NOWE ZASADY DZIEDZICZENIA

NOWE ZASADY DZIEDZICZENIA Autor: Adam Kret W dniu 28 czerwca 2009r. weszła w życie ustawa z dnia 2 kwietnia 2009 r. o zmianie ustawy kodeks cywilny (Dz.U. nr 79 poz. 662). Mimo tego, że nowelizacja zmienia jedynie 5 artykułów w zakresie prawa spadkowego (z kilkudziesięciu) wprowadza spore zamieszanie, zmienia bowiem (pierwszy raz od uchwalenia obecnego kodeksu cywilnego w 1964 roku) porządek dziedziczenia i znacząco rozszerza grono spadkobierców ustawowychdopuszczając do spadku m.in. dziadków spadkodawcy i ich zstępnych (wujostwo spadkobiercy i jego kuzyni). W praktyce oznacza to, mniejszą szansę na objęcie spadku przez Skarb Paostwa, ale także większe (niż do tej pory) rozbicie spadku (im więcej osób dziedziczy, tym mniejsze są ich udziały). W niniejszym poradniku nie uwzględnialiśmy rozporządzeo testamentowych, ani kwestii związanych z zachowkiem i działem spadku pomiędzy spadkobiercami. W celu uzyskania informacji na te tematy- zapraszamy na stronę spadki.wieszjak.pl Spis treści Objaśnienia... 4 Kto będzie nadal objęty starymi przepisami... 5 1. Pod rządami starych przepisów... 5 2. Jakie były stare zasady dziedziczenia... 5 Dziedziczenie przez dzieci i małżonka... 5 Dziedziczenie przez małżonka, rodziców i rodzeostwo spadkodawcy... 6 Przejęcie majątku przez Skarb Paostwa... 7 Podsumowanie... 7 Nowe zasady dziedziczenia... 8 1. Objęcie nowymi przepisami... 8 2. Nowy porządek dziedziczenia... 8 3. Dziedziczenie dzieci (zstępnych) spadkodawcy... 8 Pasierb... 9 4. Sytuacja małżonka spadkodawcy... 10 Utrata statusu spadkobiercy... 10 5. Rodzice spadkodawcy... 11

6. Rodzeostwo spadkodawcy dziedziczy dopiero w miejsce rodziców... 12 7. Dziadkowie spadkodawcy... 15 Co jeśli któryś (lub wszyscy) z dziadków nie żyje... 17 8. Wujowie (stryjowie), ciotki i kuzyni... 17 Kiedy dziedziczą kuzyni... 18 Objaśnienia Z uwagi na rozbudowane momentami relacje rodzinne pomiędzy spadkobiercami a spadkodawcą, w niniejszym poradniku zamieściliśmy diagramy pokrewieostwa. Oznaczenia graficzne w nich zawarte należy interpretowad zgodnie z poniższą legendą:

Kto będzie nadal objęty starymi przepisami Zmieniające się prawo wchodzi w życie w określonym w nich czasie (vacatio legis), czasem problematyczne jest jednak określenie, którą wersją przepisów ma byd objęte dane zdarzenie. W przypadku prawa spadkowego- datą graniczną jest z jednej strony data wejścia w życie przepisów (28 czerwca 2009 r.), z drugiej data otwarcia spadku (czyli śmierci spadkodawcy). 1. Pod rządami starych przepisów Stare przepisy prawa spadkowego nadal będą obowiązywad w stosunku do wszystkich spadków otwartych przed 28 czerwca 2009r. Przez otwarcie spadku należy, z kolei, rozumied śmierd spadkodawcy. Oznacza to, że wystarczy 1 dzieo różnicy w dacie śmierci spadkodawcy, aby jego spadek pozostał w rodzinie (co prawda dalszej) lub trafił do Skarbu Paostwa. Jeśli spadkodawca zmarł co najmniej 28 czerwca lub później- dziedziczenie po nim objęte będzie nowymi przepisami. Bez znaczenia jest data wszczęcia postępowania o stwierdzenie nabycia spadku. Niezależnie od tego kiedy złożono wniosek- objęcie nowymi przepisami wynika wyłącznie z daty śmierci. 2. Jakie były stare zasady dziedziczenia Dziedziczenie przez dzieci i małżonka Dzieci i małżonek zmarłego są powoływani do spadku w pierwszej kolejności. Jeśli zmarły miał dzieci, wyłączają one od dziedziczenia dalszych krewnych. Członkowie najbliższej rodziny dziedziczą w określonym stosunku. Co do zasady zarówno

małżonek jak i dzieci dziedziczą w częściach równych jednak udział małżonka nie może byd mniejszy niż 1/4 Przykład: 1. Zmarły pozostawił żonę, oraz dwójkę dzieci. Ich udział spadkowy wyniesie po 1/3 masy spadku. 2. Zmarły pozostawił żonę oraz 4 dzieci. W takiej sytuacji żona otrzyma 1/4 spadku, dzieci natomiast podzielą się po równi pozostałą częścią. Każde z nich otrzyma więc 1/4 x 3/4 = 3/16 spadku. 3. Jeśli zmarła osoba nie była zamężna całośd spadku dziedziczą dzieci w częściach równych. 4. Zmarły pozostawił żonę, oraz 3 dzieci. Jego 4 dziecko zmarło przed nim, pozostawiając 2 dzieci i żonę. Żona zmarłego odziedziczy 1/4 spadku. Jego żyjące dzieci po 3/16. Każde z żyjących dzieci jego zmarłego dziecka odziedziczy po 3/32. Dzieci Po zmarłym dziedziczą zarówno jego dzieci małżeoskie jak i pozamałżeoskie podobnie jak dzieci przysposobione. Jeśli dziecko nie dożyło otwarcia spadku dziedziczą jego zstępni (dzieci, wnuki). Spadkobiercą może byd również dziecko poczęte przed śmiercią spadkodawcy (nasciturus) o ile urodzi się żywe. Oznacza to, że jego dziedziczenie jest nie do kooca pewne- jeśli dziecko urodzi się martwe, uznaje się, że nigdy nie było powołane do dziedziczenia. Po spadkodawcy nie dziedziczą bezpośrednio jego pasierbowie (dzieci drugiego małżonka)- co może mied miejsce w przypadku nowych przepisów. Małżonek Po zmarłym dziedziczy jego małżonek na dzieo śmierci to oznacza, że byli małżonkowie nie dziedziczą po zmarłym dziedziczą jednak ich wspólne dzieci. Jeżeli wobec małżonków orzeczono rozwód, lub separację nie są oni powołani do dziedziczenia po sobie. Jeśli spadkobierca złożył przed śmiercią pozew o rozwód lub separację- z winy drugiego małżonka i był on uzasadniony każdy z pozostałych (lub potencjalnych) spadkobierców może złożyd wniosek o wyłączenie winnego małżonka od dziedziczenia. Dziedziczenie przez małżonka, rodziców i rodzeństwo spadkodawcy Jeżeli spadkodawca zmarł bezpotomnie- jego majątek dziedziczą małżonek, rodzice i rodzeostwo. W takiej sytuacji rozdział udziałów przedstawia się następująco : małżonek dziedziczy połowę spadku;

każde z rodziców dziedziczy po 1/4 tego co pozostało po przydzieleniu udziału dla małżonka; jeżeli jedno z rodziców zmarło jego udział dzieli się po połowie między drugiego rodzica, a rodzeostwo; rodzeostwo dziedziczy resztę spadku w częściach równych; po zmarłym rodzeostwie dziedziczą ich zstępni (dzieci, wnuki) Przykłady 1. Józef K. zmarł bezpotomnie. Był żonaty, nadal żyją jego rodzice, oraz trzech braci. Jego żona otrzyma 1/2 spadku. Każde z jego rodziców otrzyma po 1/8 spadku. Rodzeostwo musi się podzielid pozostałą częścią 1/4. Każdy z nich otrzyma po 1/12 spadku. 2. Józef K. zmarł bezpotomnie. Był żonaty, nadal żyje jego matka, oraz 3 braci. Jego żona otrzyma 1/2 spadku. Jego matka otrzyma 3/16, natomiast każdy z jego braci po 5/48. 3. Józef K. zmarł bezpotomnie. Jego żona zmarła wcześniej, żyje oboje rodziców i 3 braci. Każde z rodziców odziedziczy po 1/4 spadku. Każde z rodzeostwa po 1/6 Przejęcie majątku przez Skarb Państwa Jeżeli spadkobierca nie pozostawił testamentu, oraz nie posiada krewnych, którzy dziedziczą z mocy ustawy, lub wszyscy spadku się zrzekli, cały majątek zmarłego przechodzi na rzecz gminy, jego ostatniego zamieszkania. Jeżeli miejsca zamieszkania nie da się ustalid, lub zmarły mieszkał za granicą, jego majątek przechodzi na rzecz Skarbu Paostwa Podsumowanie Jak widad, masa spadku czyli wszystkie wchodzące w jego skład przedmioty i prawa może dzielid się na bardzo małe udziały. Ponadto rodzice, rodzeostwo i dalsi krewni zmarłego dziedziczą jedynie jeśli ten nie miał dzieci. Nie dziedziczą jednak tak bliscy członkowie rodziny jak dziadkowie- czy rodzeostwo rodziców. Powyższe sytuacje dotyczą pewnych modeli możliwe są sytuacje, które bardziej komplikują postępowania spadkowe m.in. kwestia niegodności dziedziczenia, zrzeczenia się spadku (dana osoba uznawana jest wówczas za taką, która nie dożyła otwarcia spadku.). Problemy pojawiają się również w przypadku działu spadku jeśli jest b. dużo spadkobierców, trudno dojśd ze wszystkimi do porozumienia. Ponadto komplikacje mogą pojawiad się w związku np. z dziedziczeniem gospodarstwa rolnego, jeśli otwarcie spadku nastąpiło przed 14.02.2001 roku.

Nowe zasady dziedziczenia 1. Objęcie nowymi przepisami W stosunku do osób, które umrą po dacie (lub w dniu) wejścia w życie przepisów (czyli po 28 czerwca 2009r.) zastosowanie ma kodeks cywilny w nowym brzmieniu- co oznacza szerszy krąg spadkobierców ustawowych. I ponownie, jeśli przepisy kiedyś się zmienią (na tych samych zasadach co obecnie), spadki będą objęte przepisami obowiązującymi w dacie śmierci (mimo, że nowe byłyby np. korzystniejsze). WAŻNE - Sądowe uznanie za zmarłego W stosunku do osób uznanych za zmarłych, podobnie jak w przypadku późnego przeprowadzenia sprawy spadkowej znaczenie ma data śmierci ustalona przez sąd, a nie data przeprowadzenia postępowania, a tym bardziej wydania postanowienia. Jeśli data będzie ustalona (zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego) na dzieo wypadający po 28 czerwca, dziedziczenie nastąpi na nowych zasadach- jeśli wcześniej- na dotychczasowych. 2. Nowy porządek dziedziczenia W porównaniu z poprzednimi przepisami, zachowana została zasada podziału spadkobierców na grupy- z których te uprzywilejowane (np. dzieci i małżonek)- odsuwają od dziedziczenia grupy mniej uprzywilejowane (np. rodziców i rodzeostwo). Niewiele zmian nastąpiło w obrębie pierwotnej grupy spadkobierców- należy jednak już w tym miejscu zaznaczyd, że została poprawiona (względnie) sytuacja rodziców spadkodawcy- jeśli żyją oboje, nie muszą dzielid się spadkiem z rodzeostwem spadkodawcy (tak jak to miało miejsce do tej pory). Zupełną nowością jest rozszerzenie dotychczasowego grona spadkobierców o dziadków spadkodawcy i ich zstępny. W sytuacji, w której pod rządami znowelizowanych przepisów spadek przypadał by Skarbowi Paostwa (lub gminie), po znowelizowaniu kodeksu przypadnie on dalszym krewnym spadkodawcy. 3. Dziedziczenie dzieci (zstępnych) spadkodawcy Dzieci (a w ich miejsce dalsi zstępni) spadkodawcy ZAWSZE mają pierwszeostwo w dziedziczeniu. Jedyną osobą, z którą muszą się dzielid spadkiem jest małżonek spadkobiercy. Jego udział nie może byd mniejszy niż 1/4. Jeśli małżonek nie dożyje otwarcia spadku dzieci dziedziczą całośd. Jeśli któreś z dzieci spadkodawcy nie dożyje otwarcia spadku dziedziczą jego dzieci i ewentualnie dalsi zstępni.

Ustawa nie rozróżnia dzieci-spadkobierców, w zależności od tego, czy są wspólnymi dziedmi z małżonkiem spadkodawcy, czy nie. Wszystkie dzieci spadkodawcy (łącznie z przysposobionymi i tymi, w stosunku do których uznał ojcostwo) dziedziczą na równi. Jedyne sytuacje, w których dziecko nie będzie dziedziczyd to: śmierd dziecka (zstępnego) przed spadkodawcą (chod, w tej sytuacji, jego miejsce zajmują jego zstępni; stwierdzenie niegodności dziedziczenia przez dane dziecko zrzeczenie się dziedziczenia na podstawie notarialnej umowy z (przyszłym) spadkodawcą. Pasierb Pasierb jest dzieckiem naszego małżonka z którym nie wiąże nas inny stosunek prawny (jak uznanie ojcostwa, czy przysposobienie) np. jego dziecko z poprzedniego małżeostwa. Do niedawna nie byli jednak brani pod uwagę jako spadkobiercy ustawowi- obecnie się to zmieniło.

Kiedy pasierb może dziedziczyd Sytuacja pasierba jako spadkobiercy ustawowego jest bardzo słaba- dziedziczy on w ostatniej możliwej kolejności. Zgodnie z art. 934 1 znowelizowanego (po 28 czerwca) kodeksu cywilnego pasierb dziedziczy dopiero wtedy, kiedy spadkodawca zmarł nie pozostawiając spadkobierców w postaci: małżonka, zstępnych, rodziców, rodzeostwa, dziadków i ich zstępnych WAŻNE Dodatkowy warunek Pasierb może dziedziczyd jedynie wtedy, kiedy nie żyje oboje jego rodziców biologicznych. Jak widad, przy warunkach jakie musi spełnid- szansa na dziedziczenie po ojczymie (macosze) jest niewielka- pasierbowie są ostatnią możliwą grupą spadkobierców ustawowych- i to po spełnieniu dodatkowego (opisanego powyżej) warunku. 4. Sytuacja małżonka spadkodawcy Małżonek spadkodawcy ma stosunkowo silną pozycję jako jego spadkobierca ustawowy. Jako jedyny bliski, nie jest odsuwany od dziedziczenia przez zstępnych spadkodawcy (dziedziczy z nimi w zbiegu- co było wspomniane już wcześniej). Ponadto, zawsze dziedziczy również wtedy, kiedy do spadku powoływani są dalsi krewni, zawsze ma też określony gwarantowany udział spadkowy. Udział małżonka wynosi co najmniej: - dziedzicząc w zbiegu ze zstępnymi spadkodawcy- 1/4 spadku, - dziedzicząc w zbiegu z rodzicami spadkodawcy- 1/2 spadku, - dziedzicząc w zbiegu z rodzicami i (lub) rodzeostwem spadkodawcy- 1/2 spadku. W sytuacji, w której spadkodawca nie pozostawił po sobie zstępnych, rodziców, ani rodzeostwa (i ich zstępnych) małżonek dziedziczy sam. Oznacza to, że nie musi się dzielid spadkiem z dalszymi ( nowymi ) spadkobiercami ustawowymi czyli dziadkami spadkodawcy i ich zstępnymi. Ci ostatni (o czym później) brani są pod uwagę jedynie wtedy, kiedy nie ma nikogo z grona starych spadkobierców. Utrata statusu spadkobiercy

Należy pamiętad, że więzy rodzinne z małżonkiem (w odróżnieniu od krewnych i powinowatych) mogą zostad rozwiązane- jego status spadkobiercy ustawowego nie jest permanentny. Małżonek (poza przypadkami ogólnymi- takimi jak niegodnośd, czy odrzucenie spadku) traci status spadkobiercy również w przypadku rozwodu i separacji. WAŻNE Jeśli spadkobierca złożył przed śmiercią pozew o rozwód lub separację- z winy drugiego małżonka i był on uzasadniony każdy z pozostałych (lub potencjalnych) spadkobierców może złożyd wniosek o wyłączenie winnego małżonka od dziedziczenia. 5. Rodzice spadkodawcy Rodzice spadkodawcy mogą byd powołani do dziedziczenia z ustawy, jedynie wtedy gdy żaden ze zstępnych (potomków) spadkodawcy nie może, lub nie chce przyjąd spadku. Jednakże (jak widad to na także na schemacie)- rodzice dziedziczą w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy jeśli ten żyje (i może, i chce spadek przyjąd). W takiej sytuacji udział małżonka wynosi 1/2, każde zaś z rodziców dziedziczy po 1/4 całości spadku. Co interesujące, rodzice zupełnie odsuwają od dziedziczenia rodzeostwo spadkobiercy (co nie miało miejsca pod rządami starych przepisów).

W sytuacji, więc, w której małżonek spadkodawcy nie żyje- a oboje rodziców przyjmuje spadek dziedziczą całośd samodzielnie. Jest to wyraźne (i celowe) uprzywilejowanie starszych spadkobierców, nad młodszymi - widoczna również w sytuacji dziadków powołanych do dziedziczenia po wnuku. Rodzeostwo (o czym później) dziedziczy dopiero w miejsce rodzica, który nie może lub nie chce spadku przyjąd. Wówczas zstępni danego rodzica (rodzeostwo spadkodawcy) dziedziczy jego udział, dzieląc się nim w częściach równych. 6. Rodzeństwo spadkodawcy dziedziczy dopiero w miejsce rodziców W dotychczasowym brzmieniu przepisów, rodzeństwo dziedziczyło w zbiegu z: małżonkiem i rodzicem (jeśli drugi nie żył). z rodzicami, jeśli spadkodawca nie miał małżonka. Udział spadkowy rodzeństwa zazwyczaj był niewielki jeśli dziedziczyli w zbiegu z innymi spadkobiercami małżonkowi zawsze przypadała połowa spadku, każdy z rodziców otrzymywał 1/4 tego co ze spadku pozostało, rodzeństwu przypadało więc do podziału 1/4 całości spadku. Jeśli zmarł jeden z rodziców- jego udział dzielił się po połowie pomiędzy rodzica żyjącego i rodzeństwo. Pod rządami obecnych przepisów rodzeństwo nie dziedziczy w ogóle, jeśli żyje oboje rodziców. Rodzice dziedziczą bowiem wówczas w zbiegu jedynie z małżonkiem (małżonek 1/2 + rodzice- po 1/4) lub sami (po 1/2 spadku). Rodzeństwo może uczestniczyć w podziale spadku dopiero w miejsce jednego (lub obojga) z rodziców.

Udział spadkowy zmarłego (lub nie chcącego/ nie mogącego przyjąć spadku z innej przyczyny) rodzica, przypada w częściach równych jego zstępnym (rodzeństwu spadkodawcy). Oznacza to, że udział rodzeństwa może być niewielki- pamiętając, że do spadku może także być powołany małżonek spadkodawcy. Przykład Jan K. zmarł bezpotomnie. Z jego bliskiej rodziny żyli- żona, ojciec i dwóch braci. Ich udziały spadkowe wynoszą odpowiednio: - małżonka- 1/2 - ojca 1/4 - każdego z braci po 1/8 (dzielą się udziałem zmarłej matki). Jeśli spadkodawca nie pozostawił po sobie zstępnych ani małżonka, a oboje rodziców nie żyje, całośd spadku przypada rodzeostwu spadkodawcy. Oznacza to, że nie muszą dzielid się spadkiem z nowym gronem spadkobierców (dziadkami i ich zstępnymi, a tym bardziej z pasierbem spadkodawcy). Rodzeostwo dziedziczy w częściach równych.

Rodzeostwo przyrodnie Dla przepisów prawa spadkowego rodzeostwo jest równe jeśli pochodzi od tego samego rodzica co spadkodawca. Oznacza to, że rodzeostwo przyrodnie dziedziczy na równi z "małżeoskim. Należy jednak pamiętad o tym, że za rodzeostwo spadkobiercy uznajemy pozostałych zstępnych jego rodziców. Z uwagi na to, że udział spadkowy każdego ze zmarłych (bądź nie dziedziczących z innych przyczyn) rodziców musimy traktowad oddzielnie, może to spowodowad pewne komplikacje i nierówny podział udziałów, pomiędzy poszczególnych braci i siostry spadkodawcy.

Przykład Powyższy diagram przedstawia sytuację, w której jedno z rodziców spadkodawcy miało dziecko z wcześniejszego małżeostwa (A), wspólnie (oprócz spadkodawcy) mieli jeszcze dwójkę dzieci (B i C). Udziały rodzeostwa kształtują się następująco: -A: 1/3 x 1/2 = 1/6 -B 1/3 x 1/2 (po ojcu) i 1/2x1/2 (po matce) = 5/12 -C (jak B). Jak widad, wspólnym dzieciom rodziców spadkodawcy przypadnie łącznie 5/6 (10/12) spadku, podczas gdy przyrodni brat spadkodawcy odziedziczy jedynie 1/6. 7. Dziadkowie spadkodawcy Powołanie do grona spadkobierców dziadków spadkodawcy jest zupełną nowością w prawie spadkowym (do tej pory przysługiwały im quasi alimentacyjne uprawnienia od innych spadkobierców). Krąg spadkobierców ustawowych kooczył się na zstępnych rodzeostwa.

Dziadkowie są stosunkowo daleko w kolejności dziedziczenia. W prawie do spadku wyprzedzają ich bliżsi (wg ustawodawcy) krewni spadkodawcy tj. jego: zstępni (dzieci, wnuki itp.), małżonek, rodzice, rodzeostwo oraz ich zstępni. Dopiero w sytuacji, w której żaden z powyższych krewnych nie może lub nie chce spadku przyjąd do dziedziczenia powołani są dziadkowie. W przypadku powołania do spadku dziadków, dzieli się on pomiędzy nich po równi (po 1/4)- warto przy tym wspomnied, że dziadkowie mogą skorzystad z zupełnego zwolnienia od podatku od spadków i darowizn (jako wstępni spadkodawcy należą do tzw. grupy 0). Powołanie do spadku dotyczy wszystkich dziadków spadkodawcy- zarówno od strony matki jak i ojca.

WAŻNE Co istotne nowelizacja nie pozbawiła dziadków uprawnieo z art. 966 kodeksu cywilnego (uprawnienia alimentacyjne) - w sytuacji, w której nie będą dziedziczyd. Co jeśli któryś (lub wszyscy) z dziadków nie żyje Dziadkowie nie są ostatnimi w kolejności uprawnionych do dziedziczenia. Udział spadkowy przypadający, któremuś z dziadków przechodzi (jeśli nie może lub nie chce dziedziczyd) na jego zstępnych. To oznacza, że w określonych sytuacjach do dziedziczenia dochodzi wujostwo (stryjostwo) spadkodawcy, a więc rodzeostwo jego rodziców oraz ich zstępni (jeśli ci również nie mogą lub nie chcą spadku przyjąd). Jeśli jednak dany dziadek nie miał (mogących spadek przyjąd) zstępnych- jego udział spadkowy przypada pozostałym dziadkom w częściach równych (przyrost). 8. Wujowie (stryjowie), ciotki i kuzyni W obecnym stanie prawnym wujostwo spadkodawcy stanowi potencjalny krąg jego spadkobierców ustawowych. Jak to było wspomniane w poprzednim punkcie, wujowie (uproszczając) wstępują w miejsce zmarłych (lub nie mogących przyjąd spadku z innej przyczyny) dziadków spadkodawcy. W sytuacji, w której niektórzy dziadkowie żyją, wujostwo spadkodawcy dziedziczy z nimi w zbiegu. Warto zauważyd (co często nie jest oczywiste), że dziedziczenie przebiega za równo po stronie rodziny ojca jak i matki spadkodawcy.

Kiedy dziedziczą kuzyni Kuzyni są w takiej samej sytuacji, jak ich rodzice (czy inni wstępni) tj. są powołani do spadku dopiero w miejsce ich wstępnego, który nie może (nie chce) spadku przyjąd: Jak widad kuzyni mają zazwyczaj niewielką szansę na dziedziczenie ustawowe- z uwagi na to, że wielu innych spadkobierców wyprzedza ich w prawie do spadku. Należy pamiętad jednak, że dziedziczenie nie kooczy się na kuzynach ponieważ jeśli któreś z nich otwarcia spadku nie dożyło udział spadkowy przypada jego zstępnym (i tak In finitum).