DIAGNOZA ERGONOMICZNA SZANSĄ NA ROZWÓJ PRZEDSIĘBIORSTWA PRODUKCYJNEGO ERGONOMIC DIAGNOSIS AS A CHANCE FOR DEVELOPMENT OF PRODUCTION COMPANY Wiktoria Czernecka, Anna Zywert Politechnika Poznańska Abstract In recent years, an increase of interest of employers in shaping safe and ergonomic working conditions can be observed. It s gaining in importance to carry out ergonomic diagnoses, which provide information about the extent to adapt the workplace to the possibility of the employees. Ergonomic diagnosis provides important information especially in production companies where the work is done mostly without automation. The topic of the article is to show the benefits for the company from carrying out ergonomic diagnoses. Wprowadzenie Na przestrzeni ostatnich lat zwiększyło się zainteresowanie pracodawców kształtowaniem bezpiecznych i ergonomicznych warunków pracy. Wynika to z dostrzegania związku pomiędzy dolegliwościami pracowników, a warunkami wykonywania pracy, pracodawcy coraz częściej zauważają także korzyści, jakie przynosi kształtowanie bezpiecznych i ergonomicznych stanowisk roboczych [1]. Na znaczeniu zyskuje przeprowadzanie diagnoz ergonomicznych, które dostarczają informacji o stopniu dostosowania stanowiska pracy do możliwości pracownika, a także wskazują obszary wymagające podjęcia działań doskonalących. Poprzez wykorzystanie dostępnych narzędzi i metod przeprowadzania badań, możliwa jest ocena obciążeń biomechanicznych pracownika, a także efektywne zaplanowanie usprawnień w diagnozowanych stanowiskach. Diagnoza ergonomiczna dostarcza ważnych informacji zwłaszcza w firmach produkcyjnych, w których praca wykonywana jest głównie bez automatyzacji. Celem artykułu jest wskazanie korzyści, jakie może uzyskać firma z rzetelnego i okresowego przeprowadzania diagnoz ergonomicznych na przykładzie wybranego przedsiębiorstwa produkcyjnego. Diagnoza ergonomiczna Ergonomiczność można zdefiniować jako dostosowanie procesu lub produktu do predyspozycji psychofizycznych pracowników tak, aby nie pogorszyć jego dyskomfortu oraz stanu zdrowia. Wiedzę z tej dziedziny można wykorzystać na wielu polach: do projektowania stanowisk pracy, do zdobycia przewagi konkurencyjnej na rynku, do zapewnienia spełnienia wymagań prawnych w odniesieniu do organizacji procesu pracy, a także do diagnozowania przyczyn wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz wskazania obszarów wymagających działań doskonalących [2]. Diagnoza ergonomiczna jest badaniem sposobu oraz warunków wykonywania pracy w celu oceny funkcjonowania znalezienia zależności między pracownikiem,
a narzędziem pracy, poprzez wykorzystanie różnych technik i metod, np. obserwacji procesu pracy i wywiadów z pracownikami, pomiarów parametrów materialnego środowiska pracy, pomiaru stanowiska pracy (zasięgu kończyn, istotnych odległości i wysokości pola roboczego), oceny wysiłku psychicznego i fizycznego, a także analizy planów stanowisk i pomieszczeń pracy z wykorzystaniem makiet poszczególnych elementów stanowiska lub ludzkiej sylwetki lub bezpośrednio [3]. Wybrane metody diagnozowania ergonomicznego Najczęściej wykorzystywanymi metodami diagnozowania ergonomicznego są metody ankietowe i tekstowe (ich zakres dostosowany jest do rodzaju diagnozowanych stanowisk pracy), a także metody oparte na wskaźnikach i listach kontrolnych (z pytaniami dotyczącymi stanowisk pracy, urządzeń, narzędzi, maszyn oraz warunków pracy i odczuć pracowników), które mogą być wykonywane za pomocą programów komputerowych lub w postaci papierowej dokumentacji [3]. Jedną z metod wspomagających diagnozowanie ergonomiczne jest REBAcałościowa ocena ciała, służąca do wstępnego oszacowania ryzyka wystąpienia dolegliwości szkieletowo- mięśniowych u pracowników. Ocena składa się z trzech etapów: określenia położenia poszczególnych segmentów ciała zgodnie z wytycznymi metody w płaszczyźnie strzałkowej, zastosowania tabel podsumowujących wyniki oraz oceny ryzyka w skali 10- stopniowej. Pierwszy etap wykonywany jest dla położenia kończyny górnej, przedramienia, ręki i nadgarstka, tułowia, pleców i kończyny dolnej. Po przypisaniu stwierdzonego kodu do każdej z tych kategorii, następuje zestawienie wyników za pomocą odpowiednio opracowanych tabel, z uwzględnieniem oceny uchwytu oraz obciążenia pracą. Po dokonaniu tego oszacowania, możliwa jest ocena ryzyka w pięciostopniowej skali, zgodnie z wytycznymi: Rys. 1 Ocena ryzyka wg metody REBA [4] Przypisanie odpowiedniego kodu położenia segmentu ciała powinno zostać wykonane dla każdej czynności występującej w cyklu pracy, dlatego ocena powinna być poprzedzona sporządzeniem identyfikacji wykonywanych przez pracownika czynności, pomocne mogą okazać się także zdjęcia wykonywanej pracy w pozycji strzałkowej. Ocenę według wytycznych metody REBA można wykonać za pomocą przedstawionego poniżej formularza:
Rys. 2 Formularz oceny metodą REBA [5] Diagnoza ergonomiczna na przykładzie wybranego stanowiska w przedsiębiorstwie produkcyjnym Diagnoza ergonomiczna stanowi źródło informacji na temat obciążenia pracownika, a także stanowi podstawę do podejmowania działań korygujących i zapobiegawczych w problematycznych obszarach. W przedsiębiorstwach produkcyjnych można przeprowadzić ją na wszystkich stanowiskach pracy, na których praca wykonywana jest w całości lub w części przez człowieka. W niniejszym opracowaniu przykładem wykorzystania diagnozy ergonomicznej będzie przedstawienie jej wyników i wniosków z badań przeprowadzonych w wybranej firmie produkcyjnej, na podstawie stanowiska montażu termoregulatora piekarnika. Pierwszym etapem badań było określenie kolejności czynności wykonywanych w czasie trwania jednego cyklu pracy wraz z czasem ich trwania, a następnie ocena pozycji pracownika dla każdej ze zidentyfikowanej czynności za pomocą metody REBA. Wyniki prezentowały się następująco: Tabela 1 Wyniki badania metodą REBA (opracowanie własne) Lp. Nazwa czynności Kategoria obciążenia 1. Pobranie komory z rolotoku i obrót 9 2. Pobranie zespołu z silniczkiem 6
3. Pozycjonowanie łącznika 10 4. Pobranie silnika napędu termoregulatora 8 5. Montaż napędu termoregulatora 9 6. Pobranie narzędzia do zagięcia nosków 9 7. Zagięcie nosków 8 8. Obrót zespołu komory piekarnika 8 9. Pobranie ściany przedniej dolnej 8 10. Pobranie wkrętaka pneumatycznego 8 11. Pobranie blachowkrętu 9 12. Wkręcenie/montaż ściany przedniej dolnej z komorą piekarnika 6 13. Odłożenie i obrót zespołu komory piekarnika 10 Przykładem pozycji przyjmowanej podczas pracy na badanym stanowisku jest pozycja podczas czynności nr 6- pobrania narzędzia (rys. 2): Rys. 2 Przykład pozycji przyjmowanej podczas pracy (opracowanie własne w programie SDSSPP) Wykorzystanie metody REBA pozwoliło na zidentyfikowanie problematycznych obszarów, gdzie występuje największe ryzyko wystąpienia obciążeń mięśniowo- szkieletowych pracownika oraz zaplanowanie działań, mających na celu zmniejszenie tego obciążenia oraz usprawnienie procesu pracy. Na podstawie wyników diagnozy ergonomicznej zaklasyfikowano badane stanowisko pracy jako stanowisko o znacznym poziomie obciążenia (większość ocen metodą REBA miało bardzo wysokie wartości). Badania przyczyniło się do zaplanowania działań doskonalących, które obejmują: rozważnie podwyższenia płaszczyzny roboczej, wprowadzenie modyfikacji w organizacji stanowiska pracy, obejmujących zmianę rozmieszczenia narzędzi i przyrządów potrzebnych do wykonywania czynności oraz zwrócenie uwagi na dobór pracowników do stanowiska z uwzględnieniem ich cech antropometrycznych i możliwości biomechanicznych. Badanie metodą REBA pozwoliło także na podjęcie decyzji o dalszej analizie stanowiska, poprzez zamodelowanie obciążeń pracownika.
Diagnoza ergonomiczna, a rozwój przedsiębiorstwa Diagnozowanie ergonomiczne stanowi szansę na rozwój przedsiębiorstwa. Może być istotnym elementem wykorzystywanym do planowania działań mających na celu zmniejszenie obciążenia pracowników oraz zmian w organizacji stanowisk lub sposobu wykonywania pracy. Przedstawiony powyżej przykład pokazuje także, że wykorzystanie metod diagnozy ergonomicznej może stanowić również wstęp do dalszych analiz stanowisk pracy za pomocą bardziej zaawansowanym technik i narzędzi diagnozy. Diagnoza ergonomiczna sprzyja także wdrażaniu rozwiązań, przyczyniających się do zwiększenia efektywności pracy, a także pozwala zidentyfikować zbędne operacje i ruchy robocze oraz sprzyja zaangażowaniu pracowników w wykonywaną pracę poprzez stworzenie im bezpiecznych i dostosowanych do ich możliwości warunków pracy. Przedsiębiorstwo może także ubiegać się o dofinansowanie na projekty doradcze, uwzględniające zagadnienia ergonomii stanowisk pracy. Można uzyskać środki na przeprowadzenie oceny i analizy ergonomiczności miejsc pracy, co będzie ukierunkowane na oddziaływanie na poprawę ergonomii stanowisk roboczych [6]. Uzyskanie dofinansowania stanowi dużą szansę na rozwój przedsiębiorstwa, ponieważ przeprowadzenia diagnozy ergonomicznej sprzyja wdrażaniu innowacyjnych rozwiązań, które mogą znacząco wpłynąć na zwiększenie pozycji firmy na rynku. Podsumowanie Regularne i rzetelne diagnozowanie ergonomiczne stanowi bardzo dużą szansę na rozwój przedsiębiorstwa produkcyjnego. Pozwala na określenie stopnia obciążenia pracownika pracą, a także jest podstawą do dalszych analiz zidentyfikowanych problemów. Możliwe do uzyskania dofinansowanie na działania związane z ergonomią sprawia, że badania ergonomiczności są coraz bardziej popularne i dostępne dla przedsiębiorców. Mogą one przyczynić się do zwiększenia konkurencyjności firmy i wprowadzenie innowacji w organizacji procesu pracy, co daje większe możliwości rozwoju- zarówno stanowisk pracy, jak i oferowanych produktów. Literatura 1. http://www.regiopraca.pl/portal/porady/prawa-pracownika/ergonomia-w-miejscu-pracy-o-cozadbac-zeby-pracowalo-sie-wygodniej (22.02.2017). 2. Dahlke G.: Modelowanie symulacyjne w ergonomii i bezpieczeństwie pracy, Organizacja i Zarządzanie nr 63, Zeszyty Naukowe Politechniki Poznańskiej, Poznań 2014. 3. Byrska K., Herma S.: Kształtowanie jakości ergonomicznej w kontekście projektowania antropotechnicznych stanowisk pracy, dane z Internetu: http://isz.weii.tu.koszalin.pl/isz2/informatyczne%20systemy%20zarzadzania%202_03%20byrska% 20Herma.pdf (22.02.2017). 4. Roman- Liu D.: Ocena ryzyka rozwoju dolegliwości mięśniowo- szkieletowych z zastosowaniem metody REBA, Bezpieczeństwo Pracy: nauka i praktyka nr 11, CIOP- PIP 2009. 5. http://www.risksafety.com.br/p/fatores-humanos_2.html (22.02.2017). 6. https://www.portalbhp.pl/aktualnosci/zus-o-dofinansowaniu-dzialan-poprawiajacych-warunkipracy-6155.html (22.02.2017).