STAN EKOLOGICZNY I STAN CHEMICZNY

STAN EKOLOGICZNY I STAN CHEMICZNY nowe pojęcia w ochronie wód powierzchniowych Konferencja STAN ŚRODOWISKA W REGIONIE BADANIA, GOSPODARKA, INWESTYCJE Rzeszów, 13 października 2011 r. Jolanta Nawrot Wydział Monitoringu Środowiska Delegatura w Jaśle WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA W RZESZOWIE

W dniu 23 października 2000 r. Parlament Europejski oraz Rada Europy przyjęły dyrektywę Nr 2000/60/WE ustalającą ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodne, zwaną Ramową Dyrektywą Wodną (RDW) RDW zobowiązuje państwa członkowskie do racjonalnego wykorzystywania i ochrony zasobów wodnych w myśl zasady zrównoważonego rozwoju, posługując się odpowiednim, powtarzalnym co 6 lat cyklem planistycznym. RDW zmierza w kierunku stworzenia jednolitego i spójnego systemu monitoringu stanu wód w Unii Europejskiej. RDW określa podstawy klasyfikacji i prezentacji stanu wód.

Cele RAMOWEJ DYREKTYWY WODNEJ Środowiskowe: przeciwdziałanie pogarszaniu się stanu wszystkich części wód; osiągnięcie dobrego stanu wszystkich wód do końca roku 2015. Społeczne: zapewnienie ludziom dobrej jakości wody do spożycia; budzenie świadomości ekologicznej; kształtowanie postaw społecznych przyjaznych środowisku. Gospodarcze: wdrożenie mechanizmu uwzględniania kosztów środowiskowych, związanych z korzystaniem z wód oraz ekosystemów wodnych w działalności gospodarczej; wprowadzenie zasady pokrywania kosztów usług wodnych.

PODSTAWOWE CELE ŚRODOWISKOWE RDW OSIĄGNIĘCIE DOBREGO STANU WÓD 2015 r. wody powierzchniowe obszary chronione Zapobieganie pogarszaniu stanu wód. Stopniowe redukowanie zanieczyszczenia wód substancjami niebezpiecznymi. Zapewnienie zgodności ze standardami i celami wynikającymi z odrębnych aktów prawnych.

JEDNOLITE CZĘŚCI WÓD POWIERZCHNIOWYCH Dla potrzeb gospodarowania wodami, wody powierzchniowe podzielone zostały na jednolite części wód. Jednolita część wód powierzchniowych oddzielny i znaczący element wód powierzchniowych, taki jak: a) struga, strumień, potok, rzeka, kanał lub ich części, b) jezioro lub inny naturalny zbiornik wodny, c) sztuczny zbiornik wodny, d) morskie wody wewnętrzne, wody przejściowe lub wody przybrzeżne Część wód można w sposób jednolity scharakteryzować i opisać Jednolite części wód powierzchniowych dzieli się na: naturalne, silnie zmienione (jcw, których charakter został w znacznym stopniu zmieniony w następstwie fizycznych przeobrażeń, będących wynikiem działalności człowieka, sztuczne (jcw powstałe w wyniku działalności człowieka).

TYPOLOGIA WÓD TYPOLOGIA ABIOTYCZNA charakteryzuje warunki środowiskowe i wynika z położenia geograficznego, typu krajobrazu naturalnego, wysokości bezwzględnej nad poziom morza oraz cech geologicznych podłoża i cech morfologicznych terenu W Polsce określono dla rzecznych jcw 26 typów abiotycznych i typ 0 dla kanałów i zbiorników typ 0 typ 12 typ 15 typ 17 typ 19 typ 21 TYPOLOGIA BIOTYCZNA zespoły organizmów wodnych 9 typów wód dla organizmów fitobentosowych 4 typy makrofitowe dla rzek nizinnych i 5 typów dla rzek górskich brak typologii dla makrobezkregowców

Monitoring wód powierzchniowych prowadzony jest w celu kompleksowego przeglądu stanu wód w każdym obszarze dorzecza. MONITORING WÓD POWIERZCHNIOWYCH CEL - Wspomaganie systemu gospodarowania wodami poprzez zapewnienie informacji o stanie wód Plany gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy CEL - Osiągnięcie dobrego stanu wód DOBRY STAN WÓD POWIERZCHNIOWYCH

DOBRY STAN WÓD POWIERZCHNIOWYCH zmiany warunków przyrodniczych wód w porównaniu do stanu naturalnego, niezakłóconego przez człowieka, są niewielkie; wszystkie wskaźniki chemiczne charakteryzujące występowanie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, wskazanych przez RDW, osiągają zgodność ze środowiskowymi normami jakości; wody nie wykazują cech eutrofizacji; wody pobierane do zaopatrzenia ludności w wodę pitną posiadają jakość, która umożliwia stosowanie jak najprostszych metod uzdatniania; jakość wód umożliwia bytowanie gatunków zwierząt wodnych o znaczeniu gospodarczym; jakość wód umożliwia wykorzystywanie wód do celów rekreacyjnych, w tym kąpieliskowych.

STAN/POTENCJAŁ EKOLOGICZNY = wyraz jakości struktury i funkcjonowania ekosystemu wodnego KLASYFIKACJA STANU/POTENCJAŁU EKOLOGICZNEGO = porównanie stanu istniejącego ze stanem oczekiwanym w warunkach referencyjnych (poszczególne klasy odpowiadają stopniowi odchylenia od pożądanego stanu referencyjnego) Warunki referencyjne = stan odzwierciedlający warunki zbliżone do naturalnych oraz nie wykazujący lub wykazujący jedynie minimalne zaburzenia na skutek działalności człowieka

OCENA STANU WÓD POWIERZCHNIOWYCH WG RDW ELEMENTY HYDROMORFOLOGICZNE (wspierające) STAN / POTENCJAŁ EKOLOGICZNY ELEMENTY BIOLOGICZNE (podstawowe) STAN WÓD ELEMENTY FIZYKOCHEMICZNE (wspierające) STAN CHEMICZNY SUBSTANCJE PRIORYTETOWE I INNE SUBSTANCJE ZANIECZYSZCZAJĄCE Wg RDW ocenie podlega stan wód, które traktowane są nie tylko jako zasoby gospodarcze, ale przede wszystkim jako element ekosystemu.

ELEMENTY BIOLOGICZNE Monitoring oparty jest na analizie zmian środowiskowych zachodzących we florze i faunie rzek i jezior. Podstawowe zalety: organizmy biologiczne odzwierciedlają nie tylko aktualny, ale również miniony stan wód, podczas gdy wskaźniki fizykochemiczne odzwierciedlają tylko chwilowy stan wód, występowanie organizmów lub ich brak, a także zmiany ilościowe i jakościowe informują o zmianach warunków środowiskowych, zróżnicowany czas i sposób reakcji badanych grup organizmów na presje pozwala stwierdzić niekorzystne zmiany w środowisku wodnym znacznie wcześniej niż wykażą to badania innych elementów ( system wczesnego ostrzegania ).

GŁÓWNE ELEMENTY KLASYFIKACJI STANU EKOLOGICZNEGO WG RDW (jcw rzeczne) ELEMENTY BIOLOGICZNE ELEMENTY FIZYKOCHEMICZNE ELEMENTY HYDROMORFOLOGICZNE Fitoplankton/ Fitobentos Makrofity Ichtiofauna Warunki termiczne Warunki tlenowe Zasolenie Stan zakwaszenia Substancje biogenne Specyficzne substancje syntetyczne i niesyntetyczne Wielkość i dynamika przepływu wód Połączenie z częściami wód podziemnych Ciągłość rzeki Zmienność głębokości i szerokości rzeki Struktura i skład podłoża rzeki Struktura strefy nadbrzeżnej

BIOLOGICZNE ELEMENTY KLASYFIKACJI STANU EKOLOGICZNEGO (jcw rzeczne) Fitobentos ogół organizmów roślinnych zasiedlających dno rzek i zbiorników wodnych (wskaźnik IO). Fitoplankton mikroskopijne organizmy roślinne, które biernie unoszą się w wodzie. Fitoplankton badany jest w dużych rzekach nizinnych i jeziorach (wskaźnik IFPL). zwierzęta bezkręgowe zasiedlające osady denne (wskaźnik MMI/MZB). Makrofity zakorzenione rośliny występujące w środowisku wodnym, u których większa część powierzchni jest wynurzona (wskaźnik MIR). Ichtiofauna (wskaźnik w opracowaniu)

Zastosowanie elementów biologicznych do oceny presji środowiskowej i jej intensywności Typ stresora/presja Biologiczne elementy oceny jakościowej Jeziora Rzeki Wody przejściowe Wody przybrzeżne Eutrofizacja Fitoplankton Fitobentos Makrofity Fitobentos/ Fitoplankton Makrofity Fitoplankton Makroalgi Okrytozalążkowe Fitoplankton Makroalgi Okrytozalążkowe Zanieczyszczenia organiczne (profundal) Fitobentos/Fitoplankton Fitoplankton Ryby Zakwaszenie Fitobentos Fitobentos - - Skażenia (nieorganiczne, organiczne) (makrofity) Makroglony Makroglony Hydrologia (fitoplankton) (makrofity) (makrofity) Ryby Makroalgi - Zmiany ekomorfologiczne, siedliskowe (fitoplankton) (makrofity) (makrobezkręgowce ) Ryby (makrofity) Ryby Okrytozalążkowe

KLASYFIKACJA ELEMENTÓW PODSTAWOWYCH I WSPIERAJĄCYCH Elementy biologiczne i fizykochemiczne klasyfikuje się na podstawie kryteriów wyrażonych jako wartości graniczne poszczególnych wskaźników jakości wód. Wynikiem klasyfikacji elementów biologicznych (z uwzględnieniem typologii wód) jest przypisanie im jednej z 5 klas, stanowiących określenie stanu tych elementów: klasa I stan bardzo dobry, klasa II stan dobry, klasa III stan umiarkowany, klasa IV stan słaby, klasa V stan zły. W wyniku klasyfikacji elementom fizykochemicznym przypisuje się jeden z 3 stanów: klasę I - stan bardzo dobry, klasę II - stan dobry, poniżej klasy II - stan poniżej dobrego. Dla specyficznych zanieczyszczeń syntetycznych i niesyntetycznych ustalono jeden zakres wartości dopuszczalnych, który charakteryzuje równocześnie stan bardzo dobry i dobry. Klasyfikuje się tylko 2 stany : dobry i poniżej dobrego. Sposób klasyfikacji i wartości graniczne dla elementów hydromorfologicznych są w trakcie opracowania.

KLASYFIKACJA STANU EKOLOGICZNEGO O stanie ekologicznym decyduje niższa z wartości uzyskanych w wyniku klasyfikacji elementów biologicznych i fizykochemicznych Stan ekologiczny jednolitych części wód powierzchniowych klasyfikuje się przez nadanie części wód jednej z 5 klas jakości: I klasa II klasa III klasa IV klasa V klasa - bardzo dobry stan ekologiczny - dobry stan ekologiczny - umiarkowany stan ekologiczny - słaby stan ekologiczny - zły stan ekologiczny

STAN CHEMICZNY Stan chemiczny wód powierzchniowych jest określany na podstawie stężenia substancji priorytetowych i innych substancji zanieczyszczających, zaliczonych do substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego i określonych w Ramowej Dyrektywie Wodnej. Substancje priorytetowe substancje, które stanowią szczególne zagrożenie dla środowiska wodnego oraz dla innych komponentów środowiska (w wyniku przenoszenia przez wodę) ze względu na toksyczność, małą podatność na degradację, bioakumulację, ryzyko dla zdrowia człowieka.

SUBSTANCJE PRIORYTETOWE Substancje priorytetowe zidentyfikowane jako priorytetowe substancje niebezpieczne 1. Antracen 2. Bromowany difenyloeter 3. Kadm i jego związki 4. C10-13-chloroalkany 5. Endosulfan 6. Heksachlorobenzen 7. Heksachlorobutadien 8. Heksachlorocykloheksan 9. Rtęć i jej związki 10. Nonylofenol 11. Pentachlorobenzen 12. Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne: benzo(a)piren, benzo(g h,i)perylen benzo(b)fluoranten indeno(1,2,3-cd)piren benzo(k)fluoranten 13. Związki tributylocyny 14. Alachlor 15. Atrazyna 16. Benzen Substancje priorytetowe 17. Eter pentabromodifenylowy 18. Chlorfenwinfos 19. Chloropyrifos 20. 1,2-dichloroetan (EDC) 21. Dichlorometan 22. Ftalan di(2-etylheksyl) (DEHP) 23. Diuron 24. Fluoranten 25. Izoproturon 26. Ołów i jego związki 27. Naftalen 28. Nikiel i jego związki 29. Oktylofenol 30. Pentachlorofenol (PCP) 31. Symazyna 32. Trichlorobenzen (TCB) 33. Trifluralina Inne substancje zanieczyszczające: 1.Tetrachlorometan 3. Dieldryna 5. Izodryna 7. DDT całkowity 9. Tetrachloroetylen 2.Aldryna 4. Endryna 6. DDT-izomer para para 8. Trichloroetylen

KLASYFIKACJA STANU CHEMICZNEGO WÓD POWIERZCHNIOWYCH Klasyfikacji stanu chemicznego wód dokonuje się na podstawie analizy nie mniej niż 12 wyników pomiarów substancji priorytetowych oraz innych substancji zanieczyszczających, uzyskanych w ciągu roku. Podstawą analizy jest porównanie wyników (wartości średnie i maksymalne) ze środowiskowymi normami jakości ustanowionymi dla poszczególnych kategorii wód powierzchniowych dyrektywą 2008/105/WE Parlamentu Europejskiego i Rady. Stan chemiczny uznaje się za dobry, jeżeli wszystkie parametry chemiczne osiągają zgodność ze środowiskowymi normami jakości. Stan chemiczny uznaje się za stan poniżej dobrego, jeżeli jeden lub więcej parametrów chemicznych nie osiąga zgodności ze środowiskowymi normami jakości.

Stan ekologiczny/ potencjał ekologiczny SPOSÓB OCENY STANU WÓD POWIERZCHNIOWYCH Stan chemiczny bardzo dobry stan ekologiczny/ maksymalny potencjał ekologiczny dobry stan ekologiczny/dobry potencjał ekologiczny umiarkowany stan ekologiczny / umiarkowany potencjał ekologiczny słaby stan ekologiczny/słaby potencjał ekologiczny zły stan ekologiczny/zły potencjał ekologiczny dobry dobry stan wód dobry stan wód zły stan wód zły stan wód zły stan wód poniżej dobrego zły stan wód zły stan wód zły stan wód zły stan wód zły stan wód

Główne akty wykonawcze do ustawy Prawo wodne dotyczące monitoringu stanu wód powierzchniowych Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20.08.2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych (projekt zmiany rozporządzenia) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13.05.2009 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (projekt zmiany rozporządzenia). Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22.07.2009 r. w sprawie klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych (projekt zmiany rozporządzenia). RAMOWA DYREKTYWA WODNA 2000/60/WE

KLASYFIKACJA STANU/POTENCJAŁU EKOLOGICZNEGO JEDNOLITYCH CZĘŚCI WÓD POWIERZCHNIOWYCH W WOJ. PODKARPACKIM W 2010 R. (cykl wodny 2010-2015, monitoring operacyjny)

KLASYFIKACJA STANU CHEMICZNEGO JEDNOLITYCH CZĘŚCI WÓD POWIERZCHNIOWYCH W WOJ. PODKARPACKIM W 2009 R.

Dziękuję za uwagę Konferencja STAN ŚRODOWISKA W REGIONIE BADANIA, GOSPODARKA, INWESTYCJE Rzeszów, 13 października 2011 r.