Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Człowiek- najlepsza inwestycja Joanna Glezman Europejski Fundusz Społeczny Europejski Fundusz Społeczny to instrument wspierania polityki społecznej Unii Europejskiej i najstarszy fundusz strukturalny. Pozostałe fundusze strukturalne, tj. fundusze przeznaczone na wspieranie restrukturyzacji i modernizacji gospodarek krajów Unii Europejskiej to, działające w latach 2000 2006: Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej, Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa. W okresie programowania 2007 2013 oprócz EFS funkcjonuje jedynie Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego. Trochę historii Po II wojnie światowej w zniszczonej i osłabionej działaniami wojennymi Europie Zachodniej zrodziły się idee zjednoczenia politycznego, obronnego i gospodarczego państw w celu zapobieżenia kolejnym konfliktom zbrojnym. Po szerokiej dyskusji, w 1951 r. w Paryżu sześć państw: Niemcy, Francja, Włochy, Belgia, Holandia i Luksemburg podpisało traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali. Wspólnota ta była pierwszą organizacją europejską mającą realną władzę i ponadrządowe instytucje. Traktat ją ustanawiający był fundamentem, na którym powstała dzisiejsza Unia Europejska. W 1955 r. na konferencji w Messynie zrodziła się idea powołania finansowego instrumentu wspierającego politykę socjalną w tamtym czasie: głównie, aby ułatwiał mobilność pracowników w obrębie Wspólnoty, a także zapewniał szkolenia i dokształcanie robotników. W 1957 r. na podstawie traktatów rzymskich, ustanawiających Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) oraz Europejską Wspólnotę Energii Atomowej Projekt realizowany na podstawie umowy z Ministerstwem Edukacji Narodowej przez Partnerstwo: www.ensk.fnm.pl www.ensk.fnm.pl
Efektywny Nauczyciel Sztuki Kulinarnej 167 (Euratom) został utworzony Europejski Fundusz Społeczny (EFS). Przez wiele lat EFS był pasywnym instrumentem wspierania polityki społecznej. Przyczynę tego stanu upatruje się w tym, że w początkowych latach istnienia Wspólnoty dominowały cele gospodarcze integracji. Zakładano, że polityka społeczna ma zostać rozwiązana przez wspólny rynek ekonomiczny. Znaczenie funduszu rosło powoli. Punktem zwrotnym był początek lat siedemdziesiątych, kiedy na skutek światowego kryzysu paliwowego i gospodarczego pojawił się problem związany z bardzo szybkim wzrostem bezrobocia. Od tego czasu systematycznie zwiększano środki na interwencje EFS, rozszerzano jego możliwości i zadania. Przełom nastąpił w 1988 roku gdy całkowicie zmieniono zasady funkcjonowania EFS, a także metody zarządzania i współpracy z innymi funduszami strukturalnymi. Zadania EFS W trakcie reformy ustalono zadania EFS. W ramach Europejskiego Funduszu Społecznego realizowana jest polityka unijna promująca zatrudnienie oraz stwarzająca możliwość wszechstronnego rozwoju pracowników i poprawy warunków ich pracy. Wyszczególnia się następujące zadania EFS: zawodowe wcielanie na rynek pracy, ochrona pracowników przed długoterminowym bezrobociem, udzielanie pomocy młodzieży do 25 roku życia w celu zminimalizowania bezrobocia w tej grupie społecznej, kształcenie, dokształcanie, przeszkalanie, a także finansowanie praktyk i szkoleń wewnątrzzakładowych, poradnictwo i informacja zawodowa, kształcenie kadr, ekspertów i personelu dydaktycznego, wyrównywanie szans kobiet i mężczyzn na rynku pracy, walka z dyskryminacją zawodową, badanie i studia nad rozwojem rynku pracy, zmiany strukturalne i dostosowywanie stanowisk pracy dla potrzeb niepełnosprawnych, tworzenie nowych miejsc pracy, promowanie nowych technologii i badań naukowych, wspieranie dostosowania systemów edukacyjnych do potrzeb rynku pracy, wspieranie i stabilizacja zatrudnienia, rozbudowa i ulepszanie systemu powszechnego kształcenia, umacnianie potencjału i zasobów ludzkich, przystosowanie siły roboczej do zmian w systemie produkcji, wspieranie grup społecznie odrzuconych, bezdomnych, chorych psychicznie, uzależnionych, azylantów, wspieranie zatrudnionych w małych i średnich przedsiębiorstwach, wspieranie pośrednictwa pracy. Za pomocą EFS Unia stara się rozwiązywać problemy większości krajów członkowskich starzenie się społeczeństw, konieczność zwiększania zatrudnienia, negatywne skutki globalizacji, zapóźnie-
168 europejski fundusz społeczny nia technologiczne na niektórych obszarach czy bariery utrudniające wejście na rynek pracy ludzi młodych, osób powracających do pracy po przerwie lub też osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. Pomocą ze strony EFS objęci są zatem nie tylko bezrobotni (w tym osoby długotrwale pozostające bez zatrudnienia, zagrożone wykluczeniem społecznym oraz młodzież do 25 roku życia), ale także osoby zatrudnione, w tym pracownicy zagrożeni utratą pracy wskutek niedostatecznych kwalifikacji. Europejski Fundusz Społeczny w Polsce Od momentu wejścia Polski do Unii Europejskiej, tj. od 1 maja 2004 roku, także Polacy mogą korzystać z programów finansowanych przez EFS. W okresie programowania 2004 2006 EFS finansował działania prowadzone w ramach trzech programów operacyjnych: Sektorowy Program Operacyjny Rozwój Zasobów Ludzkich (SPO RZL), Program Operacyjny Program Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL (PIW EQUAL), Priorytet II Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR). Kolejny okres programowania: 2007 2013 skoncentrował projekty finansowane z EFS w ramach jednego Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Program ten będący odpowiedzią na główne kierunki Rządu RP dot. rozwoju i polityki prozatrudnieniowej kraju został przyjęty do realizacji przez Komisję Europejską 28 września 2007 r. Jest on jednym z programów służących realizacji Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 2007 2013. Program Operacyjny Kapitał Ludzki (PO KL) PO KL stanowi odpowiedź na wyzwania, jakie przed Polską jednym z członków UE stawia odnowiona strategia lizbońska. Do wyzwań tych, dla wszystkich państw członkowskich, należą: uczynienie z Europy bardziej atrakcyjnego miejsca do lokowania inwestycji i podejmowania pracy, rozwijanie wiedzy i innowacji oraz tworzenie większej liczby trwałych miejsc pracy. Zgodnie z założeniami sstrategii lizbońskiej oraz celami polityki spójności krajów unijnych, rozwój kapitału ludzkiego i społecznego przyczynia się do pełniejszego wykorzystania zasobów pracy oraz wsparcia wzrostu konkurencyjności gospodarki. Program koncentruje wsparcie na następujących obszarach: zatrudnienie, edukacja, integracja społeczna, rozwój po-
Efektywny Nauczyciel Sztuki Kulinarnej 169 tencjału adaptacyjnego pracowników i przedsiębiorstw, a także zagadnienia związane z rozwojem zasobów ludzkich na terenach wiejskich budową sprawnej i skutecznej administracji publicznej wszystkich szczebli i wdrażaniem zasady dobrego rządzenia, a także promocja postaw zdrowotnych wśród osób pracujących. Celem głównym programu jest: wzrost zatrudnienia i spójności społecznej, a do osiągnięcia tego celu przyczynia się realizacja sześciu celów strategicznych, do których należą: podniesienie poziomu aktywności zawodowej oraz zdolności do zatrudnienia osób bezrobotnych i biernych zawodowo, zmniejszenie obszarów wykluczenia społecznego, poprawa zdolności adaptacyjnych pracowników i przedsiębiorstw do zmian zachodzących w gospodarce, upowszechnienie edukacji społeczeństwa na każdym etapie kształcenia przy równoczesnym zwiększeniu jakości usług edukacyjnych i ich silniejszym powiązaniu z potrzebami gospodarki opartej na wiedzy, zwiększenie potencjału administracji publicznej w zakresie opracowywania polityk i świadczenia usług wysokiej jakości oraz wzmocnienie mechanizmów partnerstwa, wzrost spójności terytorialnej. Wdrażanie Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Program składa się z 10 priorytetów, realizowanych zarówno na poziomie centralnym jak i regionalnym. W ramach komponentu centralnego środki przeznaczane są przede wszystkim na wsparcie efektywności struktur i systemów instytucjonalnych, natomiast środki komponentu regionalnego wspierają głównie osoby i grupy społeczne. Priorytety realizowane centralnie to: Priorytet I. Zatrudnienie i integracja społeczna; Priorytet II. Rozwój zasobów ludzkich i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw oraz poprawa stanu zdrowia osób pracujących; Priorytet III. Wysoka jakość systemu oświaty; Priorytet IV. Szkolnictwo wyższe i nauka; Priorytet V. Dobre rządzenie. Priorytety realizowane na szczeblu regionalnym to: Priorytet VI. Rynek pracy otwarty dla wszystkich; Priorytet VII. Promocja integracji społecznej;
170 europejski fundusz społeczny Priorytet VIII. Regionalne kadry gospodarki; Priorytet IX. Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach. Program Operacyjny Kapitał Ludzki finansowany jest w 85% ze środków Unii Europejskiej (EFS) oraz w 15% ze środków krajowych. Całość kwoty, jaką przewidziano na jego realizację wynosi prawie 11,5 mld euro, w tym unijny wkład finansowy to ponad 9,7 mld euro. W ramach PO KL przewiduje się możliwość realizacji projektów w dwóch głównych trybach: systemowym i konkursowym. W trybie systemowym projekty są realizowane przez beneficjentów wskazanych imiennie. Natomiast w trybie konkursowym projekty mogą realizować wszystkie podmioty m.in.: instytucje rynku pracy, instytucje szkoleniowe, jednostki administracji rządowej i samorządowej, przedsiębiorcy, instytucje otoczenia biznesu, organizacje pozarządowe, instytucje systemu oświaty i szkolnictwa wyższego. Z uwagi na ogólny charakter PO KL, instytucja zarządzająca programem operacyjnym (Ministerstwo Rozwoju Regionalnego) przygotowała dodatkowy dokument precyzujący jego postanowienia. Jest to Szczegółowy Opis Priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Dokument ten ze względu na szczegółowość znajdujących się w nim informacji, stanowi kompendium wiedzy dla potencjalnych beneficjentów programu operacyjnego na temat możliwości i sposobu realizacji projektów współfinansowanych z Europejskiego Funduszu Społecznego. Zawarte w nim informacje dotyczące szczegółowych typów projektów, listy potencjalnych beneficjentów, grup docelowych wsparcia oraz systemu wdrażania, ułatwią przygotowanie projektu i prawidłowe wypełnienie wniosku o jego dofinansowanie. Szczegółowe informacje nt. wdrażania poszczególnych priorytetów, ogłaszanych konkursów, dokumenty programowe, wytyczne znaleźć można na stronach internetowych instytucji pośredniczących we wdrażaniu (m.in. w ramach samorządów województw), a także na stronie www.efs.gov.pl. Warto jest również skorzystać z bezpłatnej pomocy Regionalnych Ośrodków Europejskiego Funduszu Społecznego funkcjonujących w każdym województwie i świadczących usługi doradcze i szkoleniowe w zakresie opracowywania oraz realizacji projektów finansowanych z EFS. Obecny okres programowania 2007 2013 to ogromna, niepowtarzalna szansa dla Polski w zakresie rozwoju potencjału społecznego, wdrażania aktywnej polityki społecznej, w tym nowoczesnej polityki zatrudnienia. Musimy wykorzystać te możliwości, zgodnie z hasłem promującym EFS: Człowiek najlepsza inwestycja.