PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH ELEWACJI CEGLANEJ oficyna przy ul. Traugutta 81 we Wrocławiu ZLECAJĄCY: CH+ architekci, ul. Piastowska 35/4, 50-361 Wrocław AUTOR: Agnieszka Witkowska, ul. W. Pola 31/2, 51-140 Wrocław UPRAWNIENIA: dyplom UMK w Toruniu nr 1746 Wrocław, październik 2016
Program opracowano dla elewacji budynku znajdującego się w strefie zespołu urbanistycznego Przedmieścia Oławskiego, wpisanego do rejestru zabytków pod nr 538/A/05 wpisem z dnia 20.06.2005. Zakres opracowania elewacje południowa, wschodnia i zachodnia budynku oficyny kamienicy wybudowanej w 2. poł. XIX w. przy wschodniej elewacji skrzydła kamienicy. Obiekt na rzucie wydłużonego prostokąta, trójkondygnacyjny, podpiwniczony, od zachodu przylega w większej części do południowej elewacji sąsiadującego budynku. Ściana północna oficyny pierwotnie nie była ścianą elewacyjną. Budynek obecnie wysiedlony, zamknięty. Elewacja południowa pięcioosiowa z wydzieloną płytkim ryzalitem skrajną osią zachodnią wewnętrznej klatki schodowej, elewacja wschodnia jednoosiowa z wejściem w strefie podpiwniczenia. Elewacje proste, tynkowane, malowane z ceramicznym detalem z czerwonej cegły klinkierowej okładziny strefy cokołowej, gzymsu zamykającego strefę cokołową, gzymsu parapetowego okien II kondygnacji i gzymsu koronującego. Licem ceglanym wyróżniono ponadto obramienia prostokątnych, zamkniętych łukiem odcinkowym okien wszystkich kondygnacji wraz z parapetami i drzwi wejścia w elewacji południowej oraz naroża budynku i ryzalitu. W narożnikach południowych elewacji wschodniej i zachodniej widoczne stalowe kotwy z dekoracyjnie giętych kształtowników stalowych. Tynki wapienne, proste, nieznacznie cofnięte w stosunku do lica detali ceglanych, zatarte gładko, malowane. Lico ceglane z cegły klinkierowej czerwonej w układzie główkowym. Gzymsy i obramienia otworów murowane z kształtek prostokątnych o zmiennym ułożeniu w rzędach. Spoina muru barwiona w masie w kolorze czerwieni żelazowej w odcieniu zbliżonym do wzornika KEIM Naturstein S059 i jaśniejszym zatarta gładko nieco cofnięta w stosunku do lica cegieł. Okna drewniane, czterodzielne, malowane. Drzwi wejścia do piwnicy w elewacji wschodniej stalowe w stalowej ramie ościeżnicy. Kraty w oknach stalowe, osadzone wtórnie. Próg stopnia wyrównawczego wejścia w elewacji południowej z płyty granitowej. Elewacje po kilku remontach. Tynki i pierwotnie odsłonięte lico ceglane, zwłaszcza dekoracyjnej okładziny strefy podpiwniczenia wielokrotnie malowane farbami elewacyjnymi. Obecnie wszystkie powierzchnie są zabrudzone, nierównomiernie wypłukane z licznymi ubytkami. W miejscu drzwi wejściowych wstawiona zastępcza płyta osb. Podobnie zasłonięto okna piwnic w elewacji południowej. W oknach osadzono stalowe kraty. W strefie parteru kraty wkuto w ścianę elewacji obok obramień okiennych, w oknach piwnic i wyższych kondygnacji kraty wkuto w wewnętrze powierzchnie ościeży. W strefie cokołowej elewacji wschodniej, po obu stronach drzwi w pewnej odległości osadzono stalowe kształtowniki. Powłoki malarskie i tynkarskie uzupełnienia są częściowo spękane, miejscami złuszczają się od osłabionego podłoża. Najwięcej uszkodzeń rejestruje się w strefie narożnika wschodniego ryzalitu elewacji południowej. Z powodu zerwania rury spustowej strefa ta jest regularnie zalewana wodą odprowadzaną z dachu budynku. W spoinach muru rosną rośliny zielone i siewki drzew liściastych. Tynki płatami zostały wypłukane, a w strefie podwyższonego zawilgocenia widoczne są liczne wysolenia, wyplamienia i ubytki wykruszających się spoin i kształtek ceglanych. Na poziomie do gzymsu wieńczącego strefę parteru zniszczenia spowodowane degradacją materiałów w środowisku zewnętrznym są spotęgowane działaniem człowieka. Kształtki gzymsów i parapetów są miejscami utrącone, powierzchnie pokrywają napisy graffiti. 2
Zniszczenia spowodowane zamakaniem woda opadową widoczne są również w strefie gzymsu zwieńczenia elewacji. Powyżej nadproży okien piwnicy rysują się drobne spękania muru. Poziom chodnika przy elewacji południowej jest podniesiony znacznie powyżej poziomu parapetów okien piwnic. ZAŁOŻENIA DO PROGRAMU KONSERWACJI Stan zachowania elewacji budynku jest bardzo zły. Przyjmuje się: - przywrócenie oryginalnego charakteru elewacji przez usunięcie wtórnych przemalowań ceglanego lica dekoracyjnego; - wymianę częściową lica okładziny ceramicznej zniszczonej min. poprzez zaniedbanie odpowiedniego odprowadzenia wód opadowych, zamknięcia powierzchni warstwami powłok malarskich i miejscowe przemurowania (elewacja wschodnia). Podczas wymiany fragmentów lica stosować cegły o identycznym wymiarze, wybarwieniu i stopniu wypalenia kształtek do cegieł oryginalnych po oczyszczeniu z nawarstwień i zabrudzeń. Zwrócić uwagę na odtworzenie oryginalnego układu cegieł w murze; - całkowitą wymianę wtórnych spoin. Po ostrożnym usunięciu warstwy wtórnej należy ustalić skład, w tym kolor spoiny oryginalnej i do niej dostosować ostatecznie rodzaj materiału zastosowanej do ponownego spoinowania muru. Wstępnie przyjmuje się zastosowanie spoiny wapienno-cementowej o kolorze jasnej czerwieni (brąz) żelazowej. Powierzchnia gładka, nieznacznie cofnięta w stosunku do lica cegieł; - usunięcie tynków wtórnych i uszkodzonych tynków oryginalnego wystroju. Jeżeli w trakcie prac remontowych nie zostaną ujawnione historyczne powłoki zmieniające założenia wstępne zaleca się stosowanie tynków wapiennych, gładzonych, malowanych. PROPONOWANE POSTĘPOWANIE KONSERWATORSKIE W trakcie doboru materiałów do renowacji dostosować je do indywidualnych właściwości materiałów oryginalnych, poddanych konserwacji. Zaleca się stosowanie materiałów najwyższej jakości dedykowanych pracom przy obiektach zabytkowych pozbawionych zanieczyszczeń, które mogą spowodować niekorzystne zmiany w obiekcie, min. osłabienie, wytrawienie, trwałe przebarwienie, pozostawienie w strukturze lub na powierzchni obiektu szkodliwych dla trwałości obiektu substancji, jak sole rozpuszczalne w wodzie, higroskopijne detergenty itp. Przed rozpoczęciem prac należy zapewnić odpowiednie odprowadzenie wód opadowych oraz doprowadzić do osuszenia zawilgoconych partii muru. Proponuje się: 1. Usunięcie wrastających w mur roślin zielonych, stosowanie środków biologicznie czynnych powodujących zanik systemu korzeniowego. 2. Usunięcie elementów wtórnych kable, haki, gwoździe itp. Ostrożne zdjęcie lub wykucie łącznie z materiałem wypełniające gniazda otworów. 3. Usunięcie farb elewacyjnych z lica muru metodami fizykochemicznymi wstępnie mycie wodą i parą wodną pod ciśnieniem wspomagane szczotkami z włosia sztucznego, w dalszej kolejności stosowanie past zmiękczających lub rozpuszczających spoiwo powłoki malarskiej. Stosować się ściśle do zaleceń producenta. Zanieczyszczenia utylizować, odprowadzać poza teren przyległy do obiektu. Prace, zwłaszcza działania mechaniczne wykonywać ostrożnie z uwzględnieniem niejednorodnych właściwości materiału ceramicznego o różnym stopniu degradacji pod uszczelniającą powłoką nawarstwień. 4. Usunięcie tynków wtórnych uzupełnień ostrożne wykucie. 3
5. Usunięcie wtórnych spoin muru wstępne nacięcie tarczą do cięcia tynków, a następnie ostrożne wykucie dłutami, nie uszkodzić krawędzi cegieł. 6. Dezynfekcja powierzchni skażonych mikrobiologicznie, preparatami posiadającymi stosowne atesty. 7. Oczyszczenie powierzchni cegieł z nawarstwień metodami fizyko-chemicznymi, dopuszcza się stosowanie metod, które nie spowodują uszkodzenia spieku powierzchniowego cegieł: a) czyszczenie niskociśnieniową metodą strumieniowo-ścierną (mikro piaskowanie, gumkowanie), z użyciem ścierniw o odpowiedniej twardości prace poprzedzić próbami na powierzchniach reprezentatywnych do akceptacji nadzoru konserwatorskiego. Nie należy dopuścić do uszkodzenia spieku powierzchniowego cegieł i powierzchni spoin. b) czyszczenie chemiczne przy pomocy roztworu HF o stężeniu 0,5-4%, dobór stężenia i krotność zabiegu należy określić metodą prób; c) mycie wodą i gorącą parą wodną pod ciśnieniem (60-160 bar), mycie wodą z dodatkiem gotowych preparatów handlowych, jak środki anionowe powierzchniowo-czynne, preparaty na bazie fluorków o słabym odczynie kwaśnym. Dopuszcza się stosowanie preparatów dedykowanych do konserwacji obiektów zabytkowych po zatwierdzeniu przez nadzór konserwatorski inwestora. d) doczyszczanie mechaniczne (ręczne) skalpelami, nożami, dłutami, kamieniami ściernymi itp. z pozostałości nawarstwień; 8. Miejscowe odsolenie powierzchni metodą migracji soli do rozszerzonego środowiska (min. okłady z ligniny). 9. Przemurowanie wtórnych i/lub uszkodzonych partii muru. Stosować odpowiednio dobraną cegłę zbliżoną pod względem właściwości fizykochemicznych i identyczną wielkością, kształtem, barwą i stopniem wypalenia z oczyszczoną cegłą oryginalną. Odwzorować oryginalny wątek muru, zaznaczyć granice oryginalnego otworowania strefy parteru. 10. Uzupełnienie ubytków: a) wykonanie uzupełnień niewielkich ubytków w cegle przy użyciu barwionych w masie zapraw mineralnych na bazie białego cementu M52, wapna i piasku płukanego, o właściwościach fizycznych i mechanicznych oraz wyglądzie maksymalnie zbliżonych do partii zachowanych lub gotowych barwionych w masie zapraw restauratorskich. b) uzupełnienie lub wymiana cegieł z zastosowaniem materiału jak p.7 11. Uzupełnienie i rekonstrukcja ubytków spoin porowatą zaprawą piaskowo-wapienną z dodatkiem spoiwa hydraulicznego (białego cementu M52 lub trasowo-wapienną) z płukanym piaskiem kwarcowym barwioną w masie. Dopuszcza się stosowanie produktów gotowych w handlu pod warunkiem, że spełniają one warunek zbliżonych właściwości fizyko-chemicznych i optycznych do spoin oryginalnych. Wstępnie przyjęto kolor jasnej czerwieni żelazowej. Odcień ostatecznie dostosować do spoin oryginalnych po usunięciu warstw wtórnych. 12. Punktowe scalenie kolorystyczne uzupełnień w cegle laserunkową farbą krzemoorganiczną, z dodatkiem pigmentów mineralnych, lub laserunkową farbą silikatową. 13. Ewentualna hydrofobizacja powierzchniowa roztworem żywicy krzemoorganicznej lub mikroemulsją silikonową. Typ preparatu dostosować do warunków atmosferycznych panujących podczas wykonywania zabiegu. (Ostateczną decyzję o możliwości wykonania hydrofobizacji należy podjąć po wyeliminowaniu źródeł zawilgacania ścian jak stosowne izolacje od wody podsiąkanej kapilarnie z gruntu oraz naprawy opierzeń blacharskich i orynnowania). 4
FOT. 1 Elewacja południowa, widok ogólny od zachodu. FOT. 2 Elewacja południowa oficyny, widok ogólny. 5
FOT. 3 Elewacja wschodnia, widok ogólny. FOT. 4 - Elewacja wschodnia, fragment. Zniszczenia w strefie gzymsu koronującego. 6
FOT. 5 - Elewacja wschodnia, fragment strefa cokołowa, zejście do piwnicy. Powierzchnia cegieł malowana farbą elewacyjną, graffiti. FOT. 6 - Elewacja wschodnia, fragment strefa cokołowa. Przemurowania, Stalowa belka w licu elewacji, uszkodzenia mechaniczne cegieł zamknięcia strefy podpiwniczenia. 7
FOT. 7 - Elewacja południowa, fragment ryzalit klatki schodowej, widok ogólny. FOT. 8 - Elewacja południowa, fragment rozwój mikroorganizmów i roślin zielonych w strefie zalewania wodą opadową z dachu budynku. Zniszczenia tynków i muru 8
FOT. 9 - Elewacja południowa, fragment wejście główne, widok ogólny. FOT. 10 - Elewacja południowa, fragment zniszczenia elewacji w strefie cokołowej ryzalitu. 9
FOT. 11 - Elewacja zachodnia, fragment licowany cegłą narożnik na poziomie I kondygnacji FOT. 12 - Elewacja zachodnia, fragment uszkodzenia lica ceglanego w strefie cokołowej. 10
FOT. 13 - Elewacja południowa, fragment zniszczenia elewacji w strefie zwieńczenia. FOT. 14 - Elewacja południowa, fragment. 11
FOT. 15 - Elewacja południowa, fragment uszkodzenia lica ceglanego w strefie podpiwniczenia. FOT. 16 - Elewacja południowa, fragment zniszczenia cegieł lica muru pod gzymsem wieńczącym strefę cokołową elewacji. 12
FOT. 17, 18 - Elewacja południowa, fragment zniszczenia muru, uszkodzenia barwionych spoin. 13