w pracy wskazaną powyżej regulację. Rozdział drugi to porównawcza próba przedstawienia charakteru prawnego oraz procedur uzyskania prawa do wzoru zdobniczego i prawa do wzoru przemysłowego. W rozdziale trzecim doktorant poszukuje odpowiedzi na pytanie o zgodność konwersji zgłoszeń wzorów zdobniczych na zgłoszenia wzorów przemysłowych z konstytucyjną zasadą demokratycznego państwa prawnego i jej pochodnymi. Z kolei w rozdziale czwartym autor dokonuje tej analizy pod kątem zgodności z konstytucyjnymi zasadami równości i sprawiedliwości społecznej. Dwa ostatnie rozdziały stanowią trzon dysertacji. To do nich nawiązuje autor podsumowując swoje rozważania. Taka struktura pracy jawi się jako poprawna i czytelna. III. Strona formalno-redakcyjna rozprawy Podkreślić trzeba swobodę kreślenia przez autora myśli, jak też bardzo dobry styl wypowiedzi. Pracę czyta się bardzo dobrze. Autor jest komunikatywny, przekonuje czytelnika do tego, iż posiada dużą wiedzę w omawianej materii. Nie dostrzegam w pracy większych uchybień formalnych, w tym gramatycznych, stylistycznych czy ortograficznych. Przypisy, których w całej pracy jest ponad 900, są konstruowane należycie. Praca jest poprawnie udokumentowana. Autor sięgnął do najważniejszych opracowań polskiej doktryny powiązanych z problematyką rozprawy. Sposób cytowania literatury oceniam bardzo dobrze, autor konsekwentnie przywołuje poglądy innych twórców, przy czym potrafi wykorzystać przypisy także do omówienia wątków ubocznych dla zasadniczego nurtu rozważań. To powoduje, że 3

4 przedstawiona do oceny rozprawa nie jest nadmiernie obszerna i stanowi poprawnie skonstruowane rozwinięcie najważniejszych tez badawczych. Autor wykorzystał także nieliczne pozycje literatury obcej. Szersze sięgnięcie do niej, z uwagi na przedmiot pracy, nie było konieczne. IV. Metodologia Metodologia stosowana przez autora nie odbiega od innych prac doktorskich przygotowywanych w dziedzinie nauk prawnych. Autor korzysta przede wszystkim więc z metody dogmatycznej, zajmuje się analizą i systematyzacją prawa obowiązującego i w związku z nią konstruuje pojęcia prawnicze oraz dokonuje wykładni rozumiejąc wytyczną, by prawo tworzyło system niesprzeczny, aksjologicznie spójny i pozbawiony luk. Można jednak przy tym mieć wątpliwości czy autor rzeczywiście, tak jak deklaruje, dokonuje także analizy systemowej dwóch reżimów prawnych ( starego i nowego ). Nie sposób bowiem w wypadku prezentowanej problematyki wskazać co powinno rozumieć się przez system stary i system nowy, jakie są ich części składowe, by w związku z tym określić pożądane działanie czy określoną linię postepowania. To raczej reżim wzorów zdobniczych i reżim wzorów przemysłowych należy traktować jako element konkretnego systemu - co zresztą czyni autor i z tego wyciągać określone wnioski. Wątpliwości mam także co do rzeczywistego zastosowania przez autora metody historycznoprawnej. Rozważania autora ograniczają się w zasadzie jedynie do przedstawienia poprzednio obowiązującej regulacji, tak jak i regulacji obecnej, bez dotarcia do najwcześniejszych faz ich rozwojowych i przedstawienia jakiejś szerszej ewolucji prawa z tej dziedziny. Natomiast to co niezmiernie wartościowe to dokonana w pracy analiza szeregu decyzji Urzędu Patentowego i wybranego orzecznictwa administracyjnego z nimi związanego, co stanowi niezbędny materiał dla prawidłowego wnioskowania. Dzięki temu rozważania autora nie są oderwane od rzeczywistości. V. Uwagi merytoryczne Przedłożona do recenzji rozprawa w zdecydowanej większości stoi na wysokim poziomie merytorycznym. Jest to praca interdyscyplinarna w tym sensie, że doktorant musiał wykazać się szeroką wiedzą z zakresu prawa konstytucyjnego i prawa własności przemysłowej. To mu się 4

5 zasadniczo udało, doktorant w należyty sposób zaprezentował ugruntowane koncepcje doktrynalne i orzecznicze, do których wniósł także pewną świeżość. Lektura pracy uzasadnia przedstawienie przede wszystkim następujących uwag. Uregulowania, które ocenia doktorant jak wskazałem powyżej stanowią, że zgłoszenia wzorów zdobniczych dokonane przed wejściem w życie p.w.p i nierozpatrzone do tej daty, stają się z datą wejścia w życie p.w.p. zgłoszeniami wzorów przemysłowych, ze wszystkimi tego konsekwencjami prawnymi. Postępowanie co do ich rejestracji toczy się według przepisów nowych, co oznacza nie tylko nowe procedury, ale także ocenę matarialnoprawną zgłoszeń wedle wymogów stawianych przez nowe przepisy. Prawa do wzorów zdobniczych, które powstały przed wejściem w życie ustawy, już wygasły (max. 10 lat ochrony). Prawo do wzorów przemysłowych, powstałych po zgłoszeniu ich jako wzorów zdobniczych i przekształconych na skutek działania przepisów p.w.p. mogą jeszcze obowiązywać (max. 25 lat ochrony). Uprawnieni mogli zdecydować o ich przedłużeniu. To, jak można sądzić, istotna różnica. Doktorant oczywiście ją dostrzega, wyciągając z jej obowiązywania zasadniczo prawidłowe wnioski, które służą za punkt wyjścia dla dalszych rozważań. Mając na uwadze te założenia wstępne, rozważania dotyczące sprzeczności przepisu art. 316 ust.1 p.w.p. z wzorcem konstytucyjnym należało rozpocząć od wyznaczenia zakresu regulacji, której ewentualne naruszenie miało dotknąć. W tym celu autor prawidłowo eksploruje treść przepisu art. 2 Konstytucji RP, podkreślając przy tym że z zasady demokratycznego państwa prawnego wynikają inne normy konstytucyjne, a katalog ich nie jest oparty na formule numerus clausus. Podobnie, autor prawidłowo dokonuje przedstawienia treści przepisu art. 32 ust. 1 Konstytucji RP i oceny czy wzorzec ten może znaleźć zastosowanie w badaniu konstytucyjności przepisu art. 316 ust. 1 p.w.p. Pewne wątpliwości budzi jednak konkretyzacja poszukiwań naukowych doktoranta w tym zakresie, w jakim doktorant poddaje ten przepis ocenie zgodności z konstytucyjnym wzorcem. Chodzi o to, że dokonując oceny czy treść przepisu art. 316 ust. 1 p.w.p. pozwala na zastosowanie do niego wzorców konstytucyjnych przewidzianych w treści art. 2 i 31 ust. 2 Konstytucji RP należało rozważyć czy i jakich praw podmiotowych dotyczy ta regulacja. Podejmując zasadnie próbę odpowiedzi na to pytanie autor nie określa jednak tego w sposób precyzyjny. Nie jest bowiem jedynie tak jak zazwyczaj wskazuje 5

6 autor, iż chodzi tutaj o prawo do wzoru zdobniczego czy prawo do wzoru przemysłowego (a raczej ekspektatywę tych praw choć także i to może być dyskusyjne, o czym niżej), ale przede wszystkim o prawa do uzyskania szeregu praw do wzoru zdobniczego, które na skutek działalności legislacyjnej ustawodawcy z dniem wejścia p.w.p. w życie uległy przekształceniu (wygasły?). Według dostępnych statystyk taka sytuacja prawna dotyczyła ok. trzech tysięcy zgłoszeń, konkretnie praw do uzyskania wzoru zdobniczego a nie praw do wzoru zdobniczego. Mam w związku z tym wątpliwość czy autor należycie postrzega przedmiot prowadzonych przez siebie badań, czy też ogranicza swoje rozważania jedynie do następstw wejścia w życie nowej ustawy związanych z utratą możliwości uzyskania prawa, o które zgłaszający się ubiegali. Od strony teoretycznej to przecież prawo ze zgłoszenia, które mogło być przedmiotem obrotu, jest tym prawem które uległo mocą przepisów ustawy przekształceniu w inne prawo. Jest to czytelne zwłaszcza na tle przepisów p.w.p., gdzie art. 12 ust. 1 p.w.p. stanowi, że prawo do uzyskania patentu na wynalazek, prawa ochronnego na wzór użytkowy albo prawa z rejestracji wzoru przemysłowego jest zbywalne i podlega dziedziczeniu. Według zaś treści art. 105 p.w.p. na wzór przemysłowy udziela się prawa z rejestracji. To oznacza, że prawo do uzyskania prawa oraz samo prawo to dwa różne prawa podmiotowe. Pojawia się w związku z tym pytanie do którego z tych praw należy odnosić wzorzec konstytucyjny. Niewątpliwie sprawa ta wymaga dyskusji z doktorantem. Jest on bowiem w tej mierze co najmniej niekonsekwentny, gdyż podkreślając znaczenie treści przepisu art. 316 ust. 1 p.w.p. raz przyjmuje, że przepis ten dotyczy prawa do uzyskania prawa z rejestracji, a innym razem mówi o prawie wyłącznym na wzór. Ponadto, to co w tej mierze istotne, to w ocenie autora, wnioskując o udzielenie prawa z rejestracji wzoru zdobniczego wnioskujący nabywali, z datą zgłoszenia, ekspektatywy maksymalnie ukształtowane do tej kategorii wzorów, gdyż zgłoszenia rodziły po stronie podmiotów zgłaszających oczekiwanie, że w chwili wydania decyzji o udzieleniu prawa zgłoszenia przekształcą się w prawa konkretne. W tej mierze zauważyć trzeba, iż mimo dość powszechnej akceptacji w doktrynie pojęcia ekspektatywy w prawie polskim wątpliwości budzi ustalenie jego desygnatów. Ponadto nie jest jednoznaczne czy taka ekspektatywa jest prawem podmiotowym oddzielnym od prawa, które przygotowuje, czy nie, a jeżeli tak, to jak pozbawienie tej ekspektatywy mocą przepisów ustawy należy ocenić w aspekcie konstytucyjnym. Nadto, czy w sytuacji, w której powstanie prawa uzależnione jest od decyzji administracyjnej, nie następuje czasem eliminacja ekspektatywy? Czy w sytuacji oczekiwania na pomyślne zakończenie postępowania administracyjnego i wydanie przez właściwy organ stosownej decyzji korzystnej dla zainteresowanego rzeczywiście można mówić o ekspektatywie? To kolejne zagadnienie, które 6

7 wymaga dyskusji z doktorantem, w istotny sposób rzutujące na wnioski płynące z przeprowadzonych badań. Interesujące są także te wątki pracy, w których doktorant wspomina o kumulatywnej ochronie wzorów, tj. dodatkowo na podstawie przepisów ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. W tym zakresie podkreśla m.in., że ochrona praw autorskich majątkowych trwa aż 70 lat po śmierci twórcy. Ten poboczny wątek rozprawy to jednak ciekawy wątek konstytucyjnoprawny. Samo wygasanie praw majątkowych do dóbr niematerialnych może bowiem budzić istotne wątpliwości. Czym różnią się te dobra od dóbr materialnych, do których co do zasady prawa majątkowe są nieograniczone w czasie? Autor nie zastanawia się nad tym szerzej a szkoda przechodząc ad ordinem regnum agendarum nad kwestiami ustania ochrony prawnej praw z rejestracji wzorów. A może właśnie w tym zakresie, w świetle innego standardu konstytucyjnego (art. 21 i 64 Konstytucji RP), nowe przepisy należałoby ocenić? Z pracy chciałbym się też dowiedzieć, skoro autor już analizował statystyki, ile zgłoszeń nie zostało uwzględnionych i z jakiego powodu. Porównując przesłanki uzyskania prawa do wzoru zdobniczego i wzoru przemysłowego zdaje się, że doszło do zaostrzenia wymogów ustawowych, choćby poprzez szerszą ochronę praw osób trzecich, co może stanowić przeszkodę w rejestracji wzoru obecnie. Czy i jak wpłynęło to na praktykę może mieć znaczenie dla ostatecznej oceny konsekwencji i skutków wprowadzenia nowej regulacji. Niejako na marginesie zastanawia też czy ewentualne wydłużenie ochrony rozwiązań, które pierwotnie mogły uzyskać ochronę jako wzory zdobnicze nie wpływa negatywnie na domenę publiczną i interesy ogółu z tym związane. Gdyby bowiem przepis art. 316 ust. 1 p.w.p. miałby inne brzmienie, dzisiaj wszystkie prawa o które ubiegano się przed wejściem p.w.p. w życie by już wygasły. Czy z punktu widzenia naruszyciela prawa do wzoru przemysłowego może to mieć jakieś znaczenie, czy może to być jakiś argument w toczonym w takiej sprawie sporze? Nie dowiedziałem się z pracy także czy w praktyce wystąpiły jakieś problemy wynikające z następstwa prawnego prawa ze zgłoszenia wzoru zdobniczego, zwłaszcza natury następstwa mortis causa? I choć nie stanowiło to zasadniczego nurtu badań doktoranta, to jednak taka analiza mogłaby dodać doktorantowi ewentualnych dodatkowych argumentów do rozważenia czy przypadkiem na skutek wejścia w życie przepisów p.w.p. nie doszło do naruszenia innych wzorców 7

8 konstytucyjnych niż te, które doktorant analizuje. Jak np. regulację tę można by ocenić przez pryzmat konstytucyjnego prawa dziedziczenia? Z niektórych pojawiających się po lekturze pracy wątpliwości wspomnieć można choćby o ocenie doktoranta czy transformacja zgłoszeń wzorów zdobniczych w zgłoszenia wzorów przemysłowych wkracza w sferę ochrony praw nabytych uprawnionych do praw z rejestracji wzorów przemysłowych zgłoszonych jako wzory zdobnicze. Przyjmuje on, że skoro ustawodawca rozszerzył uprawnienia po uzyskaniu prawa, to nie można tutaj mówić o naruszeniu zasady ochrony praw słusznie nabytych. Tylko bowiem tam, gdzie ustawodawca ograniczył prawa nabyte można mówić o naruszeniu. Ten pogląd budzi zastrzeżenia. Po pierwsze, zmiana reguł uzyskania prawa w trakcie procedury ubiegania się o uzyskanie tego prawa polegająca na zaostrzeniu kryteriów uzyskania prawa, przynajmniej teoretycznie, stwarza możliwość nieuzyskania prawa, które zgłaszający miał ekspektatywę uzyskać. W takiej sytuacji zdaje się właśnie, że ustawodawca narusza prawa tych, którzy o uzyskanie prawa się ubiegają, zwłaszcza jak ostatecznie nie uzyskają ochrony prawnej. Dopiero spojrzenie z punktu widzenia tych, którzy uzyskali zmodyfikowane przez ustawę prawo podmiotowe, mimo że pierwotnie się o to prawo nie ubiegali, może usprawiedliwiać stanowisko zajmowane przez autora. Nie jest to jednak, jak można sądzić, spojrzenie prawidłowe, nie powinno się bowiem różnicować oceny skutków wejścia w życie nowej ustawy w kategoriach konkretnych i indywidualnych, ale w kategoriach generalnych i abstrakcyjnych. Po drugie, jeżeli zmianom pozytywnym towarzyszy jednocześnie szerszy katalog przyczyn unieważnienia prawa, to ad finem może się okazać, że rozszerzenie jest pozorne. Kwestia z pewnością jest dyskusyjna. Inny niedosyt rodzą np. rozważania autora dotyczące klasyfikacji praw majątkowych dokonane w pracy. W tej mierze, jako recenzentowi cywiliście, zauważyć wypada, że doktorant w pracy użył m.in. terminu prawo do spadku w znaczeniu, prawa majątkowego przysługującego spadkobiercom. Takie sformułowanie jest zasadniczo nieprawidłowe, w polskim prawie nie da się wyodrębnić takiej konstrukcji. Musiałaby być ona bowiem rozumiana jako prawo spadkobiercy do otrzymania określonej korzyści majątkowej jeszcze za życia spadkodawcy (ekspektatywa), co jest co najmniej dyskusyjne, zwłaszcza że spadkodawca zawsze może sporządzić rozrządzenie innej treści. Zresztą ta część pracy, gdzie autor posługuje się narzędziami tradycyjnymi dla prawa cywilnego budzi i inne wątpliwości. Przykładowo wspomina autor o zastosowaniu przepisu art. 58 k.c. dla uznania, że kolejne (drugie) zgłoszenie tego samego wzoru ma wypełniać przesłanki nieważności czynności prawnej gdyż winno być traktowane jako obejście przepisów ustawy. Nie 8

9 bardzo wiadomo gdzie i w jakim trybie autor widziałby tutaj nieważność. A poza tym, czy na pewno mamy tutaj do czynienia z czynnością prawną? Podkreślić natomiast chcę, iż jeżeli chodzi o wątki ściśle konstytucyjne, wynikające z założeń wstępnych pracy, to w zdecydowanej większości argumenty podnoszone przez autora pracy wpisują się w wygłaszane na tle zasady demokratycznego państwa prawnego i zasady równości i sprawiedliwości społecznej poglądy nauki prawa. Choć w wielu miejscach wątki poruszane przez doktoranta są dyskusyjne, nie zawsze przekonujące, to jednak praca stanowi cenny punkt odniesienia dla osób zainteresowanych konstrukcją przepisów intertemporalnych. Ostateczne wnioski pracy, jakoby przepis art. 316 ust. 1 p.w.p. spełniał standardy konstytucyjne, mogą budzić wątpliwości. Argumentacja doktoranta przesądzająca o takim stanowisku jest jednak należycie udokumentowana i mieści się w dyskusji naukowej. W wypadku konstruowania tego typu przepisów w przyszłości rozprawa doktorska mgr. Karola Bator mogłaby posłużyć jako paradygmat dla oceny podobnych rozwiązań, gdyby te były planowane. VI. Konkluzja Całość rozprawy doktorskiej zasługuje na ocenę pozytywną. Autor dokonał oryginalnego rozwiązania problemu naukowego. Dlatego uzasadniona jest konkluzja, że oceniana rozprawa spełnia wymagania określone w treści art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. z 2017 r., poz. 1789). Prof. nadzw. dr hab. Mariusz ZAŁUCKI 9