Geneza i właściwości gleb płowych wytworzonych z pyłowych osadów naglinowych na stanowisku Gołoty w obrębie Pojezierza Chełmińskiego

Transkrypt

1 Geneza i właściwości gleb płowych wytworzonych z pyłowych osadów naglinowych na stanowisku Gołoty w obrębie Pojezierza Chełmińskiego Marcin Świtoniak Zakład Gleboznawstwa, Instytut Geografii UMK, Toruń Wprowadzenie Gleby o niejednorodnej pod względem uziarnienia budowie profilowej, w których lżejsze - piaszczyste i pyłowe poziomy przykrywają osady o zdecydowanie bardziej drobnoziarnistym uziarnieniu, występują powszechnie na całym świecie i są obiektem badań już od dłuższego czasu [Nooren i in. 1995, Schaetzl 1996, Miedema i in. 1999, Phillips 2001, 2004, Kobza 2003, Kühn 2003, Konecka-Betley 2009]. W wielu przypadkach pionowa niejednorodność składu granulometrycznego gleb jest efektem procesu lessiważu, zwanego również procesem płowienia lub ilimeryzacji, prowadzącego do powstania gleb płowych [Prusinkiewicz i Kowalkowski 1964, Zasoński 1974, 1981, 1983, Uggla H. i Uggla Z. 1979, Puchalski i Prusinkiewicz 1990, Konecka-Betley i in. 1999, Prusinkiewicz 1999, Komisarek 2000, Bednarek i in. 2004]. Mimo dużej liczby publikacji związanych z problematyką gleb płowych na terenie Polski, wiele zagadnień nie zostało jeszcze uwzględnionych i dobrze rozpoznanych. Stosunkowo dobrze zbadane zostały gleby wytworzone z utworów pyłowych i naglinowych pokryw pyłowych, występujące w południowej i południowo-wschodniej części kraju. Proces lessiważu zachodzi w nich w klasycznej postaci. Zdecydowanie więcej niejasności pozostawia geneza gleb płowych w obrębie staro- i młodoglacjalnych obszarów Niżu Polskiego, pomimo iż gleby te stanowią jeden z podstawowych elementów struktury pokrywy glebowej. W obszarach tych, proces lessiważu bardzo często zachodził w utworach pierwotnie niejednorodnych - piaszczystych osadach ablacyjnych [Prusinkiewicz 1969] oraz pyłowych lub pylastych pokrywach eolicznych [Konecka-Betley i Majsterkiewicz 1973, Konecka-Betley i Czępińska-Kamińska 1979] przykrywających gliny zwałowe. Gleby płowe stanowią dominującą jednostkę glebową w obrębie Pojezierza Chełmińskiego i zajmują ponad 40% jego powierzchni [Świtoniak 49

2 2007]. Przestrzenne zróżnicowanie składu granulometrycznego omawianych gleb dotyczy w głównej mierze ich poziomów przypowierzchniowych. Są to różne pokrywy naglinowe o uziarnieniu piasków gliniastych lekkich i piasków gliniastych, których miąższość z reguły nie przekracza kilkudziesięciu centymetrów. Jedynie w zachodniej części Pojezierza Chełmińskiego, między Unisławiem, Chełmżą i Chełmnem, znajduje się stosunkowo duży płat pyłowych pokryw naglinowych. W niniejszej pracy podjęto próbę określenia genezy i właściwości gleb płowych wytworzonych z pyłowych osadów naglinowych na stanowisku Gołoty, znajdującym się w obrębie Pojezierza Chełmińskiego. Warunki występowania gleb płowych wytworzonych z pyłowych osadów naglinowych Stanowisko zostało zlokalizowane w zachodniej części Pojezierza Chełmińskiego, w odległości ok. 2 km na północny-wschód od Unisławia w obrębie wysoczyzny morenowej płaskiej (ryc. 1). Utwory powierzchniowe zbudowane są z osadów dennolodowcowych - glin zwałowych fazy poznańsko-dobrzyńskiej [Niewiarowski i in. 1976] przykrytych warstwą utworów pyłowych o różnej miąższości. Warstwa pyłowa ma prawdopodobnie genezę fluwioglacjalną [Cieśla i in. 1978]. O występowaniu pyłów pokrywowych wodnego lub eolicznego pochodzenia w obrębie Wysoczyzny Chełmińskiej pisały też Dąbkowska-Naskręt i Jaworska [1997]. Niewielkie deniwelacje terenu (do 2 m wysokości względnej) związane są z występowaniem płytkich zagłębień powstałych po wytopieniu brył martwego lodu, a nachylenie stoków jest łagodne i wynosi około 1º - 2º. Cała powierzchnia stanowiska badawczego jest użytkowana rolniczo. Dominują grunty orne, jedynie przy domostwach znajdują się niewielkie areały sadów i ogrodów warzywnych. Dominującym elementem sporadycznie plamistego [Bednarek i Prusinkiewicz 1980] typu struktury pokrywy glebowej stanowiska Gołoty są autogeniczne gleby płowe (ryc. 2). W obrębie tego typu gleb można zauważyć duże różnice w morfologii poszczególnych pedonów. Najbardziej złożoną budowę mają profile rozwinięte z naglinowych pyłów pokrywowych o miąższości ponad 100 cm, występujące w zachodniej i centralnej części stanowiska. Sekwencja poziomów w tych glebach jest następująca: Ap-Eet- Btg-C(ca, gg)-iicca(gg). Poziomy próchniczne płużne i poziomy eluwialne zbudowane są z materiału o uziarnieniu pyłów zwykłych. Pyłowy materiał poziomów eluwialnych przechodzi stopniowo w pył ilasty lub gliniasty budujący poziomy wzbogacania argillic. Oliwkowobrązowa barwa i obecność pieprzy manganowych świadczy o oglejeniu opadowo-wodnym tych poziomów. Poniżej poziomów argillic znajduje się warstwowany materiał skały macierzystej o uziarnieniu pyłu zwykłego lub piaszczystego, podścielony gliną zwałową. W niektórych profilach gleb płowych brakuje warstwy materiału pyłowego poniżej poziomów wzbogacania Bt. W glebach tych glina zalega bez- 50

3 pośrednio pod poziomami argillic, zbudowanymi z pyłów ilastych: Ap-Eet- Btg-IIC(ca), a jej strop często objęty jest wpływem procesu iluwiacji. Ryc. 1. Lokalizacja stanowiska Gołoty 1 lasy, 2 sady i ogrody, 3 wody, 4 odkrywki glebowe, 5 zabudowania, 6 drogi, 7 linie kolejowe, 8 stanowisko Gołoty Gleby płowe, występujące w południowo-wschodniej części stanowiska, odznaczają się mniej skomplikowaną budową: Ap-Eet-IIBt-IIC(ca). W glebach tych jedynie poziomy próchniczne i eluwialne luvic wykształciły się z warstwy pyłów naglinowych, których miąższość wynosi kilkadziesiąt centymetrów. Formy iluwialnego nagromadzenia frakcji ilastej znajdują się już w obrębie stropowej partii glin zwałowych. Znaczna część gleb płowych uległa przekształceniu w wyniku oddziaływania procesów denudacyjnych. Największe areały gleb płowych zerodowanych mieszczą się w północno-zachodnim fragmencie stanowiska badawczego na lekko pochylonych (do 2 ) stokach rozległego wyniesienia. W glebach tych poziomy wzbogacania zawierające materiał o uziarnieniu 51

4 pyłów ilastych przykryte są poziomami próchnicznymi płużnymi: Ap-Btg- (C(ca))-IICca. Poziomy luvic uległy zniszczeniu na skutek ogławiania pedonów. Ryc. 2. Mapa pokrywy glebowej stanowiska Gołoty 1 poziomice, 2 wody, 3 arenosole niecałkowite, 4 gleby płowe zerodowane i pelosole, 5 gleby płowe, 6 gleby gruntowo-glejowe i czarne ziemie, 7 gleby deluwialne, 8 odkrywki glebowe Uziarnienie poziomów płużnych gleb płowych zerodowanych jest zróżnicowane. Na ogół są to osady o charakterze pyłów zwykłych, w pojedynczych przypadkach - pyłów ilastych (tabela 1). Niektóre pedony zostały tak silnie zerodowane, że zawierają jedynie poziom próchniczny płużny i warstwy skały macierzystej (często zawierające węglan wapnia). Ze względu na budowę i uziarnienie takich pedonów nazwano je pelosolami. Brak poziomów diagnostycznych jest znamienny również dla niewielkich konturów arenosoli niecałkowitych mieszczących się w północnym i południowo-wschodnim fragmencie stanowiska badawczego (ryc. 2). Budowa arenosoli niecałkowitych jest następująca: Ap-C-IIC(ca). Poziomy powierzchniowe tych gleb (Ap i C) mają uziarnienie piasków słabogliniastych, podczas gdy w spągu występują utwory dennolodowcowe o uziarnieniu glin, zawierające bardzo często węglan wapnia (IIC(ca)). W obniżeniach terenu powstały gleby semihydrogeniczne: czarne ziemie i gleby gruntowo-glejowe (ryc. 2). Pedony omawianych gleb wykazują często profilowe zmiany uziarnienia. Najczęściej są zbudowane z piasków gliniastych lekkich pylastych, pyłów i pyłów ilastych zalegających na glinie. W dnie obniżeń terenowych, u podnóży i w dolnych odcinkach stoków występują również gleby deluwialne powstałe z nagromadzenia materiału deluwialnego o charakterze próchnicznym, przykrywającego gleby 52

5 semihydrogeniczne lub w pojedynczych sytuacjach gleby płowe gruntowoglejowe (ryc. 2). Geneza i właściwości gleb płowych wytworzonych z pyłowych osadów naglinowych Cechą wspólną gleb płowych występujących w obrębie stanowiska Gołoty jest obecność poziomów argillic świadczących o wpływie procesu lessiważu na właściwości i morfologię tych gleb [Systematyka gleb Polski 1989]. Podstawowym i najważniejszym kryterium, które wzięto pod uwagę przy wydzielaniu poziomów argillic, była obecność iluwialnych form nagromadzenia iłu koloidalnego: otoczek na powierzchni pedów i ziaren mineralnych oraz wypełnień ilastych w porach glebowych. Już na etapie prac terenowych zaobserwowano, że formy te pokrywały znacznie powierzchnie pedów i porów glebowych. Udział powierzchni pokrytych przez nacieki iłu koloidalnego w poszczególnych poziomach Bt, wahał się w granicach 25-50%. Wszystkie poziomy iluwialne spełniają więc kryterium wydzielania poziomów argillic, uwzględniające stopień pokrycia pedów przez nacieki iluwialne, określone w Systematyce gleb Polski [1989] i IUSS Working Group WRB [2007]. Obserwacje mikroskopowe materiału pobranego z wybranych poziomów argillic potwierdziły występowanie licznych nacieków koloidalnych: wyściółek (plazma typu vosepic) i otoczek (plazma typu skelsepic) ilastych o łącznej powierzchni przekraczającej 1% powierzchni szlifu (ryc. 3). Obecność dobrze wykształconych nacieków ilastych świadczy o znacznej intensywności procesu lessiważu. Ryunek 3. Przykład form iluwialnej koncentracji iłu koloidalnego w formie otoczek i wyściółek w poziomie argillic badanych gleb płowych. Zdjęcie wykonano w świetle spolaryzowanym przy skrzyżowanych nikolach (fot. P. Mroczek) 53

6 W przeciwieństwie do gleb tworzących się z materiałów litologicznie jednorodnych, gleby płowe na stanowisku Gołoty odznaczają się wyjątkowo skomplikowaną budową litologiczną. Rozwinęły się one z sekwencji pyłów przykrywających gliny zwałowe warstwą o zmiennej miąższości. W większości przypadków powtarza się ten sam układ pionowej zmienności uziarnienia pyłów: pył zwykły / pył ilasty (lub gliniasty) / pył zwykły. Profil Gołoty 1 reprezentuje glebę płową wytworzoną z pełnej sekwencji pyłowej zalegającej na glinie dennolodowcowej. W niektórych sytuacjach brakuje najgłębszej, a czasami nawet środkowej części sekwencji pyłowej. Litologiczny charakter zmienności uziarnienia pyłów potwierdzają porównania wartości wskaźników granulometrycznych [Kowalkowski i Prusinkiewicz 1963] - tabela 4. Poszczególne poziomy genetyczne gleb nawiązują do osadów pyłowych o zróżnicowanej pierwotnej zawartości frakcji koloidalnej, które na tej podstawie można uszeregować następująco (od najcięższych do najlżejszych): Bt > Ap i Eet C. Współczesne uziarnienie poziomów strefy eluwialnej i skał macierzystych (C) jest podobne, pierwotnie materiał skalny budujący poziomy Ap i Eet musiał jednak zawierać nieco więcej frakcji iłu koloidalnego od pyłu znajdującego się między poziomami argillic i glinami. Duża pierwotna zmienność składu granulometrycznego warstwy pyłowej w układzie pionowym, przewaga frakcji pyłu grubego nad drobnym, brak szkieletu, a także znaczny stopień ogładzenia i przesortowania ziaren [Cieśla i in. 1978], świadczy o fluwioglacjalnym charakterze tych osadów. Zapis zróżnicowanego rytmu wodnego środowiska sedymentacyjnego zachował się zarówno w postaci makromorfologicznie widocznego drobnego warstwowania skał macierzystych, jak i w ich strukturach mikromorfologicznych materiału pobranego z poziomu C profilu Gołoty 1 (ryc. 4). W obrębie solum gleby, struktury te zostały zatarte przez procesy pedogeniczne. Ryc. 4. Uwarstwienie segregacyjne w poziomie Cg gleby płowej Gołoty 1 Zdjęcie wykonano w świetle spolaryzowanym przy skrzyżowanych nikolach (fot. P. Mroczek) 54

7 O miąższości osadów pyłowych decyduje kształt powierzchni stropu zalegających głębiej osadów morenowych, co zostało również stwierdzone przez Cieślę i in. [1978]. W miejscach, gdzie powierzchnia ta podnosi się, miąższość osadów fluwioglacjalnych na ogół ulega zmniejszeniu, a wraz z nimi zmniejsza się również miąższość pyłów (poziomów C) oddzielających poziomy argillic od stropu gliny (IIC). W centralnej części stanowiska badawczego strefa iluwialnego nagromadzenia frakcji ilastej obejmuje już zarówno spąg utworów pyłowych jak i strop glin zwałowych. W południowowschodniej części stanowiska miąższość osadów fluwioglacjalnych maleje do tego stopnia, że w całości przekształcone są one procesem eluwiacji, a poziomy Bt gleb płowych znajdują się głębiej, w stropowych partiach glin zwałowych. Dodatkowym czynnikiem wpływającym na miąższość pokrywy pyłowej jest denudacja antropogeniczna powodująca erodowanie gleb płowych znajdujących się w obrębie wierzchowin pagórków i w górnych odcinkach stoków. W wyniku oddziaływania procesów denudacyjnych wywołanych rolniczą działalnością człowieka powstały gleby płowe, w których poziomy argillic znajdują się bezpośrednio pod próchnicznymi poziomami płużnymi. Pedon o takiej budowie reprezentuje profil Gołoty 2. Z powodu braku poziomu eluwialnego, gleby te w przeszłości bardzo często były klasyfikowane jako gleby brunatne. Niewielkie deniwelacje terenu w obrębie stanowiska Gołoty nie sprzyjają występowaniu intensywnej erozji wodnej. Jednakże długość stoków (dochodząca do kilkuset metrów) i pyłowe uziarnienie poziomów przypowierzchniowych są czynnikami bardzo zwiększającymi podatność gleb na spłukiwanie powierzchniowe [Brady 1984, Józefaciuk C. i Józefaciuk A. 1996]. Istotnym elementem denudacji antropogenicznej na omawianym stanowisku może być również erozja eoliczna. Według Józefaciuk C. i Józefaciuk A. [1996] osady o uziarnieniu pyłów wykazują dużą podatność na deflację, w szczególności w obszarze intensywnie użytkowanym rolniczo. Podsumowanie Gleby płowe prezentowane na stanowisku Gołoty w zachodniej części Pojezierza Chełmińskiego wyróżniają się skomplikowaną budową litologiczną związaną z występowaniem pyłowych utworów fluwioglacjalnych zalegających na glinie dennolodowcowej. Najbardziej złożona sekwencja utworów pyłowych odznaczająca się jednocześnie największą miąższością, występuje w zachodniej i centralnej części stanowiska. W utworach tych proces lessiważu spotęgował jedynie pierwotne zróżnicowanie granulometryczne warstwy pyłowej i doprowadził do powstania poziomów argillic w środkowej strefie tej warstwy. Pierwotna miąższość pokrywy pyłowej zmniejszała się wyraźnie w kierunku wschodnim. W południowo-wschodniej części stanowiska miąższość ta jest na tyle niewielka, że osady pyłowe w całości zostały objęte 55

8 procesem eluwiacji. Poziomy Bt gleb płowych wytworzyły się już w obrębie głębiej leżących glin dennolodowcowych. Niewielka grubość pokrywy pyłowej w obrębie wierzchowinowych partii pagórków znajdujących się w zachodniej części stanowiska ma prawdopodobnie genezę związaną z denudacją antropogeniczną. Świadczy o tym obecność zerodowanych gleb płowych z poziomami argillic znajdującymi się bezpośrednio przy powierzchni terenu. Literatura Bednarek R., Prusinkiewicz Z Geografia gleb. Wyd. Nauk. PWN. Warszawa. Bednarek R., Dziadowiec H., Pokojska U., Prusinkiewicz Z Badania ekologiczno-gleboznawcze. Wyd. Nauk. PWN. Warszawa. Brady N.C The Nature and Properties of Soils. Macmillan Publishing Co. New York. Cieśla W., Wojtasik M., Miraszewski R., Rogalski D Gleby Wysoczyzny Chełmińskiej wytworzone z utworów pyłowych. Rocz. Glebozn. 29, 1: Dąbkowska-Naskręt H., Jaworska H Gleby płowe wytworzone z utworów pyłowych Pojezierza Chełmińsko-Dobrzyńskiego i Wysoczyzny Kaliskiej. Część I. Morfologia i właściwości fizykochemiczne. Rocz. Glebozn. 48, 1/2: IUSS Working Group WRB World Reference Base for soil resources World Soil Resources Reports, No 103, FAO, Rome. Electronic update Józefaciuk C., Józefaciuk A Mechanizm i wskazówki metodyczne badania procesów erozji. Bibl. Monitor. Środow. Warszawa. Kobza J Texturne diferencovane pody ako indikator antropogennej zataze v podmienkach slovenska. Bratislava. Komisarek J Kształtowanie się właściwości gleb płowych i czarnych ziem oraz chemizmu wód gruntowych w katenie falistej moreny dennej Pojezierza Poznańskiego. Rocz. AR w Poznaniu 307. Konecka-Betley K Złożona geneza gleb płowych (lessivés). Rocz. Glebozn. 60, 4: Konecka-Betley K., Czępińska-Kamińska D Typologia gleb wytworzonych z płytkich utworów pyłowych Wysoczyzny Skierniewickiej. Rocz. Glebozn. 30, 2: Konecka-Betley K., Majsterkiewicz T Geneza gleb wytworzonych z pokrywowych utworów pyłowych Polski Środkowej. Rocz. Glebozn. 24, 2: Konecka-Betley K., Kuźnicki F., Zawadzki S Systematyka i charakterystyka gleb Polski. [w:] Zawadzki S. (red.). Gleboznawstwo. PWRiL Warszawa: Kowalkowski A., Prusinkiewicz Z Wskaźniki granulometryczne jako kryterium jednorodności osadów lodowcowych. Rocz. Glebozn. dodatek do tomu 13: Kühn P Micromorphology and Late Glacial/Holocene genesis of Luvisols in Mecklenburg-Vorpommern (NE-Germany). Catena 54: Miedema R., Koulechova I.N., Gerasimova M.I Soil formation in Gryzems in Moscow district: micromorphology, chemistry, clay mineralogy and particle size distribution. Catena 34: Niewiarowski W., Pasierbski M., Tomczak A Mapa geologiczna Polski w skali 1: Mapa utworów powierzchniowych, arkusz Toruń. 56

9 Nooren C.A.M., Breemen N., Stoorvogel J.J., Jongmans A.G The role of earthworms in the formation of sandy surface soils in a tropical forest in Ivory Coast. Geoderma 65: Phillips J.D Contingency and generalization in pedology, as exemplified by texture-contrast soil. Geoderma 102: Phillips J.D Geogenesis, pedogenesis, and multiple causality in the formation of texture-contrast soils. Catena 58: Prusinkiewicz Z Application of Multivariate Statistical Analysis and Computers in Investigations of the Genetic Homogenity of Glacial Deposits. Zesz. Nauk. UAM. Geografia 8: Prusinkiewicz Z Środowisko i gleby w definicjach. Turpress. Toruń. Prusinkiewicz Z., Kowalkowski A Studia gleboznawcze w Białowieskim Parku Narodowym. Rocz. Glebozn. 15, 2: strony. Puchalski T., Prusinkiewicz Z Ekologiczne podstawy siedliskoznawstwa leśnego. PWRiL Warszawa. Schaetzl R.J Spodosol-Alfisol intergrades: bisequal soils in NE Michigan, USA. Geoderma 74: Systematyka gleb Polski Rocz. Glebozn. 40, 3/4. Świtoniak M Geneza, systematyka i wartość użytkowa gleb o dwudzielnym uziarnieniu w krajobrazie młodoglacjalnym na przykładzie Pojezierza Chełmińskiego i Brodnickiego. Praca doktorska wykonana pod kierunkiem prof. dr hab. R. Bednarek w Zakładzie Gleboznawstwa UMK w Toruniu. Uggla H., Uggla Z Gleboznawstwo leśne. PWRiL Warszawa. Zasoński S Studia mikromorfologiczne i chemiczne nad procesem płowienia gleb pyłowych. Część I. Gleby lessowe Wyżyny Krakowskiej. Rocz. Glebozn. 25, 3: Zasoński S Główne kierunki glebotwórcze na utworach pyłowych Pogórza Wielickiego. Część I. Ogólna charakterystyka gleb i niektóre właściwości chemiczne. Rocz. Glebozn. 32, 2: Zasoński S Główne kierunki glebotwórcze na utworach pyłowych Pogórza Wielickiego. Część II. Właściwości mikromorfologiczne. Rocz. Glebozn. 34, 4:

10 Dokumentacja profili glebowych Profil Gołoty 1 Lokalizacja: zachodnia część Pojezierza Chełmińskiego, Gołoty, ok. 2 km na północny-wschód od Unisławia. Rzeźba terenu: wysoczyzna morenowa płaska, środkowy odcinek stoku o nachyleniu ok. 1, 93 m n.p.m. Użytkowanie: pole orne Morfologia: Głębokość [cm] Symbol [PTG 1989] 0-30 Ap Ap Symbol FAO [2006] Eet E Btg Btg Cg Cg IICca 2Ck 58

11 Pozycja systematyczna: PTG [1989]: Gleba płowa opadowo-glejowa WRB [IUSS 2007]: Cutanic Stagnic Luvisol Symbol [PTG 1989] Ap Opis Poziom próchniczny płużny ochric, pył zwykły, barwa brązowawoszara (2,5Y 4/2,5), struktura drobna subangularna średnio trwała, przejście ostre. Eet Poziom wymywania luvic, pył zwykły, barwa żółtoszara, (2,5Y 5/4), struktura bardzo drobna subangularna słaba, przejście stopniowe. Btg Cg IICca Poziom wzbogacania argillic z cechami oglejenia opadowo-wodnego, pył gliniasty, barwa brązowooliwkowa (2,5Y 4/6), struktura masywna, konkrecje żelaziste, przejście stopniowe. Skała macierzysta z cechami oglejenia opadowo-wodnego, pył piaszczysty, barwa oliwkowobrązowa (2,5Y 4/4), struktura bardzo drobna subangularna słaba, konkrecje żelaziste barwy rdzawej, wyraźne warstwowanie, przejście ostre. Skała macierzysta o genezie innej od wyżej zalegającej, glina średnia pylasta, barwa brązowa (10YR 5/3), struktura drobna subangularna trwała, węglan wapnia. 59

12 Profil Gołoty 2 Lokalizacja: zachodnia część Pojezierza Chełmińskiego, 2 km na północnywschód od Unisławia w obrębie Rzeźba terenu: wysoczyzna morenowa płaska, wierzchowina pagórka o nachyleniu stoków ok. 1, 94 m n.p.m. Użytkowanie: pole orne Morfologia: Głębokość [cm] Symbol [PTG 1989] Symbol FAO [2006] 0-35 ABtp ABp Btg Btg Cca Ck IICca 2Ck 60

13 Pozycja systematyczna: PTG [1989]: gleba płowa opadowo-glejowa (zerodowana)* WRB [IUSS 2007]: Epicutanic Luvisol * podtyp gleb płowych zerodowanych nie jest wyróżniany w Systematyce gleb Polski [1989] i w Klasyfikacji gleb leśnych Polski [2000]. Ze względu na specyficzne właściwości tych gleb istnieje potrzeba wydzielenia takiej jednostki. Symbol [PTG 1989] ABtp Btg Opis Poziom próchniczny płużny ochric, pył ilasty, barwa brązowawoszara (2,5Y 4/3), struktura bryłowa gruba, przejście ostre, miejscami wyraźne. Poziom wzbogacania argillic z cechami oglejenia opadowo-wodnego, pył ilasty, barwa brązowooliwkowa (2,5Y 4/4), struktura masywna, przejście wyraźne, miejscami ostre. Ccag Skała macierzysta, pył zwykły, barwa oliwkowożółtoszara (2,5Y 5/4), struktura bardzo drobna subangularna słaba, liczne kretowiny, wyraźne warstwowanie, przejscie ostre. IICca Skała macierzysta o genezie innej od wyżej zalegającej, glina lekka słabo spiaszczona pylasta, barwa brązowa (2,5YR 4/6), struktura drobna subangularna trwała, węglan wapnia. 61

14 Tabela 1. Uziarnienie gleb płowych na stanowisku Gołoty Poziom genetyczny Gołoty 1 Ap Eet Btg Cg IICca Gołoty 2 ABtp Btg Cca IICca Głębokość [cm] Udział procentowy frakcji granulometrycznych [mm] >2,0 0,2 0,1 0,1 0 1,3 0,3 0,0 0,0 2,3 2,0-1,0 0,2 0,1 0,5 0,4 1,7 0,2 0,0 0,1 1,2 1,0-0,5 0,9 0,6 1,5 2,1 2,6 0,4 0,0 0,3 3,3 0,5-0,25 2,7 1,4 6,8 7,8 6,6 1,2 0,2 1,2 9,8 0,25-0,1 9,8 8,5 20, ,6 4,8 0,9 8,1 23,5 0,1-0,05 48,3 47, ,5 16,3 26,8 20,2 46,2 22,2 0,05-0,02 22,3 25,5 10,3 5,6 9,6 26,0 34,0 25,9 13,4 0,02-0,005 9,5 8,6 4,6 2,4 12,7 13,5 16,3 7,9 10,3 0,005-0,002 2,4 1,8 1 0,5 11,2 5,1 3,7 2,0 4,1 < 0,002 3,9 6,4 21,1 6,7 23,7 22,0 24,7 8,3 12,2 Grupa granul. PTG [1989] płz płz płg płp gsp płi płi płz glslsp PTG [2008] gp gp gpi pg gz gz pyi gl gl 62

15 Tabela 2. Wybrane właściwości fizyczne gleb płowych na stanowisku Gołoty Poziom genetyczny Głębokość [cm] So [g cm -3 ] Wilgotność [% wag.] [% obj.] data pobrania próbek: Vfst [%] P [%] H2Oh [%] MH [%] Gołoty 1 Ap ,31 15,2 19,9 49,8 50,2 0,43 1,67 Eet ,54 16,2 24,9 58,1 41,9 0,41 1,55 Btg ,68 16,7 28,1 63,6 36,4 1,56 6,00 Cg ,62 9,1 14,7 61,1 38,9 0,61 2,01 IICca ,53 11,0 16,8 57,7 42,3 1,69 6,83 Gołoty 2 ABtp ,41 22,5 31,6 53,8 46,2 1,65 6,93 Btg ,47 21,3 31,3 55,7 44,3 2,38 8,31 Cca ,48 12,3 18,2 55,8 44,2 0,53 2,56 IICca ,77 10,4 18,4 66,8 33,2 1,00 3,37 So gęstość objętościowa, P porowatość, Vfst objętość fazy stałej, H2Oh woda higroskopijna, MH maksymalna higroskopijność Poziom genetyczny Gołoty 1 Tabela 3. Podstawowe właściwości chemiczne gleb płowych na stanowisku Gołoty Głębokość [cm] Straty prażenia C N C/N ph CaCO3 [%] H2O KCl [%] Ap ,81 0,68 0, ,0 5,1 - Eet ,84 0,14 0, ,9 5,7 - Btg ,58 0,18 0, ,7 6,0 0,0 Cg , ,0 6,5 ślad IICca , ,8 7,6 8,3 Gołoty 2 ABtp ,21 0,99 0, ,6 6,7 0,1 Btg ,79 0,43 0, ,2 7,3 0,7 Cca , ,7 7,7 5,4 IICca , ,8 7,9 4,9 63

16 Tabela 4. Wartości wskaźników granulometrycznych w glebach płowych na stanowisku Gołoty Poziom genetyczny Gołoty 1 Głębokość [cm] Wskaźniki granulometryczne A B C D E Ap ,6 10,9 21,5 22,3 67,6 Eet ,1 14,2 39,7 40,6 95,0 Btg ,0 13,5 8,0 7,8 40,7 Cg ,9 18,1 9,6 8,1 39,2 IICca ,4 6,0 4,8 4,5 14,8 Gołoty 2 ABtp ,0 12,0 26,3 36,0 82,0 Btg ,5-105,5 275,5 - Cca ,8 27,0 45,3 53,5 185,0 IICca ,4 7,1 4,7 4,5 16,8 Wskaźniki granulometryczne do określania genetycznej jednorodności sedymentów [Kowalkowski, Prusinkiewicz 1963], obliczone zostały na podstawie stosunku zawartości różnych frakcji: A = (0,25-0,1) : (0,5-0,25); B = (0,25-0,1) : (1,0-0,5); C = (0,25-0,05) : (0,5-0,25); D = (0,25-0,02) : (1,0-0,25); E = (0,5-0,05) : (1,0-0,5). 64