Dzień dobry, we wrześniu zajmujemy się aspektem żywienia. Racjonalne odżywianie wpływa na

Dzień dobry, we wrześniu zajmujemy się aspektem żywienia. Racjonalne odżywianie wpływa na działanie całego organizmu i jest fundamentem dla rozwoju w naszych hodowlach. Poddajemy analizie, okiem żywieniowca i chemika, dietę drobiu. /s. 26/ Zadbajmy o zdrowy chów - serwujmy różnorodne mieszanki paszowe, bogate w surowce energetyczne i budulcowe - zaburzona gospodarka elektrolitowa jest niebezpieczna dla organizmu. Elektrolity czyli wszystko o roli sodu, potasu, wapnia i magnezu. Jaka jest ich racja bytu? Jakie są objawy niedoborów? /s. 18/ Przeczytajcie jak osiągnąć opłacalność w produkcji jaj i mięsa drobiowego, jak ograniczyć koszty produkcji i zwiększyć lukratywność w swoim biznesie? Czy stosowanie zasad ekonomii, opierających się na dobrym zarządzaniu i oszczędności, zwiększy rentowność produkcji drobiarskiej? Co możecie Państwo od razu wdrożyć na swojej fermie czy hodowli? /s. 8/ Zachęcamy do przemyśleń na własnych przykładach. Gospodarność w zarządzaniu zrewanżuje się większymi zyskami. Skorzystajcie z rad naszych ekspertów! Do zobaczenia! Katarzyna Urbaniak Redaktor naczelna kurbaniak@koopress.com

JAJA I PTAKI HODOWLANE WRZESIEŃ 2017 W NUMERZE OGŁOSZENIA DROBNE 8 Ekonomiczne problemy drobiarskiej produkcji Dr inż. Ryszard Gilewski Prof. dr hab. Stanisław Wężyk HIGIENA I ŻYWIENIE 18 Gospodarka elektrolitowa oraz zawartość elektrolitów w paszach dla drobiu Bartosz Korytkowski 67 Sprzedam 72 Usługi/Kupię INNE 73 Indeks rzeczowy 6 Spis reklam 80 Cennik reklam SPRZĘT I TECHNOLOGIE 26 Znaczenie oraz rodzaje białka roślinnego w szeroko pojętej produkcji drobiarskiej Dr inż. Anna Wilkanowska ODCHÓW KUR NIOSEK DO 16-18 TYGODNIA ŻYCIA, W NOWYCH ODCHOWALNIACH WOLIEROWYCH Piotr Krystek T: 600 361 049 11 28,29 56 57 60 Okładka: Aktiw Redakcja: 10-460 Olsztyn, ul. Lubelska 46 tel. (89) 533 47 12, fax (89) 533 43 30 email: drobiarski@koopress.com email: kurbaniak@koopress.com Redaktor naczelna: Katarzyna Urbaniak Skład: Błażej Majewski Wydawca, druk: 10-406 Olsztyn, ul. Lubelska 46 tel. (89) 533 47 12 fax (89) 533 43 30 www.koopress.com ISSN 1234 7450 Konto: KOOPRESS Sp. z o.o. PKO BP SA I O/Olsztyn 70102035410000570202800811 SWIFT: BPKO PL PW Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za treść ogłoszeń oraz za materiały nadesłane przez klienta Wszelkie prawa zastrzeżone. Reprodukowanie części lub całości tekstów bez pisemnej zgody redakcji - zabronione

luty, marzec 2018

SPIS REKLAM OGÓLNOPOLSKI INFORMATOR DROBIARSKI Agropian, Płochocin 31 Aktiw I str. okł. Big Dutchman 28, 29 Bonita, Poznań 40 Brawo Hale 45 Chore-Time 43 Dantherm 9 Ecopig 42 Edex, Czaniec 64 EL-INWEST AGRO 47 Endress 26 Farma, Żuromin 37, 62 Ferma Drobiu Zasole 36 Fermo 11 FHU Perz 66 Firma Drobiarska, Strzegom 19 Galloma 7 Geneu 35 Golfin, Warszawa 25 Grobelny 46 Hog Slat 27 Hubbard 33 Ilox insert Indoor, Kamień Duży IV str. okł. Inwest-Agro 21 INWESTPOL-MONTER 56 Jotafan, Kraków 52, 53 Kingchicken 17 K3 50, 51 Karchex 8 Kropa Farm 34 LSL RHEIN - MAIN 30 Malesa, Kalisz 49 Musielak 13 Park drobiarski III str. okł. P. H. Czachorowski 1 Polnet 54, 55 Polska Ferma, Brzezie 60 Promar 41 Recticel 44 Rojalex 61 Saapur 3 Specht II str. okł. Stalmark 63 Stalpot 65 Techeuromont 23 Unimasz 58, 59 Vakomet 62 Verkap Plus 66 Wektra 22 Wit-Pol, Bobrek 38, 39 Wylęgarnia Drobiu R. Hawraj 15 ZAW-BUD, Iława 57 ZWD Midrob, Stara Wieś 5

JAJA I PTAKI HODOWLANE EKONOMICZNE PROBLEMY DROBIARSKIEJ PRODUKCJI Dr inż. Ryszard Gilewski Prof. dr hab. Stanisław Wężyk Wstęp Koszty produkcji są ważnym wskaźnikiem opłacalności produkcji drobiarskiej, mającej duży wpływ na rentowność fermy i są czynnikiem decydującym o konkurencyjności między fermami i krajami (Poter, 2000). Głównym składnikiem kosztów produkcji jaj i mięsa drobiowego są koszty paszy (61%), a kolejnymi są: jednodniowych piskląt (15%), pomieszczeń dla drobiu (9%) i inne zmienne koszty (10%). Van Horne (2016), stwierdził duże różnice między poszczególnymi holenderskimi fermami jak i krajami, w kształtowaniu się kosztów drobiarskiej produkcji, które rosną wraz z cenami paszy, jak to miało miejsce w latach 2008, 2011 i 2013. Nie bez znaczenia jest także wpływ ustawodawstwa i społecznych żądań, których przykładem są alternatywne metody chowu brojlerów i nieśnych kur, znacznie zwiększające koszty produkcji. Wg Gilewskiego i in. (2010), próg opłacalności osiąga się, gdy stałe i zmienne koszty oraz robocizny, są mniejsze od przychodu. Teza ta ma szczególne znaczenie w sytuacji ciągłych zmian cen produktów i środków do ich produkcji. Wartość kosztów, cen, robocizny itp., ze względu na ich dużą zmienność w czasie, należy traktować tylko jako ogólne wskaźniki, uwzględniane i pomocne w bieżącej kalkulacji. Koszty produkcji brojlerów, wpływają na całkowite koszty uzyskania kilograma ich żywej masy, a przy ich obliczaniu, podstawową zasadą jest uwzględnianie kontynuowanej działalności przedsiębiorstwa, w której uwzględnia się koszty inwestycji. Całkowite koszty są sumą zmiennych i stałych kosztów. Zmiennymi kosztami są koszty jednodniowych piskląt, paszy i innych zmiennych kosztów, bezpośrednio związane z liczbą brojlerów, a więc takich jak koszty ogrzewania, energii elektrycznej, higieny i wyłapywania kurcząt. Stałe koszty - to koszty pomieszczeń, robocizny i ogólne koszty. Koszty pomieszczeń drobiarskich obejmują amortyzację i utrzymanie budynków oraz ich wyposażenie (urządzenia do podawania paszy i wody, wymiany powietrza, przechowywania pasz itp.). Łączne koszty można rozliczyć na pojedynczego brojlera lub na całkowitą liczbę kg ich masy ciała (koszty/kilogram żywej masy). Na Rycinie 2 przedstawiono udział składników całkowitych kosztów w tradycyjnej produkcji brojlerów w Europie, na podstawie cen z 2013 r. Udział paszy w kosztach produkcji drobiarskiej wynosi 61%, jednodniowych piskląt 15%, innych, zmiennych kosztów 10% i pomieszczeń drobiarskich 9%. Dla porównania, na ryc. 3 pokazano strukturę kosztów w produkcji kur nieśnych. Składniki kosztów produkcji 8 OGÓLNOPOLSKI INFORMATOR DROBIARSKI 312/09/2017

JAJA I PTAKI HODOWLANE Podejmując ekonomiczne decyzje w produkcji jaj i mięsa drobiowego, należy uwzględniać ekonomiczne wskaźniki, a optymalizując intensywność produkcji, należy stosować ekonomiczny rachunek, określający wg. Kisiela (1999), odpowiedni stosunek wartości produkcji - do kosztów poniesionych na jej wytworzenie: KJ=KC:P gdzie: KJ - koszt jednostkowy produktu; KC - całkowity koszt poniesiony na produkcję; P - przewidywana wielkość produkcji. Natomiast wskaźnik opłacalności (WO) oblicza się następująco: WO = P : K x 100% gdzie: P - wartość produkcji; K - całkowity koszt produkcji Każdy producent dąży do obniżenia kosztów pozyskiwania jaj i mięsa drobiowego, w których surowcowe koszty stanowią 80% kosztów wytworzenia końcowego produktu. Dokładna znajomość struktury kosztów i źródeł ich powstawania, zwykle umożliwia ich kształtowanie, optymalizowanie i obniżanie (Ryc. 1), jednak na skutek szybkich technologicznych i ekonomicznych zmian warunków produkcji, mogą ulec dezaktualizacji (Kucka, 1999). Koszty żywienia Zdecydowanie głównym składnikiem całkowitych kosztów produkcji są pasze, szczególnie w rodzicielskich stadach mięsnych kur, produkujących jednodniowe pisklęta brojlery, gdzie wynoszą nawet 65%. Ceny pasz wahają się w czasie. W ciągu roku, w którym ceny pasz są wysokie, udział ich kosztów, w całkowitych kosztach produkcji - może wynieść 70%. Rycina 4, przedstawia kształtowanie się w Holandii ceny ( ) 100 kg paszy dla brojlerów od stycznia 2006 r. do stycznia 2015 r. Szczególnie wysokie ceny były w latach 2008, 2011 i 2013, natomiast w 2014 i 2015 r.- były umiarkowane. Trend w wysokości cen paszy dla brojlerów był podobny do cen paszy dla nieśnych kur ale kształtował się na wyższym o 30% poziomie, ze względu na większy udział w nich białka i sojowej śruty. Rycina 2, ilustruje wzrost cen pasz w Stanach Zjednoczonych (USD/100 kg). Kształtowanie się cen pasz w Holandii było podobne (Ryc. 4). Ryc.1. Schemat analizy jednostkowych kosztów produkcji rzeźnego drobiu (Kucka, 1999) 10 OGÓLNOPOLSKI INFORMATOR DROBIARSKI 312/09/2017

JAJA I PTAKI HODOWLANE Ryc. 2. Udział (%) komponentów kosztów w produkcji brojlerów wg cen w UE w 2013 r. (LEI Wageningen UR) Ryc. 3 Struktura kosztów związanych z produkcją nieśną, na podstawie danych firmy paszowej De heus, 2016 r. Ryc. 4. Kształtowanie się cen pasz dla brojlerów i nieśnych kur w Holandii ( /100 kg) i nieśnych kur w USA (USD/100 kg) i dla brojlerów w Holandii ( /100 kg ) w latach 2006-2015 (Instytut LEI Wageningen UR i Egg Industry Center, IOWA) Różnice między fermami kurcząt brojlerów Instytut LEI Wageningen UR (Holandia), z wybranych losowo ferm brojlerów zbiera dane dotyczące ich wyników produkcyjnych: (żywa masa ciała, spożycie paszy, udział padnięć, ceny paszy i jednodniowych piskląt, energii, oraz wynik finansowy (procentowa stopa zysku, inwestycje). Na podstawie bazy danych, ocenia się wyniki ferm. Średnie koszty produkcji 27 stad, pochodzące z tego samego roku, wynosiły 0,98 /kg, przy dużych różnicach między fermami od 1,07 do <0,92. Wpływ wielkości fermy jest ograni- 12 OGÓLNOPOLSKI INFORMATOR DROBIARSKI 312/09/2017

JAJA I PTAKI HODOWLANE Ryc. 5. Produkcyjne koszty (w /kg żywej masy w Holandii (NL), Niemczech (DE), Francji (FR), Wielkiej Brytanii (UK), Polsce (PL), Stanach Zjednoczonych (USA), Tajlandii (THA), Brazylii (BRA) i Ukrainie (UKR) (Van Horne i Bondt, 2014). czona. Średnie wykorzystanie paszy wynosiło 1,65 kg/1 kg przyrostu masy ciała, przy dużych różnicach między fermami. Ponieważ koszty pasz stanowią główny składnik kosztów produkcji, mogą one częściowo tłumaczyć te różnice. Różnice w drobiarskiej produkcji między krajami Koszty produkcji brojlerów badane w niektórych krajach UE i wybranych krajach poza UE w 2013 r., były obliczane tą samą metodą i na podstawie średnich wyników produkcyjnych oraz ekonomicznych (van Horne, 2016). Na Rycinie 5 przedstawiono wyniki uzyskane w Holandii, Niemczech, Francji, Wielkiej Brytanii, Polsce, USA, Brazylii, Thajlandii i Ukrainie. Z krajów UE, Polska ma najniższe koszty produkcji, dzięki tańszej budowie kurników i niższym kosztom robocizny. Poza Europą, niskie koszty produkcji są w Brazylii, która ma niskie koszty paszy (kukurydza i soja) i robocizny. W prawie wszystkich krajach spoza Unii Europejskiej, producenci stosują w paszach antybiotykowe promotory (stymulatory) wzrostu i mączki mięsno- -kostne oraz w tych krajach nie stosuje prawodawstwa dotyczącego ochrony środowiska (van Horne i Bondt, 2014) i dobrostanu drobiu. Alternatywna produkcja brojlerów Na całym świecie, producenci brojlerów, często wykorzystują szybko rosnące kurczęta, które osiągają docelową masę ciała 2,0-2,5 kg w ciągu 5-6 tygodni. Alternatywna produkcja brojlerów, rozwijająca się w wielu krajach UE, korzysta natomiast z wolniej rosnących genotypów. Rozwój alternatywnych systemów chowu mięsnych kurcząt, spowodował zainteresowanie jakością ich mięsa (Gilewski i in., 2010). Ekologiczna produkcja drobiu w UE określona jest odpowiednim prawodawstwem, tak unijnym (Dyrektywa WE nr 1804/99 jak i przepisami krajowymi. Mięso drobiowe wolno rosnących brojlerów, jest produktem najwyższej jakości, a producenci i przetwórcy, otrzymują wyższą cenę rynkową, rekompensującą wyższe koszty produkcji. Substancje zapachowe, odkładające się w tłuszczach bardziej otłuszczonych mięsnych kurcząt z alternatywnego chowu, poprawiają lub pogarszają jego smakowitość. Żywiąc ptaki paszami z udziałem 14 OGÓLNOPOLSKI INFORMATOR DROBIARSKI 312/09/2017

JAJA I PTAKI HODOWLANE wybranych ziół, można skutecznie wpływać na jakość mięsa kurcząt, poprzez jakość tłuszczu (Gilewski i in., 2010) W UE, warunki chowu i określenie alternatywnego brojlera, zostało uregulowane rozporządzeniem UE/543/2008 wg którego, w ekstensywnym, ściółkowym chowie, minimalny wiek kurcząt, wynosi 56 dni, a maksymalna gęstość obsady, nie przekracza 15 ptaków lub 25 kg/m 2 podłogi. Natomiast przy chowie wybiegowym, wielkość wylotów z kurnika na wybieg, powinna wynosić 4 m 2 /100 m 2 kurnika. Obsada w tym systemie utrzymania, maksymalnie powinna wynosić 13 ptaków lub 27,5 kg/m 2. Na Rycinie 6, przedstawiono koszty produkcji brojlerów: w chowie tradycyjnym/konwencjonalnym, ekstensywnym - w brojlerni i na wolnym wybiegu. W porównaniu z tradycyjnym chowem brojlerów, koszty w ekstensywnym chowie są większe o 31%, a na wybiegu - o 41%. Jak wynika z Ryciny 6, główną przyczyną wzrostu kosztów, jest cena paszy (gorsze jej wykorzystanie), następnie mniejsza gęstość obsady kurcząt/1 m 2 użytkowej powierzchni i inne zmienne koszty (dodatkowe koszty ogrzewania). Brojlery wyprodukowane w tych systemach, muszą zatem być droższe, by zrekompensować producentowi - dodatkowe koszty. Promocją sprzedaży tych drogich produktów, zajmują się zwykle sklepy z naturalną żywnością lub indywidualni dostawcy. Ze względu jednak na niewielką ilość zainteresowanych konsumentów (wysokie ceny), bezpośrednia sprzedaż ekologicznych produktów, ograniczona jest do dużych miast z tym, że obserwuje się pozytywny trend w rozszerzaniu handlu tymi produktami, których rynek obecnie ocenia się na 2-3% jaj i mięsa drobiowego. Podstawowym warunkiem osiągnięcia w produkcji jaj i mięsa drobiowego opłacalności, jest stosowanie zasad ekonomii, które to słowo w łacińskim języku oznacza - oszczędność. Producent winien zatem oszczędnie gospodarować wszystkimi środkami, którymi dysponuje na poszczególnych etapach produkcji, by okazała się ona opłacalna. 80.0 70.0 60.0 50.0 40.0 30.0 20.0 10.0 0.0 koszty piskląt koszty paszy koszty zmienne utrzymanie budynków koszty pracy koszty stałe i ziemi - tradycyjny - ekstensywny - wybiegowy Ryc. 6. Składniki kosztów (w /kg żywej masy) dla brojlerów w tradycyjnym chowie w brojlerni, w ekstensywnym chowie w brojlerni i na wybiegu utrzymywanych zgodnie z prawodawstwem UE (van Horne, 2016). 16 OGÓLNOPOLSKI INFORMATOR DROBIARSKI 312/09/2017

KING CHICKEN ZAKŁAD WYLĘGU DROBIU W ŚLIWNIE oferujemy: sztuka dobrego lęgu... pisklęta jednodniowe rasy Ross 308, Cobb 500 z własnych jaj wylęgowych najwyższej jakości szeroki wybór szczepień własny transport co nas wyróżnia: wsparcie w procesie hodowli certyfikaty QS, IKB najwyższej jakości aparatura wylęgowa firmy PETERSIME nowoczesna technologia lęgów oparta na Biologicznej Reakcji Zarodka King Chicken Sp. z o.o. ul. Bystrzycka 24, 58-100 Świdnica tel. 793-970-900 tel. 793-954-600 e-mail: biuro@kingchicken24.pl e-mail: zwd.sliwno@kingchicken24.pl

HIGIENA I ŻYWIENIE GOSPODARKA ELEKTROLITOWA ORAZ ZAWARTOŚĆ ELEKTROLITÓW W PASZACH DLA DROBIU Bartosz Korytkowski Gospodarka elektrolitowa w organizmie ptaka warunkuje zachowanie prawidłowości wszystkich przemian metabolicznych, w tym dostarczenie odpowiedniej ilości surowców energetycznych i budulcowych, co w dalszej perspektywie przekłada się na zdrowie ptaków i osiąganie przez nie bardzo dobrych wyników produkcyjnych. Wymiana składników odżywczych oraz odprowadzanie produktów przemiany materii na poziomie komórkowym powinno przebiegać sprawnie i bez zakłóceń. Jest to podstawą syntezy białka a zatem wzrostu i rozwoju organizmu ptaka. Taka wymiana odbywa się przy pomocy elektrolitów, które występują zarówno w płynie wewnątrzkomórkowym jak i zewnątrzkomórkowym w postaci zjonizowanej. Organizmy ptaków wyposażone są w mechanizmy regulujące wahania stężeń poszczególnych elektrolitów, regulacja odbywa się na pewnym poziomie i nie uwzględnia sytuacji skrajnych niedoborów, do jakich może dojść w przypadku zaniedbań żywieniowych. Najbardziej znanym mechanizmem obronnym ptaków związanym z zachwianiem równowagi elektrolitowej w organizmie jest pompa sodowo-potasowa. Ten wyspecjalizowany mechanizm przy pomocy ATP uczestniczy w transporcie i koncentracji potasu wewnątrz komórki oraz usuwaniu z niej sodu, który następnie przy użyciu wyspecjalizowanych mechanizmów hormonalnych wchłaniany jest zwrotnie w kanalikach nerkowych. Tak wykształcony sposób radzenia sobie z regulacją poziomu obu jonów związany jest także m.in. z deficytem sodu, który w organizmie ptaka może być znaczny. Do najważniejszych jonów występujących w organizmie ptaka należą: Sód (Na+) - sód występuje w postaci kationu, jego znaczna ilość około 91% zlokalizowana jest w płynie zewnątrzkomórkowym, pozostałe około 9% wypełnia płyn wewnątrzkomórkowy. Występują dwie pule sodu zlokalizowane w organizmie ptaka, jedna tzw. sód trudno wymienialny ok. 1/3 zawartości zdeponowany głównie w kościach oraz sód łatwo wymienialny, stanowiący 2/3 jego ilości z czego 16% znajduje się w osoczu krwi. Jego główną rolą w organizmie jest utrzymanie ciśnienia osmotycznego oraz prawidłowych reakcji pomiędzy nim a jonami potasu i chloru. Sód działa również antagonistycznie w stosunku do enzymów aktywowanych przez te pierwiastki oraz wywiera pośredni wpływ na rozwój kości. Wchłanianie sodu odbywa się w jelicie cienkim a jego wydalanie odbywa się przez nerki, układ pokarmowy i skórę. Wspomniana już absorpcja sodu w kanalikach nerkowych jest jednym z mechanizmów radzenia sobie ze zbyt dużymi ubytkami tego pierwiastka. Mechanizm taki zostaje aktywowany, w przypadku zaburzeń hormonalnych, w szczególności zaburzeń hormonu kory nadnerczy (aldosteronu), będącego odpowiedzialnym za prawidłową regulację gospodarki wodno-mineralnej. Nie- 18 OGÓLNOPOLSKI INFORMATOR DROBIARSKI 312/09/2017

HIGIENA I ŻYWIENIE prawidłowości związane z obecnością sodu w ustroju to m.in. jego niedobór nazywany hiponatremią, która pojawia się w wyniku zbyt małej podaży tego jonu lub zbyt dużej obecności wody w przestrzeni międzykomórkowej. Objawami niedoboru są: spowolnienie tempa wzrostu oraz apatia ptaków. Ponadto zmniejsza się objętość płynów ustrojowych, pojawiają się zaburzenia gospodarki wodnej, kanibalizm, rogowacenie kątów dzioba a także rozmiękczenie kości. Drób nieśny z zaburzoną gospodarką elektrolitową (niedobory sodu) charakteryzuje się spadkiem nieśności oraz znoszeniem jaj o niższej niż dotychczas masie. Nadmiar sodu (hipernatremia) powoduje nadmierne parowanie, biegunki, wymioty oraz zbyt dużą jego podaż. Jest to niezwykle ważne z uwagi na fakt, jaką rolę pełni sód w regulacji ciśnienia osmotycznego. Nadmiar sodu prowadzi do wzrostu ciśnienia osmotycznego płynu zewnątrzkomórkowego, czego następstwem może być odwodnienie komórki. Problem zbyt dużej ilości sodu w organizmie rozwiązywany jest poprzez jego ciągłe wydalanie, co w skrajnych przypadkach może doprowadzić do hipertrofii nerkowej. Potas (K+) - potas jest kolejnym pierwiastkiem występującym w formie zjonizowanej. Jest głównym kationem kontrolującym poziom ciśnienia i objętości płynu wewnątrzkomórkowego. Dostępność potasu w organizmie ptaka związana jest z zawartością w nim tłuszczu, im więcej tłuszczu tym mniejsza dostępność potasu. Znaczna część tego pierwiastka znajduje się w kościach, natomiast około 10% jego zawartości znajdziemy w przestrzeni wewnątrzkomórkowej a około 1-2% w płynie zewnątrzkomórkowym. Potas w organizmie ptaka bierze udział w aktywacji niektórych enzymów lub przemianie mikroelementów jak np. fosfor. Jego głównym zadaniem jest jednak działanie przeciwstawne w stosunku do działania jonów sodu w układzie wewnątrz- i zewnątrzkomórkowym. Potas dostarczony do organizmu wchłaniany jest w dwunastnicy i jelicie czczym, skąd przedostaje się do krwi a następnie do płynu zewnątrzlub wewnątrzkomórkowego. Usuwanie potasu odbywa się przede wszystkim przez nerki i w mniejszym stopniu przez przewód pokarmowy. Niedobór potasu (hipokaliemia) obserwowany jest głównie w narządach takich jak nerki a także w układzie nerwowym i mięśniach. Niedobory wywołują zmiany ciśnienia (zmniejszenie ciśnienia osmotycznego płynu wewnątrzkomórkowego), co doprowadza do przesunięcia wody z wnętrza komórki na zewnątrz. Czynnikiem mającym wpływ na obniżenie poziomu potasu jest stres. Dlatego oprócz prawidłowo zbilansowanej diety ptaki nie powinny być poddawane sytuacjom stresowym. Niedobory potasu, podobnie jak w przypadku sodu będą również skutkowały zmniejszeniem nieśności lub znoszeniem jaj o cienkich skorupach. Nadmiar potasu (hiperkalemia) powoduje porażenie mięśni szkieletowych i mięśnia sercowego, do sytuacji takiej dochodzi najczęściej na skutek zbyt dużej podaży tego pierwiastka. Chlor (Cl-) - występuje w organizmie jako jon ujemny, jest głównym anionem płynu zewnątrzkomórkowego. Jego metabolizm jest ściśle powiązany z metabolizmem sodu a stężenie w organizmie bardzo zróżnicowane. Ważniejsze funkcje chloru to m.in. udział w syn- 20 OGÓLNOPOLSKI INFORMATOR DROBIARSKI 312/09/2017

> Brojler, indyk, indyczka, nioska jajko i nioska reprodukcja (odchów i tucz), > Kaczka tucz > System karmienia > System pojenia > System transportu paszy > Silosy > Ogrzewanie > Wentylacja standardowa > Wentylacja PADcooling > System sterowania > System schładzania > Gniazda automatyczne

HIGIENA I ŻYWIENIE tezie kwasu solnego, wywiera pewien wpływ na proces trawienia białka, warunkuje on także, poprzez swój kwaśny odczyn biodostępność innych składników mineralnych ze światła przewodu pokarmowego. Pozostałe funkcje chloru to regulacja oddziaływań jonowych poza komórką oraz regulacja poziomu stężenia jonów wodorowych. Wraz z jonami Na+ oraz K+ bierze czynny udział w tworzeniu tkanki chrzęstnej a także zagęszczeniu krwi. Podobnie jak pozostałe jony tak i chlor może występować w organizmie w nadmiarze (hiperchloremia), wówczas związane jest to z utratą z organizmu wodorowęglanów HCO 3 -. Niedobór chloru (hipochloremia) to z kolei znaczne obniżenie poziomu jonów Cl- a co za tym idzie także obniżenie poziomu jonów H+. Resorpcja chloru odbywa się w jelicie cienkim, natomiast wydalanie, w znacznej części (ok. 98%) wraz z moczem. Jak widać wzajemne powiązania sodu, potasu oraz chloru są dość duże, dlatego te trzy pierwiastki charakteryzuje się najczęściej łącznie, posiadają one także wspólne występowanie oraz funkcje, znajdują się w tych samych płynach ustrojowych: krew, limfa, płynie zewnątrz- i wewnątrzkomórkowym. Regulacja prawidłowego poziomu ww. jonów w organizmie ptaka nie jest rzeczą łatwą. O ile dostarczenie potasu wraz z paszami pochodzenia roślinnego np. zbożowymi czy poekstrakcyjną śrutą sojową nie powinno stanowić problemu, o tyle zawartość sodu czy chloru w paszach tego rodzaju jest znikoma i powinna być suplementowana np. przy użyciu np. soli kuchennej NaCl. Jest to najprostszy, najtańszy i jednocześnie najbardziej skuteczny sposób uzupełnienia poziomu ewentualnych niedoborów. Sól kuchenna jest bardzo dobrze rozpuszczalna i przyswajalna przez przewód pokarmowy ptaka. Dostarcza równocześnie zarówno jony Na+ jak i Cl-. Podawanie ptakom elektrolitów rozpuszczonych w wodzie powinno być stosowane jedynie w przypadku występowania zaburzeń fizjologicznych, metoda ta, nie powinna być stosowana jako podstawowe źródło dostarczenia tych pierwiastków. Bezpieczna ilość soli podawana ptakom wraz z pożywieniem nie powinna przekroczyć 1% na 1 kg przygotowanej paszy co w praktyce wynosi około 4 g dla sodu i około 6 g dla chloru. Reasumując: podstawowymi rolami elektrolitów w organizmie ptaka jest rozprowadzanie wody i koordynowanie procesu jej wchłaniania a także przenoszenie impulsów elektrycznych (potas i sód) pomiędzy komórkami nerwowymi czy też utrzymanie prawidłowego napięcia błon komórkowych. 22 OGÓLNOPOLSKI INFORMATOR DROBIARSKI 312/09/2017

HIGIENA I ŻYWIENIE Ponadto obecność elektrolitów warunkuje utrzymanie odpowiedniej kurczliwości mięśni (szkieletowych oraz mięśnia sercowego) oraz produkcję soku żołądkowego. Jak łatwo zauważyć ilość obszarów w jakich prawidłowa gospodarka elektrolitowa jest niezbędna jest ogromna, dlatego należy stale dbać o różnorodność mieszanek paszowych podawanych ptakom co znacznie ułatwia dostarczenie ich organizmom niezbędnych składników. Różnorodność w doborze składników paszy jest tutaj kluczowa, ponieważ umożliwia w prosty sposób uniknięcie wielu, niekiedy kosztowanych skutków tych niedoborów. Należy również zadbać o możliwość dodatkowego suplementowania elektrolitów w sytuacjach dla ptaków stresujących jak np. występowanie okresowo wysokich temperatur. Wówczas dokładamy wszelkich starań w celu zachowania prawidłowej równowagi wodno-elektrolitowej. Tabela 1. Zawartość potasu, sodu i chloru w wybranych komponentach paszowych stosowanych w chowie drobiu (Normy Żywienia Drobiu, 2005). Pasza Zawartość w g/kg paszy Potas (K) Sód (Na) Chlor (Cl) Ziarna i nasiona Bobik 11,3 0,1 0,7 Groch 9,5 0,1 0,9 Jęczmień 5,1 0,1 0,7 Kukurydza 2,4 0,2 0,1 Pszenica 4,1 0,1 0,4 Pszenżyto 0,1-1,5 Rzepak 7,9 0,2 - Soja 15,6 0,3 0,3 Pasze przemysłowe pochodzenia roślinnego Drożdże pastewne 18,5 0,1 0,2 Otręby pszenne 11,4 0,3 0,5 Śruta rzepakowa 12,4 0,4 0,4 Śruta sojowa 17,2 0,4 0,8 Dodatki mineralne Fosforan dwuwapniowy 1,0 0,6 0,1 Kreda pastewna 1,2 0,6 0,3 Sól kuchenna - 393 604 Spis piśmiennictwa dostępny u autora. 24 OGÓLNOPOLSKI INFORMATOR DROBIARSKI 312/09/2017

SPRZĘT I TECHNOLOGIE ZNACZENIE ORAZ RODZAJE BIAŁKA ROŚLINNEGO W SZEROKO POJĘTEJ PRODUKCJI DROBIARSKIEJ Dr inż. Anna Wilkanowska Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy Racjonalne żywienie jest czynnikiem, który najszybciej może poprawić wydajność zwierząt gospodarskich. Żywienie ma fundamentalne znaczenie dla rozwoju oraz działania całego organizmu, bez względu na kierunek użytkowania, płeć, czy też wiek. W myśl tradycyjnego podejścia do żywienia, codzienna dieta ptaków powinna dostarczać odpowiednią ilość składników odżywczych w celu zagwarantowania właściwego przebiegu procesów metabolicznych i utrzymania zdrowia. Żywienie w kontekście drobiu zasługuje na specjalną atencję. Drób ma niemałe wymagania dotyczące jakości paszy, ponieważ ma bardzo szybką przemianę materii (krótki przewód pokarmowy), wcześnie dojrzewa płciowo oraz cechuje się intensywnym wzrostem. W mieszankach pełnoporcjowych dla drobiu istotny jest bilans energii, białka, włókna, składników mineralnych i witamin. Spośród wymienionych, najbardziej kluczowymi składnikami są białka. W literaturze polskojęzycznej białka określa się często mianem proteina, (co jest bezpośrednim zapożyczeniem z języka angielskiego: protein/ proteins ). Termin angielski pochodzi od greckiego słowa protos, które oznacza pierwszy. Z PUNKTU WIDZENIA CHEMICZNEGO Białka to wielkocząsteczkowe biopolimery (o masie cząsteczkowej od kilku tysięcy do kilku milionów jednostek masy), zbudowane z reszt aminokwasów, które połączone są ze sobą wiązaniem peptydowym. Zazwyczaj liczba reszt aminokwasowych pojedynczego łańcucha polipeptydowego jest większa niż 100, a cała cząsteczka może być zbudowana z wielu łańcuchów polipeptydowych (podjednostek). W skład białek wszystkich organizmów żywych wchodzi przede wszystkim 20 podstawowych aminokwasów (określane terminem aminokwasy biogenne lub białkowe ), które są α-aminokwasami. 26 OGÓLNOPOLSKI INFORMATOR DROBIARSKI 312/09/2017

Nasza firma: LSL Rhein-Main GmbH & Co.KG jest wiodącym zakładem reprodukcji niosek rasy Lohmann w Niemczech. Dostarczamy naszym klientom (fermy towarowe produkcji jaj konsumpcyjnych) w Niemczech i ościennych państwach UE, pisklęta jednodniowe i młode kurki odchowane w chowie sposobem zarówno konwencjonalnym jak i ekologicznym. W celu zaspokojenia rosnącego zapotrzebowania, na odchowane kurki na rynku niemieckim poszukujemy firmy - fermy (zakłady) odchowu młodych kurek w systemach wolierowych w zachodnich rejonach Polski, które podjęłyby z nami współpracę. Jeżeli jesteście Państwo zainteresowani dochodową produkcją połączoną ewentualnie z nowymi inwestycjami w tym zakresie i partnerem solidnej, odnoszącej sukcesy grupy przedsiębiorstw - to powinniśmy się poznać. Oferujemy Państwu dostosowaną do Państwa potrzeb koncepcję oraz zainteresowani jesteśmy długoterminową współpracą. Otrzymacie Państwo doradztwo rozpoczynając od planowania do realizacji inwestycji i opiekę w trakcie produkcji. Wzbudziliśmy zainteresowanie? - cieszy nas to bardzo. Prosimy o podjęcie kontaktu z naszym pracownikiem Panem Theodorem Alter nr. komórki. 0049 171 573 27 42 albo e-mail.: theodor.alter@lsl-rhein-main.de Pan Alter jest regularnie w kraju i język polski jest jego językiem macierzystym. Chętnie spotka się z Państwem. LSL Rhein-Main Geflügelvermehrungsbetriebe GmbH & Co.KG Darmstädter Straße 170 D-64807 Dieburg Tel. +49 6071 96 47 0 www.lsl-rhein-main.de

SPRZĘT I TECHNOLOGIE BIAŁKO I AMINOKWASY OKIEM ŻYWIENIOWCA Białko jest składnikiem pokarmowym koniecznym do prawidłowego wzrostu oraz funkcjonowania organizmu zwierzęcego. Jego wykorzystanie jest optymalne, gdy skład aminokwasowy oraz wzajemne proporcje aminokwasów odpowiadają zapotrzebowaniu, które zależy od grupy produkcyjnej, płci, wieku i masy ciała zwierząt. Aminokwasy, powstające wskutek hydrolizy białek w przewodzie pokarmowym, służą do syntezy białek endogennych de novo i hormonów tkankowych (melatonina, serotonina, histamina, dopamina, adrenalina i noradrenalina), a także aktywnych peptydów wspomagających właściwe funkcjonowanie organizmu. Ponadto obecność w diecie odpowiedniej ilości białek, posiadających w swoim składzie wszystkie aminokwasy egzogenne, gwarantuje nie tylko prawidłowy wzrost i rozwój organizmu, ale także zapewnia prawidłową odpowiedź immunologiczną oraz wpływa na funkcjonowanie układu nerwowego. Z białek, w organizmie wytwarzane są różne neuroprzekaźniki (np. kwasy-aminomasłowy - GABA), które poprawiają zdolności percepcyjne, podczas gdy dieta wysoko-węglowodanowa je ogranicza. Białka uczestniczą w regulacji zawartości płynów w układzie krążenia oraz przestrzeniach wewnątrzi pozakomórkowych, co zapewnia utrzymanie optymalnego bilansu wodnego w organizmie. Dzięki właściwościom buforującym białka są zaangażowane w regulację równowagi kwasowo-zasadowej (zapobiegają zakwaszaniu organizmu). W przypadku drobiu zapotrzebowanie na białko jest w istocie zapotrzebowaniem na aminokwasy, z których jest ono zbudowane. Aminokwasy w paszy są surowcem najdroższym, lecz są na tyle kluczowe, że nie mogą być zastąpione niczym innym. W warunkach prawidłowego żywienia część z aminokwasów jest bez trudu syntetyzowana w organizmie zwierzęcym ze związków pośrednich bądź innych aminokwasów (aminokwasy endogenne). Pozostałe dzielą się na dwie grupy: niezbędne oraz półniezbędne. Aminokwasy niezbędne muszą być dostarczone w paszy, gdyż ich synteza u drobiu jest niemożliwa lub niewystarczająca. Są to: lizyna, treonina, metionina, tryptofan, arginina, leucyna, walina, izoleucyna, fenyloalanina, histydyna. Tymczasem aminokwasy półniezbędne (cystyna i tyrozyna), mogą być tworzone z aminokwasów niezbędnych (odpowiednio z metioniny i z fenyloalaniny), pod warunkiem dostatecznej podaży ich prekursorów. W diecie drobiu pierwszym aminokwasem ograniczającym przyrosty jest metionina razem z cystyną. Większość surowców paszowych posiada duży niedobór metioniny. Jest to poważnym problemem dla hodowców, bowiem to dzięki metioninie organizmy zwierząt są w stanie wytwarzać kreatynę, cholinę czy epinefrynę. Poza wymienionymi aminokwasami siarkowymi w praktycznym żywieniu kurcząt brojlerów niedobór w paszy występuje najczęściej w odniesieniu do lizyny, tryptofanu i treoniny. W tym miejscu warto wspomnieć, że zgodnie z tzw. prawem minimum Liebiga wydajność produkcyjną, określoną potencjałem genetycznym zwierzęcia, warunkuje ten składnik pokarmowy, który występuje w diecie w ilości najniższej w stosunku do jego potrzeb. Innymi słowy, niedobór któ- 32 OGÓLNOPOLSKI INFORMATOR DROBIARSKI 312/09/2017

SPRZĘT I TECHNOLOGIE regokolwiek z aminokwasów niezbędnych ogranicza działanie pozostałych i obniża syntezę białek organizmu, a w rezultacie jest przyczyną spadku przyrostów masy ciała kurcząt. Ponadto, każdy nadmiar aminokwasów jest eliminowany z organizmu w postaci amoniaku, dlatego tak ważne jest, by dostarczane białko było pełnowartościowe. Co więcej, strata tego cennego składnika powoduje wzrost kosztów produkcji żywca oraz zwiększa zanieczyszczenie środowiska w wyniku emisji N do gleby, wód gruntowych i powietrza. ŹRÓDŁA BIAŁKA ROŚLINNEGO W DIECIE DROBIU Zapewnienie zwierzętom monogastrycznym pasz bogatych w białko roślinne jest bardzo trudne. Wynika to m.in. z wprowadzonego zakazu stosowania mączek mięsno-kostnych, który obowiązuje od 1 listopada 2003 roku. Dotyczył on nie tylko Polski ale i wszystkich krajów członkowskich Unii Europejskiej, a jego wprowadzenie związane było z występowaniem wówczas choroby BSE. Zakaz ten bezsprzecznie był przyczyną znaczącego pogłębienia deficytu białka paszowego. Spośród pasz białkowych na największą uwagę zasługują: poekstrakcyjna śruta sojowa, rzepakowa 00, nasiona roślin strączkowych (groch, bobik, łubiny), a także suszony zbożowy wywar gorzelniany (DDGS). Biorąc pod uwagę wysoką wartość biologiczną białka poekstrakcyjna śruta sojowa jest najpopularniejszym komponentem białkowym w mieszankach stosowanych w ży- PROJEKTOWANIE BUDOWA I KOMPLEKSOWE WYPOSAŻANIE FERM DROBIU, SPRZEDAŻ, MONTAŻ, SERWIS TEL. 510 781 632 Sklep: Ujrzanów 80 B, 08-110 Siedlce, tel. 606 400 022, 660 950 015 34 OGÓLNOPOLSKI INFORMATOR DROBIARSKI 312/09/2017

SPRZĘT I TECHNOLOGIE wieniu drobiu. Ziarna soi, w porównaniu z innymi roślinami, cechują się bardzo dużą zawartością białka, sięgającą nawet powyżej 40%. Ponadto, skład białka sojowego jest niezwykle interesujący z punktu widzenia niektórych aminokwasów. Nie brakuje żadnego z aminokwasów egzogennych, a dodatkowo zawiera w swym składzie cztery razy więcej argininy niż serwatka oraz dużą ilość glutaminy i leucyny. Soja jest tak istotnym źródłem białka roślinnego, że niezwykle trudno jest wyobrazić sobie opłacalną ekonomicznie produkcję zwierzęcą bez śruty sojowej. Polska sprowadza około 2 mln ton śruty sojowej rocznie głównie z Ameryki Północnej i Południowej, np. Argentyny. Import tego surowca w około 70% pokrywa krajowe zapotrzebowanie na surowce białkowe. Prawie 60% importowanej soi jest wykorzystywane do produkcji pasz dla drobiu, 20% - dla trzody, zaś 10% - dla bydła. Jest jednak kosztownym komponentem białkowym, z tego powodu w paszach dla zwierząt starszych można ją zastąpić innymi komponentami, jak śruta rzepakowa, makuchy, nasiona roślin strączkowych czy oleistych oraz wywary. Ogólne zalecenia dotyczące stosowania nasion soi w żywieniu drobiu wskazują, że może ona stanowić do 15% udziału mieszanki w przypadku młodych kurcząt brojlerów do 4 tygodnia życia, natomiast po tym okresie ptaki mogą być żywione dietą z udziałem tego komponentu paszowego do 20% mieszanki treściwej (tabela 1). Nie sposób nie wspomnieć, o tym, że śruta sojowa wzbudza wiele kontrowersji, które mają podłoże genetyczne. Dokładniej ujmując, problem tkwi 36 OGÓLNOPOLSKI INFORMATOR DROBIARSKI 312/09/2017

SPRZĘT I TECHNOLOGIE Tabela 1. Przykłady mieszanek dla kurcząt brojlerów z udziałem pełnotłustych nasion soi. Komponent Starter Grower Finisher Pszenica 22 15 12 Kukurydza 32,11 42,12 44,6 Soja nasiona 15 20 20 Poestrakcyjna śruta sojowa 25 17 17 Olej rzepakowy 2 2 3 Fosforan dwuwapienny 1,9 1,8 1,7 Kreda pastewna 0,35 0,35 0,2 NaCl 0,35 0,38 0,37 Premiks 1 1 1 L-Lizyna 0,06 0,13 DL-Metionina 0,23 0,22 0,13 w tym, że większość stosowanej w produkcji zwierzęcej soi ma charakter transgeniczny. Soję genetycznie modyfikowaną zaczęto uprawiać w 1996 r., pięć lat później prawie 70% soi uprawianej w Stanach Zjednoczonych stanowiła transgeniczna linia Roundup Ready. Wzrost zużycia śruty sojowej do produkcji mieszanek paszowych, zanotowano po 2004 roku i był spowodowany przede wszystkim zakazem stosowania mączek mięsno-kostnych w żywieniu zwierząt. Zdaniem zwolenników, GMO jest jedyną szansą na przetrwanie gatunku ludzkiego, które w znacznej mierze uzależnione jest od opłacalności produkcji żywności. Obecnie soja non GMO jest o około 14% droższa od stosowanej powszechnie soi genetycznie modyfikowanej. Naturalną konsekwencją wprowadzenia zakazu stosowania soi transgenicznej będzie wzrost cen żywności. Z drugiej strony, w opinii sceptyków, przeciwników GMO, żywność genetycznie modyfikowana może być dla ludzi szkodliwa. Nowoczesna biotechnologia jest dziedziną młodą i nie istnieją długoterminowe dane dotyczące wpływu takich roślin na środowisko i zdrowie człowieka, a także literatura fachowa nie dysponuje wiedzą na temat efektów inżynierii genetycznej w perspektywie kilku pokoleń. 40 OGÓLNOPOLSKI INFORMATOR DROBIARSKI 312/09/2017

SPRZĘT I TECHNOLOGIE Do najważniejszych pasz białkowych zaliczyć można poekstrakcyjną śrutę rzepakową. Jest ona produktem powstającym w procesje ekstrakcji oleju z nasion rzepaku. Dlatego skład chemiczny śruty różni się znacznie od nasion surowych. Co więcej, rzepak nie jest rośliną transgeniczną, z tego względu jego zastosowanie w charakterze substytutu soi stwarza naturalną możliwość wyboru. Uprawiane obecnie odmiany 00 cechują się niewielką ilością szkodliwego kwasu erukowego i glukozynolanów. Zawierają za to około 38% dobrze przyswajalnego białka. Co istotne, białko rzepaku bogate jest w aminokwasy siarkowe (metionina i cysteina), których ilość w białku sojowym, jest niewystarczająca. Wartość białka nasion nowych odmian rzepaku wyrażona jako EAAI (wskaźnik aminokwasów egzogennych, ang. Essential Amino Acid Index) kształtuje się na poziomie 81 82, dla poekstrakcyjnej śruty sojowej wskaźnik ten wynosi 81. Zastosowanie śruty rzepakowej w żywieniu drobiu ogranicza jej niska wartość energii metabolicznej, której powodem jest duży udział włókna pokarmowego. Niemały udział w tym komponencie włókna surowego ogranicza jej zastosowanie w mieszance do około 10 12%. Włókno jest nietrawione przez ptaki, stąd jednym z celów hodowli rzepaku jest wyhodowanie odmian o cieńszej okrywie nasiennej, tzw. potrójnie ulepszonych. Poza włóknem pokarmowym, podając kurom śrutę na uwagę zasługuje, naturalnie występująca w nasionach rzepaku, synapina. Produktem rozkładu synapiny jest trimetyloamina (TMA), która jest niegroźna dla ptaków, mimo, że przedostaje się do jaj nadając im mało przyjemny zapach. Niektóre rasy kur, produkują w swoim organizmie enzym, rozkładający TMA 42 OGÓLNOPOLSKI INFORMATOR DROBIARSKI 312/09/2017

SPRZĘT I TECHNOLOGIE do związków bezwonnych. Dla niosek zdolnych do neutralizacji TMA graniczny udział śruty rzepakowej w paszach wynosi 10%. Tymczasem w przypadku kur niezdolnych zobojętnić TMA, udział omawianego surowca w diecie jest niższy nie powinien przekraczać 5%. Substytutem poekstrakcyjnej śruty sojowej mogą być również nasiona roślin strączkowych (groch, peluszka, bobik, łubiny). Rynek roślin strączkowych w Polsce dynamicznie rośnie. Od roku 2008 do 2014 powierzchnia plantacji roślin strączkowych podwoiła się. Jest to konsekwencją tego, że rośliny strączkowe mają przeróżne wymagania glebowe, co stwarza możliwość ich wysiewu w różnych regionach kraju. Ziarno roślin strączkowych może wykazywać szerokie spektrum zawartości białka. Z gatunków uprawianych w Polsce najwięcej białka zawierają łubin żółty i soja (35 42%), a najmniej nasiona roślin powszechnie konsumowanych groch i fasola (21 25%). W białku nasion roślin strączkowych wyróżnia się dwie frakcje: albuminy i globuliny. Albuminy stanowią 10 25% białka ogólnego, mogą się rozpuszczać w wodzie i znajdują się przede wszystkim w części zarodkowej. W kontekście albumin warto nadmienić, że im więcej albumin, tym większa jest wartość pokarmowa roślin. Tymczasem globuliny rozpuszczają się w rozcieńczonych roztworach soli obojętnych. W nasionach grochu, soi i łubinu stanowią one 60-75% białka ogólnego, a w fasoli i bobiku 80-90%. Pod względem wartości biologicznej białka, ziarno roślin strączkowych jest bogate w aminokwas lizynę (zwłaszcza groch) i treoninę, natomiast czynnikiem ograniczającym jego wartość biologiczną jest niedostateczna zawartość aminokwasów siarkowych (metioniny i cystyny) oraz tryptofanu. Wykazano ujemną korelację między plonem nasion a zawartością białka w nasionach, nie stwierdza się natomiast zależności między zawartością aminokwasów egzogennych w białku a plonem nasion. Z powyższego wynika, że można wyhodować wysoce plenne odmiany grochu, bobiku czy łubinu o korzystnym składzie aminokwasowym białka. Ziarna roślin strączkowych zawierają ponadto duże ilości fosforu ogólnego. Głównym ograniczeniem w zastosowaniu ziarna roślin strączkowych w mieszankach paszowych dla drobiu są substancje antyżywieniowe: inhibitory proteaz (w ziarnie bobiku, grochu), alkaloidy (w ziarnie łubinu), taniny (w ziarnie grochu, bobiku). Mieszanki pasz z udziałem krajowych pasz białkowych - nasion strączkowych aktualnie są tańsze, ale zwierzęta gorzej je trawią 44 OGÓLNOPOLSKI INFORMATOR DROBIARSKI 312/09/2017

SPRZĘT I TECHNOLOGIE i okres tuczu się wydłuża. Z doświadczeń nad stosowaniem nasion z roślin strączkowych wynika między innymi, że można bez obaw podawać je zwierzętom pod pewnymi warunkami. Przykładowo nasiona łubinu żółtego można podawać w mieszance dla kurcząt rzeźnych i kur nieśnych w ilości do 20% składu mieszanki pełnoporcjowej. Biorąc pod uwagę komponenty białkowe pochodzenia roślinnego nie sposób nie wspomnieć na temat suszonego wywaru gorzelnianego DDGS (ang. Dried Distiller s Grains with Solubles ). Jest to produkt uboczny powstający przy wytwarzaniu alkoholu etylowego (etanolu). Głównym producentem DDGS są Stany Zjednoczone, gdzie stosowany jest głównie w żywieniu bydła. W znacznej części wywar eksportowany jest do Europy jako pasza dla zwierząt gospodarskich. Prace badawcze przeprowadzone w wielu krajach wskazują, że DDGS może być z powodzeniem stosowany w żywieniu przeżuwaczy i zwierząt monogastrycznych, na poziomie od 5 do 30%. Ogromną zaletą DDGS jest skład chemiczny, który uzależniony jest od rodzaju surowca użytego w gorzelni. W zależności od substratu zawiera: 88-90%, suchej masy, w tym 25-35% łatwo przyswajalnego białka, 7-12% tłuszczu, w tym znaczny udział nienasyconych kwasów tłuszczowych, 7-9% włókna. Ponadto wywar gorzelniczy jest źródłem witamin z grupy B, witamin A i E, oraz mikro- i makroelementów takich jak cynk, miedź, żelazo, selen. Wysoka zawartość nierozpuszczalnych frakcji włókna poprawia trawienie, zwiększa kwasowość treści jelit, zmniejsza populację bakterii patogennych, co wpływa na zmniejszenie biegunek u zwierząt młodych. Ponadto DDGS nie zawiera substancji antyżywieniowych. Biorąc pod uwagę białko DDGS-u, to ma 46 OGÓLNOPOLSKI INFORMATOR DROBIARSKI 312/09/2017

SPRZĘT I TECHNOLOGIE ono wysoką wartość biologiczną, bogaty skład aminokwasowy i co bardzo istotne - jest go znacznie więcej niż w wyjściowym surowcu. Część białka do wywaru dostaje się wraz z namnażającymi się w procesie produkcji mikroorganizmami. Zawartość białka ogólnego w wywarze jest zależna od wielu czynników, w tym od technologii wytwarzania. Jakość wywaru jest kształtowana także przez warunki wegetacji i magazynowania ziarna. Wysoka zawartość białka ogólnego, które pod względem aminokwasowym jest podobne do białka drożdży, sprawia, że produkt ten mógłby częściowo zastąpić poekstrakcyjną śrutę sojową i rzepakową, makuch rzepakowy przy bilansowaniu mieszanek paszowych. Dla kurcząt rzeźnych maksymalny udział omawianego surowca, to: w mieszankach typu Finiszer i Grower 2-7%, Grower 1-5%, zaś w paszach typu starter dodatek DDGS nie powinien przekraczać 3%. Udział DDGS może być wyższy w paszach dla niosek. Mogą one zawierać do 15% wywaru kukurydzianego. W toku prowadzonych badań stwierdzono, że wykorzystanie DDGS w żywieniu drobiu to nie tylko efektywna ochrona środowiska naturalnego przez zagospodarowania produktów ubocznych przemysłu. W badaniu Krawczyk i Sokołowicz (2013) zaobserwowano, że żywienie mieszanką paszową zawierającą DDGS wpłynęło na zwiększenie nieśności oraz obniżenie zużycia paszy w przeliczeniu na 1 jajo. Co istotne, zastosowane w tym doświadczeniu żywienie kur mieszanką doświadczalną z udziałem DDGS nie spowodowało pogorszenia smaku i zapachu jaj ani barwy żółtek po ugotowaniu. Zastosowanie DDGS analizowano również w kontekście drobiu rzeźnego. W doświadczeniu opisanym przez Łukaszewicz i Kowalczyk (2014) wykorzystano kurczęta linii Ross 308, które podzielono na cztery grupy: do trzeciego tygodnia życia wszystkie ptaki żywiono tą samą mieszanką pełnoporcjową starter, a następnie grupę kontrolną mieszankami podstawowymi grower i finiszer (0% DDGS), tymczasem grupy doświadczalne z udziałem 5%, 10% lub 15% DDGS. W badaniu tym stwierdzono, że zastosowanie w żywieniu kurcząt od 15 do 42 dnia życia, 15% DDGS powoduje obniżenie końcowej masy ciała, tuszki patroszonej z szyją, masy mięśni ogółem oraz skóry z tłuszczem podskórnym, natomiast 5-10% udział DDGS spadek końcowej masy ciała, ale nie stwierdzono istotnych zmian w składzie tkankowym tuszek. Reasumując, ze względu na rolę aminokwasów dostarczonych z dietą w metabolizmie białek ustrojowych, białko pokarmowe należy obok tłuszczy i węglowodanów do głównych składników diety. W przypadku zwierząt gospodarskich istotnym źródłem białka pokarmowego są rośliny, których rola wzrosła po wprowadzeniu w wielu krajach zakazu stosowania mączek mięsno-kostnych. Ich rola w diecie drobiu nieśnego oraz rzeźnego jest nieoceniona. Z drugiej jednak strony należy pamiętać o ograniczeniach, które kształtują dopuszczalny poziom ich zastosowania w diecie ptaków. Udział różnych źródeł białka roślinnego w mieszance zależy od wieku, kierunku użytkowania, aczkolwiek należy również zwrócić uwagę na związki antyżywieniowe, czy też udział włókna. Piśmiennictwo dostępne u autorki 48 OGÓLNOPOLSKI INFORMATOR DROBIARSKI 312/09/2017

OGŁOSZENIA DROBNE SPRZEDAM LINA KORALIKOWA DO PASZOCIĄGÓW Jasienica, Zamarskie o gr. 6,3 mm, z podwójnym czarnym koralikiem. Lina w 2 gatunkach: standard i o podwyższonej o 80% elastyczności. Kompletne paszociągi linowo-rurowo- -koralikowe. Wszystkie części zamienne do ww. paszociągów, w tym rury PCV oraz elementy karmików. Tel. 33 815 24 00 Tel. kom. 692 671 276 RUSZTA PLASTIKOWE I DREWNIANE o rozmiarach 100x60 cm (plastikowe), 120x100 cm (drewniane), dowolna ilość. Tel. kom. 502 592 194 www.verkapplus.pl SPRZEDAM WYPOSAŻENIE FERM karmidła, poidła, nagrzewnice, wentylatory - dowolna ilość. Tel. kom. 502 592 194, www.verkapplus.pl AGREGATY PRĄDOTWÓRCZE od 8 kw do 200 KW Zamiana lub sprzedaż. Stan bardzo dobry. Tel. kom. 605 990 400 SPRZEDAM FERMĘ DROBIU w Zachodniej Ukrainie Tel. kom. 507 186 237 KLATKOWA ODCHOWALNIA KUR NIOSEK do 20.000 tys. do wynajęcia. Możliwość całorocznego odchowu. Pabianice Tel. 512 249 683 dzwonić po 15.00 SPRZEDAM LUB WYNAJMĘ FERMĘ KUR NIOSEK ALBO PRZYJMĘ WSPÓLNIKA nowe klatki typu woliera 4-piętrowe (Specht), 3 obiekty na 100 000 kur niosek, ogrodzone 3 ha w tym dom mieszkalny i pom. socjalne, waga elekt., mieszalnie pasz w tym biny na 1000 ton zboża. Fermę drobiu o pow. 1600 m 2 na 38 400 tys. kur, nowe klatki typu Specht, 4 piętra, 1 ha w ogrodzeniu oraz fermę 1400 m na 30 tys. kur. Jaja ściółkowe PL2 36 tys. szt. dziennie. Zatrudnię kierownika fermy drobiu. Tel. 71 314 88 92 Tel. kom. 601 774 867 JANSEN GNIAZDA AUTOMATYCZNE WYŁĄCZNY DYSTRYBUTOR w Polsce Oferujemy gniazda używane, odrestaurowane, części zamienne nowe oraz używane, a także serwis i doradztwo. Maty wyściółkowe Astroturf do gniazd, łańcuchowe systemy żywienia VDL. Więcej szczegółów na www.hopex.pl Zadzwoń i zapytaj o indywidualną ofertę: Tel. 95 728 38 08 Tel. kom. 607 373 877 hopex@hopex.pl OGÓLNOPOLSKI INFORMATOR DROBIARSKI 312/09/2017 67

OGŁOSZENIA DROBNE SPRZEDAM AGREGATY prądotwórcze od 10 kva do 2500 kva - dobór agregatu w obiekcie inwestora - dostawy własnym transporetem - montaż - serwis gwarancyjny i pogwarancyjny Tel. 52 351 62 45 Tel. kom. 601 639 554 www.janaszkiewicz.eu AGOS SILOSY PASZOWE/ZBOŻOWE 5-140 t największy producent silosów. Dozownik ziarna 5% - 50% - montowany pod koszem paszociągu lub z zasobnikiem 1200 kg. www.silosypaszowe.pl Tel/fax. 95 741 16 27 KURKI ODCHOWANE ROSA Oferuję kurki odchowane Rosa, 4 kolory, pełna profilaktyka, transport. Pisklęta z własnej wylęgarni. www.wylegarniadrobiu.pl Tel. kom. 791 791 141, Tel. 81 751 59 25 AGREGATY PRĄDOTWÓRCZE od 20 KW do 1000 KW, nowe i używane z gwarancją i dowozem na miejsce, naprawy główne i bieżące. Tel. kom. 605 209 828 www.agregaty-pradotworcze-kruszwica.pl SPRZEDAM KURY z niemieckiej odchowalni Lohmann: Lohmann Brown 50 tys. szt., Lohmann White 10 tys. szt., Lohmann Sandy 10 tys. szt. Wstawienie 04.08.2017, 11.08.2017. Oferujemy transport. Edward Roszak, Kopanki k/nowego Tomyśla Tel. kom. 507 030 425 POJENIE KROPELKOWE, PASZOCIAGI SPIRALNE podajniki paszowe, 100% kompletne linie, wloty powietrza, wentylatory szczytowe, zamgławianie. Sprzęt całkowicie nowy - TANIO. Tel. 18 351 30 39, Tel. kom. 793 682 033 www.hermit.com.pl SORTOWNICE DO JAJ - naprawy bieżące, remonty kapitalne sortownic do jaj - skup, sprzedaż sortownic do jaj Tomax S.c. Tel. kom. 603 533 506, 603 533 502 www.sortownice.cba.pl SPRZEDAM KURKI ODCHOWANE ISA BROWN W terminach: Luty / Marzec 2018 r. SPRZEDAM APARATY LĘGOWE KL36 W całości lub na części: wózki, tace, napędy, sterowanie itp. MIDROB woj. śląskie Tel. kom. 607 345 284 68 OGÓLNOPOLSKI INFORMATOR DROBIARSKI 312/09/2017

OGŁOSZENIA DROBNE SPRZEDAM SPRZEDAM KURKI ODCHOWANE Rossa I - V 35 tys. szt. wstawione 23.05.2017 r. Rossa I - V 35 tys. szt. wstawione 12.06.2017 r. Novogen Classic oraz White 35 tys. szt. wstawione 10.05.2017 r. Novogen Classic oraz White 45 tys. szt. wstawione 28.06.2017 r. Novogen Classic oraz White 30 tys. szt. wstawione 10.07.2017 r. Odchów ściółkowy, pełna profilaktyka weterynaryjna. Możliwość transportu. Posiadam również wózki oraz wytłaczanki do jaj. Przyjmę zamówienia na kurki odchowane na rok 2018 Tel. kom 609 168 923, 663 688 882, 570 168 923 e-mail: przemek6290@o2.pl www.fermykupijaj.pl SPRZEDAM WAGI SAMOCHODOWE do 60 ton, elektroniczne i mechaniczne, nowe i używane oraz inne. Nie wymagają zezwolenia na budowę oraz fundamentów. Tel. 89 539 92 56 Tel. kom. 500 686 366 SPRZEDAM KURKI ODCHOWANE OGÓLNOUŻYTKOWE KOLOROWE RASY ROSSA wstawione 13.04.2017 r. 25.05.2017 r. Odchów ściółkowy, pełna profilaktyka weterynaryjna. Tel. 604 491 928 SPRZEDAM KURKI ODCHOWANE Rossa I - V 30 tyś szt. wstawione 10.07.2017 Odchów ściółkowy, pełna profilaktyka weterynaryjna. Możliwość transportu. Tel. 790 73 63 65 SPRZEDAM FERMĘ DROBIU NIOSEK 196 000 miejsc. Wszystkie nowe klatki BigDutchman, profesjonalna mieszalnia pasz o wyd. 8t/h, + magazyny na zboża 650 ton. Zaplecza, magazyny, biura ok 1000 m 2. Sortownia jaj Stalkat ECM360. Odchowalnia BigDutchman 60 tys.szt. Dwie działki 3 h i 2 h. Rynek sprzedaży, transport, działajace przedsiębiorstwo. Tel. 503 073 963 SORTOWNICE Sprzedaż - Skup Wydajność od 1600 szt./h do 50.000 szt./h, możliwość wraz z drukarką. Naprawy, remonty kapitalne - wszystkie typy. Tel./fax. 61 286 38 38 Tel. kom. 603 930 803 www.sortownicejuszczak.pl ŁUSKARKI lodu MAJA i HIGEL od 100 do 6000 kg/dobę. Nowe i używane z gwarancją. Remonty maszyn. Najniższe ceny w kraju. Tel. kom. 602 283 252, Tel./fax. 33 815 61 35, e-mail: phu.west@vp.pl Zapraszamy na naszą stronę: www.phu-west.pl OGÓLNOPOLSKI INFORMATOR DROBIARSKI 312/09/2017 69