R O C Z N IK ] G L E B O Z N A W C Z E T O M L X N R 1 W A R S Z A W A 2 0 0 9 : 7 7-8 4 SŁAWOMIR LIGĘZA NIECIĄGŁOŚCI LITOLOGICZNE W GLEBACH I ICH WYRÓŻNIANIE* DETERMINATION OF LITHOLOGICAL DISCONTINUITIES WITHIN THE SOILS Instytut Gleboznawstwa i Kształtowania Środowiska, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie Abstract: The problem of lithological discontinuities is an interdisciplinary issue which combines the disciplines of earth sciences, such as geology, geomorphology, sedimentology. and pedology. A lithological discontinuity is a significant change in lithology within a soil or can denote an age difference. Methods of determining and describing lithological discontinuities, which are often subjective, may also be disputable. There are no definite changes in values of profile properties useful for distinguishing discontinuities. The criteria established should be treated rather as a guideline than a standard. The analysis of laborator)' data and a posteriori reasoning play a significant role in determining discontinuities. The broad outline of the 5th Polish Classification of Soils requires adding of diagnostic indicators typical of lithological discontinuities. Information on that subject are contained in Keys to Soil Taxonomy and the second edition of WRB Report, two important and universally accepted soil science monographs. The inclusion of those materials in Polish soil taxonomy would allow unification with the international systems. Slow a kluczowe: nieciągłości litologiczne, kryteria diagnostyczne. Key worcls: lithological discontinuities, diagnostic criteria. WSTĘP Wyróżnianie nieciągłości litologicznych (Am (Br) ang. lithologic(al) discontinuities - gr. lithos - kamień i łac. continuare - ciągnąć się) może być skomplikowane i często dyskusyjne. Wynika to z różnego sposobu postrzegania, rozumienia, definiowania oraz interpretacji zjawisk przyrodniczych, a także wydzielania zmian w litologii za pomocą kryteriów o różnym stopniu szczegółowości. Poprawny opis profili glebowych wymaga wyraźnego odróżnienia podpoziomów znajdujących się w obrębie głównych poziomów genetycznych (np. C l, C2) od poziomów7, które należy traktować jako nieciągłości litologiczne (tj. IIC, HIC). Czynność tę trudno wykonać, gdy za metodyczne materiały źródłowe przyjmiemy jedynie Systematykę gleb Polski [Systematyka... 1989] czy klasyfikację gleb opracowaną na potrzeby gospodarki *Praca finansowana ze środków na naukę w latach 2008-2011 jako projekt badawczy N N3I0 144635.
78 S. Ligęza leśnej [Klasyfikacja...2000]. Obecne standardy dotyczące wyznaczania nieciągłości litologicznych wymagają wieloetapowych prac analitycznych - terenowych, laboratoryjnych oraz wnioskowania a posteriori. NIECIĄGŁOŚCI LITOLOGICZNE W POLSKICH KLASYFIKACJACH GLEBOZNAWCZYCH III Systematyka gleb Polski z 1974 r. [Systematyka... 1974] nie definiowała nieciągłości litologicznych, natomiast krótką ich charakterystykę umieszczono w IV Systematyce z 1989 r., gdzie określono je jako,.występowanie w profilu lub utworze macierzystym materiału różnego pochodzenia geologicznego o wyraźnych granicach nieciągłości litologicznej [...] *[Systematyka... 1989]. W opisie tym występuje błąd logiczny ignotum per ignotum, czyli objaśnianie pojęcia definiowanego za pomocą pojęć definiujących, które są nieznane odbiorcom. Za przykład nieciągłości podano występowanie piasku zwałowego na glinie zwałowej. Jest to jedyna wskazana w sposób bezpośredni reguła, którą można posłużyć się do wyróżniania profilowego zróżnicowania gleb pod tym względem. Jej przenoszenie na inne układy odbywa się intuicyjnie, często subiektywnie, gdyż nie sprecyzowano szczegółów dotyczących różnic w litologii, które są wystarczające, aby można uznać je za nieciągłość. Nie wskazano, który element genezy piasków i glin zwałowych różnicuje ich pochodzenie geologiczne. Zarówno piasek zw ałowy, jak i glina zw ałowa są utworami lodowcowymi (morenowymi), mogły tworzyć się w tym samym czasie, mają tę samą genezę- powstawanie pod w'pływ'em działalności lodowca, podczas gdy różne pochodzenie geologiczne, obok wyraźnej granicy między utworami, powinno być przyjmowane za podstawowy wskaźnik nieciągłości litologicznych. Oba utwor\'' różni przede wszystkim tekstura i miejsce akumulacji - depozycja czołowolodowcowa w przypadku piasków oraz dennolodowcowa - glin. Gliny mogły być substratem, z którego po wymyciu drobnych cząstek powstawały piaski [Bednarek, Prusinkiewicz 1997; Systematyka... 1974]. W ramach prac PTG została opracowana przez zespół autorów' Klasyfikacja gleb leśnych Polski [ Klasyfikacja...2000]. Zaw iera ona poszerzoną w stosunku do Systematy ki PTG charakterystykę nieciągłości litologicznych. Klasyfikacja...[2000] określa je jako warstwy mineralne i organiczne w profilu glebowym niewykazujace cech nieciągłości litologiczno-pedogenicznych, z całkowicie zachowanymi cechami i właściwościami różnego pochodzenia lub różnego w ieku geologicznego, o wyraźnie zaznaczonych granicach z innymi utworami. [...] Stratyfikacja w osadach wodnej genezy nie jest rozpatrywana jako nieciągłość. Nie identyfikuje się również jako nieciągłość różnych rodzajów' uw-arstwow'ań w' glebach organicznych, jednak określa się przyrostkami właściwości poziomów związane z określonym środowiskiem ich powstawania i finikcjonowanicf. Odnajdujemy tu szereg uzupełnień do IV Systematyki PTG [Systematyka... 1989]. Oprócz warstw mineralnych, nieciągłości mogą być tworzone także przez warstwy organiczne występujące w glebach mineralnych; nieciągłość nie powinna wykazywać zróżnicowania, które pojaw ia się w wyniku procesów- glebotwórczych (np. jak w poziomach argic): warstwy tworzące nieciągłość mają różne pochodzenie lub wiek geologiczny, co można stw ierdzić na podstawie całkowicie zachowanych cech. Pewne problemy mogą pojawiać się przy interpretacji nieciągłości w glebach aluwialnych. Ich warstwy o różnym uziarnieniu mają tę samą genezę - sedymentacja pozakorytowa rumowiska, ale często odmienny rozkład granulometryczny wynikający z
Nieciągłości litologiczne w glebach i ich wyróżnianie 79 warunków sedymentacji. Pionowe zróżnicowanie osadów wodnej genezy nie jest rozpatrywane jako nieciągłość [Klasyfikacja...2000]. Z geologicznego punktu widzenia materiał transportowany, a następnie osadzany przez rzeki jest osadem, gdyż aluwia można zdefiniować jako ogól osadów naniesionych w dolinie przez wody rzeczne [Żmudziński 2002]. Klasyfikacja gleb leśnych Polski podaje jednak w dalszej części, że...z punktu widzenia budowy litologicznej mady należą do gleb litologicznie nieciągłych. Dlatego poszczególne warstwy mad numeruje się kolejnymi cyframi rzymskimr. Jest to podejście zbieżne z Soils of the World [Soils... 1987] i taksonomią ameiykańską [Field Book...2002, Soil Survey Manual 1993]; w opisach międzynarodowych przed symbolem poziomu genetycznego stawia się liczby arabskie zamiast rzymskich. NIECIĄGŁOŚCI LITOLOGICZNE W WRB FAO/UNESCO ORAZ KEYS TO SOIL TAXONOMY Publikacje Departamentu Rolnictwa Stanów Zjednoczonych (US Department o f Agriculture) oraz Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) mają istotny wpływ na kształt większości systemów klasyfikacji gleb. Soil Sun ey Manual, Soil Taxonomy; Keys to Soil Taxonomy, a także raporty WRB FAO/UNESCO są źródłem podstawowych pojęć i podziałów, uzupełnianych systematycznie o nowe treści. Materiały te w najszerszym zakresie opisują problematykę dotyczącą nieciągłości litologicznych w glebach oraz sposoby ich wyróżniania i opisu. Fragmenty artykułu oparte na raporcie WRB [2007] i Keys to Soil Taxonomy [2006] nie są dosłownym tłumaczeniem materiałów źródłowych, jednak zachowują ogólny sens treści tam zawartych. 1. Nieciągłości litologiczne w World Reference Base for Soil Resources Raport WRB [2007] podaje, że nieciągłości są istotnymi zmianami w rozkładzie wielkości cząstek lub składzie mineralogicznym, które można uznać za różnice w litologii w obrębie gleby oraz te, które mogą wskazywać na różnicę wiekową poziomów i warstw. Nieciągłość litologiczna wymaga występowania przynajmniej jednego z następujących kryteriów diagnostycznych: 1) nagła zmiana w rozkładzie wielkości cząstek, która w przypadku iłu nie dotyczy zmiany zawartości wynikającej z pedogenezy; 2) względna zmiana o 20% lub więcej w proporcjach między piaskiem grubym, średnim i drobnym; 3) w profilu gleby występują fragmenty skał, które mają inną litologię niż leżąca poniżej lita skała; 4) warstwa zawierająca fragmenty- skał bez oznak wietrzenia leży nad warstwą, w której występują fragmenty skalne z oznakami wietrzenia; 5) warstwy z ostrokrawędzistymi fragmentami skał leżą nad lub pod warstwami, w których znajdują się zaokrąglone fragmenty skał; 6) obserwuje się nagłe zmiany koloru niewynikające z pedogenezy; 7) występują wyraźne różnice w wielkości i kształcie minerałów odpornych na wietrzenie między nałożonymi na siebie warstwami; różnice te mogą być wykazane metodami mikromorfologicznymi lub mineralogicznymi.
so S. Ligęza Pozioma warstwa zawierająca fragmenty skalne (ang. stone line) leżąca nad i pod warstwami z niewielką zawartością części szkieletowych oraz spadek procentowego udziału części szkieletowych wraz ze wzrostem głębokości, także mogą sugerować nieciągłość litologiczną Podobne efekty' może powodować działalność niektórych gatunków' fauny glebowej (np. tennitów), choć materiał macierzysty był jednorodny litologicznie [WRB 2007]. 2. Nieciągłości litologiczne w Keys to Soil Taxonomy Charakterystyka nieciągłości litologicznych zaw'aita w wydaniu X Keys to Soil Taxonomy [K eys...2006] zachowała niezmienioną formę przez kilka kolejnych edycji. Oprócz podrozdziałów- specjalnie poświęconych zagadnieniu nieciągłości, krótkie odniesienia dotyczące tego zagadnienia zawarto również przy opisie niektórych poziomów diagnostycznych (np. argil lic). Zwrócono tam uwagę na fakt, że zmienność wynikająca z procesów pedogenezy nie powinna być rozpatrywana jako nieciągłość litologiczna. W części dotyczącej charakterystyki nieciągłości podkreślono, że nie ma jednomyślności co do skali zmian cech profilowych wymaganych dla wyróżnienia nieciągłości litologicznych oraz co do tego, że nie podaje się kryteriów' ilościowych, mogących służyć do określania nieciągłości. Wszystkie opisane przypadki powinny być traktowane raczej jako pomocna wskazówka niż wzorzec referencyjny. 2.1. Kryteria wyróżniania nieciągłości litologicznych Nieciągłości litologiczne są istotnymi zmianami w rozkładzie wielkości cząstek lub składzie mineralogicznym, które można uznać za zróżnicowanie litologii w obrębie gleby. Nieciągłość litologiczna może wynikać także z różnicy wieku geologicznego materiału, z którego powstaje gleba. Do wyznaczania nieciągłości litologicznych można używać kilku kryteriów. Oprócz tych, które wymagają badań laboratoryjnych, np. dotyczących różnic mineralogicznych i uziarnienia. część obserwacji można dokonać w terenie. Cechy wskazujące na nieciągłości to m.in. (ale nie wyłącznie): 1. Nagła zmiana uziarnienia. W profilu występuje gwałtowna zmiana składu granulometrycznego. Pomija się sytuacje, gdy różnice w zawartości iłu są wynikiem procesów glebotwórczych. 2. Różnice wielkości frakcji piasku. Można wykryć istotne zmiany w zawartości różnej w ielkości cząstek piasku. Na przykład, jeśli materiał zawierający głównie piasek średni lub drobny przykrywa materiał z przewagą piasku grubego lub bardzo grubego, można przypuszczać, że występują dwa różne substraty mineralne. Chociaż substrat mineralny z dwóch w'arstw tworzących nieciągłość litologiczną może mieć taki sam skład mineralogiczny, przyczyną zróżnicowania rozmiaru cząstek może być różnica energii wody i/lub wiatru w; trakcie nanoszenia. 3. Litologia podłoża skalnego a li to logia fragment ó\ 1 skal m glebie. Jeśli gleba zawierająca fragmenty skalne leży' na litej skale, należy oczekiwać, że frakcja szkieletowa będzie mieć litologię (tj. skład mineralogiczny, teksturę, strukturę i barwę) podobną do materiału znajdującego się poniżej strefy kontaktu. Jeśli wiele fragmentów skał znajdujących się w glebie jest wyraźnie inne niż leżące poniżej, to gleba nie powstała całkowicie z leżącej pod nią skały'. 4. Stone lines-warstwy kamieni. Gdy w'pionowej sekw-encji poziomów gleby występuje pozioma warstw a z fragmentami skalnymi odbiegającymi wyraźnie od fragmentów skalnych występujących w warstwach leżących powyżej i poniżej, gleba mogła powstać z więcej niż jednego rodzaju skały macierzystej. Materiał powyżej warstwy zawierającej kamienie jest najprawdopodobniej naniesiony, a materiał poniżej może mieć jeszcze inne pochodzenie.
Nieciągłości litologiczne w glebach i ich wyróżnianie 81 5. Odwrotny rozkład fragmentów skalnych. Nieciągłość litologiczna jest często sygnalizowana przez odwrotny rozkład zawartości fragm entów skalnych, tj. gdy procentowy- udział szkieletu glebowego obniża się wraz ze wzrostem głębokości. Wskazuje to na narzutowy charakter wierzchniej warstwy gleby. To kryterium jest użyteczne na obszarach, gdzie gleby zawierają fragment}' skalne o niewielkim stopniu zwietrzenia. 6. Fragmenty skalne pokiyte zwietrzałą otoczką. Poziomy zawierające odłamki skalne, które nie są pokryte warstwą zwietrzałą, a leżą nad poziomami zawierającymi części szkieletowe pokiyte na zewnętrznej powierzchni warstwązwietrzeliny, sugerują, że górny materiał jest częściowo naniesiony i nie jest związany czasowo z poziomami leżącymi niżej, być może również litologicznie. 7. Kształt fragmentów skalnych. Poziomy zawierające ostrokrawędziste fragmenty skał przykrywające poziomy, w których znajdują się zaokrąglone fragmenty skalne, mogą świadczyć o nieciągłości. To kryterium odzwierciedla różne mechanizmy transportu (np. koluwialny w zestawieniu z aluwialnym) lub różne odległości przeniesienia. 8. Kolor gleby. Gwałtowne zmiany w kolorze, które nie są skutkiem procesów glebotwórczych, mogą być wykorzystywane jako wskaźniki nieciągłości. 9. Cechy mikromorfologiczne. Wyraźne różnice w wielkości i kształcie minerałów odpornych na wietrzenie, ich występowanie w jednym poziomie i brak w innym, są wskaźnikami różnic w materiale glebowym. 2.2. Analiza danych laboratoryjnych Nieciągłości litologiczne nie zawsze są łatwe do zaobserwowania podczas prac terenowych. Często nieciągłość wyróżnia się dopiero na podstawie analizy wyników badań laboratoryjnych. Decyzja o tym, czy mamy do czynienia z nieciągłościamk w-iąże się z ocenąjakościowąlub ilościową. Na ogólne pojęcie zmian w litologii jako funkcji głębokości może składać się: 1. Interpretacja danych laboratoryjnych. Wyniki badań laboratoryjnych poddaje się ocenie próbując ustalić, czy określona w terenie nieciągłość znajduje w nich potwierdzenie oraz czy jakiekolwiek dane stanowią dowody na poparcie występowania innych nieciągłości. które nie zostały zaobserwowane podczas prac terenowych. Należy odróżnić zmienność profilu uważanąza nieciągłość litologicznąod zmienności spowodowanej przez procesy glebotwórcze. W większości przypadków, ilość piasku i frakcji o grubszym uziarnieniu nie zmienia się istotnie pod wpływem procesów glebotw;órczych, dlatego też gwałtowna zmiana wielkości ziarn lub mineralogii piasku jest wskazówką sugerującą istnienie nieciągłości litologicznej. Skład mineralogiczny całej gleby i występowanie minerałów odpornych na wietrzenie są następnymi wskazówkami. 2. Analiza zmienności uziarnienia bez uwzględniania udziału iłu. Powszechnym zabiegiem przy ocenianiu zmienności litologicznej jest obliczenie udziału (proporcji) piasku i pyłu w próbkach (po usunięciu węglanów), z pominięciem frakcji ilastej. Proporcję oblicza się oddzielnie dla procentowego udziału następujących frakcji: a) sumy piasku drobnego i bardzo drobnego, b) piasku średniego, c) sumy piasku grubego i bardzo grubego, a także pyłu. Frakcji ilastej (o cząstkach <0,002 mm) nie uwzględnia się, ponieważ jej profilowa rozmieszczenie jest podatne na różne procesy, w tym glebotwórcze, a nabyte cechy pedogeniczne mogą maskować zmiany w litologii albo stwarzać różnice, które nie zostały odziedziczone litologicznie. Na podstawie danych liczbowych pochodzących z obliczeń można przeprowadzać ocenę i wnioskowanie, czy mamy do czynienia z nieciągłościami
S. Ligęza lub wykreślić je jako funkcję głębokości. Inną pomocną cechą stosowaną do oceny zmian litologicznych jest obliczenie proporcji jednej frakcji piasku do innej. Proporcje sprawdzają się dobrze Jeśli udział analizowanych (porównywanych) frakcji jest wysoki. Małe ilości zwiększają wartość proporcji, zwłaszcza gdy mianownik jest niski. 2.3. Opis profilów nieciągłych litologicznie Do opisu nieciągłości w glebach mineralnych są stosowane cyfry arabskie. Używa się ich jako przedrostki (prefiksy) poprzedzające liteiy A, E, B, C oraz R oznaczające główne poziomy genetyczne. Przedrostki cyfrowe mają odrębne znaczenie w stosunku do liczb arabskich, które są stosowane jako przyrostki (sufiksy), oznaczające dalsze pionowe podziały w obrębie poziomów głównych. Nieciągłość, która może być określona przez prefiks liczbowy, jest istotną zmianą w rozkładzie wielkości cząstek lub mineralogii sygnalizującą różnicę w materiale, z którego zostały ufonnowane poziomy i/lub istotną różnicę w wieku, chyba że różnica wieku jest przedstawiona przez przyrostek,,bv (bwied - kopalny). Pionowa zmienność typowa dla gleb. które tworzyły się z utworów aluwialnych. nie jest oznaczana jako nieciągłość, chyba że rozkład wielkości cząstek różni się znacznie w poszczególnych warstwach, tj. klasy wielkości cząstek są silnie skontrastowane. Poziom genetyczny, który wytworzył się z dwóch warstw o różnym uziamieniu, jest nieciągły litologicznie. Tam, gdzie gleba tworzyła się wyłącznie z materiału jednego rodzaju, uznaje się, że cały profil stanowi materiał 1, a prefiks liczbowy pomija się. Przyjmuje się, że wierzchni materiał profilu składającego się z dwóch lub więcej kontrastujących materiałów stanowi materiał 1, ale numer pomija się, natomiast numeracja zaczyna się od drugiej warstwy kontrastującego materiału, który jest oznaczany jako 2. Dalsze warstwy są numerowane według kolejności. Nawet jeśli materiał warstwy leżącej poniżej materiału 2 jest podobny do materiału 1. jest on oznaczany jako 3 w kolejności: numery wskazują pionową zmianę w materiałach, a nie typach materiału. Tam, gdzie dwa lub więcej kolejnych poziomów gleby nieciągłej litologicznie wytworzyło się z tego samego rodzaju materiału, opisywane są one takim samym przedrostkiem liczbowym. Jeśli w głównym poziomie genetycznym występują podpoziomy, opisujące je przyrostki liczbowe zachowują ciągłą numerację, kontynuowaną konsekwentnie przez nieciągłość litologiczną. Obrazuje to następujący przykład: A-Btl -2Bt2-2Bt3-2BC-2C. Jeżeli solum stanowi lita skała, z której rozwinęła się gleba, nie użvw'a się przedrostków liczbowych do opisu poziomu R. Prefiksy stosuje się natomiast, gdy solum nie rozwinęło się ze zwietrzeliny pochodzącej ze skały znajdującej się w spągu. Wtedy opis profilu może wyglądać następująco: A-Bt-C-2R lub A-B1-2R. Jeżeli stropowe poziomy gleby wytworzyły się z jednego rodzaju materiału, a głębsze rozwinęły się ze zwietrzeliny pochodzącej z leżącej poniżej gleby skały R, symbol R opisywany jest takim samym prefiksem liczbowym jak poziomy glebowe, które wytworzyły się z produktów jego wietrzenia, np. Ap-Btl -2 B12-2C1-2C2-2R. Podpoziomy występujące w obrębie poziomów głównych zachowują ciągłą numerację. Poziomy kopalne opisywane sufiksem..b stwarzają szczególne problemy. Nie zalicza się ich do tej samej warstwy co poziomy przykrywające. Jednakże, niektóre poziomy kopalne formowane są z materiału, który litologicznie jest taki sam jak występujący powyżej nich nadkład. W takich przypadkach przedrostek liczbowy nie jest stosowany w celu wyróżnienia materiału kopalnego takiego poziomu. Jeśli jednak materiał, z którego wytworzył się poziom kopalny gleby, jest litologicznie niepodobny do materiału przykrywającego, nieciągłość jest sygnalizowana jako prefiks liczbowy, a symbol poziomu kopalnego jest również stosowany, np. Ap-Btl-Bt2-BC-C-2ABb-2Btbl-2Btb2-2C.
Nieciągłości litologiczne w glebach i ich wyróżnianie 83 Nie wyróżnia się nieciągłości pomiędzy różnymi rodzajami poziomów w glebach organicznych. W większości przypadków, takie różnice są opisywane przez dodanie przyrostków literowych właściwych dla poziomów organicznych, a jeśli występująrównież poziomy o charakterze mineralnym, stosuje się oznaczenia symboli głównych. PODSUMOWANIE Nieciągłości litologiczne są złożonym, interdyscyplinarnym zagadnieniem z pogranicza geologii, geomorfologii, sedymentologii, pedologii oraz innych nauk o Ziemi. Jednorodność i heterogeniczność uziarnienia, jednego z podstawowych kryteriów wskazujących na nieciągłość skal oraz wytworzonych z nich gleb, jak również poszukiwanie wskaźników, dzięki którym można wyróżniać nieciągłość pedosfery i solum, od lat znajduje się w kręgu zainteresowania licznego grona gleboznawców zarówno w Polsce [Altermann i in. 2008; Dąbkowska-Naskręt, Jaworska 1997; Kowalkowski, Borzyszkowski 1977; Kowalkowski, Prusinkiewicz 1963; Prusinkiewicz, Proszek 1990; Zagórski 1996], jak i za granicą [Lorz, Phillips 2006; Price i in. 1975; Schaetzel 1998]. Do wyróżniania nieciągłości litologicznych stosowane są obok wskaźników granulometrycznych również inne kryteria diagnostyczne, takie jak zróżnicowanie litologii fragmentów skalnych (składu mineralogicznego, struktury, tekstury i barwy), obecność lub brak elementów różnicujących w sąsiednich poziomach i warstwach, cechy wskazujące na intensywność procesów wietrzenia, kształt fragmentów szkieletu glebowego odzwierciedlający różne formy transportu, ponadto ważnym wskaźnikiem nieciągłości jest barwa gleby i jej cechy mikromorfologiczne. Przygotowany przez zespól autorów zaiys V Klasyfikacji gleb Polski wymaga opracowania nieciągłości litologicznych. Problematyka ta została dobrze opisana w Keys to Soil Taxonomy oraz drugim raporcie WRB z 2006 r., które są materiałami powszechnie uznawanymi i akceptowanymi przez środowisko gleboznawcze na całym świecie. Jest to ważny powód, dla którego racjonalną rzeczą byłoby oparcie się na tych źródłach podczas prac prowadzonych w ramach PTG. Najprostszym rozwiązaniem jest bezpośrednia adaptacja wydawnictwa USD A lub raportu WRB do potrzeb polskiej klasyfikacji gleb. Bez względu na wybrane źródło, nowo stworzony system byłby w pełni zunifikowany z międzynarodowym. Zaletą Keys to Soil Taxonomy (KST) jest precyzyjny, rozbudowany, często detaliczny opis kryteriów- diagnostycznych. Podano jak wykonywać obliczenia, przedstawiono przykłady opisu różnych, najczęściej spotykanych przypadków- profilowej nieciągłości gleb, pozostawiono możliwość indywidualnej oceny nieciągłości litologicznych, ponieważ nie wszyscy są zgodni co do skali i zakresu zmian ilościowych oraz jakościowych, które mogą wskazywać na istnienie nieciągłości. Zaznaczono, że kryteria diagnostyczne są pomocne, ale należy je traktować raczej jako wskazówkę niż wzorzec porównawczy, dlatego wnioskowanie na ich podstawie o budowie profilu ma często charakter subiektywny. Średnice zastępcze cząstek frakcji ziemistej są określone przez te same przedziały liczbowe co w klasyfikacji uziarnienia przyjętej przez PTG w 2008 r. KST to materiał źródłowy, na podstawie którego opracowano kryteria diagnostyczne zapisane w- raporcie WRB. Zaletą raportu WRB jest natomiast jego międzynarodowy i uniwersalny charakter, co ma istotne znaczenie z formalnego punktu widzenia. Skrócony opis kryteriów' diagnostycznych nieciągłości jest w zasadzie wystarczający, fragmenty pozostawiające dwuznaczność w interpretacji można przeredagować, natomiast ewentualne braki uzupełnić z Guidelines for Soil Description [Guidelines...2006]. Największym ograniczeniem merytorycznym są różnice w- w-artościach granicznych dla poszczególnych frakcji przyjętych w podziale PTG i w WRB, choć adaptacja KST na potrzeby WRB pokazuje, że nie stanowi to dużego problemu.
84 S. Ligęza LITERATURA ALTERMANN M.. JAGER K. D., KOPP D.. KOWALKOWSKI A..KUHN D.. SCHWANECKE W., 2008: Zur Kennzeichnung und Gliederung von periglaziar hedingten Differenzierungen in der Pedosphare. Waldókologie. Landschaftsforschung und Naturschutz 6: 5-42. BEDNAREK R.. PRUSINKIEWICZ Z. 1997: Geografia gleb. Wyd. Nauk. PWN. Warszawa: 288 ss. DĄBKOW SKA-NASKRĘT H.. JAW'ORSKA H. 1997: Gleby płowe wytworzone z utworów pyłowych Pojezierza Chcłmińsko-Dobrzyńskiego i Wysoczyzny Kaliskiej. Cz. II. Badania litologicznej jednorodności na podstawie analiz) uziarnienia. Rocz. Glebozn. 48 (3-4): 123-136. FIELD BOOK FOR DESCRIBING AND SAMPLING SOILS 2002: National Soil Survey Center. Natural Resources Conservation Service. USDA: 228 ss. GUIDELINES FOR SOIL DESCRIPTION 2006: Food and Agriculture Organization o f the United Nations. Rome: 97 ss. KLASYFIKACJA GLEB LEŚNYCH POLSKI 2000: Centrum Informacyjne Lasów Państwowych. Warszawa: 124 ss. KEYS TO SOIL TAXONOMY 2006: US Department o f Agriculture: 341 ss. KOWALKOWSKI A.. BORZYSZKOWSKI J. 1977: Badania nad związkami między m orfologią powierzchni Ziemi a strukturą pokrywy' glebowej. Rocz. Glebozn. 28 (3-4): 3-18. KOWALKOWSKI A.. PRUSINKIEWICZ Z. 1963: Wskaźniki granulometryczne jako kryterium jednorodności osadów lodowcowych. Rocz. Glebozn. 13 (dodatek): 159-162. LORZ C. PHILLIPS J.D. 2006: Pedo-eeological consequences o f lithological discontinuities in s o ilsexamples from Central Europe. J. Plant Mutr. Soil Sci. 169: 573-581. PRICE T.W.. BLEVINS R.L.. BARNHISEL R.I.. BAILEY I I.11.1975: Lithologic Discontinuities in Loessial Soils o f Southwestern Kentucky. Soil Sci. Soc. Amer. J. 39: 94-98. PRUSINKIEWICZ Z.. PROSZEK P. 1990: Program komputerowej interpretacji wyników analizy uziarnienia gleb -Textura. Rocz. Glebozn. 41(3-4): 5-16. PTG 2008. Klasyfikacja uziarnienia gleb i utworów mineralnych (maszynopis): 10 ss. SCHAETZEL. R. J. 1998: Lithologic discontinuities in some soils on drumlins: theory, detection, and application. Soil Sci. 163: 570-590. SOIL SURVEY DIVISION STAFF 1993: Soil survey manual. Soil Conservation Service. US Department o f Agriculture Handbook 18. SOILS OF THE W'ORLD 1987: van Baren J. (red.). First impression. Elsevier-ISRIC. SYSTEMATYKA GLEB POLSKI 1974: Rocz. Glebozn. 25. 1. SYSTEMATYKA GLEB POLSKI 1989: Rocz. Glebozn. 40. 3/4. WRB 2007. IUSS WORKING GROUP WRB 2007: World Reference Base for Soil Resources 2006. first update 2007. World Soil Resources Reports No. 103. FAO. Rome: 128 ss. ZAGÓRSKI Z. 1996: Granulometryczne wskaźniki procesów pedo- i litogenezy w glebach niejednorodnvch wytworzonych z osadów glacjalnych. Rocz. Glebozn. 47(suplement): 125-135. ŻMUDZIŃSKI L. (red.) 2002: Słownik hvdrobiologiczny. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa: 288 ss. Dr Sławom ir L igqza Instytut Gleboznawstwa i Kształtowania Środowiska Uniwersytet Przyrodniczy ir Lublinie, ul. Kr. Leszczyńskiego 7, 20-069 Lublin e-mail: slawomir. Iigezaranp.liiblin.pl