FUNDACJA PROMOCJI PRAWA EUROPEJSKIEGO Władysław Czapliński w ZMIANY TERYTORIALNE w EUROPIE ŚRODKOWEJ I WSCHODNIEJ I ICH SKUTKI MIĘDZYNARODOWOPRAWNE (1990-1992) Wydawnictwo Naukowe Scholar" Warszawa 1998
SPIS TREŚCI WPROWADZENIE 9 ROZDZIAŁ I POJĘCIA IDENTYCZNOŚCI, CIĄGŁOŚCI I SUKCESJI PAŃSTW W PRAWIE MIĘDZYNARODOWYM 12 1. Podstawowe problemy teoretyczne sukcesji 13 2. Przesłanki ustania podmiotowości państwa w prawie międzynarodowym... 15 3. Zdarzenia nie wpływające na identyczność i ciągłość państwa 19 4. Kryteria oceny identyczności, ciągłości i sukcesji państw 25 ROZDZIAŁ II OCENA NAJNOWSZYCH PRZYPADKÓW SUKCESJI PAŃSTW W EUROPIE Z PUNKTU WIDZENIA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO 28 1. ZSRR a Rosja - kontynuacja czy sukcesja? 28 2. Status prawny państw bałtyckich 32 3. Status prawny pozostałych republik postsowieckich 34 4. Jugosławia 35 5. Czecho-Słowacja 40 6. Zjednoczenie Niemiec 42 ROZDZIAŁ III WYMÓG ZGODNOŚCI ZMIAN TERYTORIALNYCH Z PRAWEM MIĘDZYNARODOWYM 46 1. Zakaz użycia siły w prawie międzynarodowym 46 2. Prawo do samostanowienia 50 ROZDZIAŁ IV ZASADA SPRAWIEDLIWOŚCI W MIĘDZYNARODOWYM PRAWIE SUKCESJI PAŃSTW 61 1. Stanowisko KPM odnośnie do zasady słuszności w związku z sukcesją państw 62 2. Zastosowanie zasady słuszności w praktyce sądów międzynarodowych 63
3. Słuszność i zasady słuszności poza orzecznictwem sądów międzynarodowych 66 4. Znaczenie umowy między zainteresowanymi państwami dla urzeczywistnienia zasady słuszności w prawie o sukcesji państw. Obowiązek współpracy państw zainteresowanych lub dotkniętych sukcesją. 67 5. Uwagi końcowe 71 ROZDZIAŁ V DATA SUKCESJI PAŃSTW 73 ROZDZIAŁ VI KODYFIKACJA PRAWA O SUKCESJI PAŃSTW W PRAWIE MIĘDZYNARODOWYM 77 ROZDZIAŁ VII SUKCESJA W ODNIESIENIU DO UMÓW MIĘDZYNARODOWYCH 81 1. Rozwiązania stosowane we wcześniejszychprzypadkach sukcesji państw... 81 1.1. Cesja terytorium państwowego 81 1.2. Rozpad państwa 82 1.3. Secesja 82 1.4. Zjednoczenie państw 83 2. Rozwiązania przyjęte w konwencji wiedeńskiej z 1978 r 84 2.1. Cesja części terytorium państwowego oraz aneksja/inkorporacja jako klasyczny przypadek sukcesji państw 84 2.2. Nowe państwa niepodległe 85 2.3. Secesja i rozpad państwa 86 2.4. Zjednoczenie państw 87 3. Praktyka w odniesieniu do umów międzynarodowych w ostatnich przypadkach sukcesji państw 88 3.1. Niemcy 88 3.2. Czechosłowacja 93 3.2.1. Rozwiązania przyjęte w prawie wewnętrznym 93 3.2.2. Czeska praktyka międzynarodowa w odniesieniu do umów wielostronnych 94 3.2.3. Problemy sukcesji Republiki Czeskiej w odniesieniu do umów dwustronnych byłej CSRF 96 3.2.4. Sukcesja Słowacji w odniesieniu do umów wielostronnych 99 3.2.5. Sukcesja Słowacji w odniesieniu do umów dwustronnych byłej CSRF 102 3.3. Praktyka związana z rozpadem Jugosławii 103 3.3.1. Umowy dwustronne 109 3.4. Praktyka związana z rozpadem ZSRR 112
3.4.1. Praktyka wspólna w ramach WNP 113 3.4.2. Praktyka rosyjska 113 3.4.3. Praktyka państw bałtyckich 116 3.4.4. Praktyka innych państw postsowieckich 120 3.4.5. Umowy bilateralne 122 4. Szczególne kategorie umów podlegających sukcesji 124 4.1. Umowy graniczne i reżimy terytorialne 124 4.2. Inne reżimy terytorialne a sukcesja państw 134 4.3. Umowy rozbrojeniowe 138 4.4. Umowy dotyczące praw człowieka 140 5. Praktyka państw trzecich 143 ROZDZIAŁ VIII SUKCESJA W ODNIESIENIU DO MIENIA PAŃSTWOWEGO, ARCHIWÓW I DŁUGÓW PAŃSTWOWYCH (EKONOMICZNE ASPEKTY SUKCESJI PAŃSTW), 147 1. Praktyka dotycząca sukcesji mienia i długów państwowych przed zawarciem konwencji wiedeńskiej z 1978 r 147 2. Konwencja wiedeńska z 1983 r. - charakterystyka przyjętych rozwiązań 154 2.1. Sukcesja w odniesieniu do mienia państwowego 156 2.2. Sukcesja archiwaliów w konwencji z 1983 r 159 2.3. Sukcesja w odniesieniu do długów państwowych w konwencji z 1983 r 161 2.4. Rozstrzyganie sporów a konwencja z 1983 r 163 3. Sukcesja w odniesieniu do mienia, archiwów i długów państwowych - praktyka współczesna 164 3.1. Jugosławia 164 3.2. Czecho-Słowacja 168 3.3. Sukcesja w odniesieniu do aktywów i pasywów pozostałych po byłej NRD 169 3.4. Sukcesja w związku z rozpadem ZSRR 171 ROZDZIAŁ IX SUKCESJA W ODNIESIENIU DO CZŁONKOSTWA W ORGANIZACJACH MIĘDZYNARODOWYCH 178 1. Praktyka międzynarodowa w dawniejszych przypadkach sukcesji 178 2. Praktyka międzynarodowa w nowych przypadkach 180 2.1. Jugosławia 180 2.2. Czecho-Słowacja 182 2.3. ZSRR 183
ROZDZIAŁ X SUKCESJA W ODNIESIENIU DO OBYWATELSTWA 186 1. Praktyka międzynarodowa w dawniejszych przypadkach sukcesji 186 2. Współczesna praktyka międzynardowa 196 2.1. Praktyka związana z rozpadem Czecho-Słowacji 196 2.1.1. Słowacja 196 2.1.2. Czechy 197 2.2. Niemcy 197 2.3. Problemy obywatelstwa w związku z rozpadem ZSRR 200 2.4. Problemy obywatelstwa w związku z rozpadem Jugosławii 206 2.5. Propozycje regulacji sukcesji w odniesieniu do obywatelstwa w pracach KPM i Rady Europy 208 ROZDZIAŁ XI SUKCESJA W ODNIESIENIU DO ODPOWIEDZIALNOŚCI MIĘDZYNARODOWEJ 213 1. Praktyka międzynarodowych trybunałów arbitrażowych 213 2. Umowy międzynarodowe i praktyka dyplomatyczna 215 3. Praktyka sądów wewnętrznych 220 4. Sukcesja w odniesieniu do odpowiedzialności międzynarodowej w doktrynie prawa międzynarodowego 224 4.1. Komisja Prawa Międzynarodowego ONZ 224 4.2. Literatura międzynarodowoprawna 226 5. Podsumowanie 228 * * * KONKLUZJE 231 Sumarry 236 Bibliografia 239 Wykaz skrótów 252