O samobójstwach słów kilka 1
Wiadomo nie od dziś, że mass media żerują na naszych najniższych instynktach, co widać nie tylko w komercyjnych programach telewizyjnych po północy. Przede wszystkim objawia się to poprzez zalew wszelkich środków masowego przekazu falą przemocy. Na ludzkim popędzie agresji bazują de facto dzienniki informacyjne, które skupiają się na nieszczęściach, katastrofach, bólu, alarmach przed następnymi tragediami. Jest to główna przyczyna, dla której większość osób, zapytanych o to, czy w Polsce jest rocznie więcej samobójstw, czy morderstw, mówi o morderstwach, choć w rzeczywistości każdego roku w Polsce popełnianych jest ok. 1000 zabójstw i aż 5000 samobójstw. Jak Polacy i ogół Europejczyków wypada na tle innych narodów pod tym niechlubnym względem? W jakim stopniu przyczyny kulturowe i religijne, a także sytuacja materialna i stres życia codziennego w dniu dzisiejszym wpływają na liczbę nieszczęść tego typu? Przede wszystkim, zobaczmy, jak wygląda tabela samobójstw (w jednostkach: liczba samobójstw rocznie/100 000 osób) dla różnych krajów (na podstawie książki Psychopatologia M. Selingmana). Dla Polski wskaźnik ten wynosi 13,16. Dla innych: Nazwa kraju ogółem mężczyźni kobiety stosunek Węgry 38,6 58,0 20,7 2,8 Sri Lanka 33,2 46,9 18,9 2,5 Rosja 21,1 34,4 9,1 3,8 Chiny 17,1 14,7 19,6 0,8 Japonia 16,1 20,6 11,8 1,7 Niemcy 15,8 22,4 9,6 2,3 Australia 13,3 21,0 5,6 3,8 Singapur 13,1 14,7 11,5 1,3 Kanada 12,7 20,4 5,2 3,9 USA 12,2 19,9 4,8 4,1 Hongkong 10,5 11,8 9,1 1,3 Puerto Rico 10,5 19,4 2,1 9,2 Urugwaj 10,3 16,6 4,2 4,0 Irlandia 9,5 14,4 4,7 3,1 Indie 8,1 9,1 6,9 1,3 Korea Południowa 7,9 11,5 4,4 2,6 UK 7,9 12,4 3,6 3,4 Izrael 7,8 11,0 4,6 2,4 Argentyna 7,1 10,5 3,8 2,8 Kostaryka 5,8 9,3 2,1 4,4 Tajlandia 5,8 7,1 4,5 1,6 Chile 5,6 9,8 1,5 6,5 Wenezuela 4,8 7,8 1,8 4,3 Meksyk 2,3 3,9 0,7 5,6 2
Mity:...a także poznajmy kilka podstawowych faktów i mitów na ten temat: osoby, które mówią o samobójstwie, nie odbierają sobie życia samobójca jest bardzo zdeterminowany, by się zabić ryzyko popełnienia samobójstwa zanika w momencie poprawy stanu po przebytym kryzysie samobójczym Fakty: liczba samobójstw zależy od klasy społecznej ateiści są bardziej skłonni do popełniania samobójstw niż chrześcijanie 80% samobójców ostrzegało o swoich zamiarach większość nie może podjąć decyzji - żyć czy umrzeć; często osoby takie igrają ze śmiercią, a sprawę uratowania ich pozostawiają losowi lub innym ludziom większość samobójstw popełnianych zostaje jeszcze w czasie trwania depresji, ale już w okresie trzech miesięcy od pierwszych oznak poprawy. Jest to czas, w którym jednostka ma większy dostęp do broni i więcej energii, by zrealizować swój plan niż wtedy, gdy przebywa w szpitalu lub znajduje się w najgłębszej depresji procent osób, które popełniły samobójstwo, jest we wszystkich warstwach społecznych taki sam procent ateistów i chrześcijan, którzy popełniają samobójstwo, jest taki sam. Względy religijne i kulturowe grają tu rolę tylko w skrajnych przypadkach, np. w Egipcie i Meksyku wskaźnik samobójstw jest niewielki, bo w kulturach tych krajów samobójstwo uważane jest za grzech śmiertelny. 3
Samobójstwo jest najczęściej skutkiem długiej, jedno- czy dwubiegunowej depresji. Stanowi trzecią przyczynę śmierci wśród licealistów i studentów na całym świecie, a w Stanach Zjednoczonych jest ósmą przyczyną śmierci w ogóle. Jakie mogą być jego przyczyny? Odpowiedź na to pytanie możemy znaleźć, analizując grupy wysokiego ryzyka. Nie będziemy tutaj brać pod uwagę rytualnych samobójstw, które zdarzają się nawet w buddyzmie, a jedynie samobójstwa jako właśnie skutek depresji i ucieczkę od problemów. Jak to już napisane powyżej, czynnik bogactwa nie gra tutaj zasadniczej roli. Widzimy to i w tabeli, w której ujęto listę krajów obciążonych problemem samobójstw, jak i w fakcie, że w obrębie każdego społeczeństwa klasa społeczna nie wpływa na tendencje samobójcze jednostki w zauważalny sposób. Za to rolę gra szerokość geograficzna, pod którą znajduje się dany kraj. Wysokie są wskaźniki samobójstw na przykład w Szwecji i Norwegii, czego nie ujęto w tabeli. Podobnie, istnieje korelacja między liczbą samobójstw a porą roku, w której były popełniane - więcej takich tragedii następuje zimą i wczesną wiosną niż latem i jesienią, a więc wtedy, kiedy jest zimniej i kiedy noce są dłuższe. Z tego faktu mozna wysnuć wniosek, że pragnienie popełnienia samobójstwa jest bardziej, wbrew pozorom, czynem biologicznym niż światopoglądowym. Grupą bardziej obciążoną ryzykiem samobójstwa są też, nie da się ukryć, mężczyźni (tabela). Właściwie we wszystkich regionach świata, za wyjątkiem może Azji, samobójców wśród mężczyzn jest kilkakrotnie więcej niż wśród kobiet. Kiedy się zastanowimy nad okolicznościami, w których te samobójstwa następują, fakt ten przestaje dziwić - większość mężczyzn-samobójców stanowią wdowcy i osoby stare, schorowane. Co ciekawe, średnio kobiety, po śmierci swoich współmałżonków, żyją kilkanaście lat, mężczyźni - tylko rok. Najczęstszą przyczyną śmierci meżczyzn w takiej sytuacji są choroby serca i samobójstwa właśnie. Tendencję tą można też wytłumaczyć poprzez korelację pomiędzy popełnianymi samobójstwami a zaburzeniami osobowości i chorobami psychicznymi, jak schizofrenia (ze szczególnym naciskiem na omamy słuchowe typu rozkazującego), która też częściej występuje u mężczyzn niz u kobiet. Czy skłonność do popełniania samobójstw jest dziedziczna? Aby tą tezę potwierdzić, przebadano grupę Amiszów, którzy tworzą zamkniętą społeczność i zamieszkują hrabstwo Lancaster w Pensylvanii. Po przeanalizowaniu wszystkich samobójstw w tej grupie na przestrzeni ostatniach stu lat ustalono, że 73% samobójców pochodziło z 16% ogółu rodzin. Dobór takiej, a nie innej próby był nieprzypadkowy - społeczność ta żyje, przestrzegając ściśle pewnych zasad wychowania i wyznając konserwatywne zasady moralne, co sugeruje, że można tutaj uznać czynnik genetyczny za ważniejszy niż czynnik wychowawczy, związany ze wzrastaniem młodych ludzi w rodzinach, w których popełniono samobójstwo w przekonaniu, że jest to rzeczywiście droga ucieczki od życia. Nawet jeśli na razie wątpimy w rozpowszechnianie się skłonności samobójczych drogą genów, wiemy już, że tak właśnie rozprzestrzenia się spora część chorób psychicznych, 4
także schizofrenia, która jest z tą skłonnością dodatnio skorelowana. Można postawić wiele hipotez na temat przyczyn i natury samobójstw w różnych środowiskach i społeczeństwach. Ogólnie, samobójców dzielimy ze względu na motywację na: samobójców zaniechujących pragnących definitywnie ukrócić swoje dotychczasowe życie; manipulantów motywujących się faktem, że ich śmierć wywrze znaczny wpływ na otoczenie; pragnących mieć ostatnie słowo w sporze, zemścić się na osobie, która je odtrąciła, zniszczyć życie innych ludzi. Nie są mi znane badania na temat: jaki odsetek jakiego typu stanowią samobójcy w poszczególnych krajach. Być może fakt, iż w krajach Trzeciego Świata często procent samobójców jest o wiele niższy może świadczyć na przykład o tym, że mentalność tamtejszych społeczeństw powoduje brak samobójców drugiego typu, podczas gdy w Europie i Stanach Zjednoczonych jest to znaczny procent samobójców. 5