Załącznik nr 1. Diagnoza czynników chroniących i czynników ryzyka w Szkole Podstawowej nr 43 z Oddziałami Integracyjnymi im. Jana Kaczmarka we Wrocławiu w roku szkolnym 2017/2018 Zagrożenia dzieci i młodzieży substancjami psychoaktywnymi jest szczególnie ważnym i niepokojącym zjawiskiem. Według badań ogólnopolskich prowadzonych na zlecenie Ministerstwa Edukacji Narodowej co piąty polski nastolatek spróbował marihuany, co dziesiąty amfetaminy, a co piętnasty heroiny. Problem narkomanii w Polsce nie dotyczy już tylko określonych grup czy środowisk społecznych, ale jest zagrożeniem powszechnym. Niestety trzeba przyjąć, że każde dziecko może mieć kontakt ze środkami odurzającymi. Problem narkomanii ma charakter interdyscyplinarny. Znajduje się on w polu zainteresowania różnych służb, takich jak lecznictwo, oświata, pomoc społeczna, organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości, media. Każda z nich styka się z tym zjawiskiem od innej strony. Także placówka oświatowa oraz nauczyciele mają do spełnienia podobne zadanie jak rodzice: powstrzymać dzieci przed sięgnięciem po narkotyki. Spędzają z nimi bowiem dużą część czasu, stają się ich autorytetem, mają wielki wpływ na ich rozwój. To także rolą szkoły, wszystkich osób zaangażowanych w proces edukacyjno-wychowawczy jest identyfikacja zachowań ryzykownych uczniów i związanych z tym zagrożeń. Grupami szczególnie narażonymi na używanie substancji psychoaktywnych są dzieci i młodzież pozostające bez opieki rodzicielskiej, dzieci ulicy, niepełnoletnie osoby popełniające czyny karalne, osoby zagrożone demoralizacją, dzieci i młodzież zagrożone wykluczeniem społecznym, a także młodzież z zaburzeniami zachowania oraz koncentracji i uwagi. Grupy młodzieży zagrożonej wymagają szczególnych oddziaływań profilaktycznych prowadzących do zmiany stylu życia i zaprzestania używania narkotyków, w szczególności działań zwiększających Opracowano na potrzeby Szkoły Podstawowej nr 43 z Oddziałami Integracyjnymi im. Jana Kaczmarka we Wrocławiu str. 1
wiedzę na temat skutków używania środków odurzających, substancji psychotropowych i środków zastępczych, kształtujących przekonania normatywne i postawy prozdrowotne, a także zmniejszających deficyty umiejętności psychospołecznych. Wnioski z wielu badań naukowych wskazują, że jeśli działania na rzecz zapobiegania narkomanii mają być skuteczne, muszą wykorzystywać współczesną wiedzę na temat czynników chroniących, czynników ryzyka oraz modeli teoretycznych wyjaśniających zjawisko inicjacji narkotykowej i rozwijania się problemowego wzoru używania substancji psychoaktywnych. Dorobek naukowy w dziedzinie profilaktyki jest bogaty, a jednocześnie wiedza z tego obszaru nie jest dostatecznie wykorzystywana. Z tego powodu kluczową rolę odgrywa właściwe przygotowanie realizatorów programów profilaktycznych, systematyczna ewaluacja oraz upowszechnianie programów o zweryfikowanej w badaniach jakości. W związku z tymi okolicznościami oraz rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 22 stycznia 2018 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie zakresu i form prowadzenia w szkołach i placówkach systemu oświaty działalności wychowawczej, edukacyjnej, informacyjnej i profilaktycznej w celu przeciwdziałania narkomanii przeprowadziliśmy w naszej placówce diagnozę czynników ryzyka oraz czynników chroniących. W dalszych etapach prac niniejszy dokument posłuży do przygotowania propozycji działań edukacyjnych, informacyjnych, wychowawczych oraz profilaktycznych w ramach przeciwdziałania zjawisku narkomanii w naszej placówce. Diagnoza czynników chroniących i czynników ryzyka została przeprowadzona na podstawie analizy następujących dokumentów: RAPORT dla szkół i władz oświatowych Warszawy z realizacji drugiego etapu badań p.n. Rola czynników ryzyka i czynników chroniących w rozwoju zachowań problemowych u młodzieży szkolnej. Badania warszawskich gimnazjalistów z 2009 roku Opracowano na potrzeby Szkoły Podstawowej nr 43 z Oddziałami Integracyjnymi im. Jana Kaczmarka we Wrocławiu str. 2
Gminny programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii dla miasta Wrocławia na rok 2018 Arkusz pracy wychowawczej na rok szkolny 2017/2018 Sprawozdania specjalistów szkolnych za pierwsze półrocze roku szkolnego 2017/2018 Protokoły zespołów wychowawczych Dokumentację udzielanej pomocy psychologiczno-pedagogicznej Pisemne upomnienia i nagany wychowawców i dyrektora szkoły Ankiety skierowane do pracowników szkoły/uczniów/rodziców. Wyodrębnienie czynników chroniących i czynników ryzyka Przez czynniki chroniące należy rozumieć indywidualne cechy i zachowania uczniów lub cechy środowiska społecznego i efekty ich wzajemnego oddziaływania, których występowanie wzmacnia ogólny potencjał zdrowotny ucznia i zwiększa jego odporność na działanie czynników ryzyka. Natomiast czynniki ryzyka to indywidualne cechy i zachowania uczniów, cechy środowiska społecznego i efekty ich wzajemnego oddziaływania, które wiążą się z wysokim prawdopodobieństwem wystąpienia zachowań ryzykownych stanowiących zagrożenie dla ich prawidłowego rozwoju, zdrowia, bezpieczeństwa lub funkcjonowania społecznego. W analizie dokumentacji oraz prowadzonych na terenie szkoły ankietach oparto się na czynnikach ryzyka i chroniących wyodrębnionych w raporcie PARPA przygotowanym na podstawie badań Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie oraz Pracownię Profilaktyki Młodzieżowej Pro-M. Raport ukazał się w 2008 roku i wyodrębnia następujące czynniki chroniące i czynniki ryzyka mające wpływ na częstotliwość i stopień nasilenia zachowań problemowych (używanie substancji psychoaktywnych, przemoc, wykroczenia i problemy szkolne): Opracowano na potrzeby Szkoły Podstawowej nr 43 z Oddziałami Integracyjnymi im. Jana Kaczmarka we Wrocławiu str. 3
CZYNNIKI CHRONIĄCE negatywny stosunek bliskich kolegów/koleżanek do używania narkotyków, rozmowy z rodzicami o wydarzeniach dnia codziennego, monitorowanie przez rodziców czasu spędzanego przez dziecko wieczorem poza domem, wsparcie emocjonalne mamy, dobry kontakt z tatą, czas spędzany z rodzicami, pozytywny stosunek do nauczycieli oraz szkoły, kontrola sąsiada lub innych dorosłych osób z miejsca zamieszkania, udział w praktykach i uroczystościach, przekonanie, że nauka w szkole pomaga w osiąganiu celów życiowych; odrabianie pracy domowej, subiektywne normy przeciwne piciu alkoholu, dobry kontakt ze starszym rodzeństwem, posiadanie mentora- kogoś dorosłego z rodziny lub spoza rodziny, dodatkowe zajęcia i konstruktywne zachowania. CZYNNIKI RYZYKA przebywanie w środowisku młodzieżowym, w którym używało się narkotyków; picie alkoholu przez bliskich kolegów/koleżanki, konflikty wśród domowników, przemoc fizyczna pomiędzy domownikami, konflikty związane z piciem alkoholu przez rodziców, upijanie się przez starsze rodzeństwo, rodzina niepełna lub zrekonstruowana, doświadczanie przemocy na terenie szkoły bądź w jej pobliżu, upijanie się przez znajomych dorosłych z miejsca zamieszkania przekonania akceptujące przemoc, narażanie swojego bezpieczeństwa dla ekscytujących przeżyć, częste granie w gry komputerowe, spędzanie czasu poza domem wczesny wiek inicjacji alkoholowej (poniżej 11 roku życia), wczesny wiek inicjacji papierosowej (poniżej 11 roku życia), doświadczanie problemów psychicznych (tj. złego samopoczucia, przygnębienia, zestresowania, problemów emocjonalnych). Opracowano na potrzeby Szkoły Podstawowej nr 43 z Oddziałami Integracyjnymi im. Jana Kaczmarka we Wrocławiu str. 4
Analiza: Gminnego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii dla miasta Wrocławia na rok 2018 Gminny program profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii dla miasta Wrocławia na rok 2018 został przyjęty na mocy Uchwały nr XLVIII/1128/17 Rady Miejskiej Wrocławia z dnia 23 listopada 2017 r. opublikowanej w Biuletynie Urzędowym RMW z 2017 r. poz.472. Program obowiązuje od 1 stycznia do 31 grudnia 2018 roku. Program określa miejską strategię w zakresie profilaktyki oraz minimalizowania szkód społecznych i zdrowotnych, wynikających z używania alkoholu i narkotyków. Przemoc w rodzinie Z badań prowadzonych we Wrocławiu w 2016 roku wynika, że występowanie przemocy fizycznej w badanych rodzinach w ciągu ostatnich 12 miesięcy potwierdziło 11,8% (Dolny Śląsk - 12,38%) z nich. Odsetek ten w przypadku przemocy psychicznej wyniósł 16,57%, (region - 23,75%). Doznania przemocy fizycznej w rodzinie przynajmniej raz w ciągu całego życia doświadczyło 41,72% badanych, a przemocy psychicznej - 44,71%. Doświadczenie przemocy w dzieciństwie deklaruje 37,94% respondentów, a bycie świadkiem przemocy w rodzinie w dzieciństwie deklaruje 39,33% badanych. Spożywanie alkoholu przez młodzież mieszkającą we Wrocławiu (wg badań prowadzonych na grupie uczniów z klas III gimnazjum) Napoje alkoholowe są najbardziej rozpowszechnioną substancją psychoaktywną wśród młodzieży. Chociaż raz w ciągu całego swojego życia alkohol piło 82,0% uczniów. Picie napojów alkoholowych jest na tyle rozpowszechnione, że w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem piło Opracowano na potrzeby Szkoły Podstawowej nr 43 z Oddziałami Integracyjnymi im. Jana Kaczmarka we Wrocławiu str. 5
45,1% 15 i 16- latków. Wysoki odsetek badanych przyznaje się do przekraczania progu nietrzeźwości. W czasie ostatnich 30 dni przed badaniem, chociaż raz upiło się 11,2% uczniów. W czasie całego życia ani razu nie upiło się 66,3% uczniów. Według badanej grupy młodzieży dostępność do alkoholu jest duża, 78,2% uczniów gimnazjów twierdzi, że nie miałoby problemów z kupieniem piwa. Alkoholem najbardziej popularnym wśród młodzieży jest piwo. W okresie ostatniego miesiąca przed badaniem po ten rodzaj alkoholu sięgnęło 44,6% uczniów gimnazjum. Drugim rodzajem alkoholu pod względem popularności jest wódka, sięgnęło po nią około 28% uczniów gimnazjum. Używanie narkotyków przez młodzież mieszkającą we Wrocławiu W ciągu ostatnich 12 miesięcy przed badaniem przetwory konopi były używane przez 22,3% gimnazjalistów i 41% uczniów II klas szkół ponadgimnazjalnych. Substancje wziewne używa 4,9% uczniów z młodszej grupy i 1,7% uczniów z grupy starszej, zaś ecstasy używa regularnie 1,7% uczniów z grupy młodszej i 3,3% uczniów z grupy starszej. Niemal wszyscy badani słyszeli o dopalaczach, jednak tylko 8,3% uczniów klas trzecich gimnazjów i 6,9% uczniów klas drugich szkół ponadgimnazjalnych było kiedykolwiek w sklepie z dopalaczami. Odsetki uczniów, którzy kiedykolwiek używali dopalaczy są równie niskie (7,8% gimnazjalistów i 12,2% uczniów szkół ponadgimnazjalnych). W ciągu ostatnich 30 dni dopalaczy używało 2% gimnazjalistów i 0,7% uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Opis środowiska szkolnego z uwzględnieniem czynników ryzyka i czynników chroniących Z analizy ankiet skierowanych do wychowawców, dokumentacji wychowawców klas i specjalistów szkolnych wynika, że w naszej szkole do powszechnie występujących czynników chroniących należy zaliczyć: zaangażowanie dzieci w życie szkolne i klasowe, Opracowano na potrzeby Szkoły Podstawowej nr 43 z Oddziałami Integracyjnymi im. Jana Kaczmarka we Wrocławiu str. 6
poczucie solidarności klasowej i wysoki poziom integracji klasy, rozwijanie zainteresowań przez uczniów, zaangażowanie rodziców w sprawy dzieci, miła atmosfera wzajemnej pomocy i tolerancji wśród dużej grupy uczniów. Uczniowie w ankietach wskazali na: wsparcie rodziców zarówno w sukcesach jak i sytuacjach trudnych, wsparcie wychowawców i specjalistów szkolnych, dobre samopoczucie w swojej klasie, rozwijanie zainteresowań, dużą wagę przykładaną do nauki. Z analizy ankiet skierowanych do wychowawców, dokumentacji wychowawców i specjalistów szkolnych wynika, że do najważniejszych czynników ryzyka w środowisku uczniów naszej szkoły w opinii należą: brak zaangażowania dzieci w naukę i osiąganie wyników poniżej możliwości, problemy z przestrzeganiem przez uczniów ustalonych norm i zasad, skutkujące trudnościami z utrzymaniem dyscypliny; brak tolerancji przejawiany przez niektórych uczniów, często w opinii wychowawców wynikający z nietolerancyjnych postaw rodziców; częste konflikty między uczniami, zachowania agresywne przejawiane przez niektórych uczniów, Opracowano na potrzeby Szkoły Podstawowej nr 43 z Oddziałami Integracyjnymi im. Jana Kaczmarka we Wrocławiu str. 7
część rodziców nie przejawia zainteresowania sprawami dotyczącymi ich dzieci, w zbyt małym stopniu angażują się w pomoc dzieciom w pokonywaniu pojawiających się trudności; podważanie przez niektórych rodziców kompetencji nauczycieli, a w sytuacjach trudnych odmawianie współpracy, wskazując na brak zaufania do nauczycieli. Uczniowie w ankietach wskazali: przemoc rówieśniczą nasilenie korzystania z telefonów komórkowych (25% ankietowanych uczniów korzysta z telefonu 3-5 godzin dziennie a 15 % przez cały dzień) dostępność papierosów i alkoholu (17% uczniów było częstowanych papierosami lub e-papierosami a 14% alkoholem). Z powyższego zestawienia wyników ankiet można wnioskować, że wspierającymi osobami w życiu uczniów są rodzice. Wychowawcy wskazali duży odsetek uczniów, którzy mają dobry kontakt z rodzicami i otrzymują od nich wsparcie emocjonalne. W opinii wychowawców bardzo duża grupa rodziców ma kontrolę nad czasem, który ich dzieci spędzają poza domem. Wychowawcy wskazali także na dobry kontakt z nauczycielami i pozytywny stosunek do szkoły. Należy dbać o bieżące szkolenie rodziców i nauczycieli z zakresu profilaktyki, tak by w rozmowach z dziećmi i młodzieżą prezentowali wiedzę i postawy sprzyjające budowaniu właściwej postawy wobec substancji psychoaktywnych. Ważne, by motywować do współpracy także tych rodziców, którzy, z różnych przyczyn, nie wykazują wystarczającego zainteresowania sprawami swoich dzieci. Ponad połowa uczniów, w opinii wychowawców, ma dodatkowe zainteresowania i hobby, co sprzyja konstruktywnej organizacji czasu wolnego. Należy nadal dbać o szeroką ofertę zajęć pozalekcyjnych w szkole, a także stałe rozbudzanie zainteresowań i edukowanie uczniów o możliwych formach wartościowego spędzania czasu wolnego. Opracowano na potrzeby Szkoły Podstawowej nr 43 z Oddziałami Integracyjnymi im. Jana Kaczmarka we Wrocławiu str. 8
Rekomendacje: 1. Realizacja programów edukacyjnych i profilaktycznych w szczególności w ramach programu Wrocławskiej Sieci Przedszkoli i Szkół Promujących Zdrowie oraz Programu Szkoła w Formie. 2. Realizacja programów profilaktyki uniwersalnej, w tym również uwzględniających tematykę związaną z uzależnieniem niestanowiącym uzależnienia od substancji psychoaktywnych (tzw. uzależnień behawioralnych), problematykę nowych środków psychoaktywnych tzw. dopalaczy oraz problematykę palenia tytoniu, ze szczególnym uwzględnieniem programów z Systemu rekomendacji programów profilaktycznych i promocji zdrowia psychicznego prowadzonego przez Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Ośrodek Rozwoju Edukacji oraz Instytut Psychiatrii i Neurologii. 3. Realizacja programów profilaktyki selektywnej i wskazującej (w tym również programów uwzględniających problematykę nowych środków psychoaktywnych tzw. dopalaczy ), ze szczególnym uwzględnieniem programów z Systemu rekomendacji programów profilaktycznych i promocji zdrowia psychicznego prowadzonego przez Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Ośrodek Rozwoju Edukacji oraz Instytut Psychiatrii i Neurologii. 4. Realizacja działań minimalizujących występowanie ryzykownych zachowań wśród dzieci i młodzieży oraz dorosłych poprzez kształtowanie i wzmacnianie czynników chroniących w codziennej pracy wychowawczej. 5. Promowanie abstynencji i zdrowego stylu życia, w szczególności poprzez: - realizację pozalekcyjnych zajęć sportowo-rekreacyjnych oraz kół zainteresowań, organizację kampanii edukacyjnych. 6. Kierowanie rodziców uczniów zagrożonych uzależnieniem do placówek specjalistycznych na terenie Wrocławia: KARAN, Specjalistyczna Poradnia Terapeutyczna, Punkt Antytytoniowy i informacji o uzależnieniach. Opracowano na potrzeby Szkoły Podstawowej nr 43 z Oddziałami Integracyjnymi im. Jana Kaczmarka we Wrocławiu str. 9
Instytucje z którymi współpracujemy przy realizacji wyżej wymienionych zadań. Wydział Zdrowia i Spraw Społecznych Urzędu Miejskiego Wrocławia Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej Policja Straż Miejska Centrum Neuropsychiatrii NEUROMED Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej Poradnie leczenia uzależnień Specjalistyczna Poradnia Terapeutyczna KARAN Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna nr 4 Diagnozę opracował zespół psychologów i pedagogów szkolnych Opracowano na potrzeby Szkoły Podstawowej nr 43 z Oddziałami Integracyjnymi im. Jana Kaczmarka we Wrocławiu str. 10