Jarosław Kaczmarek Poradnia Zdrowia Psychicznego dla Dzieci i Młodzieży SPSPZOZ w Słupsku 1
Zaburzenia konwersyjne dwukrotnie częściej dotykają kobiet, a w przypadku dzieci i młodzieży nawet dziesięciokrotnie częściej chorują dziewczynki. Często współwystępują z nimi: depresja i zaburzenia lękowe. Bardzo istotne jest wykluczenie realnego, szczególnie neurologicznego podłoża objawów. 2
Termin konwersja został wprowadzony przez Zygmunta Freuda, który zakładał, że objawy konwersyjne wskazują na obecność nieuświadomionego konfliktu w psychice. Dawniej zaburzenia z tej grupy określano jako histeryczne lub rodzaje histerii konwersyjnej. Obecnie unika się stosowania nazwy histeria ze względu na jej wieloznaczny i oceniający (negatywnie) wydźwięk, który pomija realne cierpienie przeżywane przez pacjenta. 3
Zaburzenia dysocjacyjne zwane też konwersyjnymi, charakteryzują się częściową lub całkowitą utratą prawidłowej integracji pomiędzy wspomnieniami, poczuciem własnej tożsamości, bezpośrednimi wrażeniami i kontrolą ruchów dowolnych ciała (łac. dissociatio = rozdzielenie). 4
Oznacza to, że osoba dotknięta konwersją może na jakiś, zwykle niedługi czas, utracić pamięć dotyczącą ważnych bieżących spraw (amnezja dysocjacyjna), odbyć podróż poza miejsce zamieszkania lub pracy i nie pamiętać tego (fuga dysocjacyjna), niemal całkowicie znieruchomieć w jednej pozycji bez reagowania na hałas, dotyk lub światło (osłupienie dysocjacyjne lub stupor dysocjacyjny), utracić zdolność wykonywania ruchów lub czucia (zwykle skórnego) w sposób przypominający chorobę fizyczną, w sytuacji gdy nie można stwierdzić jej obecności (dysocjacyjne zaburzenia ruchu i czucia), a nawet doznać drgawek przypominających napad padaczkowy lub częściowo utracić wzrok, słuch lub węch (drgawki dysocjacyjne, dysocjacyjne znieczulenie i utrata czucia zmysłowego). Dysocjacja może też przypominać stan owładnięcia przez inną osobowość, ducha, bóstwo czy siłę (trans i opętanie). 5
Cechą wspólną zaburzeń konwersyjnych jest obecność wyraźnego objawu bez tzw. organicznego podłoża dany objaw pojawia się mimo braku fizycznej choroby lub dysfunkcji ciała. Innymi słowy objaw ma czysto psychogenny charakter i ściśle wiąże się z trudnym wydarzeniem lub wydarzeniami jakich doświadczyła dotknięta nim osoba. Może też się wiązać z problemami, które w odczuciu danej osoby są nierozwiązywalne, z trudnymi do zniesienia okolicznościami lub zaburzonymi związkami z innymi ludźmi 6
Dziewczynka lat 10, uczennica IV-tej klasy SP, mieszkająca z obojgiem rodziców i młodszym bratem. Umawiając dziecko matka dziecka podała iż potrzebuje konsultacji psychiatry ponieważ zachodzi podejrzenie opętania córki. Dziecko od kilku miesięcy czasu miewa duże wahania nastroju od śmiechu do płaczu pojawiają się ataki histerii z płaczem,krzykiem, machaniem rękami i autoagresją wbijanie paznokci w ciało. Podejrzenie opętania wzięło się stąd iż dziecko nerwowo reagowało na krzyż oraz modlitwy innych osób, dodatkowo psychiatra która konsultowała dziecko widząc jej napad histerii położyła jej rękę na głowie i powiedziała: w imię Jezusa opuść to dziecko Na spotkaniu obecni byli rodzice, dziecko, psycholog kliniczny, psychiatra dziecięcy. Początkowo dziecko nieufnie weszło do gabinetu, po wejściu wycofało się do kąta i pojawił się atak histerii, zalecono nie reagować na objawy atak po chwili ustąpił. 7
Podczas zbierania wywiadu z rodzicami matka bardzo obrazowo opowiadała o objawach dziecka i po chwili została słownie zaatakowana przez męża. W dalszej części wywiadu okazało się że małżonkowie od kilku lat są w narastającym konflikcie, a matka z tego powodu leczy się psychiatrycznie. Matka sypia z córką, dziecko pozostaje w koalicji z matką. Postawiono hipotezę zaburzeń konwersyjnych u dziecka, dla którego podtrzymywanie objawów było jedynym sposobem na zmniejszenie konfliktu pomiędzy rodzicami. Dodatkowym czynnikiem ucieczki dziecka w objawy był jej wysoki iloraz inteligencji i przejęcie roli dorosłego w systemie rodziny. Dalsza diagnoza wykazała iż ojciec dziecka stosuje daleko idąca przemoc psychiczną nad członkami rodziny. 8
wysoki poziom agresji, impulsywne, nadmierne reakcje karzące ze strony rodziców (ostra, niekonsekwentna dyscyplina) [Patterson i wsp., 1982] słaba spójność, współpraca i koordynacja w rodzinach dzieci z zaburzeniami zachowania [Reiss, 1971, 1982, zg. z Minuchin, Patterson] 9
10