Dolnokredowy oraz dolnojurajski zbiornik wód geotermalnych na Ni u Polskim

Przegl¹d Geologiczny, vol. 58, nr 7, 21 Dolnokredowy oraz dolnojurajski zbiornik wód geotermalnych na Ni u Polskim Wojciech Górecki 1, Marek Hajto 1, Wojciech Strzetelski 1, Andrzej Szczepañski 1 Lower Cretaceous and Lower Jurassic aquifers in the Polish Lowlands. Prz. Geol., 58: 589 593. W. Górecki M. Hajto W. Strzetelski A. Szczepañski Abstract.Regional analysis of the Mesozoic and Paleozoic geothermal aquifers in the Polish Lowlands indicates that hot waters accumulated in Lower Cretaceous and Lower Jurassic deposits should be given priority in practical utilization. Crucial for this purpose are: high level of the geological recognition of the aquifers, occurrence of thick reservoir rocks, high water discharge, relatively high temperatures, particularly in the Lower Jurassic aquifer, and relatively low costs of drilling the production and injection wells. The Lower Jurassic and Lower Cretaceous water-bearing layers are represented by sandstone complexes with very good reservoir properties. This is favourable for high water discharge, which has beneficial influence on economical justification of construction of geothermal plants. The above findings have been confirmed by the so-far geothermal investments, among others the geothermal plants in Pyrzyce and Stargard Szczeciñski, which utilize geothermal waters from the Lower Jurassic aquifer. Other plants, located in Uniejów and Mszczonów, central Poland, utilize waters from the Lower Cretaceous aquifer. Keywords: geothermal energy, Lower Cretaceous aquifer, Lower Jurassic aquifer, Polish Lowlands Dolnojurajskie poziomy wodonoœne charakteryzuj¹ siê najwiêkszymi zasobami dyspozycyjnymi wœród analizowanych zbiorników wód geotermalnych na Ni u Polskim. asoby te wynosz¹ 1,88 1 18 J/rok, co odpowiada 4,48 1 7 TOE/rok (Górecki, 26) 2. asoby dyspozycyjne energii geotermalnej w zbiorniku dolnokredowym s¹ ni sze i wynosz¹ 3,95 1 17 J/rok, co odpowiada wartoœci 9,43 1 6 TOE/rok. Jednak dolnokredowe ska³y zbiornikowe wystêpuj¹ stosunkowo p³ytko i wody geotermalne s¹ dostêpne przy zachowaniu proporcjonalnie niskiego ryzyka poszukiwawczego. Wody dolnokredowe charakteryzuj¹ siê optymalnymi parametrami, takimi jak: wysokie wydajnoœci, niska mineralizacja i wzglêdnie wysokie temperatury. W niektórych strefach eksploatacja mo e byæ prowadzona w warunkach ciœnienia artezyjskiego. Rozwój sedymentacyjny i tektoniczny basenu mezozoicznego Ni u Polskiego determinowa³ pionow¹ i poziom¹ zmiennoœæ parametrów zbiornikowych oraz wp³ywa³ na odmienne warunki hydrodynamiczne kr¹ enia wód w ró - nych strefach zbiorników. Celem niniejszego artyku³u jest syntetyczne przedstawienie rozk³adu podstawowych parametrów hydrogeologicznych i geotermicznych dolnokredowego oraz dolnojurajskiego zbiornika wód termalnych na tle regionalnej budowy geologicznej i wykszta³cenia litologicznego profili geologicznych na Ni u Polskim, warunkuj¹cych mo liwoœci wystêpowania wód termalnych na obszarze stanowi¹cym ok. 8% powierzchni kraju. Dotychczasowe prace badawcze z zakresu geologii, hydrogeologii oraz geotermiki rejonu Ni u Polskiego, potwierdzone szeregiem projektów oraz inwestycji, wskazuj¹, e kompleksowe wykorzystanie wód termalnych w tym rejonie powinno, w pierwszej kolejnoœci, opieraæ siê na potencjale zakumulowanym w zbiornikach dolnej kredy i dolnej jury, zarówno w zakresie zastosowañ w ciep³ownictwie, jak i w balneoterapii i rekreacji. 1 Wydzia³ Geologii Geofizyki i Ochrony Œrodowiska, Akademia Górniczo-Hutnicza; al. Mickiewicza 3, 3-59 Kraków; mhajto@agh.edu.pl, wgorecki@agh.edu.pl, aszczep@agh.edu.pl 2 TOE tona oleju ekwiwalentnego równowa nik jednej metrycznej tony ropy naftowej o wartoœci opa³owej równej 41,868 kj/kg Geotermalny zbiornik dolnojurajski Warstwy wodonoœne w utworach jury dolnej tworz¹ drobno- lub ró noziarniste piaski i piaskowce o zmiennej mi¹ szoœci, przewarstwione s³abo- lub nieprzepuszczalnymi i³owcami, i³owcami piaszczystymi, mu³owcami i mu- ³owcami piaszczystymi. Mimo znacznego zró nicowania w profilu pionowym oraz zmiennej ci¹g³oœci rozprzestrzenienia poziomego i licznych zmian litofacjalnych mo na uznaæ, e wody podziemne wystêpuj¹ce w przepuszczalnych utworach dolnojurajskich tworz¹ hydrodynamicznie jeden zbiornik (Szczepañski, 26) vide rycina 1. Warstwy wodonoœne w utworach jury dolnej stanowi¹ kompleksy piaskowcowe hetangu, synemuru, pliensbachu i toarku górnego. Kompleksem izoluj¹cym o zasiêgu regionalnym s¹ i³owcowo-mu³owcowe utwory toarku dolnego (Strzetelski, 199; Feldman-Olszewska, 26). Piaszczysto-mu³owcowo-ilaste utwory dolnej jury zajmuj¹ na Ni u Polskim powierzchniê 16 4 km 2. Osady dolnojurajskie rozwija³y siê w trzech zasadniczych subbasenach: szczeciñsko-pomorskim, mogileñsko-³ódzkim i pomorsko-kujawsko-warszawskim. Wp³yw na ich wspó³czesne po³o enie wywar³y inwersyjne ruchy tektoniczne fazy m³odokimeryjskiej (jura/kreda), a przede wszystkim fazy laramijskiej, które przekszta³ci³y bruzdê œrodkowo-polsk¹ w wa³ kujawsko-pomorski. W tej czêœci obszaru ods³oniête i zerodowane kompleksy dolnojurajskie wystêpuj¹ pod bezpoœrednim przykryciem utworów paleogeñskich i neogeñskich lub wrêcz czwartorzêdowych. S¹ one zasilane poprzez infiltracjê opadów atmosferycznych. G³êbokoœæ po³o enia stropu utworów dolnej jury zmienia siê w szerokim przedziale (ryc. 2). Najwiêksze g³êbokoœci wystêpuj¹ w centralnych strefach niecek: mogileñsko-³ódzkiej (od 15 do 39 m), szczeciñskiej (od 15 do 28 m), warszawskiej (od 15 do 29 m) oraz w po³udniowo-wschodniej czêœci niecki pomorskiej (od 15 do 19 m). Ogólny rozk³ad sumarycznej mi¹ szoœci utworów wodonoœnych jest podobny do rozk³adu ca³kowitej mi¹ szoœci utworów jury dolnej. Sumaryczna mi¹ szoœæ warstw zawodnionych zmienia siê w bardzo szerokim zakresie 1 65 m. 589

Przegl¹d Geologiczny, vol. 58, nr 7, 21 SW NE -2-3 -4 RADLIN-5 POGORELA-6 BU AKÓW-1 RADLIN-19 BASYN-1 S UPIA-1 WILKONICKI-1 POGORELA-2 JAROCIN-7 RADLIN-22 MONOKLINA PREDSUDECKA FORE-SUDETIC MONOCLINE KOMORE-1 WILCNA-1 BYCYNA-1 NIECKA MOGILEÑSKO- ÓDKA MOGILNO- ÓD TROUGH poduszka solna Trzem ala Trzem al salt pillow s³up solny Gop³a Gop³o diapir poduszka solna Konar Konary salt pillow poduszka solna Ciechocinka Ciechocinek salt pillow WA KUJAWSKI KUJAWY SWELL 5 8 NIECKA WARSAWSKA WARSAW TROUGH I I NIECKA P OCKA P OCK TROUGH -2-3 -4-5 -5-6 15 3km -6-7 -7-8 -8 II antyklina Gomunic Gomunice Anticline SWEJKI-1 GIDLE-5 ERECHOWA-1 SWEJKI-IG3 antyklina Sulejowa Sulejow Anticline synklina Tomaszowa Mazowieckiego Tomaszów Mazowiecki Syncline SW NE NIECKA MOGILEÑSKO- ÓDKA MOGILNO- ÓD TROUGH antyklina Gielniowa Goleniów Anticline CACHÓWEK-1 YRÓW-1 Kz KO BIEL-1 KA USYN-1 5 8 WA KUJAWSKI KUJAWY SWELL NIECKA WARSAWSKA WARSAW TROUGH -2-2 -3-3 II -4-4 15 3km -5-5 -6-6 Kz kenozoik Cenozoic kreda górna Upper Cretaceous kreda dolna Lower Cretaceous kreda dolna i górna Lower & Upper Cretaceous jura górna Upper Jurassic jura œrodkowa Middle Jurassic jura dolna Lower Jurassic trias górny Upper Triassic trias œrodkowy Middle Triassic trias dolny Lower Triassic 5 cechsztyn echstein geoizoterma [ geoisotherm [ C] C] Ryc. 1. Przekroje geologiczne przez utwory Ni u Polskiego Fig. 1. Geological cross-sections through the Polish Lowlands 59

Przegl¹d Geologiczny, vol. 58, nr 7, 21 14 ' 15 ' 16 ' 17 ' 18 ' 19 ' 2 ' 21 ' 22 ' 23 ' 24 ' eba S UPSK Lêbork Gdynia GDAÑSK 54 ' Œwinoujœcie Ko³obrzeg KOSALIN Bia³ogard Koœcierzyna ELBL G Tczew Malbork Bartoszyce SUWA KI 54 ' OLSTYN Augustów Szczecinek Chojnice Kwidzyñ Ostróda SCECIN Stargard Szczeciñski Grudzi¹dz Szczytno 53 ' Dobiegniew Wa³cz PI A BYDGOSC TORUÑ Brodnica M³awa Przasnysz OM A OSTRO ÊKA BIA YSTOK 53 ' GORÓW WLKP. Inowroc³aw Sierpc CIECHANÓW Ostrów Maz. Bielsk Podlaski Kostrzyñ Szamotu³y PONAÑ Gniezno W OC AWEK P OCK P³oñsk Wyszków 52 ' Krosno Odrzañskie Œwiebodzin KONIN Ko³o Kutno Sochaczew owicz WARSAWA Miñsk Maz. SIEDLCE BIA A PODLASKA 52 ' IELONA GÓRA Nowa Sól agañ G³ogów LESNO Rawicz Pleszew KALIS Ostrów Wlkp. SIERAD SKIERNIEWICE ÓD Tomaszów Maz. W³odawa 51 ' Boles³awiec gorzelec Lubin LEGNICA WROC AW Kêpno Wieluñ PIOTRKÓW TRYB. RADOM Skar ysko Kamienna LUBLIN CHE M Krasnystaw 51 ' JELENIA GÓRA WA BRYCH Brzeg CÊSTOCHOWA Ostrowiec Œw. KIELCE AMOŒÆ K³odzko Nysa OPOLE Jêdrzejów Sandomierz TARNOBREG Nisko Tomaszów Lub. 5 ' 49 ' -5-15 -2-25 -3-35 -4 6 KATOWICE izotermy stropu utworów jury dolnej [ C] isotherms at the top surface of Lower Jurassic Racibórz series [ C] Rybnik izohipsy stropu utworów jury dolnej isohypses of the top surface of Lower Jurassic series [mbielsko-bia A a.s.l.] linie zasiêgu utworów jury dolnej extent of Lower Jurassic series uskoki faults WARSAWA wa niejsze miasta main cities 5 1 km KRAKÓW Rabka akopane Mielec RESÓW TARNÓW Jaros³aw PREMYŒL Jas³o KROSNO Gorlice NOWY S C Sanok 5 ' 49 ' 14 ' 15 ' 16 ' 17 ' 18 ' 19 ' 2 ' 21 ' 22 ' 23 ' 24 ' Ryc. 2. Rozk³ad temperatury na tle mapy strukturalnej stropu zbiornika jury dolnej na Ni u Polskim Fig. 2. Distribution of temperature against the structural map of Lower Jurassic aquifer in the Polish Lowlands Najwiêksze mi¹ szoœci utworów wodonoœnych wystêpuj¹ na obszarze wa³u pomorsko-kujawskiego (15 65 m) oraz w centralnej czêœci niecki szczeciñskiej (3 5 m), we wschodniej i zachodniej czêœci niecki mogileñsko-³ódzkiej (15 25 m), w zachodniej czêœci niecki pomorsko- -warszawskiej (2 5 m) i pó³nocnej oraz pó³nocno- -wschodniej czêœci monokliny przedsudeckiej (2 3 m). W œrodkowej czêœci wa³u pomorskiego sumaryczna mi¹ szoœæ warstw wodonoœnych siêga 15 2 m. Najni sze wartoœci sumarycznej mi¹ szoœci warstw wodonoœnych wystêpuj¹ na obrze eniach zbiornika dolnojurajskiego oraz w centralnej czêœci niecki mogileñsko-³ódzkiej, gdzie wynosz¹ 1 1 m. Temperatury wód termalnych s¹ œciœle powi¹zane z g³êbokoœci¹ ich wystêpowania. Bior¹c pod uwagê temperaturê wód, optymalne warunki akumulacji w obrêbie zbiornika jury dolnej wystêpuj¹ na g³êbokoœciach przekraczaj¹cych 2 m. Wody z³o owe o temperaturze 4 8 C wystêpuj¹ nieomal na ca³ym obszarze niecki szczeciñskiej i mogileñsko-³ódzkiej oraz warszawskiej. W pó³nocnej czêœci monokliny przedsudeckiej, centralnej czêœci niecki pomorskiej i niecki miechowskiej oraz lokalnie na obszarze wa³u kujawskiego temperatura wód z³o owych w stropie utworów jury dolnej mo e siêgaæ 4 5 C (ryc. 2). Wód geotermalnych o najwy szych temperaturach rzêdu 12 15 C mo emy oczekiwaæ w kompleksach wodonoœnych dolnej jury w osiowej czêœci niecki ³ódzkiej na pó³noc i pó³nocny wschód od Konina (ryc. 2). Mineralizacja wód zwi¹zanych z utworami dolnojurajskimi zmienia siê w œcis³ej zale noœci od g³êbokoœci ich wystêpowania. W strefach zasilania w obrêbie wychodni w peryferyjnych czêœciach jednostek strukturalnych mineralizacja nie przekracza wartoœci 2 g/dm 3. Najwiêksz¹ mineralizacjê stwierdzono w osiowych czêœciach niecki ³ódzkiej (do ponad 2 g/dm 3 ), szczeciñskiej i warszawskiej (do ponad 1 g/dm 3 ). W ca³ym zbiorniku dolnojurajskim dominuje wystêpowanie wód geotermalnych o mineralizacji w granicach 1 1 g/dm 3. Przewodnoœæ warstw wodonoœnych w dolnojurajskim zbiorniku wód termalnych na wiêkszoœci obszaru przekracza wartoœci rzêdu 2, 1 3 m 2 /s. Najwy szymi przewodnoœciami cechuj¹ siê ska³y buduj¹ce poziomy wodonoœne wa³u kujawskiego do 16,5 1 3 m 2 /s oraz w zachodniej i centralnej czêœci niecki warszawskiej, niecki pomorskiej i szczeciñskiej do 13, 1 3 m 2 /s. Przewodnoœæ warstw wodonoœnych obni a siê ku peryferiom zbiornika dolnojurajskiego. 591

Przegl¹d Geologiczny, vol. 58, nr 7, 21 analiz materia³ów dokumentacyjnych oraz oznaczeñ autorów wynika, e ska³y dolnojurajskie dziel¹ siê na dwie grupy o zró nicowanych w³aœciwoœciach hydrogeologicznych. W pierwszej grupie ska³ praktycznie niewodonoœnych mieszcz¹ siê mu³owce, i³owce i bardzo drobnoziarniste piaskowce. Wspó³czynniki porowatoœci otwartej tych ska³ nie przekraczaj¹ wartoœci,1; wspó³czynniki ods¹czalnoœci oscyluj¹ w granicach,2,6. Wielkoœci wspó³czynników filtracji wahaj¹ siê w przedziale 1 7 1 11 m/s. Drug¹ grupê ska³ dolnojurajskich (drobnoi œrednioziarniste piaskowce oraz piaski) mo na traktowaæ jako utwory zbiornikowe i przepuszczalne, gdy cechuj¹ siê wspó³czynnikami porowatoœci otwartej,15,33 i wspó³czynnikami ods¹czalnoœci,8,22; a wartoœci wspó³czynników filtracji tej grupy ska³ mieszcz¹ siê w granicach 1 5 1 7 m/s. Najwiêkszych wydajnoœci z dolnojurajskich ska³ wodonoœnych (do 55 m 3 /h) nale y siê spodziewaæ we wschodniej czêœci niecki ³ódzkiej. Wydajnoœci 2 4 m 3 /h wystêpuj¹ prawie na ca³ym obszarze niecki szczeciñskiej i mogileñskiej, w zachodniej czêœci niecki ³ódzkiej, na wale kujawskim i w centralnych obszarach niecek pomorsko-warszawskiej i miechowskiej. Na obszarze wa³u pomorskiego mo na oczekiwaæ wydajnoœci rzêdu 1 2 m 3 /h, a w centralnej czêœci niecki mogileñsko-³ódzkiej wydajnoœæ pojedynczego otworu geotermalnego mo e osi¹gaæ wartoœæ 25 15 m 3 /h. Na pozosta³ych obszarach zbiornika wydajnoœci z pojedynczego otworu przypuszczalnie nie przekrocz¹ 1 m 3 /h i bêd¹ mala³y zgodnie z kierunkiem wyklinowywania siê utworów jury dolnej. Geotermalny zbiornik dolnokredowy Powierzchnia dolnokredowego zbiornika wód geotermalnych wynosi oko³o 127 9 km 2, co stanowi 41% powierzchni Polski. Dolnokredowy zbiornik geotermalny mo na traktowaæ jako jeden poziom wodonoœny (Szczepañski, 199). budowany jest on z kompleksu nieci¹g³ych, naprzemianleg³ych warstw piaszczystych, piaszczysto-marglistych i piaszczysto-mu³owcowych, wykazuj¹cych zró nicowan¹ przepuszczalnoœæ i lokalnie kontaktuj¹cych siê hydraulicznie. biornik ten cechuje siê ³¹cznoœci¹ hydrauliczn¹ zarówno z ni ej le ¹cymi poziomami wodonoœnymi jury, jak i z nadleg³ymi utworami wêglanowymi kredy górnej. Wa³ pomorsko-kujawski, wzd³u obydwu swoich krawêdzi po stronie po³udniowo-zachodniej i pó³nocno-wschodniej, stanowi istotn¹ strefê zasilania, a tak e drena u (Szczepañski, 1995). Stref¹ zasilania w wody jest tak e obrze enie Gór Œwiêtokrzyskich oraz sk³on platformy wschodnioeuropejskiej. asadniczymi poziomami wodonoœnymi kredy dolnej s¹ piaskowce zbiornikowe formacji bodzanowskiej, uszczelnione ilasto-mu³owcowymi utworami formacji w³oc³awskiej, piaskowce ogniwa pagórczañskiego (apt) oraz piaskowce ogniwa kruszwickiego (alb dolny i œrodkowy) najwy szej czêœci formacji mogileñskiej. Uszczelnione s¹ one marglisto-wêglanowymi utworami albu górnego. Strop utworów kredy dolnej zalega na rzêdnych zmiennych w granicach od ok. 25 m n.p.m. w rejonie Czêstochowy i Kalisza, do ponad 25 m n.p.m. w rejonie znajduj¹cym siê na pó³nocny wschód od Konina (ryc. 3). Najwiêksze g³êbokoœci wystêpowania stropu tych utworów s¹ rejestrowane w centralnych czêœciach niecki szczeciñskiej i mogileñsko-³ódzkiej (rzêdna poni ej 1 m n.p.m.). Na podobnych rzêdnych uk³ada siê powierzchnia stropu utworów dolnokredowych w niecce warszawskiej i lubelskiej. We wszystkich wymienionych jednostkach strukturalnych strop utworów kredy dolnej podnosi siê ku strefom brze nym do rzêdnych powy ej 5 m n.p.m. i dochodzi do nawet 27 m n.p.m. Powierzchnia stropu wystêpuje najwy ej na wyniesieniu ³ukowsko-hrubieszowskim (od 5 do 2 m n.p.m.) i w pó³nocnej czêœci niecki pomorskiej (od 75 do 2 m n.p.m.). Mi¹ szoœæ warstw wodonoœnych stwierdzonych w profilu utworów dolnokredowych jest zmienna w granicach od kilku do 3 m. Najwiêksze mi¹ szoœci wystêpuj¹ w niecce mogileñskiej oraz w pó³nocno-wschodniej czêœci niecki ³ódzkiej, nieco ni sze w po³udniowo-zachodniej czêœci niecki warszawskiej. Mi¹ szoœci utworów wodonoœnych malej¹ ku peryferyjnym strefom zbiornika. W dominuj¹cym obszarze zbiornika dolnokredowego wystêpuj¹ wody o temperaturach w przedziale 2 4 C (ryc. 3). W rejonach Skierniewice P³ock, pó³nocno- -zachodniej czêœci niecki ³ódzkiej (rejon Konina) oraz w pó³nocno-zachodniej czêœci niecki szczeciñskiej mo na spodziewaæ siê wy szych temperatur wód, do 5 6 C. Wystêpowanie najwy szych temperatur w stropie utworów dolnej kredy stwierdza siê w rejonie Konina (zw³aszcza w kierunku pó³nocnym i pó³nocno-zachodnim od miasta), gdzie osi¹ga wartoœci przewy szaj¹ce 9 C (ryc. 3). Mineralizacja wód podziemnych wystêpuj¹cych w stropowych warstwach kredy dolnej zmienia siê od stref wychodni, ku partiom centralnym jednostek strukturalnych. W strefach wychodni osadów starszych od paleogenu mineralizacja wód spada poni ej 2 g/dm 3, wzrastaj¹ z kierunkiem przep³ywu wód i z g³êbokoœci¹ do 2, a lokalnie nawet powy ej 5 (w rejonach Konina i Mogilna), czy ponad 1 g/dm 3 (niecka szczeciñska). Najbardziej wys³odzone dolnokredowe wody podziemne wystêpuj¹ w granicach wa³u kujawskiego (,5 1 g/dm 3 ), po³udniowo-wschodniej czêœci niecki warszawskiej, w niecce miechowskiej oraz w po³udniowo-wschodniej i zachodniej czêœci niecki mogileñsko-³ódzkiej. Przewodnoœæ hydrauliczna warstw wodonoœnych utworów dolnej kredy jest zmienna. decydowanie najni - szymi przewodnoœciami cechuj¹ siê warstwy wodonoœne wype³niaj¹ce nieckê lubelsk¹, wyniesienie ³ukowsko- -hrubieszowskie, obni enie podlaskie, wyniesienie mazursko-suwalskie, pó³nocno-zachodni¹ czêœæ niecki pomorskiej oraz nieckê szczeciñsk¹ i miechowsk¹ (poni ej,5 1 3 m 2 /s). Najwy sze wartoœci przewodnoœci warstw wodonoœnych wystêpuj¹ w granicach wa³u kujawskiego i wa³u pomorskiego (ponad 1, 1 3 m 2 /s, lokalnie nawet ponad 3, 1 3 m 2 /s) oraz niecki ³ódzkiej i mogileñskiej, w granicach 1, 5, 1 3 m 2 /s). Œredni wspó³czynnika filtracji utworów wodonoœnych dolnej kredy, obliczony na podstawie próbnych pompowañ wykonanych w studniach g³êbinowych i otworach wiertniczych (91 oznaczeñ), wynosi 2,13 1 5 m/s (œredni harmoniczna). W rejonie odzi, na obszarze najbardziej intensywnego poboru wód z utworów dolnej kredy, œredni wspó³czynnik filtracji wynosi 2,4 1 5 m/s. W niecce mogileñsko-³ódzkiej wspó³czynnik filtracji, okreœlony na podstawie wyników próbnych pompowañ wykonanych w g³êbokich otworach, wynosi od 1,3 1 7 do 2,9 1 5 m/s, w niecce warszawskiej od 2,26 1 6 do 6,5 1 5 m/s, a ³¹cznie w niecce lubelskiej i na wyniesieniu zrêbowym podlasko-lubelskim zawiera siê w przedziale od 2,94 1 8 do 1,38 1 5 m/s (œr. 3,94 1 6 m/s). Wydajnoœci otworów ujmuj¹cych wody geotermalne zbiornika dolnej kredy wahaj¹ siê w granicach od poni ej 25 m 3 /h, do ponad 2 m 3 /h. Wysokich wydajnoœci potencjalnych dubletów geotermalnych (powy ej 1 m 3 /h) mo na spodziewaæ siê w granicach wa³u kujawskiego i pomorskiego (lokalnie do 2 m 3 /h) oraz w rejonie niecki mogileñsko-³ódzkiej, lokalnie ponad 3 m 3 /h. 592

Przegl¹d Geologiczny, vol. 58, nr 7, 21 14 ' 15 ' 16 ' 17 ' 18 ' 19 ' 2 ' 21 ' 22 ' 23 ' 24 ' eba S UPSK Lêbork Gdynia GDAÑSK 54 ' Œwinoujœcie Ko³obrzeg KOSALIN Bia³ogard Koœcierzyna Tczew Malbork ELBL G Bartoszyce SUWA KI 54 ' Augustów Szczecinek Chojnice Kwidzyñ Ostróda OLSTYN SCECIN Grudzi¹dz Szczytno Stargard Szczeciñski 53 ' GORÓW WLKP. Wa³cz PI A Dobiegniew BYDGOSC TORUÑ Inowroc³aw Brodnica Sierpc M³awa Przasnysz CIECHANÓW OM A OSTRO ÊKA Ostrów Maz. BIA YSTOK Bielsk Podlaski 53 ' Kostrzyñ Szamotu³y PONAÑ Gniezno W OC AWEK P³oñsk P OCK Wyszków 52 ' Krosno Odrzañskie Œwiebodzin KONIN Ko³o Kutno owicz WARSAWA Sochaczew Miñsk Maz. SIEDLCE BIA A PODLASKA 52 ' IELONA GÓRA Nowa Sól agañ G³ogów LESNO Rawicz Pleszew KALIS Ostrów Wlkp. SIERAD SKIERNIEWICE ÓD W³odawa Lubin PIOTRKÓW TRYB. Tomaszów Maz. RADOM 51 ' Boles³awiec gorzelec LEGNICA WROC AW Kêpno Wieluñ Skar ysko Kamienna LUBLIN CHE M Krasnystaw 51 ' JELENIA GÓRA WA BRYCH Brzeg CÊSTOCHOWA Ostrowiec Œw. KIELCE AMOŒÆ OPOLE Sandomierz K³odzko Nysa Jêdrzejów TARNOBREG Nisko Tomaszów Lub. 5 ' 49 ' -5-15 -2-25 -3 6 KATOWICE izotermy stropu utworów kredy dolnej [ C] isotherms at the top surface of Lower Cretaceous Racibórz series Rybnik [ C] izohipsy stropu utworów kredy dolnej isohypses of the top surface of Lower Cretaceous series BIELSKO-BIA A linie zasiêgu utworów kredy dolnej extent of Lower Cretaceous series uskoki faults WARSAWA wa niejsze miasta main cities 5 1 km KRAKÓW Rabka akopane Mielec RESÓW TARNÓW Jaros³aw PREMYŒL Jas³o KROSNO Gorlice NOWY S C Sanok 5 ' 49 ' 14 ' 15 ' 16 ' 17 ' 18 ' 19 ' 2 ' 21 ' 22 ' 23 ' 24 ' Ryc. 3. Rozk³ad temperatury na tle mapy strukturalnej stropu zbiornika kredy dolnej na Ni u Polskim Fig. 3. Distribution of temperature against the structural map of Lower Cretaceous aquifer in the Polish Lowlands Wnioski Regionalna analiza zbiorników wód geotermalnych na Ni u Polskim wskazuje, e wykorzystanie energii do celów ciep³owniczych, technologicznych, balneologicznych i rekreacyjnych opieraæ siê bêdzie w najbli szych latach na zasobach dolnojurajskiego i dolnokredowego zbiornika hydrogeotermalnego. Warstwy wodonoœne w utworach jury dolnej i kredy dolnej stanowi¹ kompleksy piaskowcowe o wysokich parametrach zbiornikowych. Sprzyja to u ytkowaniu du ych wydajnoœci, co wp³ywa pozytywnie na ekonomicznie uzasadnione budowy zak³adów geotermalnych. Powy sze fakty potwierdzaj¹ dotychczas realizowane inwestycje geotermalne, w tym zak³ady geotermalne w Pyrzycach i Stargardzie Szczeciñskim, które wykorzystuj¹ wody geotermalne zbiornika jury dolnej. Dwa kolejne zak³ady zlokalizowane w Polsce centralnej, w Uniejowie i Mszczonowie, pozyskuj¹ wody z dolnokredowego zbiornika geotermalnego. Perspektywicznoœæ utworów kredy dolnej potwierdza wykonany wed³ug projektu zespo³u Akademii Górniczo-Hutniczej (Górecki i in., 2) otwór Poddêbice 1, w którym na g³êbokoœci 1967 25 m uzyskano przyp³yw wody geotermalnej o temperaturze 71 C, mineralizacji,4 g/dm 3 i wydajnoœci 125 m 3 /h w warunkach artezyjskich. Literatura GÓRECKI W., HAJTO M. & KU NIAK T. 2 Projekt prac geologicznych dla rozpoznania z³ó geotermalnych w rejonie miasta Poddêbice. Arch. Katedry Surowców Energetycznych AGH, Krakowie. GÓRECKI W. (red.) 26 Atlas zasobów geotermalnych na Ni u Polskim formacje mezozoiku. Wyd. AGH, Kraków. STRETELSKI W. 199 Geologiczna charakterystyka zbiorników wód geotermalnych na Ni u Polskim. [W:] Górecki W. (red.) Atlas wód geotermalnych Ni u Polskiego. Arch. Katedry Surowców Energetycznych AGH, Kraków: 49 55. SCEPAÑSKI A. 199 Warunki hydrotermalne dolnojurajskiego i dolnokredowego zbiornika geotermalnego zbiornik dolnokredowy. [W:] Górecki W. (red.) Atlas wód geotermalnych Ni u Polskiego. Arch. Katedry Surowców Energetycznych AGH, Kraków: 316 122. SCEPAÑSKI A. 1995 biornik dolnokredowy warunki hydrotermalne. [W:] Górecki W. (red.) Atlas zasobów energii geotermalnej na Ni u Polskim. Wyd. AGH, Kraków: 13. Praca wp³ynê³a do redakcji 17.3.21 r. Po recenzji akceptowano do druku 27.4.21 r. 593