POLSKA AKADEMIA NAUK MUZEUM I INSTYTUT ZOOLOGII FRAGMENTA FAUNISTICA Tom 37 W arszawa. 3 XII 994 Nr 6 Halina K u c h a r c z y k PrzylżeAce (Thysanoptera) Roztocza [Z 3 tabelam i w tekście] A bstract. S tudies were carried o u t on Thysanoptera of Roztocze. From 987-989 63 species were recorded, am ong them two species new to the Polish fauna: Pelikanothrips kratochvili an d Thrips fuluipes. WSTĘP Dotychczas było mało badań nad fauną przylżeńców w naturalnych zespołach roślinnych Polski. Prowadzono je w zbiorowiskach kserotermicznych Lubelszczyzny ( S ę c z k o w s k a 967) i w okolicach Torunia ( G r o m a d s k a 954), w lasach grądowych rezerwatu Bachus koło Chełma ( K u c h a r c z y k, S ę c z k o w s k a 990) oraz w Beskidzie Małym ( P o k u t a 99). Prowadzono również obserwacje dotyczące występowania tych owadów w ściółce oraz na drzewach i krzewach ( S ę c z k o w s k a 97, 972). Częściej jednak przedmiotem badań był udział Thysanoptera w agrocenozach i ich wpływ na rośliny uprawne ( S ę c z k o w s k a 956, 957, 985, S ę c z k o w s k a, L itw in 960, Z a w i r s k a 970, 97). Niniejsza praca miała na celu poznanie składu gatunkowego przylżeńców w naturalnych zespołach łąkowych, kserotermicznych i leśnych Roztocza, a zwłaszcza Roztoczańskiego Parku Narodowego oraz jego otuliny. MATERIAŁ I METODY Badania nad fauną Thysanoptera prowadzono w latach 987-989 w 2 zbiorowiskach roślinnych na 22 stanowiskach, głównie na Roztoczu Środkowym.
T abela I. Thysanoptera zebrane m etodą czerpakow ą w w ybranych zespołach roślinnych Roztocza: - Caricetum paradoxae, 2 - Carice tum gracilis, 3 - Cartel-Ag rostidetum caninae, 4 - A rrhenatheretiun elatioris, 5 - Fes tu co Thym e tum serpylli, 6 - Inuletum ensifoliae, 7 - Ledo-Sphagnetum, 8 - Vaccinia idiginosl-pinetum, 9 - Leucobryo-Pinetum, 0 - A bietetum polonicum, - THio-Carpinetum, 2 - Dentario glandulosae-fagetum. G w iazdką (*) oznaczono gatunki w ykazane z Kątów przez S ę c z k o w s k ą (967) Lp. Gatunki Zespoły roślinne stanowiska Melanthrips fuscus (S u l z.) Melanthrips gracillicomis M a l t. Aeolothrips albicinctus H a l. Aeolothrips ericae B agn Aeolothrips intermedins B a g n. Aeolothrips melaleucus H a l. Aeolothrips versicolor Uz. Chirtothrips manicatus H a l. Limothrips denticomis (H a l.) 0. Anaphothrips obscurus (O. F. M o l l.) Aptinothrips elegans P r ies. 2. Aptinothrips rufus (G m e l.) 3. Aptinothrips stylifer T r y b. 4. Hemianaphothrips articulosus P r ie s. 5. Oxgthrips ajugae Uz. 6. Oxgthrips bicolor (O. M. R eu t.) 7. Rubiothrips silvarum (P r ie s ) 8. Baliothrips qraminum (Uz.) 9. Ceratothrips ericae (H a l.) 20. Firmothrips firmus (Uz.) 2. Frcinkliniella intonsa (Tr y b.) 2 2. Frcinkliniella pallida (Uz.) 2 3. Frankliniella tenuicomts (Uz.) 2 4. Kakothrips robustus (Uz.) 2 68 H. K ucharczyk
FRAGMENTA.. 2 5. Mycterothrips salicis (O. M. R e u t.) 2 6. Odontothrips confusus P r ies. + 2 7. Odontothrips loti (H a l ) + 2 8. Pfatythrips tunicatus (H a l.) + 2 9. Sericothrips staphylinus H a l. + 3 0. Taeniothrips atratus (H a l.) + + f 3. Taeniothrips picipes (Ze t t.) + + + + 3 2. Pelikanothrips kratochuili (P e l.) + 3 3. Thrips anqusticeps Uz. + + + 3 4. Thrips calcaratus Uz. + 3 5. Thrips flauus Sc h r. + + + + + + + + + f 3 6. Thrips fuscipennis H a l. + + + + + + + + + + -f 3 7. Thrips fulvipes B a g n. + 3 8. Thrips major Uz. + + + + + + 3 9. Thrips rrtinutissimus L. + + f 4 0. Thrips oriqani P r ie s. + 4. Thrips physapus L. + + + 4 2. Thrips pdlichi P r ie s. + 4 3. Thrips tabaci L in d. + + 4 4. Thrips trehemei P r ie s. + + + 4 5. Thrips ualidus Uz. +...... t ^ + 46. Tmetothrips subapterus (H a l.) 4 7. Bolothrips bicolor (H e e g.) + 4 8. Bolothrips dentipes (O. M. R e u t.) + + + 4 9. Bolothrips icarus (Uz.) + 5 0. Haplothrips aculeatus (Fa b r J + + + + + + + + + + + + + + + + 5. Haplothrips dianthinus P r ie s. + 5 2. Haplothrips distinquendus (Uz.) + 5 3. Haplothrips kurdjumoiri Karny + f 5 4. Haplothrips leucanthemi (Sch r.) + 5 5. Haplothrips niqer (O s b.) 5 6. Haplothrips phyllophilus P r ie s. + + f + + 5 7. Haplothrips setiqer P r ie s. + 5 8. Haplothrips subtilissimus (H a l.) + 5 9. Acantothrips nodicomis (O. M. R e u t.) + 6 0. Phleothrips coriaceus H a l. 6. Poecilothrips albopictus Uz. + Przylżeńce [Thysanoptera) Roztocza 69
7 0 H. K ucharczyk Stanowiska zostały zaproponowane przez zespół koordynacyjny z IZPAN w Warszawie, a niektóre opracowane pod względem florystycznym fitosocjologicznym przez I z d e b s k i e g o In. (992) oraz F i j a ł k o w s k i e g o In. (983). Inwentaryzację fauny przylżeńców prowadzono dwiema metodami. Z warstwy runa owady zbierano czerpakiem entomologicznym i przez otrząsanie roślin zielnych, a z warstwy podszytu - przez otrząsanie. Warstwy koron nie badano, w opracowaniu wykorzystano wyniki prac K. S ę c z k o w s k i e j nad Thysanoptera drzew i krzewów oraz ściółki. Łącznie pobrano 50 prób czerpakowych: 33 w zbiorowiskach łąkowych, 8 - w kserotermicznych, 0 - w torfowiskowych, 55 - w lasach iglastych i 34 próby w lasach liściastych. Złowiono 22 osobników przylżeńców należących do 55 gatunków (tab.i). Przez otrząsanie, w różnych okresach fenologicznych, na 9 stanowiskach w 66 próbach zebrano 2 osobników reprezentujących 38 gatunków (tab. II). Wyłącznie tą metodą odłowiono osiem gatunków, głównie o wąskim spektrum pokarmowym. W oparciu o prace: S c h l i e p h a k e, K lim t (979), M o u n d i In. (976), P r i e s n e r (964) i G e n t i l e, B a i l e y (968) dokonano również analizy wybranych Tabela II. Thysanoptera zebrane n a Roztoczu m etodą o trząsan ia Thysanoptera Rośliny Stanowisko 0 2 3 4 Kąty Adonis uemalis L Leontodon sp. Salvia pratensis L. Clematis recta L. Peucedanum alsaticum L. Aster amełlus L. Wleprzec Polygonum bistorta L. Silene chlorantha (W il l o.) E h r h. Trolius europaeus L. Potentilla erecta (L.) H a m pe Campanula patula L.
Przylżeńce (Thysanoptera) Roztocza 7 czynników ekologicznych i elementów zoogeograflcznych. Oznaczenia niektórych gatunków, w tym nowych dla Polski, sprawdziła i potwierdziła doc. dr hab. Irena Z a w i r s k a, której dziękuję za udzieloną pomoc. SKŁAD GATUNKOWY Podczas trzyletnich badań stwierdzono występowanie n a Roztoczu 63 g atunków przylżeńców, wśród których Thrips fulvipes i Pelikanothrips kratochvili są nowe dla Polski. K. S p a c z k o w s k a w cytowanych wcześniej pracach wymieniła z Roztocza 40 gatunków Thysanoptera, z których występowania czternastu nie potwierdzono podczas ostatnich badań. Pięć z nich, oznaczonych gwiazdką, uwzględniono w tabeli I, pozostałe wymieniono poniżej: Aeolothrips vittatus H a l., A.fasciatus (L.), Taeniothrips pini ( U z e l), Thrips nigropilosus U z e l, Th. paludosus B a g n., Hopbthrips corticis (D e G e e r ), H. quercinus K n e c h t., Uothrips austriacus (K a rn y ) i L. pragensis U z e l. Łącznie z Roztocza znamy obecnie 78 gatunków przylżeńców, co stanowi około 43% fauny krajowej ( Z a w ir s k a 988). w ybranych gatunków roślin (w rubrykach podano liczbę osobników) Oxythrips ąjugae Uz. Oxythrips bicolor (O. M. R e u t.) Prosopothrips vejdovskyi Uz. Rubiothrips silvarum (P r ie s.) Baliothrips gnam in urn (Uz) Cenatothrips ericae (H a l.) Ftrmothripsjirrnus (Uz.) Frankliniella intonsa (T r y b.) Mycterothrips c o n so ciatu s (Ta r g.-t o z z.) M yctero th rip s lotus (B a g n.) Taeniothrips atratus (H a l.) Taeniothrips picipes (Z e t t.) Thrips breuicomis P r ie s. 5 6 7 8 9 20 2 22 23 24 25 26 27 28 29 30 3 32 33 34 35 36 37 38 ThripsJlauus Sch r. Thrips Juscipennis H a l. Thrips trehemei P r ie s. N D & </> f Thrips physapus L. Thrips tabaci Lin d. Thrips validus Uz. Haplothrips aculeatus (F a br.) Haplothrips distinguendus (Uz.) Haplothrips kurdjumoui K arny Haplothrips setiger P r ie s. 4 3 2 2 5 2 8 2 3 6 2 3 3 3 2 2 63 6
7 2 H. K ucharczyk S t a n o w i s k o 2 3 4 5 6 7 8 9 0 2 3 4 Chrysanthemum leucanthemum L. Scorzonera purpurea L. Taraxacum officinale W eb. Hieracium pilosella. L. Euphorbia lucida W. K. Helianthemum ovatum (V iv.) D u n. Hypericum perforatum L. Filipendula ulmaria (L.) M a x im. Geum rivale L. Ly thrum salicarta L. Veronica spicata L. Melampyrum nemorosum L. Mentha arvensis L. Knautia arvensis (L.) C o u l t. Senecio paluster (L.) D. C. Lysimachia vulgaris L. Calluna ixdgaris (L.) S a lisb. 2 Euphrasia rostkoviana H ayne Gentiana pneumonanthe L. Salix s p. 2 2 3 2 M a j d a n K a s z t e l a ń s k i Trientalis europaea L. Veronica officinalis L. Calluna vulgaris (L.) S a lisb 3 Ledum palustre L. T a r n a w a Dryopterisfilix-mas (L.) S c h o t t. Calamintha vulgaris (L.) D r u c e Medic ag o falcata L. Agropyron intermedium (H o st.) P. B. 2 H o s z n i a Prunella vulgaris L. 2 Holcus mollis L. 3 3 K r u g l ik Betula verrucosa E h r h. Padus auiummill. Anemone nemorosa L. Ly thrum salicaria L. Lisimachia vulgaris L. Mentha arvensis L. Knautia arvensis (L.) C o u l t Cirsium oleraceum (L.) S c o p. Filipendula ulmaria (L.) M a x im. Eupatorium cannabinum L.
Przylżeńce (Thysanoptera) Roztocza 7 3 5 6 7 8 9 20 2 22 23 24 25 26 27 28 29 30 3 32 33 34 35 36 37 38 7 4 2 2 6 25 4 9 5 6 2 0 3 2 2 23 4 4 5 0 5 0 6 3 3 4 2 7 2 2 2 4 6 3 0 3 4 6 5 5 5 2 2 4 2 30 3 3 5 5 3 30 7 6 6 8 3 6 3 5 7 9 6 3 6 6 6 6 7 5
7 4 H. K ucharczyk Stanowisko 2 3 4 5 6 7 8 9 0 2 3 4 MóLlnia coerulea (L.) M o e n c h Górecko Stare Juniperus communis L. Picea excelsa (Lam.) Lk. Citisus nigricans L. Pimpinella saxijraga L. Origanum uulgare L. Echium uulgare L. Bukowa Góra Picea excelsa (Lam.) Lk. Abies alba M ill. Betula verrucosa E h r h. Quercus roburl. Fagus sihxxtica L. Sambucus ebulus L. Impatiens noli-tangere L. 3 Józefów Thymus serpyllum L. Udział poszczególnych gatunków w badanych zbiorowiskach roślinnych jest nierównomierny. Największą różnorodnością cechuje sie fauna zbiorowiska Iruiletum ensifoliae w Kątach (30 gatunków, w tym 6 podanych przez K. S ę c z k o - w s k ą, a nie stwierdzonych podczas ostatnich badań) oraz fauna zespołu Arrhenatheretum elatioris w Wieprzcu (23 gatunki). Najmniej gatunków Thysanoptera znaleziono w Abietetumpolonicam w Obroczy (2 gatunki), w tymże zespole na Bukowej Górze oraz w Leucobryo-Pinetum w Krugliku (po cztery gatunki). Tylko Haplothrips aculeatus został stwierdzony we wszystkich badanych zbiorowiskach roślinnych. Jest to gatunek ubikwistyczny, o szerokim spektrum pokarmowym i nie wykazujący preferencji siedliskowych. Do takich gatunków spośród zebranych na Roztoczu należą również Umothrips denticornis, Thrips Jlavus i Th. fuscipennis stwierdzone w ponad połowie zespołów. Często były również notowane gatunki typowe dla lasów szpilkowych: Oxythrips ąjugae (w zespołach) i O. bicolor (w 0 zespołach). Aż 37 gatunków spośród 55 odłowionych metodą czerpakową wystąpiło tylko w jednym lub dwu badanych zbiorowiskach, w tym 6 to gatunki odnotowane w Kątach. Izolowane położenie oraz bogactwo roślin naczyniowych, kwitnących od wczesnej wiosny do późnej jesieni, stwarzają dobre warunki do życia licznych owadów, w tym również przylżeńców. Drugim obszarem, gdzie stwierdzono dużo gatunków i osobników Thysanoptera, jest projektowany rezerwat florystyczny w Wieprzcu. Na małej powierzchni występuje tam wiele zbiorowisk roślinnych, spośród których do badań wybrano: Caricetum paradoxcue, Arrhenatheretum elatioris i oddalony nieco, położony na
Przylżeńce (Thysanoptera) Roztocza 7 5 5 6 7 8 9 20 2 22 23 24 25 26 27 28 29 30 3 32 33 34 35 36 37 38 6 8 0 3 8 3 2 9 5 2 3 7 3 5 4 7 5 7 2 2 3 2 6 2 2 2 2 9 piaszczystym wyniesieniu, zespół Festuco-Thymetum serpylll Łącznie wykazano z tego obszaru 36 gatunków przylżeńców, a tylko stąd - 0 gatunków: Thrips brevicornis, Th. origani, Anaphothrips euphorbiae, Ftrmothrips Jirmus, Belothrips morio, Odontothrips confusus, O. lott, Tmetothrips subapterus, Haplothrips distingue ndus i H. niger. Kolejną pozycje pod względem różnorodności gatunkowej zajmuje fauna łąk turzycowych z rzędu Caricetalia w Krugliku: Caricetum gracilis, Carici-Agrosttdeturn caninae i Caricetum paradoxae. Łącznie stwierdzono tu 2 gatunków, najuboższy był ostatni z wymienionych zespołów. Oprócz gatunków wszędobylskich odnotowano w zbiorowiskach turzycowych obecność gatunków związanych z lasami szpilkowymi: Oxythrtps ajugae i O. bicolor oraz dwu gatunków wilgociolubnych: Bolothrips dentipes i nowy dla fauny Polski Pelikanothrips kratochuill Wyłącznie z tego stanowiska zebrano Mycterothrips consociatus (z Mentha aruensis) i Mycterothrips latus (z Betula verrucosa). W zbiorowiskach torfowiskowych - Ledo-Sphagnetum w Krugliku i Majdanie Kasztelańskim - zebrano czerpakiem odpowiednio 6 i 5 gatunków przylżeńców. Dominowały gatunki ubikwistyczne. Na obu stanowiskach stwierdzono obecność Taeniothrips picipes, wykazywanego najczęściej z terenów górskich i podgórskich. Zbiorowiska borowe były reprezentowane przez zespoły: Vaccinia uliginosi-pinetum, Leucobryo-Pinetum i Abietetum polonicum. Łącznie stwierdzono w nich 9 gatunków przylżeńców. W Górecku Starym w Leucobryo-Pinetum zebrano 2 gatunków metodą czerpakową oraz - metodą otrząsania. W tym samym zespole n a Bukowej Górze pierwszą z metod zebrano 9 gatunków, a w Krugliku
7 6 H. K ucharczyk tylko 4 gatunki. Również 4 gatunki stwierdzono w Abietetum polonicum na Bukowej Górze, a w tymże zespole w Obroczy jedynie 2 gatunki. W większości zespołów borowych odławiano Oxythrips ojugae i O. bicolor. Poza ubikwistami odnotowano obecność Taeniothrips picipes i Aeolothrips ericae związanych fagicznie z roślinami z rodziny Ericaceae. Lasy liściaste reprezentowały dwa zespoły: Tilio-Carpinetum i Dentario glandulosae-fagetum. W buczynie karpackiej stwierdzono obecność 23 gatunków Thysanoptera, najwięcej w Tarnawie (4 gatunków) i na Bukowej Górze (3 gatunków), najmniej w Hoszni (5 gatunków). Wyłącznie w buczynie odnotowano: Thrips Jiduipes - gatunek nowy dla Polski, związany fagicznie z Mercurialis perennis, złowiony w szczytowych partiach Bukowej Góry oraz Phleothrips coriaceils i Poecilothrips albopictus, żyjące w murszejącym drewnie i odnalezione w Jarugach. W lasach grądowych odnotowano obecność 20 gatunków Thysanoptera, po 0 w Jarugach i Tarnawie oraz 9 w Hoszni. W Tarnawie złowiono Aeolothrips versicolor i A. albicinctus - oba drapieżne, ostatni z wymienionych zbierano również w Hoszni na Holcus mollis. W Hoszni znaleziono także Thrips calcaratus, gatunek charakterystyczny dla lasów liściastych z udziałem lipy oraz Mycterothrips salicis związany z różnymi gatunkami wierzb. Metodą otrząsania pobrano 66 prób i odłowiono 2 osobników należących do 38 gatunków (tab. II). Większość, 73,7%, stanowią przedstawiciele 5 gatunków wszędobylskich: Frankliniella intonsa, Thrips Jlavus, Th fuscipennis, Th trehernei i Th major. Jedenaście gatunków reprezentowanych było w próbach przez pojedyncze osobniki, a 7 wystąpiło tylko w jednej próbie jakościowej (tab. II). Wśród zebranych tą metodą przylżeńców na uwagę zasługuje Prosopothrips vejdovskyi podany dotychczas tylko z kilku stanowisk w Polsce ( S c h i l l e 905, S ę c z k o w s k a 957). Wymieniony gatunek złowiono na Thymus serpyuum w kamieniołomach w Józefowie. ANALIZA EKOLOGICZNA I ZOOGEOGRAFICZNA Wśród przylżeńców wykazanych z Roztocza wyróżniono 4 grupy gatunków o różnej plastyczności (tab. III). Najwięcej gatunków należy do oligotopów (43,6%), mniej je st politopów (25,6%) oraz eurytopów i stenotopów (po 5,4%). W faunie większości badanych zbiorowisk dominują gatunki o szerokiej tolerancji środowiskowej, tj. eurytopy i politopy, jedynie w zbiorowiskach łąkowych i lasach liściastych udział oligotopów był większy, lecz nie zawsze występowały one licznie. W faunie łąk gatunki oligotopowe były reprezentowane przez pojedyncze osobniki, dominowały gatunki euiytopowe: Chirothrips manicatus, Limothrips denticornis, Thrips fuscipennis i Haplothrips aculeatus. W grądach i buczynach udział osobników gatunków oligotopowych był znaczny, dominowały charakterystyczne dla lasów liściastych: Platy thrips tunicatus, Thrips minutissimus i Haplothrips phyllophilus. W zbiorowiskach borowych znaczny udział miały gatunki wyróżniające faunę lasów szpilkowych: Oxythrips ajugae i O. bicolor.
Tabela III. A naliza elem entów ekologicznych i zoogeograficznych fauny Thysanoptera Roztocza z uw zględnieniem liczby gatunków (N) i ich udziału procentowego (%) Elementy ekologiczne i zoo geograficzne Gatunki ogółem Gatunki zebrane przez otrząsanie zbiorowiska łąkowe zbiorowiska ksero termiczne Gatunki zebrane metodą czerpakową zbiorowiska torfowiskowe lasy iglaste lasy liściaste N % N % N % N % N % N % N % Eurytopy 2 5,4 8 2, 9 28, 33,3 5 62,5 8 42, 9 28, Politopy 20 25,6 4 36,8 8 25,0 2 36,4 6 3,6 0 3,3 Oligotopy 34 43,6 2 3,6 2 37,5 8 24,2 3 37,5 5 26,3 34,4 Stenotopy 2 5,4 4 0,5 3 9,4 2 6, 2 6,2 Ublkwistyczne 2 5,4 8 2, 9 28, 8 24,2 3 37,5 6 3,6 8 25,0 Terenów zadrzewionych 29 37,2 28,9 7 2,9 2 6, 2 25,0 5 26,3 6 50,0 Terenów otwartych 37 47,4 9 50,0 6 50,0 23 69,7 3 37,5 8 42, 8 25,0 Higrofilne 2 2,6 2 6,3 Mezohtgrofllne 69 88,4 34 89,5 26 8,3 28 84,8 8 00,0 9 00,0 3 96,9 Ksero fi lne 7 9,0 4 0,5 4 2,6 5 5,2 3, Kosm opoli tyczne 5 6,4 4 0,5 3, 3 9, 2,5 5,3 2 6.2 Holarktyczne 27 34,6 0 26,3 34,4 4 42,4 4 50,0 9 47,3 6 50,0 Palearktyczne 4 7,9 7 8,4 8 25,0 0 30,3 4 2,0 6 8,8 Eurosyberyjskie 2 2.5 2 5,3 2 6,3 2,5 2 0,5 2 6,2 Eurokaukaskie.3 3.0 Europejskie 4 7,9 8 2, 4 2,5 4 2, 2,5 5.3 3 9,5 Subatlantyckie 4 5,2 2,6 3 9,4 3, Subalpejskie.3 3, Subpontomedyterraneńskie 6 5,3 3, 3.0 5,3 Borealno-górskie 4 5,2 4 0,5 3, 2,5 5,3 2 6,2 Razem gatunków 78 38 32 33 8 9 32 Przylżeńce [Thysanoptera) Roztocza 7 7
7 8 H. K ucharczyk Gatunki stenotopowe w badanych zbiorowiskach roślinnych były n a ogół nieliczne. W niektórych ze zbiorowisk stenotopów nie odnotowano. Większość gatunków Thysanoptera można spotkać na terenach otwarych, gdzie głównym ich pożywieniem są rośliny z rodzin Cructferae, Papilionaceae, Compositae i Gramineae, a w przypadku form drapieżnych - m.in. larwy i dorosłe mszyce. W większości badanych zbiorowisk roślinnych w faunie Thysanoptera najliczniej były reprezentowane gatunki preferujące środowiska otwarte. Tylko w lasach grądowych i buczynie karpackiej połowę zebranych owadów reprezentowały gatunki związane z drzewami lub żyjące w ściółce oraz w murszejącym drewnie. Znaczna część odłowionych na Roztoczu przylżeńców to gatunki mezohigrofilne. Do higrofilnych zaklasyfikowano jedynie PeUkanothrips kratochutii i Botothrips dentipes, oba stwierdzono w zbiorowiskach łąkowych w Krugliku. Grupa przylżeńców kserofilnych była reprezentowana przez 7 gatunków i największy jej udział odnotowano w zbiorowiskach kserotermicznych w Kątach (5,2%). Analizując zebrany materiał pod wzgędem zoogeograficznym (a ściślej - chorologicznym) wyodrębniono 0 grup gatunków (tab. III). Najliczniej były reprezentowane gatunki o zasięgu holarktycznym - ponad 30% w próbach zbieranych metodą czerpakową i 26,3% w próbach zebranych przez otrząsanie. Na drugim miejscu, wśród ogółu notowanych z Roztocza, znajdują się gatunki o zasięgu palearktycznym i europejskim (po 7,9%). Łączny udział gatunków 0 wąskich zasięgach (subatlantycki, subpontyjski, subpontomedyterraneński, borealno-górski) wynosi 9,4%; w poszczególnych zbiorowiskach wartość ta waha się od 3% w zbiorowiskach kserotermicznych do 8,7% w zbiorowiskach łąkowych. W przypadku gatunków nowych dla fauny Polski, tj. Thrips fulvipes i Pelikanothrips kratochuilu obecnie stwierdzone stanowiska pozwalają znacznie przesunąć wschodnią granicę znanego ich zasięgu. W przypadku Belothrips morio ulega przesunięciu południowa granica zasięgu. PODSUMOWANIE Dotychczas w Polsce nie prowadzono nad Thysanoptera kompleksowych badań faunistycznych z uwzględnieniem różnych środowisk w tym samym regionie. Jak wspomniano we wstępie, najczęściej badano faunę wybranych środowisk. Dlatego bardzo ograniczone są możliwości jakichkolwiek porównań wyników badań. Między innymi nie prowadzono badań nad przylżeńcami borów. Trudno jest więc skomentować wyniki uzyskane na Roztoczu. Najuboższą fauną Thysanoptera w tym regionie charakteryzowały się zespoły Abietetum polonicum Ledo-Sphagnetum. Prawdopodobnie należało zastosować w tych zespołach inne metody pobierania prób, gdyż przy bardzo ubogim runie w Abietetum polonicum i wilgotnym podłożu w Ledo-Sphagnetum metoda czerpakowa nie zdaje egzaminu. W porównaniu z danymi, jakie zamieszcza K. S ę c z k o w s k a w swym opracowaniu zbiorowisk kserotermicznych Lubelszczyzny, ostatnie badania w Kątach (na pograniczu Roztocza i Wyżyny Lubelskiej) powiększają listę stwierdzonych tam gatunków o 0, a obecność sześciu spośród podawanych wcześniej nie
Przylżeńce (Thysanoptera) Roztocza 7 9 została potwierdzona (S ęc zk o w sk a 967). W czasie kilkuletnich badań prowadzonych w lasach grądowych rezerwatu Bachus koło Chełma odnotowano obecność 50 gatunków Thysanoptera, spośród których 46 stwierdzono w runie, 26 w podszycie i 7 w warstwie koron drzew (Ku c h a r c z y k. S ę c z k o w s k a 990). Fauna runa grądów Roztocza okazała sie uboższa, na trzech badanych stanowiskach wykazano obecność 20 gatunków, spośród których 6 nie stwierdzono w Bachusie. W Materiałach do fauny Thysanoptera Beskidu Małego P o k u t a (99) wymienia 45 gatunków zbieranych głównie metodą woreczków. Obecność 29 z nich odnotowano na Roztoczu. Są to głównie gatunki ubikwistyczne. Porównanie fauny Thysanoptera Roztocza z fauną innych regionów kraju jest niemożliwe ze względu na to,- iż dostępne dane literaturowe wynikają nie z systematycznych, kompleksowych badań nad przylżeńcami w ich naturalnych środowiskach, a z dość przypadkowego stwierdzania ich obecności na danym stanowisku. Dlatego istnieje konieczność dalszych badań nad fauną Thysanoptera zarówno na Roztoczu, jak i w innych regionach kraju. PIŚMIENNICTWO F i j a ł k o w s k i D., C h o j n a c k a - F i j a ł k o w s k a E. 983. S tosunki fitosocjologiczne florystyczne projektow anego rezerw atu torfowiskowego Wleprzec pod Zam ościem. Ann. UMCS, Lublin, C, 37 (982): 255-269. G e n t i l e A. G., B a i l e y S. F. 968. G enus Thrips in the New World. Univ. Calif. Pub. Ent., Los Angeles, 5: -95. G r o m a d s k a M. 954. Przylżeńce kwiatów biotopu wydmowego (Próba analizy ekologicznej). Ekol. poi., W arszaw a, 2: 93-37. I z d e b s k i K., L o r e n s B., P o p i o ł e k Z. 992. S zata roślinna w ybranych pow ierzchni obszaru Roztocza n a tle w arunków siedliskowych. Fragm. faun., W arszawa, 35: 237-283. K u c h a r c z y k H., S ę c z k o w s k a K. 990. Przylżeńce [Thysanoptera)zespołu grądowego (Tdio-Carpinetuirij w rezerwacie.b a c h u s (Wyżyna Lubelska). Fragm.faun., W arszawa, 33: 349-360. M o u n d L. A., M o r i s o n G. D., P i t k i n B. R., P a l m e r J. M. 976. Thysanoptera. W: H andbooks for the Identifications of B ritish Insects. R. entom ol. Soc. Lond., London,, p a rt : -79. P o k u t a M. 99. M ateriały do fauny Thysanoptera B eskidu Małego. Acta Biologlca Silesiana, Katowice, 8 (35): 55-60. P r i e s n e r H. 964. O rdnung Thysanoptera Berlin, 242 pp. Sc h i l i e F. 905. M ateriały do fauny owadów siatkoskrzydlych i szarańczaków doliny Popradu. Część II. Spraw. Kom. flzj., Kraków. 38: 8-7, 36-39. S c h u e p h a k e G., K lim t K. 979. T hysanoptera Fransenfltigler. Je n a, 477 pp. S ę c z k o w s k a K. 956. B adania nad przylżeńcam i (Thysanoptera) stwierdzonym i na polach śródleśnych w okolicach W andzina. Ann. UMCS, C, Lublin, : 83-22. S ę c z k o w s k a K. 957. Thysanoptera w biocenozie łąk pod Puław am i. Ann. UMCS, C, Lublin, 2: 5-35. S ę c z k o w s k a K. 966. B adania nad przylżeńcam i (Thysanoptera) w ystępującym i n a upraw ach tytoniu w woj. lubelskim. Ann. UMCS, C, Lublin, 28 (965): 2-32. S ę c z k o w s k a K. 967. Thysanoptera kseroterm icznych zespołów roślinnych Wyżyny Lubelskiej. Ann. UMCS, C. Lublin, 2(966): 49-6, 4 tt. S ę c z k o w s k a K. 97. Przylżeńce (Thysanoptera) zebrane z drzew i krzewów n a terenie woj. lubelskiego. Ann. UMCS, C, Lublin. 26: 77-85. S ę c z k o w s k a K. 972. B adania nad przylżeńcam i [Thysanoptera) ściółki n a terenie Lubelszczyzny. Ann. UMCS, C, Lublin, 27: 7-78. S ę c z k o w s k a K. 985. B adania nad przylżeńcam i (Thysanoptera) w ystępującym i n a upraw ach pszenicy [TritLcum L.) w regionie środkowow schodniej Polski. Ann. UMCS, C, Lublin, 40: 85-88. S ę c z k o w s k a K., L itw in B. 960. O bserw acje nad fauną przylżeńców w upraw ie ziem niaka, pom idora i b u ra k a pastew nego. Pol. Pismo ent., B, Wrocław, 0: 6-6 9.
8 0 H. K ucharczyk Z a w i r s k a I. 970. Beitrdge zu r elnlgen G r& serthysanopteren. Pol. Pismo ent., Wrocław, 40: 57-523. Z a w i r s k a I. 97. F au n a znaczenie przylżeńców dla traw pastew nych upraw ianych n a nasiona w Polsce. Prace Naukowe IOR, Poznań, 3: 25-44. Z a w ir s k a I. 988. Thysanoptera collected in Poland. Fragm. faun., W arszawa, 3: 36-40. Zakład Zoologii UMCS ul. A kadem icka 9, 20-033 Lublin [Title: Thysanoptera of Roztocze] SUMMARY The Investigations into the Thysanoptera fauna ;of Roztocze (SE Poland) were conducted from 987 to 989 at 22 sites in 2 selected plant associations situated mostly in Central Roztocze. Two methods were used: sampling into sweep nets and shaking of tree branches, bushes and herbaceous plants. 3332 specimens of thrips were collected and they represented 63 species, including two new to the Polish fauna: Pelikanothrips kratochvili and Thrips fulvipes. The total number of Thysanoptera species recorded from Roztocze is 78 now that the results of studies by Seczkowska (957-969) have been taken into consideration. The richest thrips fauna was found in meadow communities (Carici-Agrostiduetom caninae, Arrhenatheretum elatioris) and in xerothermic grasslands (Inuletum ensifoliae). Species with wide habitat and food amplitudes had the greatest share there. In deciduous forests (Tilio-Carpinetum, Dentario-glandulosae-Fageturri), covering a considerable part of the area and characteristic of Roztocze, half of all the thrips recorded consisted of species associated with deciduous trees and with litter and rotting wood. The poorest thrips fauna was recorded in peat-bogs (Ledo-Sphagnetuni) and in a fir wood (Abietetum polonicum). The Thysanoptera species collected in Roztocze represent 0 chorologic elements. The Holarctic element was represented most abundantly (over 30% of specimens in all the habitats). A considerable percentage was also recorded for thrips representing elements with a limited range. They constituted 9.4% on average, from 3% in xerothermic habitats to 8% in meadow communities. Redaktorzy pracy - doc. d r hab. A. Liana, dr W. Mikołajczyk