Opracowanie wyników ratowniczych. archeologicznych badań wykopaliskowych na. paśmie drogi ekspresowej S7

USUI SC Opracowanie wyników ratowniczych archeologicznych badań wykopaliskowych na stanowisku Nowina 9 woj. warmińsko - mazurskie, w paśmie drogi ekspresowej S7 Michał Beda, Emil Gieras ŁÓDŹ 2010

Spis Treści 1. Wstęp (Michał Beda) 3 2. Ogólna charakterystyka badań (Michał Beda).5 3. Geomorfologia (prof. Jerzy Nitychoruk) 20 4. Osadnictwo kultury wielbarskiej (Michał Beda).42 5. Osadnictwo nowożytne na stanowisku Nowina 9 (Michał Beda)...85 6. Omówienie ciekawych obiektów nie wydatowanych ceramiką (Michał Beda)...88 7. Zakończenie (Michał Beda)...90 2

1. Wstęp Celem opracowania jest przedstawienie wyników badań archeologicznych na stanowisku Nowina st. 9. Stanowisko położone jest na terenie gm. Elbląg, pow. Elbląg w woj. warmińsko - mazurskim na drodze budowy drogi ekspresowej S7 czyli europejskiej drogi E7. Na wschód od omawianego stanowiska znajdowało się badane w tym samym okresie stanowisko Gronowo Górne nr 19, natomiast na zachód stanowisko Janów Pomorski nr 10. Rys. 1 Lokalizacja stanowiska Przed przystąpieniem do badań spodziewano się na nim osadnictwa pruskiego związanego z horyzontem IX i X wieku. 3

Zgodnie z pozwoleniem na przeprowadzenie ratowniczych badań archeologicznych nr 308/2009 wydanym przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Olsztynie Delegatura w Elblągu. Kierownikiem badań był mgr Michał Beda. Prace rozpoczęto 24 sierpnia 2009 roku. Badaniami wykopaliskowymi objęty został obszar 234 arów. Stanowisko ulokowane było na brzegu wysoczyzny. Badany teren był bardzo rozciągnięty miał ponad 700 metrów długości oraz około 35 metrów szerokości. Był bardzo zróżnicowany niwelacyjnie. Przez stanowisko w poprzek przepływał niewielki ciek wodny który wyłączył ten teren z badań. Tak samo ulokowana była droga gruntowa wzmocniona płytami betonowymi. Niestety ona również uniemożliwiała przeprowadzenie pod nią badań. W ramach badań odkryto 235 obiektów nieruchomych z których pozyskano 832 fragmentów ceramiki naczyniowej. Prace badawcze zakończono 13 października 2009 roku. Opracowanie składa się z analiz zabytków ruchomych i nieruchomych popartych wyborem przetworzonej dokumentacji kartograficznej, rysunkowej oraz fotograficznej. 4

2. Ogólna charakterystyka wyników badań 2.1. Metodyka prac wykopaliskowych Należy tu wspomnieć, że stanowisko zostało odkryte w trakcie pełnienia nadzoru nad budową drogi S7 odcinek Elbląg Kalsk w kwietniu 2009 roku. Dlatego też przed badaniami stanowisko było odhumusowane. Przed przystąpieniem do badań podzielono stanowisko na dziewięć hektarów. Każdy odcinek był oznaczony dużymi literami (A I). W ramach odcinka Ryc. 1: Podział odcinka podstawową jednostką badawczą stanowił ar (10x10m). Poszczególne ary w obrębie odcinka oznaczane były w sposób jaki zaprezentowano na ryc. 1. Wewnętrznie ar dzielił się na cztery ćwiartki (5x5m każda) oznaczane małymi literami od a do d. Poszczególne jednostki składowe stanowiska archeologicznego, takie jak obiekty, warstwy oraz zabytki ruchome lokalizowane były w oparciu o numer odcinka, ara oraz ćwiartki np. A (odcinek)/d4 (ar)/b (ćwiartka). Dla potrzeb niniejszego opracowania zastosowano kolejny podział odcinków na części (25x25m) prezentowane na rycinach 3-10. Warto tutaj wspomnieć, że na stanowisku pracowały dwie ekipy badawcze. Dlatego też dla, każdego z odcinków zastosowano nową numerację obiektów, która składała się z 5

dużej litery określającej odcinek, oraz numeru porządkującego dany obiekt np. A12 ( to obiekt 12 na odcinku A ). Pozostały nadmiar humusu doczyszczany był za pomocą koparki skarpówki jednak pozostawiono resztki próchnicy do doczyszczenia ręcznego. Materiał zabytkowy zbierany był z poszczególnego poziomu eksploracyjnego. Obiekty eksplorowane były połówkami bądź ćwiartkami. Zawsze pierwsza część poddana pracom badawczym eksplorowana była warstwami mechanicznymi o miąższości 5 10 cm, numerowanymi cyframi arabskimi, aż do całkowitego wypłycenia się obiektu. Po zarejestrowaniu profilu, pozostała część eksplorowana była w podobny sposób. Warunki glebowe (silnie zwarta glina) uniemożliwiły stosowanie eksploracji negatywowej. Materiał ruchomy pozyskany z obiektów metrykowany był w odniesieniu do poszczególnych warstw mechanicznych. Dokumentację z powodu pracujących na stanowisku dwóch ekip badawczych sporządzano dla każdego odcinka osobno. Właśnie dlatego każdy odcinek posiada własne inwentarze, oraz numeracja obiektów zaczyna się od numeru 01. Jednak żeby nie popełnić błędu numer obiektu zawsze poprzedzony jest dużą literą odcinka z którego pochodzł ( obiekt nr 15 na hektarze A oznaczony jest A15, natomiast obiekt C14 pochodzi z odcinka C) Podstawę dokumentacji archeologicznej stanowiły rysunki planów poszczególnych arów wykonywane dla każdego z przebadanych arów w skali 1:20 z nanoszonymi zarysami rzutów poziomych obiektów i warstw pozaobiektowych, ich numeracją i wartościami niwelacyjnymi (przeliczonymi) oraz liniami cięć profilowych. Obok tego wykonywane były rysunki przekrojów poszczególnych obiektów wykonywane w skali 1:20 z podaną ich numeracją i wartościami niwelacyjnymi (przeliczonymi) oraz z zaznaczoną linią profilową. Dokumentację fotograficzną wykonano w technice cyfrowej w seriach z ujęciami obejmującymi dwie ćwiartki (a,c i b,d) poszczególnego ara. Dokumentowano fotograficznie również stropy i profile poprzeczne rejestrowanych obiektów archeologicznych. Dokumentacja opisowa opierała się na DZIENNIKU BADAŃ prowadzonym w wersji zeszytowej i komputerowej oraz sformalizowanych formularzach tzw. kartach. Stosowano: KARTĘ OBIEKTU. Uzupełnieniem wspomnianych form dokumentacyjnych były inwentarze obiektów, zabytków oraz rysunków i fotografii. 6

2.2.Wyniki badań W trakcie wykopalisk przebadano teren o łącznej powierzchni 228,83 ara. Odkryto 235 obiektów nieruchomych (skoncentrowanych głównie w zachodniej i środkowej części stanowiska). Wśród nich przeważały liczne dołki posłupowe (48,08%), oraz jamy i ich spągi (44,68%). Poza nimi zarejestrowano obiekty będące najprawdopodobniej paleniskami (5,95%). Na przebadanym stanowisko zarejestrowano jeden obiekt który może być zaliczony do formy pieca. Charakterystykę ilościową obiektów, oraz ich rodzaj na poszczególnych odcinkach ilustrują tabele 1 i 2. Odcinek Ilość obiektów A 44 B 42 C 42 D 21 E 27 F 13 G 19 H 22 I 5 Razem 235 Tabela 1. Nowina 9, gm. Elbląg. Charakterystyka ilościowa obiektów na poszczególnych hektarach. Odcinek Jamy Dołki posłupowe Paleniska Piec A 20 19 3 1 B 18 19 5 0 C 26 14 2 0 D 13 7 0 0 E 9 15 3 0 F 10 3 0 0 G 5 13 1 0 H 4 18 0 0 I 0 5 0 0 Razem 105 113 14 1 Tabela 2. Nowina 9, gm. Elbląg. Charakterystyka ilościowa zabytków nieruchomych. Na podstawie zebranego materiału ceramicznego, dla 30 obiektów udało się ustalić przynależność kulturową (12,76%). Warto odnotować, ze na stanowisku zanotowano dwa 7

horyzonty chronologiczne. Pierwszy związany jest z kulturą wielbarską, natomiast drugi z okresem nowożytności. Ponadto pozyskano 644 zabytków ruchomych (3zab/ar). Niestety wystąpiły wyłącznie fragmenty ceramiki naczyniowej. Informacje ilościowe prezentuje tabela 3. Odcinek Ceramika A 93 B 69 C 369 D 66 E 226 F 5 G 0 H 0 I 0 Razem 832 Tabela 3. Nowina 9, gm. Elbląg. Charakterystyka ilościowa materiałów ruchomych. Szczegółową charakterystykę obiektów nieruchomych odkrytych na stanowisku nowina 9, tj. lokalizację, rozmiar, funkcję oraz chronologię i zawartość zabytków ruchomych zawiera tabela 4. Oprócz zabytków ruchomych pozyskanych w ramach obrębów występujących na stanowisku obiektów archeologicznych zarejestrowano również fragmenty ceramiki naczyniowej występujące w dwóch zarejestrowanych na stanowisku warstwach kulturowych. Niestety skorupy są nieliczne i bardzo rozdrobnione. Związane są one działalnością człowieka w okresie okresu wczesno rzymskiego. Odkryte zabytki ruchome pozyskane z nich przedstawione są od tablicy LVIII do tablicy LX. 8

Nr obiektu Funkcja Chronologia Hektar/Ar Poziom eksploracyjn y Przekrój poziomy Przekrój pionowy Długość x szerokość x głębokość w mm nr inw zabytków Ilość ceramiki Nr inw rysunku nr inw. fotografii uwagi 9 INWENTARZ OBIEKTÓW A01 Palenisko _ A/g03 1 WM prostokątny nieckowaty 136x115x10 31/2009 A02 Jama k. wielbarska A/g04 1 WM Owalny nieckowaty 98x76x40 A1/2009 10 32/2009 A03 Jama _ A/g04 1 WM Owalny nieckowaty 82x54x35 32/2009 A04 d. posłupowy _ A/d04 1 WM kolisty nieckowaty 32x32x10 4/2009 A06 Spąg jamy _ A/f03 1 WM Owalny nieckowaty 104x79x15 22/2009 A07 Spąg jamy _ A/f03 1 WM Owalny nieckowaty 77x39x15 22/2009 A08 Spąg jamy _ A/f03 1 WM Owalny nieckowaty 194x30x9 22/2009 A09 Spąg jamy _ A/f02 1 WM Owalny nieckowaty 27x27x6 21/2009 A10 Spąg jamy _ A/f02 1 WM Owalny nieckowaty 108x79x17 21/2009 A11 Spąg jamy _ A/f02 1 WM Owalny nieckowaty 90x46x17 21/2009 A12 d. posłupowy _ A/e03 1 WM kolisty nieckowaty 23x17x8 13/2009 A13 Spąg jamy _ A/d04 1 WM Owalny nieckowaty 99x85x12 4/2009 A14 Piec _ A/e03/e04 1 WM Owalny nieckowaty 164x103x51 14-15/2009 A15 Spąg jamy _ A/d03 1 WM Owalny nieckowaty 90x83x17 3/2009 A16 d.posłupowy _ A/d03 1 WM kolisty nieckowaty 42x40x7 3/2009 A17 Spąg jamy _ A/d02 1 WM Owalny nieckowaty 87x85x10 2/2009 A18 Jama _ A/e07 1 WM Owalny nieckowaty 62x58x16 18/2009 A19 Palenisko k. wielbarska A/f07 1 WM prostokątny nieckowaty 113x108x14 A2/2009 38 26-27/2009 A20 Jama _ A/e07/f07 1 WM Owalny nieckowaty 181x146x19 18/2009 A21 d. posłupowy _ A/f07 1 WM kolisty nieckowaty 28x27x16 26/2009 A22 Spąg jamy _ A/d08 1 WM Owalny nieckowaty 102x60x18 8/2009 A23 Spąg jamy _ A/d08 1 WM Owalny nieckowaty 145x79x18 8/2009 92/2009, 93/2009 94/2009, 95/2009 96/2009, 97,2009 98/2009, 99/2009 100/2009, 101/2009 102/2009, 103/2009 104/2009, 105/2009 106/2009, 107/2009 108/2009, 109/2009 110/2009, 111/2009 112/2009, 113/2009 98/2009, 99/2009 114-117/2009 118/2009, 119/2009 120/2009, 121/2009 122/2009, 123/2009 124/2009, 125/2009 126-129/2009 130/2009, 131/2009 132/2009, 133/2009 134/2009, 135/2009 136/2009, 137/2009

Nr obiektu Funkcja Chronologia Hektar/Ar Poziom eksploracyjn y Przekrój poziomy Przekrój pionowy Długość x szerokość x głębokość w mm nr inw zabytków Ilość ceramiki Nr inw rysunku nr inw. fotografii uwagi A24 Spąg jamy _ A/d08 1 WM Owalny nieckowaty 69x65x20 8/2009 A25 Jama _ A/d09 1 WM Owalny nieckowaty 253x158x91 9/2009 140-142/2009 A26 Spąg jamy _ A/d10 1 WM Owalny nieckowaty 148x114x26 10/2009 A27 Spąg Paleniska k. wielbarska A/e10 1 WM prostokątny nieckowaty 94x87x5 A3/2009 25 19/2009 A28 Jama _ A/g04 1 WM Owalny nieckowaty 107x78x36 32/2009 A29 d. posłupowy _ A/g04 1 WM kolisty nieckowaty 47x47x10 32/2009 A30 d. posłupowy _ A/e05 1 WM kolisty nieckowaty 28x26x15 16/2009 A31 d. posłupowy _ A/f06 1 WM kolisty nieckowaty 37x30x19 25/2009 A32 Jama _ A/f10/g10 2 WM Owalny nieckowaty 71x49x32 36/2009 A34 Jama _ A/f10 2 WM Owalny nieckowaty 82x62x42 29/2009 A35 d. posłupowy _ A/g08 2 WM kolisty nieckowaty 22x20x14 35/2009 A36 d. posłupowy _ A/g08 2 WM kolisty nieckowaty 26x24x15 35/2009 A37 d. posłupowy _ A/f08 2 WM kolisty nieckowaty 27x24x14 28/2009 A38 d. posłupowy _ A/f08 2 WM kolisty nieckowaty 29x21x14 28/2009 A39 d. posłupowy _ A/f08 2 WM kolisty nieckowaty 27x22x14 28/2009 A40 d. posłupowy _ A/f08 2 WM kolisty nieckowaty 23x20x11 28/2009 A41 d. posłupowy _ A/f08 2 WM kolisty nieckowaty 25x24x16 28/2009 A42 d. posłupowy _ A/f08 2 WM kolisty nieckowaty 30x27x14 28/2009 A43 d. posłupowy _ A/f08 2 WM kolisty nieckowaty 31x25x14 28/2009 A44 d. posłupowy _ A/f08 2 WM kolisty nieckowaty 26x26x14 28/2009 A45 d. posłupowy _ A/g08 2 WM kolisty nieckowaty 22x22x15 35/2009 138/2009, 139/2009 143/2009, 144/2009 145/2009, 146/2009 94/2009, 95/2009 94/2009, 95/2009 147/2009, 148/2009 149/2009, 150/2009 151/2009, 152/2009 153/2009, 154/2009 155/2009, 156/2009 157/2009, 158/2009 159/2009, 160/2009 161/2009, 162/2009 163/2009, 164/2009 165/2009, 166/2009 167/2009, 168/2009 169/2009, 170/2009 171/2009, 172/2009 173/2009, 174/2009 175/2009, 176/2009 A46 d. posłupowy _ A/f08 2 WM kolisty nieckowaty 22x15x18 35/2009 10 177/2009, 178/2009

Nr obiektu Funkcja Chronologia Hektar/Ar Poziom eksploracyjn y Przekrój poziomy Przekrój pionowy Długość x szerokość x głębokość w mm nr inw zabytków Ilość ceramiki Nr inw rysunku nr inw. fotografii uwagi B01 B02 B03 palenisko Jama gospodarcza Jama gospodarcza k. wielbarska k. wielbarska k. wielbarska B/d1 B/d2 B/e1 1 WM prostokątny nieckowaty 113x108x14 B/4/2009, B/5/2009 21 B/1/2009 B/15/2009 1 WM Owalny nieckowaty 71x49x32 B/3/2009 10 B/2/2009 B/18/2009 1 WM Owalny nieckowaty 82x62x42 B/6/2009 2 B/3/2009 B04 Jama gospodarcza _ B/e1, B/d1 1 WM Owalny nieckowaty 71x49x32 - _ B05 Jama gospodarcza _ B/d2 1 WM Owalny nieckowaty 82x62x42 - _ B06 Dołek posłupowy _ B/e2 1 WM Owalny nieckowaty 22x15x18 - _ B/19/2009 B/3/2009 B/19/2009 B/2/2009 B/18/2009 B/4/2009 B/20/2009 B/3/2009 B/19/2009 B07 Jama gospodarcza _ B/e1 1 WM Owalny nieckowaty 107x78x36 - _ k. 1 WM prostokątny nieckowaty 113x108x14 B/7/2009 B08 palenisko wielbarska B/e3 15 B/5/2009 B09 Dołek posłupowy _ B/f3 1 WM B/6/2009 kolisty nieckowaty 22x20x14 - _ B10 Dołek posłupowy _ B/f3 1 WM kolisty nieckowaty 26x24x15 - _ B11 Dołek posłupowy _ B/f2 1 WM kolisty nieckowaty 27x24x14 - _ B12 Dołek posłupowy _ B/f1 1 WM kolisty nieckowaty 29x21x14 - _ B13 Dołek posłupowy _ B/f1 1 WM kolisty nieckowaty 27x22x14 - _ B14 jama _ B/e3, B/e4 1 WM Owalny nieckowaty 62x58x16 - _ B15 Dołek posłupowy _ B/e5 1 WM kolisty nieckowaty 22x22x15 - _ B16 Dołek posłupowy _ B/d6 1 WM kolisty nieckowaty 22x15x18 - _ B17 jama _ B/f6 1 WM Owalny nieckowaty 98x76x40 - _ B18 Jama _ B/f6 1 WM Owalny nieckowaty 82x54x35 - _ B19 Jama _ B/f7 1 WM Owalny nieckowaty 82x62x42 - _ B20 Dołek posłupowy _ B/f8 1 WM kolisty nieckowaty 22x15x18 - _ B21 Jama _ B/f8 1 WM Owalny nieckowaty 71x49x32 - _ B/21/2009 B/22/2009 B/6/2009 B/22/2009 B/7/2009 B/23/2009 B/8/2009 B/24/2009 B/8/2009 B/24/2009 B/5/2009 B/21/2009 B/9/2009 B/25/2009 B/10/2009 B/26/2009 B/11/2009 B/27/2009 B/12/2009 B/28/2009 B/13/2009 B/29/2009 B/14/2009 B/30/2009 B/14/2009 B/30/2009 B/1/2009 B/29/2009 B/30/2009 B/47/2009 B/2/2009 B/22/2009 B/3/2009 B/43/2009 B/4/2009 B/41/2009 B/5/2009 B/23/2009 B/6/2009 B/24/2009 B/7/2009 B/42/2009 B/82009 B/31/2009 B/9/2009 B/25/2009 B/10/2009 B/26/2009 B/11/2009 B/27/2009 B/12/2009 B/28/2009 B/13/2009 B/32/2009 B/14/2009 B/33/2009 B/15/2009 B/34/2009 B/16/2009 B/35/2009 B/17/2009 B/36/2009 B/18/2009 B/37/2009 B/19/2009 B/38/2009 B/20/2009 B/39/2009 B/21/2009 B/40/2009 11

Nr obiektu Funkcja Chronologia Hektar/Ar Poziom eksploracyjn y Przekrój poziomy Przekrój pionowy Długość x szerokość x głębokość w mm nr inw zabytków Ilość ceramiki Nr inw rysunku nr inw. fotografii uwagi B22 Dołek posłupowy _ B/f10 1 WM kolisty nieckowaty 27x22x14 - _ 12 B/16/2009 B/31/2009 B/16/2009 B/31/2009 B23 Jama _ B/f10 1 WM Owalny nieckowaty 71x49x32 - _ k. 1 WM Owalny nieckowaty 82x62x42 B/8/2009 B24 Jama wielbarska B/e10 2 B/17/2009 B/32/2009 B25 Dołek posłupowy _ B/e10 1 WM B/17/2009 kolisty nieckowaty 27x22x14 - _ B26 Jama _ B/e10 1 WM Owalny nieckowaty 71x49x32 - _ B27 jama _ B/e10 1 WM Owalny nieckowaty 82x62x42 - _ B28 Jama _ B/g9 1 WM Owalny nieckowaty 71x49x32 - _ B29 Dołek posłupowy _ B/f10 1 WM kolisty nieckowaty 27x22x14 - _ B30 palenisko _ B/d7 1 WM prostokątny nieckowaty 120x108x14 - _ B31 palenisko _ B/d7 1 WM prostokątny nieckowaty 113x96x14 - _ B32 Jama _ B/d7, B/d8 1 WM Owalny nieckowaty 98x76x40 - _ B33 Jama _ B/d8 1 WM Owalny nieckowaty 82x54x35 - _ B34 Dołek posłupowy _ B/e8 1 WM kolisty nieckowaty 22x22x15 - _ B35 Dołek posłupowy _ B/e7 1 WM kolisty nieckowaty 22x15x18 - _ 1 WM _ B36 Dołek posłupowy B/e7 B37 Dołek posłupowy _ B/f8 1 WM kolisty nieckowaty 27x22x14 - _ B38 Dołek posłupowy _ B/f7 1 WM kolisty nieckowaty 23x20x11 - _ B39 Dołek posłupowy _ B/f7 1 WM kolisty nieckowaty 25x24x16 - _ B41 Jama _ B/f7 1 WM Owalny nieckowaty 98x76x40 - _ B/32/2009 B/17/2009 B/32/2009 B/17/2009 B/32/2009 B/33/2009 B/39/2009 B/16/2009 B/31/2009 B/34/2009 B/40/2009 B/34/2009 B/40/2009 B/34/2009 B/40/2009 B/33/2009 B/41/2009 B/35/2009 B/42/2009 B/37/2009 B/43/2009 kolisty nieckowaty 29x21x14 - _ B/37/2009 B/43/2009 B/14/2009 B/30/2009 B/13/2009 B/29/2009 B/13/2009 B/29/2009 B/13/2009 B/29/2009 B/38/2009 B/44/2009 B42 Dołek posłupowy _ B/g4 1 WM kolisty nieckowaty 82x54x35 - _ k. 1 WM prostokątny nieckowaty 98x76x40 B/9/2009 B43 palenisko wielbarska B/g4 15 B/38/2009 B/44/2009 C01 Jama C/e2 1 WM Owalny nieckowaty 82x54x35 - _ C/1/2009 C/16/2009 B/44/2009 B/53/2009 B/45/2009 B/54/2009 B/46/2009 B/55/2009 B/48/2009 B/56/2009 B/49/2009 B/57/2009 B/50/2009 B/58/2009 B/51/2009 B/74/2009 B/52/2009 B/59/2009 B/60/2009 B/75/2009 B/61/2009 B/76/2009 B/62/2009 B/77/2009 B/63/2009 B/78/2009 B/64/2009 B/79/2009 B/65/2009 B/80/2009 B/66/2009 B/81/2009 B/67/2009 B/82/2009 B/68/2009 B/84/2009 B/69/2009 B/83/2009 B/71/2009 B/85/2009 B/72/2009 B/86/2009 B/73/2009 B/87/2009 C/1/2009 C/66/2009

Nr obiektu Funkcja Chronologia Hektar/Ar Poziom eksploracyjn y Przekrój poziomy Przekrój pionowy Długość x szerokość x głębokość w mm nr inw zabytków Ilość ceramiki Nr inw rysunku nr inw. fotografii uwagi C02 C03 13 Jama Jama k. wielbarska k. wielbarska C/e3 C/f3 1 WM Owalny nieckowaty 98x76x40 C/5/2009 C/7/2009 C/30/2009 113 C/2/2009 C/17/2009 1 WM Owalny nieckowaty 82x54x35 C/8/2009 8 C/3/2009 C04 Jama _ C/f3 1 WM Owalny nieckowaty 98x76x40 - _ 1 WM _ C05 Jama C/f3 C06 Jama _ C/f2 1 WM Owalny nieckowaty 98x76x40 - _ 1 WM C/9/2009 Owalny nieckowaty 98x76x40 C/13/2009 31 k. C/25/2009 C07 Jama gospodarcza wielbarska C/f2 C08 Dołek posłupowy _ C/f2 1 WM kolisty nieckowaty 26x24x15 - _ C/18/2009 C/3/2009 C/18/2009 Owalny nieckowaty 82x54x35 - _ C/3/2009 C/18/2009 C/4/2009 C/19/2009 C09 Jama _ C/f2 1 WM Owalny nieckowaty 74x71x36 - _ C10 Dołek posłupowy _ C/f2 1 WM nieckowaty 27x24x14 - _ C11 Jama _ C/g2 1 WM Owalny nieckowaty 82x54x35 - _ C12 Dołek posłupowy _ C/g3 1 WM kolisty nieckowaty 26x24x15 - _ C13 Jama gospodarcza _ C/f3 1 WM Owalny nieckowaty 124x91x10 - _ C14 Jama gospodarcza _ C/f3 1 WM Owalny nieckowaty 90x71x28 - _ C15 Jama _ C/f3 1 WM Owalny nieckowaty 36x34x15 - _ C16 Jama _ C/f3 1 WM Owalny nieckowaty 74x71x36 - _ C17 jama _ C/f3 1 WM Owalny nieckowaty 52x32x7 - _ C18 Dołek posłupowy _ C/f4 1 WM kolisty nieckowaty 27x24x14 - _ C19 Jama _ C/g4 1 WM Owalny nieckowaty 74x71x36 - _ C20 jama gospodarcza _ C/f4 1 WM kolisty nieckowaty 124x91x10 - _ C21 C/f4 1 WM Owalny nieckowaty 90x71x28 Jama k. wielbarska C/34/2009 C/35/2009 C/4/2009 C/19/2009 C/4/2009 C/19/2009 C/4/2009 C/19/2009 C/4/2009 C/19/2009 C/5/2009 C/20/2009 C/6/2009 C/21/2009 C/3/2009 C/18/2009 C/3/2009 C/18/2009 C/3/2009 C/18/2009 C/3/2009 C/18/2009 C/3/2009 C/18/2009 C/7/2009 C/22/2009 C/7/2009 C/22/2009 C/7/2009 C/22/2009 100 C/3/2009 C/18/2009 C//2009 C/67/2009 C/3/2009 C/47/2009 C/4/2009 C/44/2009 C/5/2009 C/45/2009 C/46/2009 C/6/2009 C/38/2009 C/7/2009 C/39/2009 C/40/2009 C/41/2009 C/42/2009 C/8/2009 C/43/2009 C/9/2009 C/37/2009 C/10/2009 C/72/2009 C/11/2009 C/74/2009 C/12/2009 C/48/2009 C/13/2009 C/49/2009 C/14/2009 C/50/2009 C/15/2009 C/51/2009 C/16/2009 C/52/2009 C/17/2009 C/53/2009 C/18/2009 C/54/2009 C/20/2009 C/62/2009 C/21/2009 C/63/2009 C/22/2009 C/64/2009

Nr obiektu Funkcja Chronologia Hektar/Ar Poziom eksploracyjn y Przekrój poziomy Przekrój pionowy Długość x szerokość x głębokość w mm nr inw zabytków Ilość ceramiki Nr inw rysunku nr inw. fotografii uwagi C23 Jama _ C/e4, C/f4 1 WM Owalny nieckowaty 124x91x10 - _ C24 Ognisko _ C/e9 1 WM Owalny nieckowaty 161x89x71 - _ C/8/2009 C/23/2009 C/9/2009 C/24/2009 C/10/2009 C/25/2009 C25 Ognisko _ C/f9 1 WM Owalny nieckowaty 69x39x7 - _ k. 1 WM Owalny nieckowaty 161x89x71 C/14/2009 C26 Jama wielbarska C/f1 2 C/11/2009 C/26/2009 C27 Dołek posłupowy _ C/e3 1 WM C/2/2009 kolisty nieckowaty 27x22x14 - _ C28 Dołek posłupowy _ C/e3 1 WM kolisty nieckowaty 23x20x11 - _ C29 Dołek posłupowy _ C/e2 1 WM kolisty nieckowaty 25x24x16 - _ C/17/2009 C/2/2009 C/17/2009 C/1/2009 C/16/2009 C/1/2009 C/16/2009 C30 Dołek posłupowy _ C/e2 1 WM kolisty nieckowaty 30x27x14 - _ C31 Dołek posłupowy _ C/e2 kolisty nieckowaty 31x25x14 C32 k. 1 WM Owalny nieckowaty 69x39x7 C/15/2009 Jama wielbarska C/e5 9 C/12/2009 C/27/2009 C33 Dołek posłupowy _ C/g7 1 WM C/13/2009 kolisty nieckowaty 27x22x14 - _ C/28/2009 C/13/2009 C/28/2009 C35 Dołek posłupowy _ C/g7 1 WM kolisty nieckowaty 23x20x11 - _ C36 Jama _ C/f10 Owalny nieckowaty 161x89x71 _ C37 1 WM _ kolisty nieckowaty 23x20x11 - _ C/15/2009 Dołek posłupowy C/g1 C/30/2009 C38 k. 1 WM Owalny nieckowaty 161x89x71 C/26/2009 Jama wielbarska C/e1 1 C/31/2009 C/32/2009 C41 Jama _ C/e5 1 WM Owalny nieckowaty 69x39x7 - _ C/12/2009 C42 Dołek posłupowy _ C/e5 1 WM kolisty nieckowaty 27x22x14 - _ C/27/2009 C/12/2009 C/27/2009 C/33/2009 C/35/2009 C43 Dołek posłupowy _ C/f7 1 WM kolisty nieckowaty 23x20x11 - _ k. 1 WM Owalny nieckowaty 91x66x18 C/31/2009 1 C/33/2009 C44 Jama wielbarska C/f7 C/35/2009 k. 1 WM Owalny nieckowaty 91x66x18 C32/2009 C45 1 C/34/2009 jama wielbarska C/36/2009 1 WM C46 Jama _ C/e10 C/d10, C/e10 Owalny nieckowaty 91x66x18 - _ C/34/2009 C/36/2009 C/23/2009 C/65/2009 C/24/2009 C/55/2009 C/25/2009 C/56/2009 C/26/2009 C/72/2009 C/28/2009 C/68/2009 C/29/2009 C/69/2009 C/30/2009 C/70/2009 C/31/2009 C/71/2009 C/32/2009 C/58/2009 C/33/2009 C/59/2009 C/35/2009 C/60/2009 C/61/2009 C/75/2009 C/1/2009 C/66/2009 C//2009 C/67/2009 C/3/2009 C/47/2009 C/4/2009 C/44/2009 C/5/2009 C/45/2009 C/46/2009 C/6/2009 C/38/2009 C/7/2009 C/39/2009 C/40/2009 14

Nr obiektu Funkcja Chronologia Hektar/Ar Poziom eksploracyjn y Przekrój poziomy Przekrój pionowy Długość x szerokość x głębokość w mm nr inw zabytków Ilość ceramiki Nr inw rysunku nr inw. fotografii uwagi C47 Dołek posłupowy _ C/e8 1 WM kolisty nieckowaty 19x16x8 - _ C/37/2009 C/38/2009 C/41/2009 C/42/2009 C/8/2009 C/43/2009 D01 Jama k. wielbarska D/e01d/e02c 1 WM Owalny nieckowaty 126x105x26 D1/2009 29 11/2009 55-56/2009 D02 Dołek posłupowy _ D/f04c 1 WM kolisty nieckowaty 35x28x14 21/2009 57-58/2009 D03 Jama _ D/f04d/g04b 1 WM Owalny nieckowaty 94x82x15 29/2009 59-60/2009 D04 D05 Jama Jama k. wielbarska k. wielbarska D/f03c 1 WM Owalny nieckowaty 58x46x14 D2/2009 6 20/2009 61-62/2009 D/f03d 1WM Owalny nieckowaty 102x48x16 D3/2009 17 20/2009 63-64/2009 D06 Jama _ D/d01c 1 WM Owalny nieckowaty 85x62x42 1-2/2009 65-68/2009 D07 Dołek posłupowy _ D/d01d 1 WM kolisty nieckowaty 19x18x6 1/2009 69-70/2009 D08 Jama _ D/e01a 1 WM Owalny nieckowaty 36x34x15 10/2009 71-72/2009 D09 Jama _ D/f01a 1 WM Owalny nieckowaty 74x71x36 19/2009 73-74/2009 D10 Jama _ D/e01a 1 WM Owalny nieckowaty 52x32x7 10/2009 75-76/2009 D11 Dołek posłupowy _ D/e04b 1 WM kolisty nieckowaty 32x31x12 13/2009 77-78/2009 D12 Dołek posłupowy _ D/f05b 1 WM kolisty nieckowaty 28x28x8 22/2009 79-80/2009 D13 Dołek posłupowy _ D/f06d 1 WM kolisty nieckowaty 31x30x12 23/2009 81-82/2009 D15 Dołek posłupowy _ D/d10c 1 WM kolisty nieckowaty 29x25x14 9/2009 85-86/2009 D16 Spąg Jamy _ D/d10c 1 WM Owalny nieckowaty 124x91x10 9/2009 87-88/2009 D17 Spąg Jamy _ D/d10c/e10a 1 WM Owalny nieckowaty 90x71x28 9/2009 89-90/2009 D18 Jama NOW D/d10c/e10a 1 WM Owalny nieckowaty 202x125x32 D4/2009 14 9/2009 89,91/2009 D19 Jama _ D/d09d 1 WM Owalny nieckowaty 81x64x18 8/2009 92-93/2009 D20 Spąg Jamy _ D/e10a 1 WM Owalny nieckowaty 87x85x8 18/2009 94-95/2009 D21 Dołek posłupowy _ D/d10c 1 WM kolisty nieckowaty 50x38x16 9/2009 89,91/2009 21x19x8 d. posłupowy _ E/d01 1 WM kolisty nieckowaty 21x19x8 1/2009 79-80/2009 38x34x1 7 d. posłupowy _ E/d01 1 WM kolisty nieckowaty 38x34x17 1/2009 81-82/2009 E03 d. posłupowy _ E/d01 1 WM kolisty nieckowaty 38x38x24 1/2009 83-84/2009 E04 d. posłupowy _ E/d02 1 WM kolisty nieckowaty 25x24x21 2/2009 85-86/2009 15 Wydzielony w profilu obiektu 18

Nr obiektu Funkcja Chronologia Hektar/Ar Poziom eksploracyjn y Przekrój poziomy Przekrój pionowy Długość x szerokość x głębokość w mm nr inw zabytków Ilość ceramiki Nr inw rysunku nr inw. fotografii uwagi E05 d. posłupowy _ E/d02 1 WM kolisty nieckowaty 27x24x17 2/2009 87-88/2009 E06 d. posłupowy _ E/d02 1 WM kolisty nieckowaty 65x51x4 2/2009 89-90/2009 E07 d. posłupowy _ E/d03 1 WM kolisty nieckowaty 34x30x12 3/2009 91-92/2009 E08 Jama _ E/d03 1 WM Owalny nieckowaty 61x53x14 3/2009 93-94/2009 E09 d. posłupowy _ E/e03 1 WM kolisty nieckowaty 25x23x16 13/2009 95-96/2009 E10 Spąg Jamy _ E/f01 1 WM Owalny nieckowaty 85x76x10 22/2009 97-98/2009 E11 Spąg Jamy _ E/e02 1 WM Owalny nieckowaty 77x42x6 12/2009 99-100/2009 E12 d. posłupowy _ E/e06 1 WM kolisty nieckowaty 40x38x13 16/2009 101-102/2009 16 E13 E14 E15 Jama Palenisko Palenisko k. wielbarska k. wielbarska k. wielbarska E/f10 1 WM Owalny nieckowaty 91x66x18 E3/2009 23 32/2009 103-104/2009 E/f09 1 WM prostokątny nieckowaty 108x64x10 E7/2009 70 E/f09 1 WM prostokątny nieckowaty 143x105x21 E6/2009 69 30-31/2009 30-31/2009 105-108/2009 109-112/2009 E16 Jama _ E/f08 1 WM Owalny nieckowaty 161x89x71 29/2009 113-114/2009 E17 Jama _ E/e08 1 WM Owalny nieckowaty 69x39x7 19/2009 115-116/2009 E18 Palenisko k. wielbarska E/e07 1 WM prostokątny nieckowaty 138x93x14 E2/2009 60 17-18/2009 117-120/2009 E19 d. posłupowy _ E/e10 1 WM kolisty nieckowaty 35x31x16 21/2009 121-122/2009 E20 d. posłupowy _ E/d05 1 WM kolisty nieckowaty 24x22x12 5/2009 123-124/2009 E21 d. posłupowy _ E/d05 1 WM kolisty nieckowaty 27x24x24 5/2009 125-126/2009 E22 d. posłupowy _ E/d06 1 WM kolisty nieckowaty 39x38x4 6/2009 127-128/2009 E23 d. posłupowy NOW E/d06 1 WM kolisty nieckowaty 23x22x18 E4/2009 1 6/2009 129-130/2009 E24 d. posłupowy _ E/d09 1 WM kolisty nieckowaty 22x21x12 9/2009 131-132/2009 E25 Jama k. wielbarska E/f06 1 WM Owalny nieckowaty 145x86x14 E5/2009 2 27/2009 133-134/2009 E26 Jama _ E/f07 1 WM Owalny nieckowaty 51x50x20 28/2009 135-136/2009 E27 Jama _ E/f07 1 WM Owalny nieckowaty 39x38x4 28/2009 137-138/2009 F01 Jama _ F/e2 1 WM Owalny nieckowaty 62x37x11 - _ F03 Dołek posłupowy _ F/f3 1 WM kolisty nieckowaty 22x21x8 - _ F04 Jama _ F/e3, F/d3 1 WM Owalny nieckowaty 63x28x8 - _ F/1/2009 F/8/2009 F/2/2009 F/9/2009 F/3/2009 F/10/2009 F/1/2009 F/8/2009 F/3/2009 F/14/2009 F/4/2009 F/17/2009

Nr obiektu Funkcja Chronologia Hektar/Ar Poziom eksploracyjn y Przekrój poziomy Przekrój pionowy Długość x szerokość x głębokość w mm nr inw zabytków Ilość ceramiki Nr inw rysunku nr inw. fotografii uwagi 17 k. wielbarska 1 WM Owalny nieckowaty 62x37x11 F/1/2009 F05 Jama F/e3, F/d3 F/2/2009 F06 Dołek posłupowy _ F/d3 1 WM kolisty nieckowaty 22x21x8 - _ F07 Jama _ F/d4 1 WM Owalny nieckowaty 56x37x14 - _ F08 Jama _ F/e3 1 WM Owalny nieckowaty 56x37x14 - _ F09 Jama _ F/e4 1 WM Owalny nieckowaty 63x28x8 - _ F10 Jama _ F/d4 1 WM Owalny nieckowaty 56x37x14 - _ F11 Jama _ F/d5 1 WM Owalny nieckowaty 56x37x14 - _ F12 Dołek posłupowy _ F/e4 1 WM kolisty nieckowaty 22x21x8 - _ F13 Jama _ F/e4 1 WM Owalny nieckowaty 62x37x11 - _ 5 F/3/2009 F/10/2009 F/3/2009 F/10/2009 F/4/2009 F/11/2009 F/6/2009 F/13/2009 F/5/2009 F/12/2009 F/4/2009 F/11/2009 F/7/2009 F/14/2009 F/5/2009 F/12/2009 F/5/2009 F/12/2009 F/6/2009 F/13/2009 F/5/2009 F/24/2009 F/25/2009 F/29/2009 F/6/2009 F/27/2009 F/7/2009 F/18/2009 F/9/2009 F/13/2009 F/10/2009 F/19/2009 F/11/2009 F/26/2009 F/12/2009 F/23/2009 F/15/2009 F/20/2009 F/16/2009 F/22/2009 F/21/2009 F/828/2009 F14 jama _ F/e3 1 WM Owalny nieckowaty 62x37x11 - _ G01 Palenisko _ G/g07 1WM prostokątny nieckowaty 129x106x12 37/2009 82-83/2009 G02 Jama _ G/f07 1WM Owalny nieckowaty 166x145x10 27/2009 84-85/2009 G03 d. posłupowy _ G/g06 1WM kolisty nieckowaty 38x34x5 36/2009 86-87/2009 G04 d. posłupowy _ G/g05 1WM kolisty nieckowaty 42x27x6 35/2009 88-89/2009 G05 d. posłupowy _ G/f05 1WM kolisty nieckowaty 22x21x8 25/2009 90-91/2009 G06 Spąg jamy _ G/f04 1WM Owalny nieckowaty 67x65x9 24/2009 92-93/2009 G07 d. posłupowy _ G/f04 1WM kolisty nieckowaty 31x29x8 24/2009 94-95/2009 G08 d. posłupowy _ G/e04 1WM kolisty nieckowaty 32x26x6 14/2009 96-97/2009 G09 Spąg jamy _ G/f03 1WM owalny nieckowaty 105x95x14 23/2009 98-99/2009 G10 d. posłupowy _ G/e05 1WM kolisty nieckowaty 49x34x8 15/2009 100-101/2009 G11 Spąg jamy _ G/e05 1WM Owalny nieckowaty 81x79x6 15/2009 102-103/2009 G12 Jama _ G/d04 1WM Owalny nieckowaty 128x108x49 4/2009 104-105/2009 G13 d. posłupowy _ G/f01 1WM kolisty nieckowaty 40x39x8 21/2009 106-107/2009 G14 d. posłupowy _ G/e01 1WM kolisty nieckowaty 37x34x7 11/2009 108-109/2009 G15 d. posłupowy _ G/f06 1WM kolisty nieckowaty 44x42x16 26/2009 110-111/2009 G16 d. posłupowy _ G/f09 1WM kolisty nieckowaty 59x50x9 29/2009 112-113/2009

Nr obiektu Funkcja Chronologia Hektar/Ar Poziom eksploracyjn y Przekrój poziomy Przekrój pionowy Długość x szerokość x głębokość w mm nr inw zabytków Ilość ceramiki Nr inw rysunku nr inw. fotografii uwagi G17 d. posłupowy _ G/e08 1WM kolisty nieckowaty 43x39x12 18/2009 114-115/2009 G18 d. posłupowy _ G/e09 1WM kolisty nieckowaty 45x43x12 19/2009 116-117/2009 G19 d. posłupowy _ G/e10 1WM kolisty nieckowaty 40x34x28 20/2009 118-119/2009 H01 Jama _ H/f05 1WM Owalny nieckowaty 191x189x22 28/2009 82-83/2009 H02 d. posłupowy _ H/f05 1WM kolisty nieckowaty 44x41x9 28/2009 84-85/2009 H03 d. posłupowy _ H/f05 1WM kolisty nieckowaty 44x41x9 28/2009 86-87/2009 H04 Jama _ H/f05 1WM Owalny nieckowaty 40x40x32 28/2009 88-89/2009 H05 d. posłupowy _ H/e01 1WM kolisty nieckowaty 50x40x21 14/2009 90-91/2009 H06 d. posłupowy _ H/f01 1WM kolisty nieckowaty 52x50x9 24/2009 92-93/2009 H07 d. posłupowy _ H/f01 1WM kolisty nieckowaty 56x38x6 24/2009 94-95/2009 H08 d. posłupowy _ H/f02 1WM kolisty nieckowaty 56x37x14 25/2009 96-97/2009 H09 d. posłupowy _ H/f02/f03 1WM kolisty nieckowaty 64x40x6 26/2009 98-99/2009 H10 d. posłupowy _ H/e03 1WM kolisty nieckowaty 44x43x22 16/2009 100-101/2009 H11 d. posłupowy _ H/f04 1WM kolisty nieckowaty 60x29x6 27/2009 102-103/2009 H12 d. posłupowy _ H/e05 1WM kolisty nieckowaty 41x40x15 18/2009 104-105/2009 H13 d. posłupowy _ H/g06 1WM kolisty nieckowaty 46x40x5 39/2009 106-107/2009 H14 d. posłupowy _ H/f07 1WM kolisty nieckowaty 55x52x6 30/2009 108-109/2009 H15 Jama _ H/e08/f08 1WM Owalny nieckowaty 62x37x11 31/2009 110-111/2009 H16 d. posłupowy _ H/f08/g08 1WM kolisty nieckowaty 60x35x6 41/2009 112-113/2009 H17 Jama _ H/d09 1WM Owalny nieckowaty 116x100x15 12/2009 114-115/2009 H18 d. posłupowy _ H/e08 1WM kolisty nieckowaty 22x22x14 21/2009 116-117/2009 H19 d. posłupowy _ H/e09 1WM kolisty nieckowaty 50x33x6 22/2009 118-119/2009 H20 d. posłupowy _ H/e09 1WM kolisty nieckowaty 54x50x13 22/2009 120-121/2009 H21 d. posłupowy _ H/f10 1WM kolisty nieckowaty 50x38x6 33/2009 122-123/2009 H22 d. posłupowy _ H/e10/Ie0 23/2009 1WM kolisty nieckowaty 63x28x8 1 124-125/2009 I01 d. posłupowy _ I/d01 1WM kolisty nieckowaty 38x30x8 6/2009 51-52/2009 I02 d. posłupowy _ I/e02 1WM kolisty nieckowaty 51x30x18 12/2009 53-54/2009 I03 d. posłupowy _ I/e03 1WM kolisty nieckowaty 40x36x10 13/2009 55-56/2009 I04 d. posłupowy _ I/d04 1WM kolisty nieckowaty 52x40x24 4/2009 57-58/2009 18

Nr obiektu Funkcja Chronologia Hektar/Ar Poziom eksploracyjn y Przekrój poziomy Przekrój pionowy Długość x szerokość x głębokość w mm nr inw zabytków Ilość ceramiki Nr inw rysunku nr inw. fotografii uwagi I05 d. posłupowy _ I/f04 1WM kolisty nieckowaty 52x36x18 19/2009 59-60/2009 19

Prof. UW dr hab. Jerzy Nitychoruk 3. OPRACOWANIE I ANALIZA PRZYPOWIERZCHNIOWEJ BUDOWY GEOLOGICZNEJ I SYTUACJI GEOMORFOLOGICZNEJ W REJONIE WYKONYWANEJ INWESTYCJI DROGOWEJ OD JANOWA POMORSKIEGO DO GRONOWA GÓRNEGO KOŁO ELBLĄGA.. 3.1 WSTĘP Opracowanie dotyczy obszaru przylegającego od południa od drogi krajowej Elbląg Warszawa od miejscowości Janów Pomorski do Gronowa Górnego koło Elbląga (Fig. 1). Jest to ciąg dalszy opracowań geologiczno-geomorfologicznych, które autor wykonał dla tej samej inwestycji drogowej w rejonie Janowa Pomorskiego (Nitychoruk 2007, 2009), gdzie od 2007 r. prowadzone są szeroko zakrojone badania archeologiczne i geomorfologiczno-geologiczne. Na badanym obszarze, między Janowem Pomorskim a Gronowem Górnym, w 2009 r. wykonano 12 pełnordzeniowanych otworów wiertniczych, maksymalnie do 3 m głębokości, o średnicy 8 cm, oraz opisano 25 punktów dokumentacyjnych, które stanowiły ściany odsłonięć archeologicznych i drogowych. Celem wykonanych badań było rozpoznanie przypowierzchniowej budowy geologicznej, przeprowadzenie analizy geomorfologicznej, genetycznej i wiekowej wyróżnionych serii osadów oraz opracowanie rekonstrukcji paleogeomorfologicznej obszaru badań. Powyższe prace przyczyniły się do uszczegółowienia wiedzy na temat lokalizacji osadnictwa prehistorycznego i historycznego na omawianym terenie. 3.2. SYTUACJA GEOMORFOLOGICZNA. Omawiany obszar znajduje się w strefie krawędziowej Wysoczyzny Elbląskiej, od południa sąsiaduje z Żuławami Elbląskimi i Jeziorem Drużno. Obszar na którym położony jest analizowany teren ma stosunkowo zróżnicowaną morfologię (Fig. 2A, B). Najwyższe wysokości występują w północnej części 2 obszaru (ponad 150 m n.p.m.) i związane są z wysoczyzną polodowcowa, a najniższe (poniżej 0 m n.p.m.) występują w okolicach Jeziora Drużno (Fig. 2A, B). Różnice wysokości, które dochodzą do ponad 150 m na przestrzeni kilku kilometrów, powodują intensywne procesy 20

rozcinania wysoczyzny. W miejscowości Gronowo Górne obszar badań występuje na wysokości średnio około 10 m n.p.m., natomiast w Janowie między około 10,5 a 4,5 m n.p.m (Fig. 2A, B). W okolicach Gronowa ważnym elementem geomorfologicznym jest głębokie rozcięcie erozyjne w obrębie Wysoczyzny Elbląskiej (Fig. 2A, B), które przebiega z północy i północnego wschodu do podnóża Wysoczyzny, kończąc się na obszarze Żuław Elbląskich rozległym stożkiem napływowym, w obrębie którego leży badany obszar. Obniżenie to wykorzystuje rzeka Burzanka (Fig. 3A), która jak sama nazwa wskazuje, może w okresach intensywnych opadów prowadzić bardzo duże ilości wody i osadów z rozcinanych partii Wysoczyzny. Taki wniosek potwierdza bardzo duży spadek rzeki, która na długości tylko około 7 km pokonuje różnicę wzniesień osiągającą aż około 150 m, co daje 46 spadku, cechującego rzeki górskie a nie nizinne. Obecność potężnych wałów przeciwpowodziowych w dolnym odcinku rzeki (Fig. 3B), tuż obok badanego obszaru, świadczy o konieczności ochrony przeciwpowodziowej w trakcie dużych opadów prowadzących do wezbrań wody w Burzance. Obszar badań położony w Janowie jest zdenudowanym fragmentem Wysoczyzny Elbląskiej położonym w jej strefie krawędziowej (Fig. 3A, B), o charakterze ostańca, na co wskazuje budowa geologiczna tej formy, złożonej głównie z gliny zwałowej. 3.3. SONDOWANIA GEOLOGICZNE. Na opisywanym obszarze wykonano 12 sond rdzeniowanych świdrem ręcznym firmy Eijkelkamp. Na stanowisku Janów Pomorski wykonano 4 wiercenia (nr 9 12), których profile prezentują się następująco: Wiercenie 9. Lokalizacja: Szczyt wzniesienia w południowo-zachodnim brzegu wykopu archeologicznego (Fig. 5A). Opis od powierzchni terenu. 0,0 0,3 gleba piaszczysto-ilasta, ciemno-szara 0,3 1,0 glina zwałowa ilasta, zwarta, z otoczakami piaskowców i wapieni, brązowa Wiercenie 10. 21

Lokalizacja: Zbocze wschodnie wzniesienia w stronę Janowa (Fig. 5A). Opis od powierzchni terenu. 0,0 0,2 gleba piaszczysto-ilasta, ciemno-szara 0,2 0,5 piasek drobnoziarnisty lekko ilasty, szaro-brązowy 0,5 0,9 piasek drobnoziarnisty, żółty 0,9 1,1 piasek średnioziarnisty ze żwirem, brązowy, nadlinowy 1,1 1,2 strop gliny zwałowej ilastej, zwartej, brązowej Wiercenie 11. Lokalizacja: Obniżenie na wschód od wzniesienia w stronę Janowa. Opis od powierzchni terenu. 0,0 0,3 gleba piaszczysto-ilasta, ciemno-szara 0,3 0,6 glina zwałowa ilasta, zwarta, z otoczakami piaskowców i wapieni, brązowa Wiercenie 12. Lokalizacja: Obniżenie na wschód od wzniesienia w stronę Janowa. Opis od powierzchni terenu. 0,0 0,3 gleba piaszczysto-ilasta, ciemno-szara 0,3 0,6 glina zwałowa ilasta, zwarta, z otoczakami piaskowców i wapieni, brązowa 2.4. ANALIZA BUDOWY GEOLOGICZNEJ. Według przeprowadzonych badań najstarszymi osadami, które występują na badanym obszarze, są piaski średnio- i drobnoziarniste (1), warstwowane skośnie (Fig. 6A, B) i glina zwałowa (2), ilasta, zwarta, barwy brązowej z głazikami skał piaskowcowych i węglanowych (Fig. 6A) ze zlodowacenia Wisły. Piaski (1) odsłaniają się w przekopie drogowym w Janowie (Fig. 6A), tu też stwierdzono najpełniejszy profil gliny zwałowej, która osiąga średnio około 2 m miąższości (Fig. 6A) i występuje powszechnie, bezpośrednio pod glebą w Janowie oraz w północno-zachodniej części wykopu archeologicznego w Gronowie (Fig. 4A, 7A, 5A). Powyżej gliny zwałowej (2) udokumentowano piasek drobnoziarnisty i średnioziarnisty ze żwirem (3), brązowy stwierdzony w wierceniach 3, 4, 5, 6, 7, 8, 10 (Fig. 7A). Występowanie piasku tuż ponad warstwą gliny zwałowej może sugerować jego późnovistuliański wiek, ale 22

nie można wykluczyć, że osad ten mógł powstawać później, w holocenie i pochodzi z rozcinania i denudacji Wysoczyzny. Na północ i powyżej od badanego terenu w Gronowie, znajduje się piaskownia (Fig. 7B), gdzie były wydobywane podobne piaski, pochodzące ze zlodowacenia Wisły. Nie jest zatem wykluczone, że opisywane piaski (3) mogły być redeponowane z obszaru współczesnej piaskowni. Kolejnym osadem, który został stwierdzony na opisywanym obszarze są dobrze widoczne w ścianie wykopu archeologicznego w Gronowie, w jego południowo-zachodniej partii (Fig. 8A, B) oraz w północnej części, w ścianie obok stanowiska z węglami drzewnymi, naprzemianlegle występujące namuły ilasto-piaszczyste brązowe z warstewkami (soczewkami) piasku drobnoziarnistego, szarego o nieregularnym kształcie (4). Struktury sedymentacyjne są trudne do rozpoznania w wierceniach ze względu na przemieszanie osadu w świdrze okrętnym. Występujące w opisywanym pakiecie osadów namuły ilasto-piaszczyste powstawały w wyniku denudacji gliny zwałowej i powolnego spełzywania osadów po stoku, natomiast przewarstwiające je piaski drobnoziarniste szare, to efekt szybkiego transportu spływania osadów po stoku. Oba rodzaje osadów mogły powstać albo bezpośrednio po ustąpieniu lądolodu w warunkach klimatu glacjalnego, kiedy nieobecność zwartej szaty roślinnej umożliwiała spełzywanie, albo w holocenie w warunkach ubogiej pokrywy roślinnej. Warstwa ta (4) była później rozmywana i dochodziło do przemieszczenia osadów. Spektakularnym przykładem potwierdzającym taką sytuację są osady zachowane w północnośrodkowej części wkopu archeologicznego w Gronowie (Fig. 9A, 9B, 10A, 10B). Widać tu warstwy (5, 6, 7 i 8), które różnią się litologicznie i wiekowo (według analizy archeologicznej) wyklinowując się w głąb wykopu i zazębiające się ze sobą. Można tu wyróżnić warstwę 5, namułów ilasto-piaszczystych brązowych ze smugami (warstewkami o nieregularnym kształcie) piasku drobnoziarnistego, szarego, które wyżej przechodzą w piaski z namułami a następnie w namuły ilaste z warstewkami piasku (6), które w stropie są barwy czarno-szarej, wyklinowują się w stronę środka wykopu i zakończone są nagromadzeniem węgli drzewnych (Fig. 9A, B). Prawdopodobnie te same osady występują w Gronowie w obniżeniu (możliwe, że związanym z dawnym korytem rzeki Burzanki) w południowozachodniej części wykopu archeologicznego (Fig. 13A, B) i w dołku jamie osadniczej? W Janowie (Fig. 7A). W rejonie stwierdzonego pomostu, poniżej nagromadzenia węgli drzewnych, które noszą ślady niewielkiego transportu po stoku, osady te przechodzą w namuły ilaste szaro-niebieskie (7), których barwa i sposób występowania sugeruje sedymentację na brzegu zbiornika wodnego (Fig. 9B, 10B). Osady te występują w postaci owalnego pasa na niewielkim obszarze, który może wyznaczać zasięg zbiornika wodnego w 23

centralnej części wykopu archeologicznego w Gronowie (Fig. 11B). Dalej w głąb zbiornika występują piaski średnioziarniste, ilaste ze znacznym udziałem organiki, ciemno-szare (8). Ślady rozcięć erozyjnych (Fig. 10A, 10B, 11A, 11B) zachowanych na zboczach obszaru otaczającego zbiornik wodny, zawierają materiał piaszczysty zachowany powszechnie w warstwie 4., na stożku napływowym w Gronowie czy na zboczu w Janowie (wiercenie 10), który był łatwo przemieszczany wskutek przemywania wodami opadowymi w okresach późniejszych. Występowanie w strefie rozcięć (Fig. 11A, 11B) głazów narzutowych (Fig. 10B) świadczy, że okresowo proces spłukiwania osadów był intensywny. Osady zachowane w warstwie 7. i 8. (Fig. 10B) sedymentowane były w obniżeniu w warunkach wilgotnych, być może w efemerycznie istniejącym zbiorniku wodnym, dlatego zawierają dużo organiki (Fig. 11A, 11B). Brak jest tu śladów funkconowania regularnego zbiornika jeziornego, ale obecna w osadach organika wskazuje na środowisko okresowo zalewane lub wodne, szczególnie w warstwie powiązanej z pomostem (Fig. 12A, 12B). Barwa czarna namułów ilastych wskazuje na bagienne warunki sedymentacji. Kolejną warstwę osadów stanowią namuły gliniastopiaszczyste, zwarte, brązowe (9), występujące w rejonie pomostu w postaci wyklinowującej się zgodnie z nachyleniem stoku warstwy (Fig. 9A, 9B, 10A). Według badań archeologicznych w warstwie tej znaleziono odmienne zabytki, od tych, które występują w warstwie 8 i 10 (Fig. 10A). Ten fakt, jak i wyklinowywanie się osadów pokazuje, że sedymentacja warstwy 9. odbywała się wskutek spływania po stoku osadów wyżej leżących. Podobna w wykształceniu osadów warstwa 10, również mogła podlegać spływom po stoku, a warstwa 11 jest efektem takich spływów, co potwierdza jej wykształcenie w postaci osadów piaszczystych (Fig. 9A, 9B, 10A). Wydzielenie 12 stanowią namuły ilasto-piaszczyste z pojedynczym żwirkiem i szczątkami organicznymi, szaro-czarne, miejscami z fragmentami węgla drzewnego (Fig. 5B, 13A, 13B, 14A, 14B). Ciemna barwa zawartych w tej warstwie osadów sprawia, że dobrze się odznaczają w profilu, a położenie nad różnymi genetycznie i wiekowo osadami ułatwia interpretację geologiczną, która pozwala tą warstwę zakwalifikować jako najmłodszą, występującą bezpośrednio pod glebą. Jednak osady te mogły się tworzyć w różnych archeologicznie okresach. Przykładem na to może być analiza występowania tych osadów w Gronowie (Fig. 13A, 13B) i Janowie (Fig. 5B, 14A, 14B). W Gronowie tworzą one ciągłą, jednakowej miąższości warstwę, natomiast w Janowie osady te wypełniają różnego kształtu zagłębienia usytuowane głównie w glinie zwałowej. O ile warstwę 12 w Gronowie można traktować jako in situ, o tyle podobne osady w Janowie zostały mocno przemieszane i to wskutek działań ludzkich. O ingerencji człowieka świadczą nie naturalne formy zagłębień, 24

które wypełniają osady warstwy 12. Przykładem takich form widoczne są na Fig. 5B i 14B zagłębienia o niesymetrycznych (Fig. 5B) i pionowych a nawet przewieszonych (Fig. 14B) ścianach oraz ostrych kontaktach między osadami (Fig. 5B, 14A). Analizując figurę 5 B ma się wrażenie, że formy te zostały wykonane sprzętem mechanicznym koparką? A zatem muszą pochodzić z nieodległej przeszłości. Obserwacje analizowanych form na planie, układających się w regularne rowy i okręgi (Fig. 5A) oraz analiza danych bibliograficznych (informacja ustna dr Marek Jagodziński) pozwala powstanie opisywanych form połączyć z wykonywanymi od XIX wieku pracami regulacyjno-melioracyjnymi lub/i z ziemnymi budowlami parkowymi. 3.5. REKONSTRUKCJA PALEOGEOMORFOLOGICZNA. Najstarsze osady na badanym obszarze (wydzielenie 1, 2 i 3) pochodzą z faz poznańskiej i pomorskiej zlodowacenia Wisły (Makowska 1991, Nitychoruk 2007, 2009). Deglacjacja tego obszaru miała charakter arealny, prowadzący do powstania szeregu zagłębień bezodpływowych po bryłach martwego lodu. W miarę postępu deglacjacji i uwalniania od lodu dzisiejszej delty Wisły, nasilały się procesy erozyjne prowadzące do rozcięcia wysoczyzny głębokimi rozczłonkowanymi dolinami. Co miało również miejsce na opracowywanym terenie, leżącym na granicy wysoczyzny i obniżenia, które jeszcze wówczas nie było wypełnione osadami deltowymi Wisły (Fig. 2A, B). Równocześnie, w schyłku glacjału, w interstadiale Bölling zagłębienia bezodpływowe zaczęły zarastać roślinnością i wypełniać się osadami organicznymi (Rosa 1963). Makowska (1991) datuje te osady w Jagodniku na około 12 000 lat B.P. Pierwsze osady biogeniczne powstałe na obszarze współczesnego jeziora Drużno datowano na 11 250+- 105 BP (wg. Zachowicz i inni 1982). Nie zaobserwowano w tych osadach roślin zbiornikowych, ale pojedyncze okrzemki. Stwierdzoną w warstwie 4 zmienność frakcji piaszczystych i gliniastych, można utożsamiać z procesami denudacyjno-erozyjnymi, które powodowały opady, być może przy istnieniu niezbyt zwartej pokrywy roślinnej. Powstawaniu tych osadów towarzyszyło intensywne nadbudowywanie stożka napływowego w Gronowie w jednych jego partiach a niszczenie w innych. W Janowie dochodziło głównie do denudacji strefy krawędziowej wysoczyzny. Kolejne warstwy 5, 6 dokumentują przyrost stożka napływowego w okresie holocenu. Namuły, które powstały w holocenie występują na obszarze Żuław Wiślanych jak i na wysoczyznach. Litologicznie wykształcone są jako piaski różnoziarniste, mułki lub iły z 25

domieszką substancji humusowej a niekiedy większymi wkładkami osadów organicznych. Ich miąższość dochodzi do kilku metrów (Makowska 1979). Osady wydzielone jako warstwa 7, 8 wypełniają zagłębienia w stożku napływowym. Ich powstanie może być związane z okresem intensywnego wylesiania w celu pozyskania obszarów uprawnych i drewna. Znaczna głębokość zagłębienia, dochodząca do 1 m, sugeruje dużą intensywność tego procesu. Warstwy 6, 9, 10, które tworzą namuły gliniastopiaszczyste, lokalnie z fragmentami węgli drzewnych można zaliczyć do okresu intensywnego zasiedlenia tego terenu stanowią ona warstwę kulturową, dokumentującą działalność ludzką. Warstwa 12, może stanowić stropową część warstwy kulturowej. 26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

Opis ilustracji Fig. 1. Lokalizacja terenu badań. Fig. 2A i 2B. Projekcje hipsometryczne otoczenia Jeziora Drużno i strefy brzegowej Wysoczyzny Elbląskiej. Fig. 3A i 3B. Widok na rzekę Burzankę i jej wały przeciwpowodziowe w Gronowie. Fig. 4A. Lokalizacja wierceń 1 i 2 w Gronowie. Fig. 4B. Lokalizacja wierceń 3 8 w Gronowie. Fig. 5A. Lokalizacja wierceń 9 i 10 w Janowie oraz plan budowli melioracyjno-regulacyjnych lub/i parkowych w Janowie. Fig. 5B. Kształt i wypełnienia antropogenicznych form budowli melioracyjno-regulacyjnych lub/i parkowych w Janowie. Fig. 6A, 6B. Położenie piasków i glin zwałowych (warstwy 1 i 2) we wkopie drogowym w Janowie. Fig. 7A. Sposób występowania glin zwałowych i piasków (warstwy 2 i 3) oraz osadów jamy osadniczej (?) (warstwa 6) w Janowie. Fig. 7B. Fragmenty piaskowni w Gronowie. Fig. 8A, 8B. Budowa geologiczna i układ sedymentologiczny warstwy 4 w Gronowie, południowo-zachodnia ściana wykopu archeologicznego. Fig. 9A, 9B. Budowa geologiczna północnej ściany wykopu archeologicznego w pobliżu pomostu drewnianego w Gronowie (warstwy 5, 6, 7, 8, 9, 10 i 11). Fig. 10A, 10B. Budowa geologiczna obniżenia w pobliżu pomostu drewnianego w Gronowie (warstwy 7, 8, 9 i 10). Fig. 11A, 11B. Rozcięcia erozyjne na stoku obniżenia w centralnej części wykopu archeologicznego w Gronowie. Fig. 12A, 12B. Widok śladów po pomoście drewnianym w Gronowie. Fig. 13A, 13B. Sytuacja geologiczna w południowo-zachodniej części wykopu archeologicznego w Gronowie (warstwy 4, 6 i 12). 30 Fig. 14A, 14B. Kształt i wypełnienia antropogenicznych form budowli melioracyjnoregulacyjnych lub/i parkowych w Janowie (warstwy 3 i 12). 40

3.6. SPIS LITERATURY. Makowska A. 1979. Objaśnienia do Mapy geologicznej Polski w skali 1:200 000, arkusz Elbląg, pp. 44. Makowska A. 1991. Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz: Krynica Morska i Elbląg Północ, pp. 90. Nitychoruk J. 2007. Opracowanie szczegółowe przypowierzchniowej budowy geologicznej, analiza geomorfologiczna i rekonstrukcja paleogeomorfologiczna na obszarze planowanej w Janowie Pomorskim inwestycji drogowej. Arch. Muzeum w Elblągu. Nitychoruk J. 2009. Opracowanie warunków geomorfologicznych osadnictwa w rejonie Janowa Pomorskiego koło Elbląga. Arch. Muzeum w Elblągu. Rosa B. 1963. O rozwoju morfologicznym wybrzeża Polski w świetle dawnych form brzegowych. Stud. Soc. Sci. Toruń, Sec. C. 5, pp. 174. Zachowicz J., Przybyłowska-Lange W., Nagler J. 1982. The Late-Glacial and Holocene vegetational history of the Żuławy Region, N. Poland. A biostratigraphic study of Lake Drużno sediments. Acta Palaeobotanica, 22, 141-161. 41

4. Osadnictwo kultury wielbarskiej. Michał Beda Zaczynając omawiać osadnictwo wielbarskie odkryte na stanowisku Nowina 9 warto wspomnieć, że jest to skraj osady. Świadczyć o tym może brak obiektów mieszkalnych i typowych obiektów gospodarczych, które dowodzą niezbicie o stałym osadnictwie jakimi są na przykład studnie. Na stanowisku Nowina 9 zarejestrowano 28 obiektów związanych z kulturą wielbarską. Obiekty zakwalifikowano do wspomnianej kultury na podstawie wyeksplorowanej z nich ceramiki. Osiemnaście obiektów zaliczono do jam. Przez jamy rozumiem obiekty archeologiczne które miały w rzucie płaskim ponad 60 centymetrów średnicy. Były to przede wszystkim jamy gospodarcze jak i śmietniskowe. Ponadto zarejestrowano 15 palenisk z tego okresu. Paleniska na tym stanowisku charakteryzowały się prostokątnym planem płaskim. Miały niewielką miąższość, największa ich głębokość dochodziła tylko do 25 centymetrów. Paleniska wyróżnione na tym stanowisku cechował jeszcze występujący w nich płaszcz kamienny, który nie we wszystkich obiektach tego typu się zachował. Jednak nawet w spągach tych palenisk wystąpiły kamienie co może wskazywać na jego istnienie. Do tego horyzontu kulturowego prawdopodobnie możemy zaliczyć odkryty na stanowisku piec. O funkcji w przypadku tego obiektu może świadczyć warstwa przepalonej i spieczonej gliny, która w nim wystąpiła. Służył on prawdopodobnie do prażenia zbóż. Podobne piece znajdowane były na licznych stanowiskach z tego okresu w dorzeczu Wisły. Morfologię naczyń ceramicznych opracowano metodą R. Wołągiewicza (Wołągiewicz R. 1993). Również opracowanie zabytków ruchomych pod względem technologicznym oparte jest na pracy tego autora ( R. Wolągiewicz, 1993) Poszczególne obiekty z kultury wielbarskiej omówię w ramach kolejnych odcinków. 42

4.1. Analiza obiektów nieruchomych związanych z osadnictwem wielbarskim. Odcinek A Obiekt A01 ( Tablica I) Palenisko to nie posiadało w wypełnisku ceramiki na której można było by je zakwalifikować do kultury wielbarskiej. Jednak podobieństwo do obiektów o charakterze paleniska występujących na stanowisku Nowina 9 pozwala wiązać je z kulturą wielbarską. Obiekt posiadał kształt prostokąta o wymiarach 136x115 cm, jego profil o kształcie nieckowatym dochodził do 10 cm głębokości. Wypełniskiem omawianego obiektu była czarna zgliniona próchnica z węglami drzewnymi. W obiekcie zarejestrowano również płaszcz kamienny prawdopodobnie umożliwiający stawianie na nich garnków w celu podgrzania pożywienia. Obiekt A02 ( Tablica I) Była to owalna jama o wymiarach 98x76 cm. Przekrój pionowy był nieckowaty dochodzący do 40 cm głębokości. Zarejestrowana na arze A/g04. Jej wypełniskiem była ciemnoszara zgliniona próchnica. Podczas eksploracji warstwami mechanicznymi pozyskano 10 fragmentów ceramiki naczyniowej. W większości były to fragmenty niezdobionych, lecz chropowaconych brzuśców. Tylko jeden fragment wylewu (tablica LIII, rys. 1), był charakterystyczny, i można było określić jego formę na garnek grupy IB wg Wołągiewicza. Obiekt A14 ( Tablica IV) Obiekt ten również nie posiadał w wypełnisku zabytków ruchomych pozwalających wydatować go na kulturę wielbarską. Jednak na terenie Polski występują liczne analogie pozwalające na właśnie takie datowanie. Prawdopodobnie obiekt ten pełnił funkcję pieca do prażenia ziaren zbóż. Jego strop miał kształt owalny o wymiarach 164x103 cm. Profil był nieckowaty. Wypełniskiem były dwie warstwy obiektowe, dolną warstwą posadowioną na calcu była spieczona glina, a nad nią była jasnoszara zgliniona próchnica. Warto również wspomnieć, że część obiektu została zniszczona przez wkop pod kabel telekomunikacyjny. Obiekt A19 (Tablica VII) Obiekt ten to kolejne palenisko. Dzięki pozyskaniu z jego wypełniska 19 fragmentów ceramiki naczyniowej bezspornie możemy je zakwalifikować do omawianego horyzontu kulturowego. Niestety tak jak w obiekcie A02 materiał ten był bardzo silnie rozdrobniony, nie pozwalając na jakąkolwiek rekonstrukcję. W dodatku pochodził głównie z partii brzuśca 43