ZMIANY UMIERALNOŚCI W WOJ. WROCŁAWSKIM W LATACH

WOJEWÓDZKI URZĄD STATYSTYCZNY we Wrocławiu ZMIANY UMIERALNOŚCI W WOJ. WROCŁAWSKIM W LATACH 1980-1994 10.5t ogółem miasto ZGONY NA 1000 LUDNOŚCI WROCŁAW 1995 r.

V *». *r * * i*. % v - * N * %. v'-. *«l' ' m." -. A *

WOJEWÓDZKI URZĄD STATYSTYCZNY we Wrocławiu URZĄD STATYSTYCZNY we Wrocławiu 'NFORMÄTTOHIUM Liczb Statystycznych ZMIANY UMIERALNOŚCI W WOJ. WROCŁAWSKIM W LATACH 1980-1994 WROCŁAW 1995 r.

'....t. «'». * + 5 > / \ ; - ' 'f w«*- l

PRZEDMOWA Publikacja niniejsza jest statystyczną analizą zgonów według przyczyn, wieku, płci i miejsca zamieszkania (miasta-wieś) oraz umieralności niemowląt w województwie wrocławskim w latach 1980-1994. Opracowana została z inicjatywy Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego we Wrocławiu przez dr Ireneusza Kuropkę - pracownika naukowego Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu. Stanowi ona kontynuację wydanych przez Urząd w 1986 i 1991 r. analogicznych tematycznie publikacji obejmujących lata 1976-1984 i 1980-1989. Dla pełniejszego naświetlenia analizowanych zjawisk w aneksie publikacji zamieszczono wykresy ilustrujące kształtowanie się współczynników, *4 '!' natężenia zgonów wg przyczyn (na 100 000 ludności) od czasu nowego podziału administracyjnego. Dyrektor Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego we Wrocławiu mgr Jacek Kaleta Wrocław, październik 1995 r.

SPIS TREŚCI Str. WPROWADZENIE... 5 I. ZGONY WEDŁUG PRZYCZYN... 6 II. ZGONY WEDŁUG WIEKU... 11 III. UMIERALNOŚĆ NIEMOWLĄT...,,... 14 IV. UMIERALNOŚĆ W WOJEWÓDZTWIE WROCŁAWSKIM NA TLE UMIERALNOŚCI W POLSCE... 20 UWAGI KOŃCOWE... 21 ANEKS (Wykresy): 1. Zgony z powodu chorób układu krążenia w latach 1976-1994... 24 2. Zgony z powodu nowotworów złośliwych w latach 1976-1994... 24 # 3. Zgony z powodu urazów i zatruć w latach 1976-1994... 25 4. Zgony z powodu chorób układu oddechowego w latach 1976-1994... 25 5. Zgony z powodu chorób zakaźnych i pasożytniczych w latach 1976-1994... 26 6. Zgony z powodu układu trawiennego w latach 1976-1994... 26 7. Zgony z powodu chorób gruczołów wydzielania wewnętrznego w latach 1976-1994... 27 8. Zgony z powodu chorób układu nerwowego i narządów zmysłu w latach 1976-1994... 27 9. Zgony z powodu chorób płodów i noworodków w latach 1976-1994... 28 10. Zgony z powodu chorób narządów moczowo-płciowych w latach 1976-1994... 28 Druk.: WUS OP we Wrocławiu, zam. 221 / 95, nakł. 40 egz., cena 3,00 zł

WPROWADZENIE Niniejsze opracowanie stanowi kontynuację prac zapoczątkowanych w 1986 roku, a poświęconych analizie umieralności według przyczyn w woj. wrocławskim. Poprzednie badania obejmowały lata 1976-19891/. Wszystkie choroby, urazy i przyczyny zgonów podzielone są w Polsce od 1959 roku na 17 grup: I II III Choroby zakaźne i pasożytnicze, Nowotwory, Choroby gruczołów wydzielania wewnętrznego i przemiany materii oraz zaburzenia odżywiania i immunologiczne, IV V VI VII VIII IX X XI XII XIII XIV XV XVI XVII Choroby krwi i narządów krwiotwórczych, Zaburzenia psychiczne, Choroby układu nerwowego i narządów zmysłu, Choroby układu krążenia, Choroby układu oddechowego, Choroby układu trawiennego, Choroby układu moczowo-płciowego, Powikłania ciąży, porodu i połogu, Choroby skóry i tkanki podskórnej, Choroby układu mięśniowo-kostnego i tkanki łącznej, Wady rozwojowe, wrodzone, Stany chorobowe płodów lub noworodków powstające w okresie okołoporodowym, Objawy, oznaki i stany niedokładnie określone, Urazy i zatrucia. Podział na wymienione klasy nie jest doskonały, m. in. dlatego, że opiera się na kilku kryteriach. Według przyczyn powstawania chorób, tj. wg kryterium etiologicznego wyróżnione zostały grupy o numerach: I, II, III, V, XI, XTV; według umiejscowienia choroby w narządach wewnętrznych, tj. wg kryterium anatomicznego wyszczególnione zostały grupy: IV, VI, VII, VIII, IX, X, XII, XIII; grupę XV wydzielono przyjmując za kryterium wiek zmarłego, a,,1. grupę XVII biorąc za podstawę rodzaj uszkodzenia, które to dzieli się na urazy mechaniczne, oparzenia, urazy nerwów oraz skutki szkodliwego działania środków chemicznych, leczniczych i in. Ponadto urazy i zatrucia można Izielić wg zewnętrznej przyczyny ich powstania. if: Od czasu zmiany podziału administracyjnego Polski w 1975 roku do chwili obecnej obowiązywały w zakładach służby zdrowia dwie klasyfikacje chorób, urazów i przyczyn. Do 1 stycznia 1980 r. stosowana była tzw. VIII Rewizja, a od tego dnia IX Rewizja Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób, Urazów i Przyczyn Zgonów przyjęta przez XXIX Ogólne Zgromadzenie Światowej Organizacji Zdrowia w maju 1976 r. W obecnym opracowaniu, z powodu tych zmian, skoncentrowaliśmy się na badaniu umieralności w latach 1980-1994, czyli w okresie kiedy obowiązywała jednolita klasyfikacja. W niektórych fragmentach opracowania będziemy odwoływać się do informacji dotyczących lat wcześniejszych celem przedstawienia tendencji zmian zjawiska w dłuższym przedziale czasu. Z tego samego powodu w przedstawionym opracowaniu zachowaliśmy układ tablic przyjęty we wcześniejszych publikacjach. W badaniu wykorzystane zostały dane statystyczne o zgonach według przyczyn opracowane w Głównym Urzędzie Statystycznym. 1/ Umieralność według przyczyn w woj. wrocławskim w latach 1976-1984, WUS, Wrocław 1986. Umieralność w woj. wrocławskim w latach 1980-1989, WUS, Wrocław 1991.

I. ZGONY WEDŁUG PRZYCZYN W okresie 1980-1994 ogólny współczynnik zgonów w woj. wrocławskim zwiększył się z 810,9 do 932,9 zgonów na 100000 ludności, czyli wzrósł o ponad 15,0%. Większy wzrost, tj. o 17,2% nastąpił w subpopulacji miejskiej, a mniejszy - o 11,6% - w subpopulacji wiejskiej. Wzrost ogólnego współczynnika zgonów mógł być spowodowany przez niekorzystne zmiany struktury populacji według wieku jak i zwiększenie się natężenia samej umieralności. Wyodrębniając pięć grup wieku: 0-19, 20-29, 30-39, 40-49 oraz 50 lat i więcej obliczyliśmy indeksy dynamiki Laspeyresa dla województwa ogółem. Przyjęły one następujące wartości: LISL = 65,2%, jjwl = 134,6%. Oznacza to, że gdyby w latach 1980 i 1994 struktura ludności według wieku była taka sama (na poziomie 1980 roku), wówczas ogólny współczynnik umieralności zmalałby o 34,8% na skutek zmniejszenia natężenia zgonów. Natomiast w wyniku samych przesunięć w strukturze wieku (przy niezmiennych cząstkowych współczynnikach zgonów - na poziomie 1980 roku) mieszkańców woj. wrocławskiego umieralność wzrosłaby o 34,5%. Stwierdzić więc można, że zachodzący kierunek zmian badanego zjawiska jest korzystny. Postępujące starzenie się ludności jest bowiem zjawiskiem niezależnym od czynników zewnętrznych, a spadek natężenia zgonów jak najbardziej pożądany. Jak jednak pokażemy w rozdziale II zmiany współczynników zgonów w wyodrębnionych grupach wieku były znacznie zróżnicowane. TABL. 1. ZGONY WEDŁUG PRZYCZYN I MIEJSCA ZAMIESZKANIA NA 100000 LUDNOŚCI W LATACH 198011994 Nr przyczyny I WYSZCZEGÓLNIENIE 1980 1994 1994 1980 = 100 ogółem miasta wieś ogółem miasta wieś ogółem miasta wieś OGÓŁEM... 810,9 772,0 908,7 932,1 904,6 1013,9 115,0 117,2 111,6 1 Choroby zakaźne i pasożytnicze... 11,1 9,1 16,2 3,3 2,9 4,4 30,0 32,2 27,5 II Nowotwory złośliwe... 168,0 166,0 173,1 212,8 215,9 204,1 126,7 130,1 118,0 III Choroby gruczołów wydzielania wewnętrznego i przemiany materii oraz zaburzenia #* odżywiania i immunologiczne.... 6,3 6,9 6,1 9,3 9,5 8,8 155,0 135,7 176,0 IV Choroby krwi i narządów krwiotwórczych.. 0,6 0,6 0,5 1,1 1,3 0,3 183,3 216,7 60,0 V Zaburzenia psychiczne... 2,9 3,2 2,0 VI Choroby układu nerwowego i narządów zmysłu... 2,3 1,9 3,8 5,7 6,5 3,4 285,0 :/ 325,0 85,0 VII Choroby układu krążenia... 395,1 384,0 423,1 509,8 487,1 574,7 129,1 >126,8 '135,5 VIII Choroby układu oddechowego... 38,3 : 32,9?' 52,1 28,6 25,2 38,4 75,3 76,4 J 73,8 IX Choroby układu trawiennego... 18,9 18,0 21,9 32,0 32,6 30,2 168,4 181,1 137,3 X Choroby układu moczowo-płciowego... 0,5 0,5 0,0 10,0 9,5 11,2 20 razy 22 razy (>f. t * XI Powikłania ciąży, porodu i połogu... 0,6 0,4 0,7 0,2 0,2 0,0 33,3 50,0, 0,0 XII ', Choroby skóry i tkanki podskórnej... # XIII XIV ' XV Choroby układu mięśniowo-kostnego Wady rozwojowe, wrodzone...;.: Stany chorobowe płodów lub noworodków. / # 10,3 4 * t 0,2 0,2 0,0 / 4 r e n A 1 7 'l 1 / Z,U V # '. ; rpf'if's.*y%' >4 i v. '. voäa.. LH. 10,0 11,1 5,4 5,2 5,8 52,4 52,0 52,3 powstające w okresie okołoporodowym... : is,?.: f 19,1 18,0 11,0 10,6 12,2 57,9./ 67,8 XVI Objawy, oznaki i stany niedokładnie % określone... 13,3 9,1 25,1 23,7 23,4 24,5 178,2 257,1 97,6 XVII Urazy i zatrucia... 73,3 65,2 94,9 74,8 69,4 90,0 102,5 106,8 94,7

Analiza zmian umieralności według przyczyn w latach 1980-1994 pokazuje, że w tym okresie zmniejszyło się natężenie zgonów z powodu: chorób zakaźnych i pasożytniczych, chorób układu oddechowego, powikłań ciąży, porodu i połogu, wad rozwojowych wrodzonych oraz chorób płodów i noworodków. Największy spadek umieralności odnotowano w grupie zgonów spowodowanych chorobami zakaźnymi i pasożytniczymi oraz powikłaniami ciąży, porodu i połogu. Natomiast największą dynamiką chrakteryzowało się natężenie zgonów z tytułu chorób układu moczowo-płciowego; w omawianym okresie liczba zgonów wzrosła z 5 w roku 1980 do 113 w ostatnim roku badania. Wysoką dynamiką cechowała się także umieralność z powodu chorób układu nerwowego i narządów zmysłu oraz zaburzeń psychicznych. Duży wzrost umieralności z wymienionych przyczyn w 1994 r. wobec 1980 r. wystąpił tylko w subpopulacjach miejskich. Dość nieoczekiwanym wydaje się wzrost natężenia zgonów z powodu objawów i stanów niedokładnie określonych (głównie w subpopulacji miejskiej). Przyczyną takiego stanu rzeczy może być pojawienie się nowych zagrożeń dla zdrowia lub niedbałe prowadzenie statystyki zgonów. W badanych latach znacznie zróżnicowane były tendencje zmian umieralności z powodu różnych przyczyn, co pokazują zamieszczone w Aneksie wykresy1^ Wyraźny, rosnący trend występował w natężeniu zgonów z powodu: chorób układu krążenia i nowotworów (złośliwych). Zgony powodowane chorobami z grup: VI i IX utrzymywały się na zbliżonym poziomie do 1983 r., w następnym roku -1984- nastąpił wzrost ich natężenia i w kolejnych latach znów kształtowały się na prawie stałym poziomie, ale znacznie wyższym. Zmiany umieralności z powodu chorób: gruczołów wydzielania wewnętrznego, układu oddechowego, układu moczowo-płciowego przebiegały, w badanych latach, dwufazowo. Najpierw natężenie zgonów z ich tytułu rosło, a później zaczęło się zmniejszać. Natomiast przez cały czas praktycznie nie zmniejszała się umieralność wywołana urazami i» zatruciami. W całym omawianym okresie z powodu Ii-ej grupy przyczyn wyższa umieralność występowała wśród mieszkańców miast niż wsi, natomiast natężenie zgonów wywołanych przyczynami należącymi do grup: I, VII, VIII, X, XIV, XV, XVII, przez większość badanego okresu, było większe w subpopulacji wiejskiej niż miejskiej. Różna dynamika oraz trendy umieralności z tytułu większości grup przyczyn nie spowodowały istotniejszych zmian struktury zgonów w badanym okresie. Choroby układu krążenia w badanych latach spowodowały ponad połowę wszystkich zgonów, a razem z nowotworami przyczyniły się (szczególnie w latach 90-tych) do 3/4 ogółu zejść śmiertelnych w woj. wrocławskim2/. W ostatnich latach znacznie wzrósł udział zgonów wywołanych chorobami układu krążenia wśród mieszkańców wsi. Nie uległ w zasadzie zmianom odsetek zgonów z powodu nowotworów, zmniejszył się natomiast udział zgonów z powodu trzeciej, najgroźniejszej przyczyny, tj. urazów i zatruć. Podobną malejącą tendencją charakteryzował się odsetek zgonów wywołanych następującymi przyczynami: VIII, XIV i XV. 1/ Dla lepszego zobrazowania ewolucji natężenia zgonów z powodu wybranych grup przyczyn na wykresach zamieszczonych w aneksie naniesione są dane od 1976 r. 2/ Jest to cechą charakterystyczną wzorca umieralności typowego dla społeczeństw nowoczesnych.

8 TABL 2. STRUKTURA ZGONÓW WEDŁUG PRZYCZYN I MIEJSCA ZAMIESZKANIA Nr irzyczyny WYSZCZEGÓLNIENIE 1980 1985 1990 WOJEWÓDZTWO 1994 OGÓŁEM 100,0 100,0 100,0 100,0 # i I Choroby zakaźne i pasożytnicze 1,2 1,0 0,6 0,4 II Nowotwory złośliwe 22,1 21,1 21,8 22,8 III Choroby gruczołów wydzielania wewnętrznego i przemiany materii oraz zaburzenia odżywiania i immunologiczne 0,8 1,7 1,0 1,0 IV Choroby kiwi i narządów krwiotwórczych 0,1 0,2 0,2 0,1 V Zaburzenia psychiczne 0,2 0,4 0,3 VI Choroby układu nerwowego i narządów zmysłu 0,2 0,8 0,7 0,6 VII Choroby układu krążenia 52,1 50,1 54,6 54,7 VIII Choroby układu oddechowego 5,0 5,2 3,4 3,1 IX Choroby układu trawiennego 2,1 3,7 3,5 3,4 X Choroby układu moczowo-płciowego 0,1 1,5 1,1 1,1 XI Powikłania ciąży, porodu i połogu 0,1 0,0 0,0 0,0 XII Choroby skóry i tkanki podskórnej 0,0 0,1 0,0 XIII Choroby układu mięśniowo-kostnego i tkanki łącznej... # 0,2 0,2 0,2 XIV Wady rozwojowe, wrodzone U 1,0 0,8 0,6 XV Stany chorobowe płodów lub noworodków powstające XVI w okresie okołoporodowym...;....uj?:.". Objawy, oznaki i stany niedokładnie określone. e * * 2,5 2,0 1,2 1,2... - r 1,6 2,0 1,8 2,5 XVII Urazy i zatrucia HM 9,6 8,7 8,8 8,0 MIASTA OGÓŁEM 100,0 100,0 100,0 100,0 I Choroby zakaźne i pasożytnicze 1,2 1,0 0,6 0,3 II Nowotwory złośliwe 22,9 23,6 23,0 23,9 III Choroby gruczołów wydzielania wewnętrznego i przemiany materii oraz zaburzenia odżywiania i immunologiczne 1,0 1,9 1,0 1,1 IV Choroby krwi i narządów krwiotwórczych 0,2 0,1 0,2 0,1 V Zaburzenia psychiczne 0,2 0,4 0,4 VI Choroby układu nerwowego i narządów zmysłu 0,3 0,9 0,6 0,7 VII Choroby układu krążenia 53,0 49,5 53,5 53,9 VIII Choroby układu oddechowego 4,5 ' 4,8 3,1 2,8

9 TABL2. STRUKTURA ZGONÓW WEDŁUG PRZYCZYN I MIEJSCA ZAMIESZKANIA (dok.) I Nr przyczyny WYSZCZEGÓLNIENIE 1980 1985 1990 1994 MIASTA (dok.) IX Choroby układu trawiennego 2,6 3,9 3,8 3,6 X XI XII XIII Choroby układu moczowo-płciowego Powikłania ciąży, porodu i połogu Choroby skóry i tkanki podskórnej w > Choroby układu mięśniowo-kostnego i tkanki łącznej,.. 0,1 1,4 1,1 1,1 0,1 0,0 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,2 03 03 XIV XV Wady rozwojowe, wrodzone Stany chorobowe płodów lub noworodków powstające 1,4 1,0 0,7 0,6 w okresie okołoporodowym 2,6 1,8 13 13 XVI Objawy, oznaki i stany niedokładnie określone 1,2 1,3 1,8 2,6 XVII Urazy i zatrucia OGÓŁEM WIEŚ 9,0 8,4 8,7 7,7 100,0 100,0 100,0 100,0 I II III Choroby zakaźne i pasożytnicze Nowotwory złośliwe Choroby gruczołów wydzielania wewnętrznego 1,9 0,9 0,6 - * * * * 0,4 20,5 18,2 18,8 20,2 ^ # ** i przemiany materii oraz zaburzenia odżywiania i immunologiczne 0,7 13 0,9 0,9 IV V Choroby krwi i narządów krwiotwórczych Zaburzenia psychiczne 0,1 0,2 0,1 0,0 0,1 0,3 03 VI Choroby układu nerwowego i narządów zmysłu 0,5 03 0,8 0,3 VII Choroby układu krążenia 50,0 51,7 573 56,7 VIII IX X Choroby układu oddechowego Choroby układu trawiennego Choroby układu moczowo-płciowego 6,1 6,1 4,4 3,8 2,6 3,3 2,6 3,0 0,0 1,6 1,0 i,i XI XII Powikłania ciąży, porodu i połogu y-. * Choroby skóry i tkanki podskórnej 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,0 XIII Choroby układu mięśniowo-kostnego i tkanki łącznej... 03 0,1 03 xrv XV Wady rozwojowe, wrodzone Stany chorobowe płodów lub noworodków powstające 13 1,1 1,0 0,6 w okresie okołoporodowym 2,1 1,9 13 13 XVI XVII Objawy, oznaki i stany niedokładnie określone Urazy i zatrucia 2,9 33 1,6 2,4 i1 V ;ii 11,2 * V 9,5 8,9 8,9

10 Współczynnik zgonów wywołanych chorobami układu krążenia w 1980 r. wynosił 395,1; w kolejnych latach wykazywał systematyczny wzrost, osiągając w 1994 r. poziom 509,8 zgonów na 100000 ludności. Jest to konsekwencją znacznego wzrostu natężenia zgonów spowodowanych miażdżycą. Choroba ta wywołuje najwięcej wszystkich zgonów z grupy chorób układu krążenia, przy czym w większym stopniu oddziaływuje na umieralność ludności wiejskiej. Pozostałe schorzenia z tej grupy wywołują znacznie mniej zgonów i nie podlegają tak dużym zmianom. TABL. 3. ZGONY Z POWODU NIEKTÓRYCH CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA WEDŁUG MIEJSCA ZAMIESZKANIA NA 100000 LUDNOŚCI WYSZCZEGÓLNIENIE Ogółem Miasta Wieś 1980 1990 1994 1980 1990 1994 1980 1990 1994 Choroba reumatyczna... 8,5 6,7 4,8 7,8 6,6 5,6 10,3 7,2 2,7 Niedokrwienna choroba serca... 64,1 61,5 67,8 68,1 62,0 65,1 54,0 59,9 75,4 w tym: ostry zawał serca... 56,0 55,7 51,5 59,6 55,8 47,7 46,7 55,5 62,5 Choroba nadciśnieniowa... 7,8 7,9 10,6 4,9 6,1 10,5 15,3 13,0 10,9 Miażdżyca... 192,6 370,9 341,1 191,1 348,9 327,8 196,4 433,8 379,1 Choroby narządów mózgu... 36,1 29,2 40,2 30,8 26,8 36,5 37,0 35,9 50,6 Zwrócić należy uwagę na fakt, iż wszystkie z wymienionych w tabl. 3 chorób układu krążenia pochłaniają relatywnie więcej ofiar na wsi niż w mieście, a umieralność z powodu niedokrwiennej choroby serca wykazywała w tych subpopulacjach różnokierunkowe trendy: na wsi rosła, a w miastach malała. TABL. 3. ZGONY Z POWODU NOWOTWORÓW ZŁOŚLIWYCH WEDŁUG PŁCI NA 100000 LUDNOŚCI WYSZCZEGÓLNIENIE Ogółem Mężczyźni Kobiety 1980 1990 1994 1980 1990 1994 1980 1990 1994 Choroby jamy ustnej i gardła... 2,4 3,0 4,5 3,5 5,7 8,2 1,5 0,5 1,0 Choroby układu trawiennego i otrzewnej... 62,3 mm. f Choroby układu oddechowego 60,3 58,6 65,7 60,4 63,7 59,2 60,2 53,9 i narządów klatki piersiowej... 45,9 61,4 62,2 79,9 105,2 102,4 13,8 20,3 24,7 Choroby kości, tkanek miękkich, skóry f V i sutka...... 12,9 15,6 15,5 3,1 6,2 3,5 22,1 24,4 26,7 Choroby narządów moczowo - płciowych... 22,4 Choroby tkanki limfatycznej. % i 28,5 31,2 18,2 22,2 26,5 26,3 34,4 35,5 i krwiotwórczej... 8,8 12,7 13,9 11,1 15,2 15,9 6,5 10,3 12,1 Choroby o innych i bliżej niokreślonych umiejscowieniach... 12,3 19,7 27,4 11,7 20,3 29,9 12,9 19,1 25,0 Z powodu drugiej z najgroźniejszych grup chorób, tj. schorzeń nowotworowych, a głównie nowotworów złośliwych1^ umieralność wykazywała także ciągły wzrost w badanym okresie. Liczba zgonów wzrosła z 1800 w 1980 r. do 2420 w roku 1994. Przy czym natężenie zgonów wśród mężczyzn wzrosło ze 195,2 do 250,2, a wśród kobiet ze 142,4 do 178,9 na 100000 osób danej płci, czyli umieralność mężczyzn rosła szybciej niż kobiet. 1/ Udział zgonów z powodu nowotworów niezłośliwych w 1994 r. wynosił 0,1% wszystkich zgonów wywołanych chorobami nowotworowymi.

11 Wśród mężczyzn największym, i rosnącym w badanych latach, natężeniem charakteryzowały się zgony z powodu nowotworów układu oddechowego i narządów klatki piersiowej. Nowotwory innych części organizmu powodowały znacznie mniej zgonów. Wśród kobiet dominującą przyczyną zejść śmiertelnych były nowotwory układu trawiennego i otrzewnej. Natężenie trzeciej w kolejności najgroźniejszej przyczyny zgonu, tj. urazów i zatruć zmniejszyło się w latach 1980-1994 z 73,3 do 72,0 zgonów na 100000 ludności. Najważniejszymi przyczynami zewnętrznymi urazów i zatruć były wypadki pojazdów mechanicznych i samobójstwa. Zgony z wymienionych przyczyn stanowiły w 1994 roku 42,9% wszystkich zgonów tej grupy. Przy czym większy był w badanym okresie przyrost samobójstw, których liczba wzrosła z 68 do 178, a liczba zgonów spowodowanych wypadkami pojazdów mechanicznych z 112 do 186. Pozostałe grupy przyczyn, w 1994 roku, nie spowodowały nawet 15% ogólnej liczby zgonów, czyli ich udział w ogólnej liczbie zgonów zmniejszył się wobec roku 1980. II. ZGONY WEDŁUG WIEKU Analiza zmian umieralności uwzględniająca wiek osobników zmarłych jest konieczna dla właściwej oceny kierunku zachodzących przemian zjawiska. Stwierdziliśmy, że ogólny współczynnik zgonów w woj. wrocławskim wzrósł w latach 1980-1994 z powodu starzenia się ludności, natomiast samo natężenia zgonów oddziaływało w kierunku przciwnym. Tablica 5 pokazuje, jakie zmiany nastąpiły w umieralności według przyczyn w wyodrębnionych wcześniej 5 grupach wieku: 0-19,10-19,30-39,40-59 oraz 60 lat i więcej. Na jej podstawie stwierdzić można, że w badanym okresie największy spadek natężenia zgonów nastąpił w najmłodszej grupie wieku, tj. wśród dzieci i młodzieży. W starszych grupach wieku sukcesy w walce z umieralnością były mniejsze, szczególnie wśród osób w wieku 30-39 lat. TABL. 6. STRUKTURA ZGONÓW WEDŁUG WYBRANYCH PRZYCZYN ORAZ WIEKU ZMARŁYCH 0-19 20-29 30-39 40 59 60 lat i więcej WYSZCZEGÓLNIENIE 1980 1994 1980 1994 1980 1994 1980 1994 1980 1994 w odsetkach zgonów w danej grupie przyczyn Choroby zakaźne i pasożytnicze... 45,3 13,5 0,0 2,7 1,7 5,4 26,1 32,4 26,9 46,0 Nowotwory złośliwe... 1,2 0,7 1,4 0,5 2,4 2,4 36,9 24,0 58,1 72,5 Cukrzyca... 0,0 0,0 0,0 1,1 8,1 2,2 22,6 22,2 69,3 74,4 Choroby układu krążenia... 0,2 0,1 1,0 0,1 1,9 0,8 19,4 10,9 774 88,1 w tym: ostry zawał serca... 0,0 0,0 1,2 0,0 3,8 1,9 38,2 27,4 56,8 70,8 miażdżyca... 0,0 0,0 0,0 0,1 9,4 5,9 90,6 94,0 Choroby układu oddechowego... 14,6 4,3 0,5 03 0,9 23 16,8 15,4 67,2 774 w tym: zapalenie płuc... 24,4 8,8 0,8 0,0 13 4,1 15,1 19,1 58,4 68,0 zapalenie oskrzeli... 0,6 o,o 0,7 0,6 0,0 19,3 11,0 79,5 88,4 Choroby układu trawiennego... 2,0 1.9 13 03 2,0 6,1 36,0 27ß 58,5 64,5 Choroby układu moczowo-płciowego.. 0,0 0,9 1,8 114 100,0 85,8 Urazy i zatrucia... 11,8 8,8 19,7 9,8 14,4 17,8 33,4 32,2 20,7 314 w tym: wypadki pojazdów mecha S' nicznych... 17,9 11,8 21,4 173 10,7 19,4 33,0 28,5 17,0 23,1 samobójstwa... 2,9 5,6 19,1 10,7 14,7 223 48,6 38,2 14,7 23,0 W każdej z wyodrębnionych grup wieku zmiany umieralności z poszczególnych przyczyn były bardzo zróżnicowane, z powodu jednych natężenie rosło a z innych malało. Dwie z wymienionych przyczyn: wypadki pojazdów mechanicznych oraz samobójstwa spowodowały wzrost umieralności we wszystkich grupach wieku. Każdy wzrost

12 13 TABL5. ZGONY WEDŁUG WYBRANYCH PRZYCZYN ORAZ WIEKU ZMARŁYCH NA 100000 LUDNOŚCI W DANEJ GRUPIE 0-19 20-29 WYSZCZEGÓLNIENIE 1980 1994 1994 1980 1994 1994 1980 = 100 1980 = 100 WIEKU W LATACH 1980 11994 30-39 40-49 60 lat i więcej 1980 1994 1994 1994 1994 1980 1994 1980 ' 1994 1980=100 1980 = 100 1980 = 100 OGÓŁEM 179,4 96,9 54,0 108,3 74,6 68,9 197,1 180,3 91,5 806,5 644,0 79,9 4887,8 4354,8 89,1 w tym: Choroby zakaźne i pasożytnicze 16,9 1,5 8,9 0,0 0,6 1,4 1,1 79,3 11,9 4,2 35,4 28,7 9,3 32,3 Nowotwory złośliwe 6,9 5,1 74,4 10,6 7,1 66,8 Cukrzyca 0,0 0,0 0,0 0,6 Zaburzenia psychiczne 0,0 0,0 ) 30,3 31,6 104,4 255,5 203,3 79,6 937,3 954,2 101,8 3,4 1,1 32,6 5,4 7,0 129,8 38,6 36,5 94,5 -v; 3,9 7,7 2,2 *.«; Choroby układu nerwowego i narządów zmysłu 5,7 2,1 37,1 0,4 1,9 482,6 Choroby układu krążenia 2,8 2,4 86,3 17,3 3,9 22,3 * 0,0 2,8 1,5 8,8 584,3 1,8 13,6 756,4 54,4 24,4 44,9 315,0 221,2 70,2 2947,6 2778,1 94,3 w tym: 3,0 0,0 ostiy zawał serca 0,0 0,0 0,0 15,1 6,1 40,4 87,9 56,1 63,8 306,2 225,5 73,6 miażdżyca 0,0 0,0 0,0 0,0 1,4 2,2 158,6 74,4 78,9 106,0 1676,3 1967,7 117,4 Choroby układu oddechowego 18,9 4,2 22,4 0,6 80,4 0,8 2,8 4,4 158,6 26,5 17,5 66,2 246,9 137,2 55,6 w tym: A' 4 / zapalenie płuc 18,2 3,9 21,6 0,0 0,0 0,8 V 2,1 3,3 158,6 13,8 9,8 r 71,1 124,8 54,5 43,6 zapalenie oskrzeli 0,3 0,0 0,0 0,0 0,6 0,7 0,0 0,0 12,7 5,6 44,2 122,1 70,3 57,5 Choroby układu trawiennego 162,6 : (. 1,3 2,1 0,6 49,5 0,0 Choroby układu moczowo-płciowego... 0,6 0,0 0,0 1,3 2,8 12,2 436,0 28,0 34,7 124,0 106,8 127,4 119,3 0,0 1,1 0,0 4,5 4,6 52,8 1174,0 Choroby układu mięśniowo-kostnego... 0,0 0,0 1,7 2,5 7,1 Wady rozwojowe, wrodzone 32,4 15,7 48,5 1,3 0,0 0,0 0,7 0,0 0,0 1,2 2,5 204,5 0,0 1,1 Objawy, oznaki i stany niedokładnie określone 1,6 2,4 151,0 1,7 3,2 189,3 22,6 29,3 77,3 Urazy i zatrucia 65,6 53,4 81,4 2,8 11,1 396,4 5,8 32,6 562,1 102,4 77,9 76,1 77,9 83,8 107,6 100,5 95,7 95,2 145,4 145,4 100,0 i p. a. w tym: 6,3 wypadki pojazdów mechanicznych 6,6 105,4 10,2 20,6 201,9 samobójstwa 0,6 3,0 503,2 5,5 12,2 222,3 8,3 20,0 240,7 14,2 18,6 130,9 17,1 23,4 137,0 321,7 12,7 23,8 187,7 9,0 6,9 22,2 22,3 248,1

14 umieralności jest niepokojący, ale wywołany samobójstwami w szczególności, a właśnie z tej przyczyny natężenie zgonów wzrosło ponad 5 razy wśród osób w wieku 0-19 lat w badanym okresie. Wszystkie przyczyny gwałtowne powodują najwięcej zgonów wśród ludzi młodych, tj. w wieku do 40 lat. Dla starszych roczników wieku, najczęstszą przyczyną zgonów byty choroby układu krążenia, które wśród osób w wieku poprodukcyjnym^ spowodowały ponad 80% zejść śmiertelnych. W1994 roku nastąpiły (w stosunku do wyjściowego roku badania) zmiany w strukturze zgonów z danej przyczyny w zależności od wieku. Zmalał udział zgonów osób najmłodszych (z wyjątkim samobójstw), a wzrósł w najstarszej grupie wieku. III. UMIERALNOŚĆ NIEMOWLĄT W badanym okresie umieralność niemowląt podlegała znacznym, nie zawsze pożądanym zmianom. Największą wartość, 22 zgony na 1000 urodzeń żywych, współczynnik zgonów osiągnął w 1980 r a najniższą 14,7 w 1991 r., aby rok później wzrosnąć do 15. W ostatnich latach badanego okresu wynosił zaś 16,5. TABL. 7. ZGONY NIEMOWLĄT NA 1000 URODZEŃ ŻYWYCH W LATACH 1980-1994 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 22,0 17,9 18,4 16,5 20,0 18,3 18,5 17,5 18,1 18,0 17,0 14,7 15,0 16,5 16,5 W latach 1980-1994 najwięcej zgonów wśród niemowląt powodowały choroby okresu okołoporodowego oraz wady rozwojowe i wrodzone. Odsetek zgonów z przyczyn zaliczonych do pierwszej z wymienionych grup charakteryzował się tendencją rosnącą. Od drugiej połowy lat 80-tych schorzenia te powodowały ponad połowę zejść śmiertelnych wśród niemowląt. Z tytułu wad udział zgonów utrzymywał się na prawie stałym poziomie. TABL. 8. STRUKTURA UMIERALNOŚCI NIEMOWLĄT WEDŁUG WYBRANYCH PRZYCZYN WYSZCZEGÓLNIENIE 1980 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 OGÓŁEM... 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 w tym: Choroby zakaźne i pasożytnicze... 11,0 4,2 5,0 4,7 7,4 3,1 5,1 6,0 7,5 5,9 2,5 w tym posocznica... 8,6 3,9 3,8 3,2 5,9 2,7 4,2 5,0 5,9 3,5 24 Nowotwory... 0,2 0,9 0,4 0,9 0,5 0,5 1,0 1,5 Choroby układu nerwowego i narządów zmysłu... 5,2 3,9 0,9 1,1 1,1 1,9 1,7 1,0 1,1 24 0,0 Choroby układu krążenia... 0,9 14 2,8 1,8 2,6 2,3 14 14 0,5 1,0 0,5 Choroby układu oddechowego... 12,4 8,0 5,7 6,8 6,3 4,3 3,0 4,0 4,3 2,0 34 w tym zapalenie płuc... 11,8 7,4 4,7 6,1 54 44 3,0 34 2,7 2,0 34 Choroby układu trawiennego... 1,4 1,2 0,6 1,1 2,2 1,6 3,0 24 1,1 2,0 2,0 Wady rozwojowe, wrodzone... 21,0 25,0 24,6 21,2 20,7 23,7 29,2 24,4 26,2 23,3 23,9 w tym wady serca... 9,0 11,3 8,8 9,7 7,0 11,7 8,5 10,0 10,2 9,9 10,5 Stany chorobowe płodów lub noworodków powstające w okresie okołoporodowym 45,2 53,6 53,3 60,8 56,1 57,2 51,7 55,2 52,9 58,9 62,2 Objawy, oznaki i stany niedokładnie określone... 0,2 0,6 2,5 1,4 1,1 1,9, 1,7 14 2,1 14 24 Urazy i zatrucia... 1,6 1,2 1,9 1,1 2,2 1,6 1,7 3,0 1,6 1,0 1,0 1/ Przyjmując za dolną granicę tego wieku 60 lat.

15 Innymi ważnymi przyczynami zgonów niemowląt były w omawianym okresie choroby układu oddechowego, wśród których dominowało zapalenie płuc, oraz choroby zakaźne i pasożytnicze, spośród których najgroźniejsza była posocznica. Odsetek zgonów, przez te choroby powodowanych, miał tendencję malejącą, z tym jednak, że w przypadku chorób zakaźnych i pasożytniczych podlegał znacznym wahaniom. W większości lat badanego okresu większe było natężenie zgonów niemowląt w miastach niż na wsi. W pierwszej połowie lat 80-tych sytuacja ta uległa zmianom, ale od 1987 r. wyraźnie gorzej jest z umieralnością niemowląt w miastach. Współczynnik zgonów niemowląt w miastach w 1994 r. przekroczył wartość z 1990 r., a ponadto był prawie o 33% wyższy niż na wsi. Najgroźniejsze z wymienionych przyczyn umieralności niemowląt, tj. choroby okresu okołoporodowego oraz wady rozwojowe i wrodzone w większości lat badanego okresu pochłaniały relatywnie więcej ofiar w miastach niż na wsi. Odwrotnie natomiast, do 1986 r., oddziaływały choroby układu oddechowego oraz choroby zakaźne i pasożytnicze. Powodowały one, na początku lat 80-tych, większe natężenie zgonów na wsi niż w miastach. W następnych latach umieralność z ich powodu podlegała znacznym zmianom. Jednego roku korzystniejsza była sytuacja na wsi, a w następnym było odwrotnie. W całym omawianym okresie utrzymywała się znaczna, rosnąca, różnica między umieralnością endo- i egzogeniczną. Zgonów niemowląt w pierwszym miesiącu życia było początkowo około dwukrotnie więcej niż w pozostałych 11 miesiącach, a w końcowych latach ponad 3 razy więcej. Różnica ta spowodowana jest, wspomnianym wcześniej, bardzo dużym natężeniem zgonów z tytułu chorób okresu okołoporodowego oraz wad, które prowadzą do śmierci zazwyczaj w pierwszych dniach życia noworodka. Odwrotnie oddziaływują choroby zakaźne, choroby układu nerwowego i oddechowego. Zgony z ich powodu następowały częściej wśród dzieci, które przeżyły pierwszy miesiąc. L '/

16 17 TABL 9. ZGONY NIEMOWLĄT WEDŁUG WYBRANYCH PRZYCZYN I MIEJSCA ZAMIESZKANIA NA 1000 URODZEŃ ŻYWYCH Lp. WYSZCZEGÓLNIENIE a - miasta b-wieś 1980 1981 1984 1982 1983 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 Lp., V 1 OGÓŁEM a 22,36 18,68 18,00 15,87 19,51 18,96 18,21 *. b 20,39 16,33 19,24 17,73 21,05 16,98 19,03 17,77 18,35 19,05 17,08 16,20 15,65 17,11 18,07 1 16,91 17,58 15,96 16,70 12,03 13,88 15,45 13,59 w tym: t 2 Choroby zakaźne i pasożytnicze a 2,43 1,08 1,04 0,22 0,70 0,68 0,91 b 2,46 1,80 2,52 1,45 2,57 0,91 0,98 3 w tym posocznica a 1,90 0,54 0,56 0,22 0,23 0,68 0,64 b 1,88 1,35 1,92 0,43 1,97 0,76 0,81 4 Nowotwory a 0,08 0,09 b 0,30 0,30 0,14 0,15 0,33 5 Choroby układu nerwowego i narządów zmysłu... a 1,06 0,62 0,48 0,78 0,76 0,18 0,59 0,43 1,36 b 1,30 0,45 0,61 0,16 6 Choroby układu krążenia a 0,23 1,70 1,04 1,26 0,62 0,36 b 0,14 0,90 0,59 0,58 0,30 0,76 0,81 7 Choroby układu oddechowego a 2,51 1,95 1,60 1,33 1,24 1,19 0,91 b 3,18 2,39 3,25 2,91 2,57 1,97 1,30 8 w tym zapalenie płuc a 2,43 1,54 1,53 1,33 0,93 1,02 0,73 b 3,04 2,39 3,25 2,91 2,42 1,97 1,14 9 Choroby układu trawiennego a 0,30 0,62 0,37 0,39 0,25 0,18 b 0,29 0,30 0,15 0,30 0,15 10 Wady rozwojowe, wrodzone a 4,78 2,93 3,86 4,15 5,67 4,83 4,92 b 4,34 2,54 4,44 3,49 3,18 4,09 3,90 11 w tym wady serca a 2,20 1,31 1,93 2,00 1,94 2,03 2,00 b 1,74 1,89 1,66 0,90 1,77 2,12 0,98 0,87 1,66 0,65 0,66 0,80 1,49 1,01 0,38 2 0,72 0,75 0,40 1,24 1,02 0,46 0,94 0,48 0,48 1,45 0,65 0,44 0,80 1,24 0,50 0,38 3 0,72 0,37 0,20 1,24 0,61 0,23 0,70 0,48 0,11 0,11 0,11 0,13 0,25 4 0,21 0,23 0,23 0,24 0,19 0,10 0,32 0,22 0,25 0,63 5 0,18 0,37 0,40 0,41 0,41 0,19 0,31 0,43 0,33 0,11 0,25 0,13 6 0,54 0,75 0,40 0,41 0,23 1,26 1,93 0,86 0,44 0,91 0,37 0,13 0,50 7 1,08 1,50 0,60 0,62 0,41 1,14 0,70 0,72 i 1,16 0,93 0,86 0,44 0,57 0,37 0,13 0,50 8 0,90 1,12 0,60 0,62 0,41 0,46 0,70 0,72 0,41 0,22 0,22 0,46 0,25 0,25 9 0,54 0,37 0,40 1,03 0,20 0,46 0,47 0,48 3,48 3,94 4,95 5,07 3,88 4,22 4,03 4,64 10 4,14 3,37 2,99 4,74 3,06 3,41 3,51 2,62 1,55 1,66 2,05 1,43 1,48 1,61 1,76 2,26 11 1,98 0,56 2,19 1,44 1,43 1,37 1,40 0,72 12 Stany chorobowe płodów lub noworodków powsta- jące w okresie okołoporodowym a 11,16 9,57 9,24 6,97 9,79 10,67 9,29 b 7,66 7,25 7,70 8,93 8,19 7,34 12,52 i 13 Objawy, oznaki i stany niedokładnie określone. a 0,08 0,17 0,73 0,15 0,14 b 0,60 14 Urazy i zatrucia 0,15 0,23 0,16 0,59 0,08 0,25 0,36 i </ 11,21 10,05 10,76 9,48 9,47 8,32 10,19 11,17 12 9,53 10,29 9,38 7,42 5,71 7,28 8,89 8,58 0,39 0,31 0,22 0,33 0,23 0,37 0,38 0,50 13 a %; b 0,72 0,15 0,58 0,76 0,15 0,33 0,60 0,21 0,20 0,23 0,24 0,19 0,52 0,22 0,22 0,46 0,25 0,13 0,13 14 0,18 0,19 0,40 0,41 0,41 0,23 0,23 0,24

18 TABL 10. ZGONY NIEMOWLĄT WEHLUG PRZYCZYN I WIEKU Lp. WYSZCZEGÓLNIENIE a - w wieku O miesięcy b - w wieku 1-11 miesięcy 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1991 1993 1994 1 OGÓŁEM a 282 261 243 224 265 247 230 211 176 143 152 b 160 90 111 112 125 89 87 w tym: 2 Choroby zakaźne i pasożytnicze a 8 10 5 4 4 8 b 41 16 25 9 22 14 8 3 w tym posocznica a 5 6 4 3 2 5 b 33 10 16 3 14 13 7 4 Nowotwory a 1 1 > b 1 2 1 1 3 5 Choroby układu nerwowego i narządów zmysłu 1.a 2 4 2 2 b 21 7 9 12 17 11 3 6 a 22 12 19 1 Choroby układu krążenia 1 5 2 b 3 6 5 2 5 4 7 7 Choroby układu oddechowego a 14 12 9 3 6 5 2 b 41 29 33 35 27 22 16 8 w tym zapalenie płuc a 14 12 9 3 4 5 2 b 39 24 32 35 24 20 13 9 Choroby układu trawiennego a 4 2 3 3 2 1. v <- b 6 2 4 4 2 2 1 10 Wady rozwojowe, wrodzone a 55 35 47 45 58 55 50 b 35 56 38 31 29 20 28 ł 11 w tym wady serca a 21 16 17 15 12 20 15 b 11 23 17 18 13 20 20 ; > 12 Stany chorobowe płodów lub noworodków powsta- 149 no jącew okresie okołoporodowym a 200 172 163 146 182 180 166 > 1 1 3 b 1 3 Objawy, oznaki i stany niedokładnie określone a 1 13 1 1 ' 14 Urazy i zatrucia a 1 i f; 1 1 1 3 1 b 7 1 1 1 2 b 6 3 1 11 4 4 6

IV. UMIERALNOŚĆ W WOJEWÓDZTWIE WROCŁAWSKIM NA TLE UMIERALNOŚCI W POLSCE1 Natężenie zgonów ludności woj. wrocławskiego w latach 1980-1993 kształtowało się na niższym poziomie niż przeciętnie w całym kraju i to zarówno w miastach jak i na wsi. Jednak tempo wzrostu umieralności w woj. wrocławskim było znacznie większe. Ogólny współczynnik zgonów wzrósł w tym okresie w Polsce o 3,0% a w woj. wrocławskim o 12,3%. Z upływem więc lat relatywnie korzystna sytuacja w zakresie umieralności pogorszyła się w omawianym okresie. Współczynnik zgonów w woj. wrocławskim wyrażony w procentach współczynnika zgonów dla kraju wzrósł z 82,4 w 1980 r. (a w 1976 r. stanowił 78,3%) do 92,6 w 1993 r. Mimo takiego kierunku zmian średnie dalsze trwanie żyda mieszkańców woj. wrocławskiego w 1993 r. było dłuższe (z wyjątkiem najmłodszych kobiet) niż przedętnego Polaka i Polki. TABL. 11. PRZECIĘTNE DALSZE TRWANIE ŻYCIA2/ W POLSCE IW WOJ. WROCŁAWSKIM W1993 ROKU WYSZCZEGÓLNIENIE Mężczyźni w wieku Kobiety w wieku 0 15 30 45 60 0 15 30 45 60 Polska... 67,34 53,63 39,52 26,32 15,42 75,83 61,97 42,27 33,03 19,91 Wrocławskie... 67,68 54,13 39,95 26,51 15,42 75,61 62,16 47,40 33,18 20,06 Najkorzystniej w tym porównaniu wypadają mężczyźni, zwłaszcza w młodszym i średnim wieku, których długość życia była większa niż przeciętnego Polaka aż o pół roku - dla osób w wieku 15 ukończonych lat. Jak pokazują dane tabl. 12 różne grupy przyczyn miały różny udział w zachodzących zmianach. Umieralność z powodu chorób zakaźnych i pasożytniczych, niedokrwiennej choroby serca, choroby nadciśnieniowej, chorób układu oddechowego kształtowała się w woj. wrocławskim na niższym poziomie niż przeciętny w całym kraju. TABL. 12. WSPÓŁCZYNNIK ZGONÓW W WOJ. WROCŁAWSKIM W PROCENTACH WSPÓŁCZYNNIKÓW ZGONÓW W POLSCE WEDŁUG WYBRANYCH PRZYCZYN WYSZCZEGÓLNIENIE 1980 1985 1990 1993 ogółem miasta wieś ogółem miasta wieś ogółem miasta wieś ogółem miasta wieś OGÓŁEM... 82,4 83,9 84,6 85,3 87,4 85,5 90,7 92,9 91,5 92,6 96,1 90,3 Choroby zakaźne i pasożytnicze... 733 69,2 94,1 72,7 84,0 65,4 74,2 82,1 72,2 77,0 75,0 72,3 Nowotwory złośliwe... 100,0 97,1 105,5 106,7 106,5 99,4 105,3 104,5 103,6 106,4 107,3 101,3 Niedokrwienna choroba serca... 69,6 70,1 63,5 72,0 69,3 71,6 56,4 54,9 59,3 62,2 58,1 73,2 Choroba nadciśnieniowa.. 40,0 31,3 55,6 60,9 63,2 65,5 39,5 38,1 50,0 55,8 65,6 45,4 Miażdżyca... 118,5 121,6 116,7 125,6 126,5 133,5 162,0 164,6 169,5 159,3 177,2 145,8 Choroby układu oddechowego... * Wady rozwojowe, > r 69,1 76,7 72,2 82,1 89,1 81,7 77,8 83,0 82,4 86,9 93,3 90,0 wrodzone... 83,3 90,9 84,6 88,0 81,0 89,2 93,1 94,1 110,0 77,0 83,3 81,3 Urazy i zatrucia... 96,1 91,5 114,5 104,1 102,9 115,4 104,0 106,4 105,5 98,6 99,7 101,3 i i : 1/ W analizie porównawczej w tym rozdziale okres badany obejmuje lata 1980-1993 z powodu niedostępności ogólnopolskich danych za 1994 r. 2/ Przeciętne dalsze trwanie życia wyznaczono metodą GrevilVa.

21 Nowotwory złośliwe, miażdżyca oraz urazy i zatrucia powodowały natomiast w woj. wrocławskim większe natężenia zgonów niż przeciętnie w kraju (z tych przyczyn). O ile w przypadku nowotworów oraz urazów i zatruć były lata gdy sytuacja w woj. wrocławskim była lepsza niż w kraju, o tyle z powodu miażdżycy umieralność w woj. wrocławskim kształtowała się systematycznie coraz gorzej niż w Polsce. W roku 1980 woj. wrocławskie zajmowało 22 miejsce wśród województw pod względem umieralności niemowląt, natomiast w 1993 roku tylko w woj. wałbrzyskim niemowlęta umierały częściej niż w woj. wrocławskim. Wystąpił więc znaczny regres w tej dziedzinie. W Polsce, w tym czasie, umierało 133 dzieci spośród 10000 żywo urodzonych, a najniższe natężenie zjawiska występowało w woj. skierniewickim. W tym województwie współczynnik zgonów niemowląt wynosił w 1993 r. 9,5 (na 1000 urodzeń żywych) - był więc o 58% niższy niż w woj. wrocławskim. TABL 13. UMIERALNOŚĆ NIEMOWLĄT WEDŁUG PRZYCZYN W POLSCE (na 1000 urodzeń żywych) WYSZCZEGÓLNIENIE > 4 % 1980 1985 1990 1993 ogółem miasta wieś ogółem miasta wieś ogółem miasta wieś ogółem miasta wieś OGÓŁEM... 21,3 21,0 21,7 18,4 18,4 18,5 15,9 15,7 16,2 133 13,6 13,0 w tym: Choroby zakaźne i pasożytnicze 1,6 1,4 1,8 1,0 0,9 1,0 0,8 0,8 0,8 0,7 0,7 0,7 w tym posocznica... 1,3 1,2 1,5 0,8 0,7 0,8 0,7 0,7 0,7 0,6 0,6 0,6 Choroby układu oddechowego. 2,0 1,8 2,3 1,2 1,0 1,4 0,8 0,8 0,9 0,5 03 03 w tym zapalenie płuc... 1,8 1,6 2,1 1,1 0,9 13 0,7 0,7 0,8 03 0,4 0,5 Choroby układu nerwowego, narządów zmysłu i układu * krążenia... 1,3 1,1 1,5 0,9 0,8 1,1 0,6 0,5 0,7 0,4 0,4 0,5 Wady rozwojowe, wrodzone... 5,1 4,9 5,3 4,8 4,8 4,8 4,4 4,3 4,5 4,0 4,1 3,9 Stany chorobowe płodów lub noworodków powstające w okresie okołoporodowym... 9,2 9,9 8,2 9,0 9,6 8,2 8,0 8,0 7,9 6,7 6,9 6,4 Urazy i zatrucia... 0,6 0,5 0,7 0,5 0,5 0,6 03 0,5 0,4 0,4 0,4 0,4 1 Porównanie natężenia zgonów wg miejsca zamieszkania pokazuje, że szczególnie w miastach woj. wrocławskiego, w badanym okresie, umieralność niemowląt przekraczała przeciętny poziom krajowy. Wynikało to przede wszystkim ze znacznie wyższej umieralności wywołanej chorobami okresu okołoporodowego i chorobami zakaźnymi. W latach 80-tych na terenach wiejskich woj. wrocławskiego sytuacja była korzystniejsza niż w Polsce, ale w ostatnich latach pogorszyła się. UWAGI KOŃCOWE Przeprowadzona analiza zmian umieralności pokazała, że w omawianym okresie 1980-1994 nastąpił spadek rzeczywistego natężenia zgonów w woj. wrocławskim. Stwierdzić można, że zmniejszył się znacznie współczynnik zgonów osób najmłodszych, tj. w wieku 0-19 lat (zob. tabl. 5). Największym zagrożeniem dla życia były choroby układu krążenia, nowotwory oraz zewnętrzne przyczyny urazów i zatruć, czyli tzw. choroby cywilizacyjne. Największą dynamiką charakteryzowały się współczynniki zgonów wywołanych chorobami układu moczowo-płciowego, chorobami układu nerwowego i narządów zmysłu a także chorobami gruczołów wydzielania wewnętrznego i przemiany materii. Umieralność z tych powodów wzrosła kilku-, a nawet kilkudziesięciokrotnie, szczególnie w subpopulacji miejskiej. Charakteryzując zmiany umieralności w woj. wrocławskim podkreślić należy ciągle gorszą, w tej dziedzinie sytuację na wsi niż w mieście (zob. tabl.l). Spośród rozważanych przyczyn zgonów większość, m in.: choroby układu krążenia, urazy i zatrucia, choroby układu oddechowego, choroby zakaźne i pasożytnicze oraz wady rozwojowe i wrodzone powodowały więcej zgonów na wsi.

22 Odwrotna była sytuacja w zakresie: nowotworów, chorób gruczołów wydzielania wewnętrznego, chorób krwi, które najczęściej prowadziły do zgonów w miastach. W badanym okresie relatywnie pogorszyła się sytuacja woj. wrocławskiego wśród pozostałych województw w kraju. Największy w tym udział miały: nowotwory złośliwe, miażdżyca oraz urazy i zatrucia, z powodu których natężenie zgonów wzrastało w woj. wrocławskim. Szczególnie niekorzystnie zmieniło się miejsce województwa w zakresie umieralności niemowląt. Ogólnie zmian umieralności mieszkańców woj. wrocławskiego w latach 1980-1994 nie można uznać za zadowalające. Wydaje się, że przyczyn tego stanu rzeczy jest wiele. Upraszczając, stan zdrowia ludności, a tym samym poziom umieralności jest wypadkową działania zagrożeń zdrowia oraz działań prozdrowotnych. Do tych pierwszych zaliczyć można m in. postępującą dewastację środowiska naturalnego, rozprzestrzenianie się zjawisk patologicznych, pogarszające się zaspokojenie potrzeb żywnościowych dużej części społeczeństwa. O rosnącym zanieczyszczeniu środowiska w woj. wrocławskim świadczy wzrost ilości odpadów przemysłowych uciążliwych dla środowiska nagromadzonych na terenach zakładów z 792 t/km2 w 1980 r. do 1496 t/km2 w 1994 r. Niezadowalająco przebiegały w omawianych latach zmiany w spożyciu żywności, zwłaszcza artykułów wysokobiałkowych oraz owoców i warzyw. O ile w 1980 r. przeciętny mieszkaniec woj. wrocławskiego spożywał 5,7 kg ryb, to w 1993 r. 4,8 kg. Zmniejszyło się także spożycie owoców z 57,4 kg do 50,6 kg. Taki kierunek zmian sprzyjał pogłębianiu się zagrożeń związanych z nieprawidłowym odżywianiem. TABL. 14. WSKAŹNIKI CHARAKTERYZUJĄCE STAN OCHRONY ZDROWIA W WOJ. WROCŁAWSKIM NA 10000 MIESZKAŃCÓW WYSZCZEGÓLNIENIE 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 Liczba zatrudnionych lekarzy 28,2 28,1 28,7 29,4 30,4 31,1 32,4 32,8 33,1 32,9 33,7 34,2 33,1 33,5 Liczba pielęgniarek... 58,6 59,5 56,1 56,3 59,0 61,8 62,8 64,9 65,5 65,7 69,6 66,5 65,3 65,5 Liczba łóżek szpitalnych ^... 90,9 90,6 89,6 87,2 90,4 96,3 95,7 96,0 96,0 96,2 93,7 93,7 90,7 933 1/ Bez łóżek dla noworodków i wcześniaków Możliwości służby zdrowia, jak pokazuje powyższa tablica, uległy w badanym okresie poprawie, zwłaszcza w zakresie potencjału ludzkiego. Zmniejszyły się jednak, w latach 90-tych, możliwości materialne służby zdrowia - na co wskazuje spadek liczby łóżek szpitalnych. Zasygnalizowane wyżej zmiany czynników wpływających na zdrowie nakazują ostrożnie oczekiwać poprawy w zakresie umieralności mieszkańców woj. wrocławskiego. V V I»*? i.4

/» «* > r» \ # -Ä *. ANEKS y. : «

24 Rys.1 Zgony z powodu chorób układu krążenia w latach 1976-1994 zgony na 100 000 zgony na 100 000 250 -r 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 lata Rys.2 Zgony z powodu nowotworów złośliwych w latach 1976-1994 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 lata

25 Rys.3 Zgony z powodu urazów i zatruć w latach 1976-1994 zgony na 100 000 zgony na 100 000 1976 1977 1978'1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 : lata ogółem --- miasta --- --- wieś Rys.4 Zony z powodu chorób układu oddechowego w latach 1976-1994 lata

26» Rys.5 Zgony z powodu chorób zakaźnych i pasożytniczych w latach 1976-1994 zgony na 100 000 r zgony na 100 000 * a a 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 lata ogółem --- --- miasta ---- wieś Rys.6 Zgony z powodu chorób układu trawiennego w latach 1976-1994 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 ^ r r lata r

Rys.7 Zgony z powodu chorób gruczołów wydzielania wewnętrznego w latach 1976-1994 zgony na 100 000 zgony na 100 000 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 lata ogółem --- --- miasta ---- --- wieś Rys.8 Zgony z powodu chorób układu nerwowego i narządów zmysłu w latach 1976-1994 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994» / * lata ogółem miasta wieś

28 Rys.9 Zgony z powodu chorób płodów i noworodków w latach 1976-1994 zgony na 100 000 zgony na 100 000 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 lata Rys.10 Zgony z powodu chorób narządów moczowo-płciowych w latach 1976 1994 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 lata ogółem miasta wieś

- - ' > V# i -X-«4<; XK