WOJEWÓDZKI URZĄD STATYSTYCZNY WE WROCŁAWIU UMIERALNOŚĆ W WOJ. WROCŁAWSKIM W LATACH

Transkrypt

1 WOJEWÓDZKI URZĄD STATYSTYCZNY WE WROCŁAWIU UMIERALNOŚĆ W WOJ. WROCŁAWSKIM W LATACH WROCŁAW KWIECIEŃ 1991

2 «Ml

3 WOJEWÓDZKI URZĄD STATYSTYCZNY WE WROCŁAWIU UMIERALNOŚĆ W WOJ. WROCŁAWSKIM W LATACH WROCLAW KWIECIEŃ 1991

4

5 PRZEÜMOWA Publikacja niniejsza jest statystyczny analizy zgonów według przyczyn, wieku, płci i miejsca zamieszkanie /miasta-wieś/ oraz umieralności niemowlęt w województwie wrocławskie w latach Opracowane została z inicjatywy Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego we Wrocławiu przez or Ireneusza Kuropkę - pracownika naukowego Akademii Ekonomicznej im.oskara Langego we Wrocławiu. Stanowi ona kontynuację wydanej przez Urzyd w 1986 r. analogicznej tematycznie publikacji obejaujęcej lata Ola pełniejszego naświetlenie analizowanych zjawisk w publikacji zamieszczono wykresy ilustrujące kształtowanie się współczynników natężenia zgonów /na ludności/ w okresie 14 lat / / Wojewódzki Urzyć Statystyczny we Wrocławiu wyraża potizękowenie lek. chirurg. Kazimierzowi Sroczyńskiemu - Lekarzowi Wojewódzkiemu za przekazane przez Wydział Zdrowia Urzęou Wojewódzkiego uwagi Oo niniejszego opracowania. mgr Jacek Kaleta Dyrektor Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego we Wrocławiu Wrocław.kwiecień 1991 r

6 4 SPIS TREŚCI Strona WPROWADZENIE... 5 Z. ZGONY WEDŁUG PRZYCZYN... 6 # II. ZGONY WEDŁUG WIEKU III. UMIERALNOŚĆ NIEMOWLĄT IV. UMIERALNOŚĆ W WOJEWÓDZTWIE WROCŁAWSKIM NA TLE UMIERALNOŚCI W POLSCE V. UWAGI KOFśCOE ANEKS /Wykrasy/: 1. Zgony z powodu chorób układu krążenia w latach Zgony z powodu nowotworów złośliwych w latach Zgony z powodu urazów i zatruć w latach Zgony z.uwodu chorób układu oddechowego w lat men Zgony z powodu chorob zakaźnych 1 pasożytniczych w latach Zgony z powodu cnorób układu trawiennego w iatacn Zgony z powodu chorób gruczołów wydzielania wewnętrznago w latach ä. Zgony z powodu chorób układu nerwowego 1 narzędów zavału w latach « Zgony z powodu cnorób płodow i noworodków w latach Zgony z powodu cnorób narzędów moczowo-płciowych w latach a

7 WPROWADZENIE 5 Niniejsze opracowanie stanowi kontynuację prac zapoczętkowanych w 1986 roku, e poświęconych analizie umieralności według przyczyn w woj. wrocławskim. Poprzednie badania obejmowały lata ^. Oak wiadomo wszystkie choroby, urazy 1 przyczyny zgonów podzielone sę w Polsce od 1959 roku na 17 grup: I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII XIII XIV XV XVI XVII Choroby zakaźne i pasożytnicze, Nowotwory, Choroby gruczołów wydzielania wewnętrznego i przemiany materii oraz zaburzenie odżywiania i immunologiczne, Choroby krwi 1 narzędów krwiotwórczych, Zaburzenia psychiczne, Choroby układu nerwowego i narzędów zmysłu, Choroby układu krężenia, Choroby układu oddechowego, Choroby układu trawiennego, Choroby układu moczowo-płciowego, Powikłania cięży, porodu 1 połogu, Choroby skóry i tkanki podskórnej, Choroby układu mięsniowo-kostnego i tkanki łęcznej, Wady rozwojowe, wrodzone, Stany chorobowe płodów lub noworodków powstajęce w okresie okołoporodowym, Objawy, oznaki i stany niedokładnie określone, Urazy 1 zatrucie. Podział na wymienione klasy nie jest doskonały, m.in. dlatego,że opiera się ne kilku kryteriach. Według przyczyn powstawania chorób,tj. wg kryterium etiologicznego wyróżnione zostały grupy o numerach: I, II, III, V, XI, XIV; według umiejscowienie choroby w narzędach wewnętrznych, tj. wg kryterium, anatomicznego wyszczególnione zostały grupy: IV, VJ, VII, VIII, IX, X, XII, XIII; grupę XV wydzielono przyjmujęc za # kryterium wiek zmarłego, a grupę XVII bioręc za podstawę rodzaj, uszkodzenia, które to czieli się na urazy mechaniczne, oparzenia, urazy nerwów oraz skutki szkodliwego działania środków chemicznych, leczniczych i in. Ponadto urazy i zatrucie można podzielić wg zewnętrznej przyczyny ich powstania. Od czasu zmiany podziału administracyjnego Polski w 1975 roku do chwili obecnej obowiązywały w zakładach służby zdrowia dwie klasyfika- _...., * - - 1/ Umieralność według przyczyn w woj. wrocławskim w latach , WUS, Wrocław 1986.

8 6 cje chorób, urazów i przyczyn, Do 1 stycznia 1980 r. stosowano była tzw. VIII Rewizja, a od tego dnia IX Rewizja Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób, Urazów i Przyczyn Zgonów przyjęta przez XXIX Ogólne Zgromadzanie światowej Organizacji Zdrowia w maju 1976 r. * związku z tymi zmianami w obecnym opracowaniu skoncentrowaliśmy się na badaniu umieralności w latach , czyli w okresie kiedy obowiązywała jednolita klasyfikacja. Chcieliśmy także przedstawić zmiany natężenie zgonów w ciągu jednej dekady, «V niektórych fragmentach opracowania będziemy odwoływać się do informacji dotyczących w roku 1576 celem przedstawienia tendencji zmian zjawiska w dłuższym przedziale czasu. Z tece samego powodu w przedstawionym opracowaniu zachowaliśmy ukłae tablic przyjęty we wcześniejszej puolikacji. W badaniu wykorzystane zostały dane statystyczne o zgonacn według przyczyn opracowywane w Głównym Urzędzie Statystycznym. I. ZGONY WEDŁUG PRZYCZYN W okresie ogólny współczynnik zgonów w woj. wrocławt ki.t, zwiększył się z 9tC,9 do 921,5 zgonów na 10C 000 ludności, czvli wzrósł o 13,6 Większy wzrost *z 772,0 do 882,3 zgoncw /na 10C 000/» t J. o 14,3 % nastąpił w subpopulacji miejskiej a mniejszy z 9C8,9 dc 1032,7 /na /, tj o 13,5 % w subpopulacji wiejskiej. Wzrost ogólnego współczynnika zgonów mógł byc spowodowany o' zez niekorzystne zmiany struktury populacji według wieku jan i przez zwięfc szanis się natężenia samej umieralności. Wyodrębniając pięć grup wieku: 0-19, 20-29, 30-39, oraz 6C lat i więcej obliczyliśmy indeksy dynamiki Laapeyresa dla województwa ogółem. Przyjęły one następujące wartości:! 93,1 1 = 122,5,b. Oznacza to. Ze gdyby w latacn I960 L 3L ' L'JL I 1989 struktura ludności weoług wlaku była taka sama /na poziomie V #»»r»» «## 4k. * 4» en».»mk. ^ ->n «r 4M ««V* - «IM «««- m» <.-*>» -'» -- BP A PPMfc * * * ^ * + - ^ *4- ^ M i 1980 reku/, wówczas ogólny współczynnik umieralności zmalałby o 6,9 ra skutek zmniejszenia natężenia zgonów, Natomiast w wyniku samvcn przesunięć w strukturze wieku /przy niezmiennych cząstkowych współczynnikach zgonów - na poziomie 1990 roku/ mieszkańców woj. wrocławskiego umieralność wzrosłaby o 22,5 %. Stwierdzić więc można, ze zacnodząc/ Kierunek zmian badanego zjawisk# Jest korzystny. Postępujące starzenie się ludności jest Dowie* zjawiskiem niezależny od czynników zawnę t rzrtych, a ssadek natężenia zgonów Jest Ja* najbardziej pożądany. ia* jednak Dokażemy «rozfzifcit II zmiany współczynników zgonot* w wyedrgonionych grupach wieku były # znacznie zróżnicowane.

9 Tebl. i. /gony według przyczyn i miejsca zamieszkania na lo 000 ludności w latach 1980 i 1989 WYSZCZEGÓLNIENIE agółem miasto wieś ogółem! miasto I wieś wieś OGÓŁEM 810,9 772,0 908,7 921,5 862,3 1032,7 113,6 114,3 113,6 XI Choroby zakaźne i pasożytnicze Nowotwory złośliwe 11,1 9,1 16,2 168,0 166,0 173,1 5,8 4,8 199,5 201,5 8,5 193,9 52,3 52,7 118,8 121,4 52,4 312,0 III IV VI Choroby gruczołów wydzielania wewnętrzn. i przemiany materii oraz zaburzenia odżywienia 1 Immunologiczne Choroby krwi 1 narządów krwiotwórczych Zaburzenia psychiczne Choroby układu nerwowego i narzędów zmysłu 6,3 6,9 6,1 0,6 0,6 0,5 e 2,3 1,9 3,8 12,9 13, , ,6 12,6 0,7 1,0 7,8 204,8 188,4 166,7 183, ,4 206, VII Choroby układu krężenie 395,1 384,0 423,1 494, ,2 125,2 122, VIII Choroby układu oddechowego 38,3 32,9 52,1 36,4 I 31,9 49,1 95,0 97,0 94,2 IX Choroby układu trawiennego 18,9 18,0 21,9 31,0 30,9 31, ,7 142,9 XI XII XIII XIV XV XVI XVII Choroby układu moczowo-płciowego Powikłania cięży, porodu i połogu Choroby skóry 1 tkanki podskórnej Choroby układu mlęśniowo- -kostnego 1 tkanki łęcznej "Wady rozwojowe, wrodzono Stany chorobowe płodów lub noworodków powstajęcc w okresie okołoporodowym Objawy,oznaki i etany nledokł. określone Urazy i zatrucia 0,5 0,5 0,6 0,4 0,7 # # e '» 10,3 1 n,i 18,7 19, H co o IN 9, , ,9 0,1 0, , I 12,0 19,11 17, I 70,9 14,7, ,3 33,3 25, ,9 76,7 I 72,0 16,0.70,1 I 62,8 22,5 143,6 I 196,7 90,51 106,5 I 108,7 42,9 89,2 88,8 89 e6 Ki 103,8 r1

10 8 Analiza zmian umieralności według przyczyn w latach 1980^1989 pokazuje, że w tym okresie zmniejszyło się natężenie zgonów z powodu: chorób zakaźnych i pasożytniczych, chorób układu oddechowego, powikłań cięży, porodu 1 połogu, wad rozwojowych wrodzonych oraz chorób płodów i noworodków* Największy spadek umieralności odnotowano w grupie zgonów spowodowanych powikłaniami cięży, porodu i połogu. Natomiast największy dynamikę charakteryzowało się natężenie z tytułu chorób układu rnwo-ołclowego$ w omawianym okresie liczba zgonów spowodowanych tymi chorobami wzrosła z 5 w roku 1980 do 126 w ostatnia roku badania. Dość nieoczekiwanym wydaje się wzrost natężenia zgonów z powodu objawów 1 etanów niedokładnie określonych /z wyjętkiem subpopulacji miejskiej/. Przyczynę takiego stanu rzeczy może byc pojawienie się nowych zagrożeń dla zdrowia lub niedbałe orowadzenie statystyki zgonów. W badanych latach znacznie zróżnicowane były tendencje zmian umieralności z powodu grup przyczyn, co pokazuję zamieszczone w Aneksie wykresy1/ Wyraźny, rosnęcy trend występował w natężeniu zgonów z powodu: chorób układu krężenia, nowotworów /złośliwych/, chorób gruczołów wydzielania wewnętrznego /do 1988 r./. Zgony powodowane chorobami z grup VI i IX utrzymywały się na zbliżonym poziomie do 1983 r., w następnym roku nas tępił wzrost ich natężenia i w kolejnych latach znów kształtowały się na prawie stałym poziomie, ale znacznie wyzszym. Ä 1984 r. została także powstrzymane roenęca tendencja natężenia zgonów wywołanych chorobami układu moczowo-płciowego. ś Zmiany umieralności z powodu chorób układu oddechowego miały w latach 1930-tych trend, którego kształt opisać można parabolę o ramionach skierowanych w dół. Największe natężenie zgonow wywołanych Tymi chorobami wyatępiło w latach iv całym omawianym okresie z powodu Ii-ej i 111-ej grupy przyczyn wyższe umieralność występowała wśród mieszkańców miast niż wsi, natomiast natężenie zgonów wywołanycn przyczynami nalazęcymi do gruo: 1, VII, VIII, X, XIV, XV i XVII większe oyło w sudooculacji wiejskiej niz miejskiej. Różna dynamika oraz trendy umieralności z tytułu więicszosci grup przyczyn nie spowodowały istotniejszych zmian struktury zgonow w badanym okresie. # 1/ Dla lepszego zobrazowania awolucji natlenia zgonów z ocwodu wyorsnych grup przyczyn na wykresach naniesione sę dane oc 1976 r.

11 9 Tabl Struktura zaonów według przyczyn i miejsca zamieszkania w latach 1900, 1985 i 1989 I I 1989 kolejność prz czyn zgonów XI XII XIII XIV XV XVI OGÓŁEM Choroby zekazne i pasożytnicze Nowotwory III I Choroby gruczołom wvozielania wewnętrzn. i przemiany materii oraz zaburzenia odżywienia i i immunologiczne Choroby krwi i narządom krwiotwórczych Zaburzenia psychiczne Choroby układu nerwowego i narządów zmysłu VII j Choroby ukłaou Krążenia Choroby układu trawiennego Choroby układu moczowo -płciowego Powikłania cięży, porodu i połogu Choroby skóry i tkanki poaskórnej Chorooy układu mięsniowo- -kostnego i tkanki łącznej Wady rozwojowe, wrodzone Stanv chorooowe płodóv, lub noworodków powstające n okresie okołoporodowym Objawy, oznaki i stany niedokładnie określone XVIII Urazy i zatrucia W 0.0 E W ö D 2 T W C ,2 VIII Choroby układu oddechowego I 22,1 21,1 21,7 0,2 c. - 0,1 1,6 9,6 KI AL TA 1.0 0,2 0,2 0,6 52,1 5C.1 53,7 5,2 5,7 1,5 0,2 1,0 2, ,7 0,6 3,9 3,4 0,9 1, ! III j R * ' Z E M X j Choroby zakazne i pasożytnicze 1.2 1,0 0,6 8-9 w j Ncwotwory 22,5 23,6 22,9 2 * j Choroby gruczoł ów-wydziej lenia wewnęt rzr..i orze- [ gnany materii oraz zabu-! 1,9 10 rżenie odżyw.i immunolog, i 1,5 O H

12 10 przy-j WYSZCZEGÓLNIENIE [ czyn I kolejność przy czyn zgonów VII VIII XII XIII XIV XVI XVII III VII VIII MIASTA /dok./ Choroby krwi i narządów krwiotwórczych 0.2 0,1 0,1 12 Zaburzenia psychiczne 0.2 0,2 «Choroby układu nerwowego i narzędów zmysłu Choroby układu krążenia 53,0 49,5 53,3 1 Choroby układu oddechowego 4,5 4,0 3,6 4 Choroby układu trawiennego ,5 i 5-6 Choroby układu moczowo- -płciowego i.i Powikłania cięży, porodu i połogu o.i o.o Choroby skóry i tkanki podskórnej # Choroby układu aięśniowe- -koetnego i tkanki łęcznej # 0,2 0,2 Wady rozwojowe, wrodzone 1.4 1,0 3,8 / Stany chorobowe płodów lub noworodków powstające w okresie okołoporodowym 2, Objawy, oznaki i stany niedokładnie określone 1.2 1,3 2,0 3-9 Urazy i zatrucia 9.0.3,4 8,0 3 I a A Z 6 M WIEŚ X 1 Choroby zakaźne i pasożytnicze 1.9 0,9 0,6 3 Nowotwory 20,5 18,2 18,3 2 Choroby gruczołów wydzielania wewnętrzn. i przemiany materii oraz zaburzenia odżywiania i immunolog!cz. C.7jj Choroby krwi i narzędów krwiotwórczych 0,1 0,2 0,1 Zaourzenia psychiczne # 0,1 0,1 Choroby układu nerwowego i narządów zmysłu 0,5 0,5 0,6 11 Choroby układu krążenia 5 51,7 54,6 Choroby układu Trawiennego 6, ! Choroby układu trawiennego 2,61 2,3 3,0 1 6 t o * *

13 dok. 11 WYSZCZEGÓLNIENIE I kolejność przy czyn zgonów XII XIII XV XVI Choroby układu aoczowc- -płcioweao Powikłania cięży, porodu 1 połogu Choroby skóry i tkanki podskórnej Choroby układu mięsnlowo- -kostnego i tkanki łęcznej XIV I Wady rozwojowe, wrodzone Stany chorobowe płodow lub noworodków powstające w okresie okołoporooowym Objawy, oznaki 1 stany niedokładnie określone XVII j Urazy 1 zatrucia WIES /dok./ , , , , ,5 Choroby układu kręzenia w cięgu lat 1980-tych spowodowały ponad połowę wszystkich zgonów, zarówno w mieście jak i na wsi, a razem z nowotworami przyczyniły się do prawie 75 ogółu zejec śmiertelnych w woj, wrocławskim*'. Udziały zgonow z powodu tych grup przyczyn nie u- legły w zasadzie zmianom w omawianych latach, Zmniejszył się natomiast udział zgonów z powodu trzeciej, najgroźniejszej przyczyny, tj. urazów i zatruć. Fcdobnę malejęcę tenoencję charakteryzował się odsetek zgonow wywołanych następującymi przyczynami: VIII, XIV i XV. Rósł natomiast trend udziału zgonow spowodowanym chorobami z grup: III, VI, IX i X. współczynnik zgonow wywołanych chorobami układu kręzenia w 1980r. wynosił 395,1; w kolejnym latach wykazywał systematyczny wzrost, osięgejęc w 1989 r. poziom: 494,6 zgonów r.a 10C 000 luanosci. jest to konsekwencję znacznego wzrostu natężenia zgonów spowodowanych miażdżycę. Choroba te wywołuje 70 & wszystkich zgonów z grupy chorób układu <ręzenia, przy czym w większym stopniu umieralność z jej powodu wzrosłe ne wsi r.iz w mieście. Pozostałe schorzenia z tej grupy wywołuję znacznie mniej zgonow i nie oodlegały tar. dużym zmianom. V Co jest cecnę cnarakterystycznę wzorca uoiieralno^ci typowego dis społeczeństw nowoczesnych.

14 12 Tabl«3. Zgony z powodu niektórych chorób układu kręzenia według miejsca zamieszkania na ludności w latach 1980, 1965 i 1989 A /SZCZECÖL- NIENIE Ogółem Miasta V«ieś I [ Choroba reumatyczna Niedokrwienna choroba serca w tym: ostry zawał serca Choroba nadciśr» nieniowa Miażdżyca Choroby narzędów mózgu a,5 7,5 6,4 7,6 7,4 6.3! 10,3 9,1 Ó4.1 66,9 66,4 58,1 70,2 63,9 54,0 56,2, 56,0 49,9 53,7 59,ó 52,4 51,0 46,7 43,3 7,8 14,0 6,0 4,9 12,0 6,0 15,3 19,2 192,6 270,3 343,1 191,1 253,2 326,8 196,4 315,2 36,1 28, ,8 1 28,3 32,4 1 37,0 27,0 5,8 73,3 61,3 5.6 Zwrócic należy uwagę na fakt, Iż relatywnie wszystkie z wymienionych w tabl, 3 chorób układu krążenia pochłaniają więcej ofiar na wsi niz w mieście, a umieralność z powodu niedokrwiennej cnorody serca wykazy wała w tych subpopulacjach różnokierunkowe trendy: na wsi rosła, a w miastach malała. Table 4. Zgony z powodu nowotworów złośliwych według płci na ' ludności w latach 1980, 1985 i 1989 VW YQ 7P7CrAl Ogółem Mężczyzn! - NIENIE I 1980 I 1935 I 1989 j I960 I 1985 I 1989 Kobiety 1980 I 1985I 198 3aoy ustnej i gardła Układu trawiennego i ctrzewn. Układu oddechowego i narządów klatki pieraiow Kości, tkanek miękkich, skóry i sutka Narządów moczowo -płciowych Tkanki limfetyczne j i krwiotwórczej 3 innych i bil ze nieokreślonych umiejscowieniach 2,4 3,7 4,0 3,5 5,5 6,8 1,5 j! i,o 1,4 62,3 61,7 61,3 65,7 53,6 66,5 59,2 59,6 56,4 45,9 54,0 63,5 79,9 93,6 108,9 13,8 16,3 20,9 12,9 17,0 14,4 3,1 5,7 4,6 22,1 27,6 23, ,9 IS,6 18,2 21,7 7, ,8 29,0 6, , ,4 6,5 10,1 9,5 12,3 16,6 17,3 11,7 16, ,9 17,1 16,6 i

15 Z powodu drugiej z najgroźniejszych grup chorób, tj. schorzeń nowotworowych, a głównie nowotworów złośliwych1^, umieralność wykazywała także cięgły wzrost w badanym okresie. Liczba zgonów wzrosła z 1800 w 1980 r. do 2250 w roku 1989, Przy czym natężenie zgonów wśród mężczyzn wzrosło ze 195,2 do 246,3, a wśród kobiet ze 142,4 do 155,5 na osób danej płci, czyli umieralność mężczyzn rosła szybciej niż kobiet, Wśród mężczyzn największym, i rosnęcym w dekadzie lat 1980-tych, natężeniem charakteryzowały się zgony z powodu nowotworów układu oddechowego i norzędów klatki piersiowej. Nowotwory innych części organizmu powodowały znacznie mniej zgonów. Wśród kobiet domlnujęcę przyczynę zejść śmiertelnych były nowotwory układu trawiennego i otrzewnej. Natężenie trzeciej w kolejności największej przyczyny zgonu, tj* urazów i zatruć zwiększyło się w latach z 73,3 do 78rl zgonów na ludności. Najważniejszymi przyczynami zewnętrznymi urazów i zatruć były wypadki pojazdów mechanicznych i samobójstwa. Zgony z wymienionych przyczyn stanowiły w 1989 r. 46,7 yv wszystkich zgonów tej grupy. Przy czym większy był w badanym okresie przyrost samobójstw, których liczba wzrosła z 68 do 183, a liczba zgonów spowodowanych wypadkami pojazdów mechanicznych z 112 do 227. Pozostałe grupy przyczyn, w 1969 roku, nie spowodowały nawet 17 & e ogólnej liczby zgonów, czyli ich udział w ogólnej liczbie zgonów utrzymywał się na poziomie z roku i Ł II. ZGONY WEDŁUG WIEKU analiza zmian umieralności uwzględniające wiek osobników zmarłych jest konieczna dla właściwej oceny kierunku zachodzących przemian zjawiska. Stwierdziliśmy, że ogólny współczynnik zgonów w woj. wrocławskim wzrósł w iotacn z powodu starzenia się ludności, natomiast samo natężenie zgonów oddziaływało w kierunku przeciwnym. Tablica 5 pokazuje, jakie zmiany następiły w umieralności według przyczyn w wyodrębnionych wcześniej b grupacn wieku i 0-19, 20-29, 30-39, oraz 60 lat i więcej. 9?' 1/ Udział zgonów z powodu nowotworów niezłośliwych w 1969 r. wynosił 0,5 /u wszystkich zgonów wywołanych chorobami nowotworowymi.

16 14 15 Table 5, Zgony według wybranych przyczyn oraz wieku zmarłych na ludności w cane j grupie wieku w latach lat 1 więcej WYSZCZEGÓLNIENIE I « « « = ««100 «100 «100 OGÓŁEM w tymi Choroby zakaźne 1 pasożytnicze Nowotwory złośliwe Cukrzyca Zaburzenia psycniczne Choroby układu nerwowego i narz. zmysłu 16, ,7 Choroby układu krężenia 2,8 w tyms-oatry zawał _ -miażdżyca Choroby układu oddechowego 18,9 w tym;-zapalenie płuc 18,2 -zapalenie oskrzeli Choroby układu trawie nego Chorooy układu moczowi -płciowego Choroby układu mięsni wo-kostnego Wady rozwojowe wrodzone objawy, oznaki i stan J niedokładnie określone Urazy i zatrucia w tym: - wypadki pojazdów mechanicznych - samobójstwa 179,4 116,5 0,3 1,3 32,4 1,6.29,3 ó,3 0,5 4,1 4, , ,3 21,2 25,3 9,0 3, ,7 3,2 114, ,9 25,3 10 1,5 115, ,4 2,6 162,5 64,9 108,3 106,2 86,3 142,9 533,3 10, ,8 1, ,0 1, ,1 77,4 6,3 1575,0 40,5 43,3 75,0 75,0 1,9 146,2 1,3 I 10 4,4 258,8 65,6 I 70,1 106,9 ' 10,2 25,9 253,9 5,5 14,51 263,6 i 937,3

17 16 Na jaj podstawie stwierdzić można, że w latach 1980-tych w najmłodszej grupie wieku, tj. wśród dzieci i młodzieży nas tępił znaczny spadek współczynnika zgonów, umieralność osób w wieku lat nie uległa istotnej zmianie, natomiat natężenie umieralności osób starszych zmniejszyło się o ponad 6 %. W każdej jednak z wyodrębnionych grup wieku zmiany umieralności z poszczególnych przyczyn były bardzo zróżnicowane, z powodu jednych natężenie zgonów rosło, a z innych malało. Trzy z wymienionych przyczyn: choroby układu trawiennego, wypadki pojazdów mechanicznycn oraz samobójstwa spowodowały wzrost natężenia zgonów we wszystkich grupach wieku. Każdy wzrost umieralności jest niepo- kojęcy, ale wywołany samobójstwami w szczególnościf a właśnie z tej przyczyny natężenie zgonów wzrosło ponad 5 razy wśróo osób w wieku 0-19 lat w badanym okresie, Wszystkie przyczyny gwałtowne powoduję najwięcej zgonów wśród ludzi młodych, tj. w wieku do 40 lat, Ola starszych roczników wieku, najczęstszę przyczynę zgonów były choroby układu krążenia, które wśród osób w wieku poprodukcyjnym"*^ spowodowały ponao 60 % zejść śmiertelnych, fabl, 6, Struktura zgonów według wybranycn przyczyn 1 wieku zmarłych w latach 1980 i 1989 I WYSZCZEGÓLNIENIE w odsetkach zgonów w danej grupie przyczyn Choroby zakaźne i pasożytnicze Nowotwory złośliwe Cukrzyca Choroby układu krężenia w tym: - ostry zawał serca - miażdżyca Choroby układu oddechowego w tym: - zapalenie płuc - zapalenie oskrzeli Choroby układu trawiennego Choroby układu moczowo-płciowego Urazy i zatrucia w tym: - wypadki pojazdów mechanicznycn - samobójstwa 45,3 21,5 0,2 0,2 14,6 2,0 4,2 0,5 11,8 9,9 I 19,7 17,9 I 13,7 I 21,4 19,1 0,9 12,6 18,1 1/ Przyjmując za dolną granicę tego wieku 6G lat,

18 17 ook lat i więcej WYSZCZEGÓLNIENIE 1980 I 1989 I 1980 I w odsetkach zgonów w danej grupie przyczyn i Choroby zakaźne i pasożytnicze 7,7 26,1 10,6 26,9 6 Nowotwory złośliwe 2,4 36,9 27,3 56,1 Cukrzyca 4,2 22,6 15,0 69,3 Choroby układu krążenia 19,4 14,7 77,5 63,1 w tym: - ostry zawał sercu 3,6 6,0 35, miażdżyca Choroby ukłaau oddechowego 16,8 16,9 67,2 76,0 w tym: - zapalenie płuc - zapalenie oskrzeli] 0,6 2,6 2,6 15,1 15,5 19,3 14, ,9 62,4 Choroby układu trawiennego 2,0 4,3 36,0 24,9 53,5 66,5 Choroby układu moczowo-płciowego , ,9 Urazy i zatrucia 14,4 33,4 I 26,2 20,7 26,9 w tym: - wypadki pojazdów mechanicznych - samobójstwa , ,4 26,0 32,8 17,0 14,7 23,7 20,2 W 1989 roku następiły /w stosunku do wyjściowego roku Oddania/ zmiany w strukturze zgonów z danej przyczyny w zależności oc wieku. Zmalał udział zgonów osób najmłodszych, a wzrósł w najstarszej grupie wieku. # III. UMIERALNOŚĆ NIEMuWL^T W badanym okresie umieralność niemowląt podlegała znacznym, nie zawsze pożędanym, zmianom. Najwyzszę wartość, 22 zgony na 1000 urodzeń żywych, współczynnik zgonów osięgnęł w 1980 r.. a najnizszę 16,5 w 1963 r., aby rok później wzrosnęc do 20. W drugiej połowie lat 1980-tych oscylował wokół 18 zgonów na 1000 urodzeń żywych.

19 18 Tabl. 7, Zgony niemowlęt na 1000 urodzeń żywych w latach W latach najwięcej zgonów wśród niemowlęt powodowały choroby okresu okołoporodowego oraz wady rozwojowe i wrodzone. Odsetek zgonów z przyczyn zaliczonych do pierwszej z wymienionych grup charakteryzował się tendencję rosnęcę. W drugiej połowie lat 1980-tych schorzenia te powodowały ponad połowę zejść śmiertelnych wśród niemowlęt, Z tytułu wad udział zgonów utrzymywał się na prawie stałym poziomie, ł-,. ^4 # iwm** e#^ę w w# * ## ' w, i # % v Tabl, 8, Struktura umieralności niemowlęt według wybranych przyczyn m WYSZCZEGÓLNIENIE OGÓŁEM w tym: l Choroby zakaźne i pasożytnicze w tym posocznica i Nowotwory Choroby układu nerwowego i narzędów zmysłu Choroby układu krężenia Choroby układu oddechowego s w tym zapalenie płuc Choroby układu trawiennego Wady rozwojowe, wrodzone w tym wady serca Stany chorobowe płodów lub noworodków powstajęce w okresie okołoporodowym Objawy, oznaki 1 etany niedokładnie określone Urazy i zatrucia 11,0 ' 7, ,6 8,6 4,6 5, ,1 0,2 1 0, ,3 0,2 5,2 3,! 2,8 3,6 4,8 0,9 8,0 4, ,7 12,4 11,7 11,8 ii,3 ; 8, ,3 11,6 11,3 i 7.2 1,4 2,3 1, ,8 21,0 15,7 22,0 23,8 24,2 9,0 6,6 10,1 11,9 8,2 45,2 49,3 46,3 43,7 47,4 0, , , ,

20 19 WYSZCZEGÓLNIENIE OGÓŁEM w tym: Choroby zakaźne i pasożytnicze j I 5,0 4?7 7,4 3,1 ' 4,2 w tym posocznica 3,9 3,8 3,2 5,9 I 2,7 Nowotwory 0,9 0,4 Choroby układu nerwowego i narządów zmysłu 3,9 0,9 1, Choroby układu krążenia 1.5! 2,8 1,8 2,6 2,3 Choroby układu oddechowego -8,0! 5.7 6, ,3 w tym zapalenie płuc 4,7 6,1 5,5 4,3 7,4 Choroby układu trawiennego 1.2 0,6 1,1! * 2,2 1.6 Wady rozwojowe, wrodzone 25,0 24,6 21,2 20,7 23,7 w tym wady serce 11,3 8,8 9,7 7,0 11,7 Stany chorobowe płodów lub noworodków powstające w okresie okołoporodowym 53,6 53,3 60,8 56,1 57,2 Objawy, oznaki i stany niedokładnie określone 0, ,9 Urazy i zatrucia 1 1,2 i 1,91 ' 1.1 ' 2, Innymi ważnymi przyczynami zgonów niemowlęt były w omawianym czasie choroby układu oddechowego, wśród których dominowało zapalenie płuc. oraz choroby zakaźne 1 pasożytnicze, spośród których najgroźniej sza była posocznica. Odsetek zgonów, przez te choroby powodowanych. ulał tendencję malejęcę. w skrajnych latach dekady lat 1980-tych większe było natężenie zgonów niemowlęt w mieście niż na wsi.

21 20 Tab3. 9. Zgony niemowlęt według wybranych przyczyn i miejsca zanieu^ kania na 1000 urodzeń żywych wieś wieś wieś, 21.05

22 22 abl. 10. Zgony niemowlęt według przyczyn i wieku 23 WYSZCZEGÓLNIENIE wiek w rcie -11 jo I sięcach ukończonych jo G 0 c c M B i w tym: ICnoroby zakaźne I i pasożytnicze I w tym I posocznica 5 Nowotwory 33 b Choroby wowego zmysłu układu nar i narządów * w Choroby układu kręzenia Choroby układu oddechowego # w tym zapalenie płuc * Choroby układu trawiennego Wady rozwojowe, wrodzone w tym wady serca Stany cnorooowe pło dćw Iuo noworodkom powstające w okresie okołoporodowym i Objawy, oznaki i stany niedokładnie określone Urazy i zatrucia 6 i U

23 24 Najgroźniejsze z wymienionych, przyczyny umieralności niemowlęt, w większości lat badanego okresu pochłaniały relatywnie więcej ofiar w miastach niz na wsi. Natomiast choroby układu oddechowego i zakazne powodowały większe natężenie zgonów na wsi niż w miastach do 1986 r. Od 1967 roku sytuacja ta uległa zmianie na korzyść niemowlęc wiejskich. vt całym omawianym okresie utrzymywała się znaczna, rosnąca, różnica między umieralnoscię endo- i egzogenicznę. Zgonów niemowlęt w pierwszym miesiącu życia było poczętkowo około dwukrotnie więcej niż w pozostałych 11 miesiącach, a w końcowych latach ponad 3 razy więcej, kóżnica ta spowodowana jest, wspomnianym wcześniej, bardzo dużym natężeniem zgonów z tytułu chorób okresu okołoporodowego uraz wad, które prowadzę do śmierci zazwyczaj w pierwszych dniach życia noworodka. Odwrotnie oddziaływają choroby zakaźne, choroby układu nerwowego i oddechowego. Zgony z ich powodu następowały przeważnie wsróo dzieci, które przeżyły pierwszy miesiąc. IV. UrtiERALNOŚfc «* WOJ. WROCŁAWSKIM NA TLE UMIERALNOŚCI W POLSCE Nacęzenio zgonów ludności woj. wrocławskiego w latach kształtowało się pa niższym poziomie niż przeciętnie w całym kraju i to zarówno w miastach jak i na wei. Jednak tempo wzrostu umieralności # w woj. wrocławskim było znacznie większe. Ogólny współczynnik zgonów wzrósł w tym okresie w Polsce o 1,4 % a w woj. wrocławskim o 13,6,j. # t «1 - Z upływem więc lat relatywnie korzystna sytuacja w zakresie umieralności pogorszyła się w omawianym okresie. Współczynnik zgonów w woj. wrocławskim wyrażony w procentach współczynnika zgonów dla kraju wzrósł z 92,4 w 1960 r. /a w 1976 r. stanowił 78,3 aj do 92,1 w 1989 r. Tabl. 11. Współczynnik zgonów w woj. wrocławskim w procentach współczynników zgonów w P0lsce według wybranych przyczyn WYSZCZEGÓL NIENIE ogółem miasta i wies wieś j 1 ogó- łerc ogółem miasta miasta j Iwiee i + 1 OGÖlEH Choroby zakaźne 1 pasożytnicze Nowotwory zlośl Niedokrwienna chorobę serca Choroba nadcisnieniowa Miażdżyca 82,a 83,9 34,6 85,3 87,4 85,5 92,1 92,6 95,3 73,3 69,2 94,1 72,7 84,0 65,4 71,6 66,7 90, ,1 105,5 106,7 106,5 95,4 105,9 104,1 107,4 69,6 70,1 63,5 72,0 69,5 71,6 52,9 52,7 76,3 4 31, ,s! 63,2 65,5 i 31,3 39,2 23,1 318,5 121,6 116,71 125,6!126,5 133,5 1152,7 154,6 158,4

24 25 WYSZCZEGÓL NIENIE ogowies wieś Choroby układu oddechowego Wady rozwojowe, wrodzone Urazy i zatrucia Oak pokazuję dane tabl. 11 różne grupy przyczyn miały różny udział w zachodzęcych zmianacn. Umieralność z powodu chorób zakaźnych i pasożytniczych, niedokrwiennej choroby serca, choroby nadciśnieniowej, chorób ukłaou oddechowego kształtowała się w woj. wrocławskim na nizszym poziomie niż przeciętny w całym kraju. Nowotwory złośliwe, miażdżyce oraz urazy i zatrucia powodowały natomiast w badanym okresie coraz gorszę relatywnie sytuację w woj. wrocławskim w zakresie umieralności. W roku 1960 woj. wrocławskie zajmowało 22 miejsce wśród województw w Polsce pod względem umieralności niemowląt, natomiast w 1989 roku tylko w szesciu województwach: chełmskim, katowickim, krośnieńskim, łomżyńskie*!, łódzkim oraz toruńskim natężenie zgonow najmłodszych osobników było wyzsze niz w woj. wrocławskim. Oednoczesrie w tym ostatnim niemowlęta umierały prawie dwukrotnie częściej niz w, najlepszym pod względem umieralności, woj. olsztyńskim, gdzie natężenie zgonow w tej grupie wieku wynosiło 5,4 na 100C urodzeń żywych. Tabl. 12. Umieralność niemowląt wg przyczyn w Polsce /na 1000 urodzeń żywych/ 1330 w c yn ^r.crooy zska;- ne i pasożytnicze Choroby ukłaou odoschowcgc o,0

25 /dok./ NIEME wieś Choroby układu nerwowego«narządów zmysłu i układu krążenia Wady rozwojowe, wrodzone Stany chorobowe płodów lub noworodków powstające w okre okresie okołoporodowym Urazy i zatrucia Relatywnie gorzej w takie porównaniu wypadają miasta woj. wrocławskiego. Przez pałą dekadę lat 1980-tych natężenie zgonów na tych obszarach było wyższe niż przeciętnie w Polsce. Sytuacja taka spowodowana była głównie wyższą umieralnością z powodu chorób Okresu okołoporodowego, chorób zakaźnych i układu oddechowego. Na terenach wiejskicn woj. wrocławskiego sytuacja była korzystniejsza niż w kraju, za wyjątkiem ostatniego roku badania Spowodowane to było głównie niźszvm natężeniem zgonów wywoływanych chorooaral okresu okołoporodowego i waaami rozwojowymi. UWAGI KOŃCOWE Przeprowadzona analiza zmian umieralności pokazała, że w omawianym okresie nastąpił spadek rzecz/wistage natężenia zconow w woj. wrocławskim. Stwierdzić można, ze zmniejszył się znacznie współczynnik zconow osób najmłodszych, tj. a wieku 0-19 lat /zob.tabl. 1 f 5/, wzrosła natomiast o 0,9 umieralność osód w wieku orooukcyjnvm* Największym zagrożenie n dla życia były cnorooy układu krążenia, nowotwory oraz zevinątrzne przyczyny urazów i zatruć, czvii tzw. chcrooy cywilizacyjne. Największa dynamiką charakteryzowały się współczynniki zgonów wywołanych cnorooami układu moczowo-płciowego, chorobami ukłuły Cako przedział wieku produkcyjnego przyjęto 2C-5- lat.

26 du nerwowego i narzędów zmysłu a także chorobami gruczołów wydzielanie wewnętrznego i przemiany materii. Umieralność z tych powodów wzrosłe kilku-, a nawet klikudziesięciokro- tnie. Charakteryzując zmiany umieralności w woj. wrocławskim podkreślić należy cięgle gorszę, w tej dziedzinie, sytuację ne wsi r.iż w mieście /zob. tabl.!/ Spośród -ozwazanycn przyczyn zgonów większość, m.in.; choroby układu kręzenie, urazy i zatrucia, choroby układu oddechowego, choroby zakszne i pasożytnicze powodowały więcej zgonów na wsi. Odwrotna była sytuacja w zakresie: nowotworów, chorób gruczołów wydzielania wewnętrznego, chorówb krwi, które częściej prowadziły do zgonów w miastach. w badanym okresie relatywnie pcgorszyła się sytuacje woj.wrocławskiego wsróc pozostałych województw w kraju. Największy w tym udział miały: nowotwory złośliwe, miażdżyce oraz urazy i zatrucia,z powodu Których natężenie zgonów wzrastało w woj. wrocławskim. Szczególnie niekorzystkie zmieniło się miejsce tego województwa w zakresie umieralności niemowlęt. ogólnie zmian umieralności mieszkańców woj. wrocławskiego w dekadzie lat 1980-tycn nie można uznać za w pełni zadowalajęce. wydaje się, ze przyczyn tece stanu rzeczy jest wiele. Upraszczajęc, stan zdrowie ludności, a tym samym poziom umieralności jest wypadkowę działanie zagrozen zdrowia oraz działań prozdrowotnych. Dc. tych pierwszych zaliczyć możne m.ir.. postępujęcę dewastację środowiska naturalnego, rozprzestrzenianie się zjawisk patologicznych, pogarszajęce się zaspokojenia potrzeć żywnościowych. u rosnęcy zanieczyszczeniu środowiska w woj. wrocławskim świadczy wzrost emisji zenieczyszczeń pyłowych z 36,0 tys. t w 1980 r. do 95,5 tys. t w roku 1989 i odpowiednie - oazowych z 42,6 tys.t do 64,8 tys.t. Analiza czystości rzek kontrolowanych w 1969 r. odkażała, ze 100 ^ oaaanycr occińkow, to wody nadmiernie zanieczyszczone. Degradacje sroaowiske jest więc procesem bardzo szybko postępujęcym. Niezadowalające przebiegały w omawianych latach zmiany w spożyciu żywności, zwłaszcza artykułów wysokobiałkowyen oraz owoców i warzyw. C ile w 1980 r. przeciętny mieszkaniec woj. wrocławskiego spożywał 66,7 kę mięsa i oodrobpw, to w 1969 r. 6C,7 kg, ryz odpowiednio 5,7 i 9 5,4 kc, ja; 22P Zmniejszyło się tekze «pożycie owoców- z 57,4 kę do 40,7 kc. Taki kierunek zmian sprzyjał pogłębieniu się zagrożeń zwi&- zanven z nieprawidłowym odżywianiem. 27

27 28 \ Tabl. 13. Wskaźniki charakteryzujące stan ochrony zdrowia w woj. wrocławskim na 10 COO mieszkańców WYSZCZEGÓLNIENIE : Liczba zatrudnionych lekarzy 28,J 28,7 29,4 30,4 31,1 32,4 32,3 33,1 32,9 Liczba pielęgnia ren a# 58,6 59,d 56,1 56,3 59,0 61,8 62, 64,9 65,5 65,7 Liczba łóżek szpitalnych 90,9 90,ój 89,6 87,2 90,4 96,3 96,0 96,0 96,2 1/Bez lotek dla noworodków i wcześniaków. Możliwości służby zdrowia,jak pokazuje powyższa tablica,uległy w badanym okresie poprawie;jednek coraz mniejsza troska ludzi o stan własne go zdrowia /wskazuje na to spadek wydatków na higienę osobistę 1 ochronę zdrowia na 1 osobę w budżecie gospodarstw domowych w latach z 3,5 % do 2,3 % / ni# pozwala oczekiwać poprawy w zakresie umieralności mieszkańców woj wrocławskiego.

28 ANEKS

29 30 Uf s f? c : y 590 i i i 540 Rys. i Zgony z powodu cltorob ukl adu krążę ma» latach I i LI 9 j I»» j I! f i e- I * ' '4 -o- H 9 j o sgółem miasto ś wt n ni k z 3 O n o Uf *- 4 /, -I - H / n A"/ r V -i i/ 1976 i ' * Rys. 2 Zgony z powodu nowotworów zł os) i wych w latach ogoietü miasto ni ei > 200 n czas

30 51 ftłz.2 Zgony z powodu urazov. zatruć w latach ogołeif uartc uue* czar tys.4 Zgonu- : powodu chor ot utiaa :ie Qhowpqo u łatach l??ć~i98r ogrten, m arte wie»

31 Rys. 5 Zgony z powodu chorób zaktfnycji i pasożytniczych w ietach rgtił-erc mi aste wies : i W czas Rys.6 Zgony z powodu chorób układu tra wiernego w latach grł«r laste wieś c

32 33?y:.T Zjron^ : foucł. chordt ęruciołoui wa oj i ej ar,16 u^unetrznegc * latarń $ og&łew»i arte eres * $ T C > c : y ri r %«; ę o r, ć u e r-t 4 i- - U r h iys.s Zgonu z pourau zrzrćb ułfraiu ner we* wegc i rtarraaou, ;%tsfv u.atacr $ 1 i i s i i! fl V '1 r 4 * f i * t z V / r V* v T-i-G- 0)6fer JO Br! M t-c -j 1 -I J i Wi es n a c ę i 2 i Ft T^C czas

33 Hi 5 2*i$. 9 Zgorvj : powodu chorób P. cocw i -«xorodjcou m latać ago iw ni as to wieś ö Z y n ni k czas w 5 3cr,y : powodu ofciowcn w i 18 r I 1 i- * i * f ł * t - vo JO cgcie^ mi art* dies l'{ r\ * y n i z g 0 n A w 12 / na 1 O sz ao

34

35 Druk OP WUS we Wrocławiu, zam.fi'v-'/ n*kł.

36 .

37