Konserwacja i kreacja architektury Jan Tajchman i jego działalność
Justyna Brodzka Błażej Ciarkowski KONSERWACJA I KREACJA ARCHITEKTURY Jan Tajchman i jego działalność Wydawnictwo Tako Toruń 2014
Publikacja współfinansowana przez Samorząd Województwa KujaWSKo-PomorSKiego Zakład Konserwatorstwa Instytut ZabytkoznaWStwa i Konserwatorstwa umk Recenzenci: prof. dr hab. Józef Poklewski dr inż. arch. Aleksander Furmanek Projekt okładki: Beata Piaskowska Copyright by Justyna Brodzka 2014 Copyright by Błażej Ciarkowski 2014 Copyright by Wydawnictwo Tako 2014 ISbn 978-83-62737-62-8 Wydawnictwo Tako ul. Słowackiego 71/5, 87 100 Toruń e-mail: tako@tako.biz.pl www.tako.biz.pl
Spis treści Przedmowa ( Janusz Krawczyk)... 9 ROZDZIAŁ I Rys biograficzny prof. Jana Tajchmana... 11 ROZDZIAŁ II Charakterystyka działalności.................................................... 29 ROZDZIAŁ III Dorobek naukowy... 43 1. Technika budowlana w zakresie elementów drewnianych... 44 2. Zespoły staromiejskie... 76 3. Architektura sakralna... 81 4. Kamienice toruńskie... 90 5. Problematyka konserwatorska dotycząca kamienic toruńskich i ratusza... 99 6. Metoda konserwacji i restauracji zabytków architektury... 103 7. Metoda zabezpieczeń i rewitalizacji ruin historycznych... 110 8. Krytyka konserwatorska i wnioski z niej płynące... 112 ROZDZIAŁ IV... 119 Projekty i realizacje... 119 1. Architektura sakralna... 122 2. Obiekty małej architektury i detale architektoniczne... 172 3. Konserwacja i restauracja kamienic toruńskich... 181 4. Wnętrza gastronomiczne i handlowe... 196 5. Architektura świecka... 205
Podsumowanie... 221 Posłowie (Marian Arszyński)... 225 Katalog projektów i realizacji... 231 Katalog publikacji... 237 Wystawy... 245 Aneks 1... 247 Aneks 2... 250 Bibliografia... 253 Résumé... 255 Abstract... 256 Zusammenfassung... 257
Odpowiedzialność Opieka i konserwacja zabytków to poważna sprawa, Do dowolnego z nimi postępowania nie masz prawa, Także jak i nie otrzymałeś przyzwolenia, Aby ograniczać przeżycia następnego Pokolenia. Jan Tajchman (Opieka i konserwacja zabytków w zwierciadle satyry, mps, Toruń 2005)
Przedmowa Autorzy książki Konserwacja i kreacja architektury Jan Tajchman i jego działalność podjęli się niełatwego zadania. Jak pisać o człowieku, który dzięki licznym talentom i pasji spełnia się w życiu zawodowym nie tylko jako architekt, ale i jako konserwator zabytków, naukowiec i nauczyciel akademicki? Jak opisać dokonania tak liczne i różnorodne zarazem? Na samym wstępie warto uświadomić sobie, że działalność Jana Tajchmana to sześć dziesięcioleci nieustannej aktywności. Gdy w latach pięćdziesiątych XX wieku jako młody absolwent Wydziału Architektury wkraczał w życie zawodowe, modernistyczne projekty budynków mieszkalnych Le Corbusiera otwierały dopiero nowy rozdział w historii architektury światowej. Kolejne style, mody i konwencje odmieniały architekturę jako sztukę, kształtowały również krajobrazy kulturowe, w które Jan Tajchman wpisywał swoje architektoniczne projekty. Ostatnie 60 lat to także niesłychanie ważny okres w dziejach światowego konserwatorstwa, o czym przekonuje chociażby zestawienie dokumentów, które miały największe znaczenie dla rozwoju tej dziedziny: od Konwencji Haskiej z roku 1954, poprzez Kartę Wenecką, Konwencję UNESCO w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego, Konwencję o ochronie europejskiego dziedzictwa architektonicznego po Rekomendację UNESCO w sprawie ochrony historycznego krajobrazu miejskiego z roku 2011. To, co dla dzisiejszych studentów konserwatorstwa jest już historią, dla Jana Tajchmana było rzeczywistością przeżywaną źródłem bezpośrednich doświadczeń i inspiracji. Wielowątkowy charakter działalności Jana Tajchmana znajduje odzwierciedlenie w układzie niniejszej książki. Zebrany materiał faktograficzny został pogrupowany w taki sposób, by lektura rozdziałów po-
10 Konserwacja i kreacja architektury święconych drodze życiowej, osiągnięciom naukowym, dydaktycznym i projektowym Profesora pozwalała zrozumieć motywacje, jakimi się kierował i wartości, które swoją pracą starał się urzeczywistnić. Patrząc z tej perspektywy dostrzega się głęboką zależność między twórczością architekta, który pragnie zmienić na lepsze otaczającą go rzeczywistość i postawą konserwatorską, wynikającą z potrzeby zachowania ciągłości tego, co dobre, przerzucenia pomostów pomiędzy tym, co było i tym, co będzie. W tym kontekście okazuje się również, że osiągnięcia nauki oraz doświadczenia zdobywane w trakcie prac konserwatorskich stają się inspiracją dla architektonicznej kreacji, a przekazanie dziedzictwa potomnym można uznać nie za mglisty postulat, lecz za podsumowanie dziesięcioleci pracy dydaktycznej z kolejnymi pokoleniami studentów konserwatorstwa. Niniejsza monografia zainteresuje nie tylko czytelnika pragnącego pogłębić swoją wiedzę o działalności Jana Tajchmana. W części poświęconej prezentacji jego dorobku naukowego książka nabiera charakteru nieomalże podręcznikowego wykładu o historii technik budowlanych, dziełach architektury świeckiej i sakralnej, a także o zagadnieniach składających się na złożoną problematykę konserwatorską dziedzictwa architektonicznego. Dydaktyczny charakter zachowują również prezentacje konserwatorskich i projektowych dokonań Profesora. Dzięki takiemu ujęciu czytelnicy uzyskują dostęp do autorskich uzasadnień, komentarzy oraz wypowiedzi na temat zastosowanych metod działania. Z kolei tematyczne zestawienia bibliografii na końcu każdego rozdziału to duże ułatwienie dla każdego, kto będzie chciał w sposób gruntowny przestudiować wybrane przez siebie zagadnienia. Profesor Jan Tajchman zapisał się już na kartach historii toruńskiej szkoły konserwacji jako godny kontynuator dzieła prof. Jerzego Remera, prof. Kazimierza Malinowskiego i doc. Jerzego Frycza. Wspólnie z prof. Marianem Arszyńskim otworzyli przed Zakładem Konserwatorstwa UMK nowe perspektywy rozwoju. Zachowanie ciągłości kształcenia w ramach studiów stacjonarnych, niestacjonarnych i podyplomowych pozwala mieć nadzieję, że także w przyszłości zabytkowej architekturze nie zabraknie zaangażowanych badaczy i obrońców. Prof. nadzw. dr hab. Janusz Krawczyk Kierownik Zakładu Konserwatorstwa Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu