DYREKCJA GENERALNA DS. POLITYK WEWNĘTRZNYCH DEPARTAMENT POLITYCZNY B: POLITYKA STRUKTURALNA I POLITYKA SPÓJNOŚCI KULTURA I EDUKACJA KOMPONENT KULTURA PROGRAMU KREATYWNA EUROPA 2014 2020 STRESZCZENIE Treść W niniejszej notatce zawarto uwagi dotyczące idei, struktury i wpływu politycznego zaproponowanego komponentu Kultura programu Kreatywna Europa. Uwzględniono w niej wszelkie dostępne opinie na temat tego programu, pochodzące zarówno ze źródeł oficjalnych, jak i od wielu różnych zainteresowanych stron, w tym opublikowane wyniki konsultacji i debat następczych z kluczowymi podmiotami z sektora, przeprowadzonych przez zespół badawczy Instytutu Stosunków Międzynarodowych. Skoncentrowano się zarówno na wiarygodności i sile przekonywania całej tej strategii politycznej, jak i na kluczowych punktach, co do których pojawiły uzasadnione wątpliwości. IP/B/CULT/FWC/2010-001/LOT4/C1/SC2 wrzesień 2012 r. PE 495.825 PL
Niniejszy dokument został zamówiony przez Komisję Kultury i Edukacji Parlamentu Europejskiego. AUTORZY IMO Institute for International Relations (Instytut Stosunków Międzynarodowych) Colin Mercer, Nina Obuljen, Jaka Primorac, Aleksandra Uzelac. WŁAŚCIWY ADMINISTRATOR Ana Maria Nogueira Departament Polityczny B: Polityka Strukturalna i Polityka Spójności Parlament Europejski B-1047 Bruksela E-mail: poldep-cohesion@europarl.europa.eu ASYSTENT REDAKCYJNY Lyna Pärt WERSJE JĘZYKOWE Oryginał: EN. Tłumaczenie: DE, FR. O WYDAWCY W celu skontaktowania się z departamentem tematycznym lub zaprenumerowania jego comiesięcznego biuletynu prosimy pisać na adres: poldep-cohesion@europarl.europa.eu Dokument ukończono we wrześniu 2012 r. Bruksela, Unia Europejska, 2012 r. Niniejszy dokument jest dostępny przez Internet na stronie: http://www.europarl.europa.eu/studies SPROSTOWANIE Opinie wyrażone w niniejszym dokumencie są opinią wyłącznie autorów i niekoniecznie odzwierciedlają oficjalne stanowisko Parlamentu Europejskiego. Powielanie i tłumaczenie do celów niehandlowych jest dozwolone pod warunkiem wskazania źródła oraz wcześniejszego poinformowania wydawcy i wysłania mu egzemplarza.
Komponent Kultura programu Kreatywna Europa 2014 2020 WYKAZ SKRÓTÓW CCP Punkty kontaktowe ds. kultury CCS Sektor kultury i sektor kreatywny DG Dyrekcja generalna EACEA Agencja Wykonawcza ds. Edukacji, Kultury i Sektora Audiowizualnego UE Unia Europejska PKB Produkt krajowy brutto IMO Instytut Stosunków Międzynarodowych, Zagrzeb, Chorwacja WRF Wieloletnie ramy finansowe PC Państwo członkowskie OMK Otwarta metoda koordynacji 3
Departament Tematyczny B: Polityka Strukturalna i Polityka Spójności STRESZCZENIE Kontekst Niniejsza notatka została sporządzona na wniosek Komisji Kultury i Edukacji (CULT) Parlamentu Europejskiego dotyczący wydania eksperckiej opinii na temat charakteru i skutków proponowanego nowego programu ramowego Kreatywna Europa, obecnie analizowanego przez Radę i Parlament Europejski, w odniesieniu zarówno do istniejących, jak i proponowanych komponentów Kultura, a także w kontekście zbliżającej się debaty nad wnioskiem Komisji Europejskiej dotyczącym wieloletnich ram finansowych (WRF) na lata 2014 2020 i strategii Europa 2020. W trakcie obrad, konsultacji i badań Parlament dostrzegł kilka potencjalnych problemów, w tym przede wszystkim proponowane połączenie komponentów Kultura i MEDIA, a także wynikające z tego trudności związane ze zrównoważeniem polityki i finansowania w przypadku podmiotów działających w sektorze kultury otrzymujących dotacje i komercyjnych. Wiążą się z tym wątpliwości dotyczące charakteru proponowanego instrumentu finansowego, powiązanego z tym odejścia od dotacji na rzecz ukierunkowania na inwestycje, braku bądź zaniku równego poszanowania i traktowania mniejszych podmiotów działających w sektorze kultury, skutków stworzenia proponowanych nowych biur programu Kreatywna Europa dla punktów kontaktowych ds. kultury (CCP) i biur MEDIA Desk, a także wątpliwości dotyczące skutków dla stosowania transnarodowej współpracy politycznej w ramach otwartej metody koordynacji (OMK). W związku z tym komisja CULT Parlamentu Europejskiego zleciła Instytutowi Stosunków Międzynarodowych (IMO) przygotowanie opinii i analizy w celu dostarczenia Parlamentowi informacji na temat skutków przyjęcia wniosku dla komponentu Kultura jego mocnych i słabych stron, szans i zagrożeń tak aby Parlament otrzymał opinię, analizę i zalecenia niezbędne do odbycia obrad. Niniejszy dokument został przygotowany zgodnie z tymi wytycznymi i składa się z krytycznego omówienia wniosku (część pierwsza), pogłębionej analizy skutków przyjęcia wniosku dla poszczególnych zainteresowanych stron (część druga), uwag dotyczących programu (część trzecia) i pakietu zaleceń do uwzględnienia i wdrożenia (część czwarta). W niniejszym streszczeniu omówienie, część analityczna i zalecenia zostały skrócone w celu zachowania przejrzystości. Omówienie wniosku dotyczącego programu Kreatywna Europa Wniosek dotyczący programu Kreatywna Europa to dokument w sprawie stworzenia jednego programu ramowego obejmującego zarówno kwestie polityczne, jak i kwestie finansowania związane z do tej pory odrębnymi, lecz powiązanymi ze sobą komponentami Kultura i MEDIA, elementami podstawowych działań Komisji w dziedzinie kultury, a także tworzącego międzysektorową strukturę polityki i wsparcia, w tym nowy instrument finansowy dla całego sektora kultury i sektora kreatywnego (CCS) zgodnie z definicją podaną zarówno w dokumentacji źródłowej i uzupełniającej, jak i w art. 2 ( Definicje ) wniosku dotyczącego rozporządzenia, przedkładanego Radzie i Parlamentowi. Wniosek został przyjęty przez zainteresowane strony jako oczekiwane skoordynowanie działań i zapewnienie, jak to zostało ujęte przez Komisję Europejską, pojedynczego punktu kontaktowego dla wszystkich działań w dziedzinie kultury podejmowanych przez Komisję, lecz także jako dezorientujący i być może niebezpieczny ruch, niedopracowany pod 4
Komponent Kultura programu Kreatywna Europa 2014 2020 względem wdrożenia, zarządzania i budżetu, a tym samym budzący wątpliwości i obawy w odniesieniu do jego skutków, zwłaszcza wśród mniejszych podmiotów z sektora kultury i sektora kreatywnego. Dotyczy to zwłaszcza proponowanego instrumentu finansowego i jego ukierunkowania raczej na inwestycje, a nie na dotacje. Wzbudziło to wątpliwości dotyczące równego poszanowania i traktowania w odniesieniu do polityki i finansowania. Wątpliwości te wskazano w pierwszej części notatki i omówiono dokładniej w części drugiej. W odniesieniu do propozycji zwiększenia budżetu o 37% do poziomu 1,8 miliarda euro na lata 2014 2020, która wzbudziła znaczne zainteresowanie w UE i na świecie w momencie jej ogłoszenia, w niniejszej notatce zaleca się ostrożność i zachowanie umiaru oraz analizuje się ten wzrost w odniesieniu do całego proponowanego budżetu Unii Europejskiej. W tym kontekście na nowy program Kreatywna Europa przeznacza się jedynie 0,002% całego proponowanego budżetu. Wkład ten jest oceniany również pod kątem opublikowanych wskaźników dotyczących zakresu i charakteru sektora kultury i sektora kreatywnego, a także jego znaczenia dla zatrudnienia i wytwarzania PKB. Rozważania te poprzedzają nawet refleksję nad znaczeniem tego sektora dla osiągnięcia celów w zakresie spójności, polityki regionalnej i digitalizacji, a także dla osiągnięcia ogólnego celu strategii Europa 2020, jakim jest inteligentny, trwały wzrost gospodarczy sprzyjający włączeniu społecznemu. W naszej analizie wniosku dotyczącego programu zwracamy uwagę na następujące kluczowe czynniki i kwestie, które należy koniecznie uwzględnić, aby móc go odpowiednio ocenić: szerszy kontekst polityczny, w którym należy go umiejscowić; całościową strukturę polityki oraz wykonalność propozycji przedstawionych we wniosku; warunki zaangażowania zainteresowanych stron. Szerszy kontekst polityczny Szerszy kontekst polityczny, w którym należy rozpatrywać wniosek w sprawie programu Kreatywna Europa, charakteryzuje się nowym i bardziej strategicznym podejściem do umiejscowienia kultury w głównym nurcie polityki, przejawiającym się stosowaniem terminów i idei takich jak kreatywna gospodarka, kreatywny ekosystem itp. w kontekście światowej i cyfrowej gospodarki, która jest coraz bardziej oparta na wiedzy i treści. W odniesieniu do UE stawia to kulturę i kreatywność, jeśli chodzi o politykę i poszczególne działania, znacznie bliżej powiązanych i znacznie bardziej rozbudowanych programów w obszarach takich jak spójność i włączenie społeczne, innowacje, agenda cyfrowa i regionalna. Z uwagi na to w tej części głównymi zaleceniami dotyczącymi działań są: przyjęcie zaproponowanego połączenia trzech istniejących programów, lecz jednocześnie jego uważne monitorowanie; zapewnienie równego poszanowania i traktowania podmiotów nienastawionych na zysk/ organizacji non-profit i komercyjnych podmiotów z sektora kultury i sektora kreatywnego; stałe badanie charakteru, zakresu i wpływu sektora kultury i sektora kreatywnego w kontekście wychodzenia z kryzysu finansowego z lat 2007/2008. 5
Departament Tematyczny B: Polityka Strukturalna i Polityka Spójności poparcie proponowanego zwiększenia budżetu i uwzględnienie jego przeznaczenia w odniesieniu do budżetu ogólnego i ogólnej sytuacji gospodarczej. Ponadto należy zwrócić się do Komisji o dodatkowe informacje na temat dokładnych kwot przydzielonych na trzy proponowane komponenty i ich funkcje, a w szczególności na biura programu Kreatywna Europa i inicjatywy w zakresie transnarodowej współpracy kulturowej. Struktura polityki oraz wykonalność propozycji przedstawionych we wniosku Parlament powinien wziąć pod uwagę szerokie poparcie wyrażane przez wszystkie społeczności zainteresowanych stron dla wniosku w sprawie programu ramowego dotyczącego tak strategicznego i powiązanego z innymi obszaru jak kultura w kontekście założeń strategii Europa 2020, zwłaszcza jej głównego celu, tj. inteligentnego, trwałego wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu. Z uwagi na to i z zadowoleniem przyjmując założony cel dotyczący nowego ukierunkowania celów i priorytetów, które lepiej odpowiadają rzeczywistości sektora kultury, a także uproszczenia istniejących instrumentów i doceniając ulepszenia wprowadzone we wniosku dotyczącym rozporządzenia w czasie duńskiej prezydencji, formułujemy następujące główne zalecenia, które należy rozważyć i wdrożyć: zapewnienie odpowiedniego zrównoważenia zakresu z uwzględnieniem gospodarczych i integralnych wartości kultury, a także nowych ram pojęciowych, analitycznych i politycznych, które to umożliwiają; zapewnienie ciągłości i stabilności finansowania oraz wsparcia dla wnioskodawców, m.in. poprzez dofinansowanie równe wpłacie i uwzględnienie roli państw członkowskich (PC) w ramach OMK; natychmiastowe rozwianie wątpliwości dotyczących proponowanego połączenia komponentów Kultura i MEDIA, a także tych dotyczących punktów kontaktowych ds. kultury i biur MEDIA Desk poprzez zapewnienie dokładniejszych informacji na temat planów podziału środków budżetowych; zapewnienie więcej szczegółowych informacji dotyczących funkcjonowania i finansowania, a także planów w odniesieniu do proponowanego instrumentu finansowego, a w szczególności jego powiązania z Europejskim Funduszem Inwestycyjnym i bankami; oraz dalsze uszczegółowienie planów dotyczących transnarodowego elementu komponentu międzysektorowego, w tym celów, zarządzania programem i budżetu. Warunki zaangażowania zainteresowanych stron Często twierdzi się, że w odniesieniu do kultury wszyscy jesteśmy zainteresowanymi stronami, a w żadnym innym przypadku nie jest to tak jasne, jak w obecnej sytuacji gospodarczo-politycznej UE. W tym kontekście wniosek dotyczący programu Kreatywna Europa, a także nadzorowana przez Komisję agencja zarządzająca programem, tj. Agencja Wykonawcza ds. Edukacji, Kultury i Sektora Audiowizualnego (EACEA), muszą uwzględniać zwłaszcza warunki bieżącego angażowania zainteresowanych stron w prace nad wnioskiem oraz w sam program poprzez: 6
Komponent Kultura programu Kreatywna Europa 2014 2020 zapewnienie jasnych wyjaśnień, definicji i przesłanek w odniesieniu do kluczowych elementów propozycji wskazanych w tej notatce, ponieważ wiążą się z nimi wątpliwości zainteresowanych stron, które wymagają szybkiego wyjaśnienia; przygotowanie procedur przeprowadzania zakrojonych na szeroką skalę konsultacji z zainteresowanymi stronami (nie tylko z podmiotami działającymi w sektorze kultury) w celu stałego monitorowania i ciągłej oceny, a także wyznaczenie uzgodnionych etapów działania i wskaźników skuteczności działania; stworzenie i skonsolidowanie mechanizmów i procedur łączenia różnych aspektów polityki i programów powiązanych z sektorem kultury i sektorem kreatywnym w całej UE i w ramach OMK; rozpoczęcie stałego ilościowego i jakościowego monitorowania sektora kultury i sektora kreatywnego za pośrednictwem podmiotów i agencji zajmujących się badaniami na szczeblu UE i państw członkowskich; kontynuowanie prac nad udoskonaleniem ilościowych i jakościowych wskaźników skuteczności działania, wkładu, wpływu itp., we współpracy z właściwymi krajowymi i międzynarodowymi instytucjami, w tym z Radą Europy. Uwagi końcowe Cele i założenia zawarte we wniosku dotyczącym programu Kreatywna Europa są zgodne z celami i założeniami strategii Europa 2020 i ogólnie odpowiadają rzeczywistości zglobalizowanej i w coraz większym stopniu cyfrowej gospodarki kreatywnej. Pragniemy jednak zauważyć, że we wniosku dotyczącym programu Kreatywna Europa tylko raz wspomina się o strategii Europa 2020. W strategii Europa 2020 słowo kulturowy pojawia się tylko raz, a słowo kreatywny wcale. W taki sposób nie tworzy się inteligentnych i zrównoważonych synergii ani nie łączy i harmonizuje aspektów polityki w takich nadrzędnych dokumentach ramowych. Dlatego też pozostaje jeszcze dużo do zrobienia w tej kwestii. Konieczne będzie zapewnienie dalszych informacji i szczegółowe omówienie, zwłaszcza w odniesieniu do dwóch kluczowych obszarów: (i) filozofii podejścia do kluczowych obszarów takich jak równe poszanowanie i traktowanie różnych zainteresowanych stron i (ii) motywów, szczegółów dotyczących funkcjonowania najważniejszych proponowanych działań i podziału środków budżetowych na nie przeznaczonych. Parlament Europejski może wykorzystać przedstawione zalecenia do zajęcia się słabymi punktami wniosku i w celu wskazania sposobów ich poprawienia. Może również wykorzystać szansę na rozpoczęcie bardziej zasadniczej debaty dotyczącej charakteru gospodarki kreatywnej/ kreatywnego ekosystemu i ich wpływu na przyszły inteligentny, trwały wzrost gospodarczy sprzyjający włączeniu społecznemu w Unii i państwach członkowskich, a także na wyróżniającą i konkurencyjną pozycję UE w zglobalizowanym i cyfrowym świecie, w którym na tożsamość europejską i europejskie rynki czeka wiele zagrożeń, lecz także wiele nowych szans. 7