ZASOBY GEOTERMALNE WARSTW WODONOŒNYCH DOLNEJ JURY W NIECCE SZCZECIÑSKIEJ

Transkrypt

1 GEOLOGIA 2009 Tom 35 Zeszyt 2/ ZASOBY GEOTERMALNE WARSTW WODONOŒNYCH DOLNEJ JURY W NIECCE SZCZECIÑSKIEJ Geothermal resources of Lower Jurassic aquifer in Szczecin Trough Anna SOWI D A Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydzia³ Geologii, Geofizyki i Ochrony Œrodowiska, Katedra Surowców Energetycznych; al. Mickiewicza 30, Kraków; ansow@agh.edu.pl Abstract: The paper presents results of estimation of geothermal energy resources accumulated in Lower Jurassic formation in Szczecin Trough. Calculations of resources were carried out in respective categories, in particular static geothermal energy resources, static recoverable geothermal resources and disposable geothermal reserves. Range and amounts of disposable geothermal energy resources determinate areas where geothermal plants could be constructed. Key words: geothermal resources, Lower Jurassic, Szczecin Trough S³owa kluczowe: zasoby geotermalne, jura dolna, niecka szczeciñska WPROWADZENIE W pracy przedstawiono rezultaty badañ przeprowadzonych w ramach projektu badawczego promotorskiego pt: Analiza geologiczna i ocena zasobów wód i energii geotermalnej formacji mezozoicznej niecki szczeciñskiej (umowa Nr 9004/B/T02/2007/33 z dnia r. o wykonanie projektu badawczego promotorskiego Nr N N , umowa AGH nr ). Obszar przyjêty do badañ obejmuje pó³nocno-zachodni¹ czeœæ Ni u Polskiego i jest zawarty pomiêdzy wspó³rzêdnymi od do szerokoœci geograficznej i od do d³ugoœci geograficznej. Powierzchnia analizowanego obszaru wynosi km 2, co stanowi 6.2% powierzchni Ni u Polskiego i 5.4% powierzchni Polski. Podzia³ litostratygraficzny jury dolnej w rejonie niecki szczeciñskiej pozwala na wydzielenie szeœciu warstw regionalnych, do których nale ¹ warstwy kamieñskie, gryfickie, komorowskie, ³obeskie, radowskie i mechowskie (Marek & Pajchlowa 1997). Warstwy kamieñskie to osady pochodzenia wy³¹cznie œródl¹dowego, sk³adaj¹ce siê g³ównie z piaskowców drobnoziarnistych z nielicznymi wk³adkami ilastymi (Soko³owski et al. 1973). Warstwy gryfickie sk³adaj¹ siê z i³owców i mu³owców z przewarstwieniami piaskowca. Trzon warstw

2 214 A. Sowi d a³ Fig. 1. Korelacja wybranych profili jury dolnej w rejonie niecki szczeciñskiej Fig. 1. Correlation of selected profiles of Lower Jurassic in Szczecin Trough area

3 Zasoby geotermalne warstw wodonoœnych dolnej jury w niecce szczeciñskiej 215 komorowskich stanowi¹ piaskowce. Wk³adki ilaste maj¹ znaczenie jedynie w górnej czêœci warstw komorowskich, stanowi¹cej kompleks mu³owcowo-ilasto-piaskowcowy. Warstwy komorowskie dolne sk³adaj¹ siê ze œródl¹dowych osadów piaszczystych. Warstwy ³obeskie to mu³owcowo-ilaste osady rozwiniête w facjach morza otwartego. Warstwy radowskie zbudowane s¹ z osadów piaszczystych pochodzenia œródl¹dowego. Trójdzielne warstwy mechowskie sk³adaj¹ siê z naprzemianleg³ych osadów mu³owcowo-ilastych i piaszczystych. Dominuj¹ osady piaszczyste. Warstwy mechowskie dolne to osady piaszczyste œródl¹dowe z wk³adkami osadów mu³owcowo-ilastych brakiczno-morskich. Œrodkowa czêœæ warstw mechowskich charakteryzuje siê zdecydowan¹ dominacj¹ ska³ piaskowcowych. Na warstwy mechowskie górne sk³adaj¹ siê osady piaszczysto-mu³owcowe, œródl¹dowe i brakiczno- -morskie (Jaskowiak-Schoeneichowa et al. 1979). Warstwami wodonoœnymi w utworach jury dolnej niecki szczeciñskiej s¹ kompleksy piaskowców (Fig. 1). Najlepszymi parametrami zbiornikowymi cechuj¹ siê piaskowcowe utwory warstw radowskich i mechowskich, a nieznacznie gorszymi utwory warstw komorowskich i kamieñskich. Najwy sze wartoœci œredniej porowatoœci efektywnej (oko³o 10%) zwi¹zane s¹ z wodonoœnymi utworami warstw radowskich i mechowskich. Osady piaskowcowe jury dolnej rozdzielaj¹ serie osadów s³aboprzepuszczalnych i nieprzepuszczalnych, wykszta³conych w postaci mu³owców i i³owców. Kompleks izoluj¹cy stanowi¹ utwory warstw ³obeskich i gryfickich, cechuj¹ce siê najwy szymi wartoœciami zailenia w ca³ym profilu dolnojurajskim. METODYKA OCENY ZASOBÓW ENERGII GEOTERMALNEJ Ocena zasobów energii geotermalnej zakumulowanej w zbiorniku dolnojurajskim niecki szczeciñskiej zosta³a przeprowadzona przy zastosowaniu metodyki opracowanej w Katedrze Surowców Energetycznych Akademii Górniczo-Hutniczej (Górecki et al. 1995, 2006). Jest to metodyka bazuj¹ca na zasadach oceny zasobów geologicznych stosowanych w krajach Unii Europejskiej (Haenel & Staroste 1988, Hurter & Haenel 2002) oraz na obliczeniach zasobów energii geotermalnej w oparciu o objêtoœciowy model kalkulacji (Muffler & Cataldi 1979). Obliczeñ dolnojurajskich zasobów energii geotermalnej dokonano dla poszczególnych grup zasobów, przyjmuj¹c ich klasyfikacjê zaproponowan¹ przez Góreckiego i Hajto (2006): zasoby statyczne wód i energii geotermalnej to iloœæ wolnej (grawitacyjnej) wody geotermalnej, wystêpuj¹cej w porach, szczelinach lub kawernach danego poziomu hydrogeotermalnego, wyra ana w metrach szeœciennych lub kilometrach szeœciennych (km 3 ), apo przeliczeniu w jednostkach energii cieplnej d ulach (J); zasoby statyczne-wydobywalne wód i energii geotermalnej stanowi¹ tylko czêœæ zasobów statycznych wód i energii geotermalnej pomniejszonych o wspó³czynnik wydobycia R o. Wyra ane s¹ w metrach szeœciennych lub kilometrach szeœciennych (km 3 ), po przeliczeniu w jednostkach energii cieplnej d ulach (J); zasoby dyspozycyjne wód i energii geotermalnej to iloœæ wolnej wody geotermalnej poziomu hydrogeotermalnego lub innej jednostki bilansowej mo liwa do zagospodarowania w danych warunkach œrodowiskowych, ale bez wskazania szczegó³owej lokalizacji i warunków techniczno-ekonomicznych ujêcia wody. Zasoby dyspozycyjne wyra ane s¹ w metrach szeœciennych na dobê, w metrach szeœciennych na rok (m 3 /rok), d ulach (J/rok) lub w tonach ekwiwalentnych ropy naftowej na rok (TOE/rok; 1 TOE = J).

4 216 A. Sowi d a³ Podzia³ ten wydziela jako ostatni¹ grupê zasoby eksploatacyjne wód i energii geotermalnej okreœlone jako iloœæ wolnej wody geotermalnej mo liwej do uzyskania w danych warunkach geologicznych i œrodowiskowych za pomoc¹ ujêæ o optymalnych parametrach techniczno-ekonomicznych. Ze wzglêdu na to, e zasoby eksploatacyjne okreœlane s¹ dla konkretnego otworu eksploatacyjnego lub te dla grupy takich otworów na podstawie wyników wszystkich badañ hydrogeotermalnych przeprowadzonych w tych e otworach, w pracy nie przeprowadzono ich oceny. Oszacowano zasoby statyczne i statyczne-wydobywalne energii geotermalnej, a tak e najistotniejsze z punktu ich przemys³owego wykorzystania zasoby dyspozycyjne energii geotermalnej. Do obliczeñ wykorzystano zaawansowane metody przetwarzania numerycznego, bazuj¹c na wzorach s³u ¹cych do oceny zasobów energii geotermalnej (Górecki et al. 2006). Obliczenia poszczególnych kategorii zasobów zosta³y przeprowadzone przy u yciu programu ZMAPPlus firmy Landmark Graphic Corporation, który umo liwia wykonywanie z³o- onych wielostopniowych operacji arytmetycznych na gridach, czyli regularnych prostok¹tnych siatkach interpolacyjnych. Operacje na gridach wykonywano wielokrotnie przy przeliczaniu parametrów termicznych oraz hydrogeologicznych, zw³aszcza gdy wartoœci odnoszone by³y do stropu danej formacji. ZMAPPlus umo liwia tak e rêczn¹ reedycjê mapy zzastosowaniem interaktywnego edytora danych, co by³o wykorzystywane w przypadku wystêpowania lokalnych zaburzeñ siatki interpolacyjnej wynikaj¹cych np. ze zbyt ma³ej liczby danych. Do estymacji danych wykorzystano algorytm Least Sqares, a do wizualizacji wyników w postaci map konturowych odwzorowanie kartograficzne Albers Equal Area oparte na elipsoidzie Krassovsky ego, przy po³udniku centralnym 19. Mapy zasobowe powsta³y w wyniku superpozycji map charakteryzuj¹cych istotne, z punktu widzenia oceny zasobów, parametry hydrogeotermalne zbiornika dolnojurajskiego. Przeprowadzenie oceny zasobów geotermalnych zosta³o poprzedzone analiz¹ geologiczn¹, termiczn¹, hydrochemiczn¹, petrofizyczn¹ oraz hydrogeologiczn¹ obszaru. Rozk³ad temperatur w stropach utworów mezozoicznych jest œciœle powi¹zany z budow¹ geologiczn¹ obszaru. Temperatury wód podziemnych zakumulowanych w ska³ach formacji dolnojurajskiej s¹ zmienne w zakresie od oko³o 20 do prawie 90 C. Najwy sze temperatury w stropie utworów dolnej jury charakteryzuj¹ osiow¹ czêœæ niecki. Temperatury powy ej 50 C stwierdzono wzd³u wschodniego obrze enia niecki szczeciñskiej, w strefie silnego oddzia³ywania tektoniki solnej. Najni sze temperatury (poni ej 30 C) zarejestrowano w otworach zlokalizowanych w pó³nocnej czêœci obszaru badañ (Wolin IG-1, Rokita IG-1). Na przewa aj¹cym obszarze wystêpuj¹ wody o temperaturach od 30 do 60 C, przy czym najwiêkszy odsetek wód (29%) przypada na przedzia³ temperaturowy C. Wody o temperaturach powy ej 70 C obserwowane s¹ tylko na 6% obszaru badañ. Podane wartoœci temperatur stanowi¹ wynik modelowania termicznego mezozoicznych powierzchni stropowych. Materia³ wykorzystany przy modelowaniu stanowi³y pomiary temperatur wykonane w 46 otworach wiertniczych. ród³em informacji by³y archiwa BG Geonafta Warszawa, Polgeol Warszawa, PNiG Pi³a, a tak e Prace Instytutu Geologicznego. Wartoœæ mineralizacji wód w górnej partii ska³ zbiornikowych jury dolnej jest zmienna, w przedziale od oko³o 20 do ponad 150 g/dm 3. Wodê o maksymalnej wartoœci mineralizacji, kszta³tuj¹cej siê na poziomie g/dm 3, pobrano z otworu Wolin IG-1 z g³êbokoœci m p.p.m. (analiza wykonana w Laboratorium Instytutu Geologicznego). Strefa

5 Zasoby geotermalne warstw wodonoœnych dolnej jury w niecce szczeciñskiej 217 wystêpowania wód o mineralizacji powy ej 100 g/dm 3 biegnie od pó³nocy wzd³u centralnej czêœci obszaru a do jego wschodniego obrze enia. Wartoœci minimalne obserwowane s¹ w strefach brze nych. Ze wzglêdu na wystêpowanie na obszarze niecki szczeciñskiej wód wysoko zmineralizowanych, zasoby statyczne-wydobywalne obliczono dla eksploatacji systemem wydobywczo-zat³aczaj¹cym, w którym woda geotermalna po odebraniu ciep³a bêdzie z powrotem zat³aczana do danej warstwy wodonoœnej. Obliczenia przeprowadzono przy za³o eniu, e temperatura zat³aczanej wody geotermalnej bêdzie wynosi³a 25 C. WYNIKI OCENY ZASOBÓW ENERGII GEOTERMALNEJ Ocena zasobów energii geotermalnej przy zastosowaniu metodyki opisanej poprzednio wskazuje, e ca³kowite zasoby statyczne energii geotermalnej zakumulowanej w wodach i ska³ach zbiornika dolnojurajskiego wynosz¹ J, co odpowiada TOE (1J = 1/ TOE). Zasoby te stwierdzono prawie na ca³ym badanym obszarze, jedynie niewielki pó³nocno-wschodni skrawek obszaru pozbawiony jest dolnojurajskich zasobów statycznych energii geotermalnej. Jest to obszar wyniesiony, gdzie wody dolnojurajskie charakteryzuj¹ siê minimalnymi temperaturami, w zakresie od kilku do kilkunastu C. Najwiêcej energii zakumulowanej jest w ska³ach i wodach podziemnych w rejonie wschodniego obrze enia niecki szczeciñskiej zw³aszcza w okolicach miejscowoœci Dobra, gdzie obliczono jednostkowe zasoby statyczne o wartoœci przekraczaj¹cej 100 GJ. Iloœæ energii zakumulowanej w p³ycej zalegaj¹cych utworach dolnojurajskich w rejonie bloku Gorzowa i w czêœci pó³nocnej niecki szczeciñskiej jest zdecydowanie mniejsza i kszta³tuje siê na poziomie GJ/m 2. Zasoby geotermalne mo liwe do wydobycia stanowi¹ tylko czêœæ dolnojurajskich zasobów statycznych wód i energii geotermalnej. W celu ich oszacowania obliczono wartoœæ wspó³czynnika wydobycia, który okreœla odsetek zasobów statycznych mo liwych do wydobycia. Wielkoœæ tego wspó³czynnika przybiera wartoœci od oko³o zera do 0.25 (0 25%). Na niewielkim skraju po³udniowo-zachodnim oraz w czêœci pó³nocnej obszaru badañ wielkoœæ wspó³czynnika wydobycia wskazuje na brak mo liwoœci eksploatacji wód geotermalnych. Najwiêkszy odsetek statycznych zasobów geotermalnych zakumulowanych w zbiorniku dolnojurajskim (ponad 25%) mo na wydobyæ w czêœci centralnej, w rejonie Stargardu Szczeciñskiego i Chociwla. Na przewa aj¹cym terenie wielkoœæ wspó³czynnika wydobycia R o kszta³tuje siê na poziomie , co oznacza, i zasoby statyczne-wydobywalne stanowi¹ od 10 do 25% zasobów statycznych. Ca³kowite dolnojurajskie zasoby statyczne-wydobywalne energii geotermalnej wynosz¹ J, co stanowi ekwiwalent TOE. Brak zasobów w omawianej grupie zasobowej obserwuje siê na obszarze, gdzie wspó³czynnik wydobycia nie przyjmuje wartoœci dodatnich, a wiêc na niewielkim skraju po³udniowo-zachodnim oraz w czêœci pó³nocnej obszaru badañ. Powierzchnia, na której rozprzestrzeniaj¹ siê zasoby statyczne-wydobywalne wynosi oko³o km 2, co stanowi 97.5% powierzchni ca³ej niecki szczeciñskiej. Wielkoœci omawianych zasobów kszta³tuj¹ce siê na poziomie powy ej 5 GJ/m 2 rejestrowane s¹ wczêœci centralnej i wschodniej niecki szczeciñskiej, z tym e wartoœci maksymalne oszacowano w rejonie Dobrej, gdzie lokalnie wynosz¹ 25 GJ/m 2. Na pozosta³ej czêœci obszaru (pó³nocnej, zachodniej i po³udniowej) zasoby statyczne-wydobywalne energii geotermalnej przyjmuj¹ wartoœci poni ej 5 GJ/m 2 (Fig. 2).

6 218 A. Sowi d a³ Fig. 2. Mapa jednostkowych zasobów statycznych-wydobywalnych energii geotermalnej zbiornika dolnojurajskiego niecki szczeciñskiej Fig. 2. Map of unit static-recoverable resources of Lower Jurassic geothermal aquifer in Szczecin Trough Ca³kowite zasoby dyspozycyjne energii geotermalnej zakumulowane w wodonoœnych utworach dolnej jury wynosz¹ J, co odpowiada TOE. Powierzchnia wystêpowania zasobów tego typu obejmuje km 2 i pokrywa 97% obszaru badañ. Brak jest zasobów w tej grupie zasobowej w pó³nocno-wschodniej i po³udniowo-zachodniej czêœci rejonu badañ. Granice wystêpowania zasobów dyspozycyjnych pokrywaj¹ siê prawie dok³adnie z granicami wystêpowania zasobów statycznych-wydobywalnych. Przedstawione na figurze 3 granice wystêpowania obszarów perspektywicznych przy ró nym stopniu wykorzystania ujêcia geotermalnego (LF) (KuŸniak & Hajto 2006) wskazuj¹ na tendencje spadku efektywnoœci ekonomicznej przedsiêwziêcia wraz ze zmniejszaniem siê czasu zagospodarowania odebranego ciep³a geotermalnego. Dla wspó³czynnika obci¹ enia LF = 1 granice wystêpowania zasobów dyspozycyjnych obejmuj¹ najwiêkszy obszar. Teren perspektywiczny zmniejsza siê wraz z za³o eniem krótszego czasu pracy ujêcia w ci¹gu roku. Analiza ekonomiczna (KuŸniak & Hajto 2006) pozwoli³a okreœliæ zasiêgi obszarów, które rokuj¹ nadziejê co do mo liwoœci ekonomicznego wykorzystania ciep³a wód geotermalnych.

7 Zasoby geotermalne warstw wodonoœnych dolnej jury w niecce szczeciñskiej 219 Wyniki tej analizy nie maj¹ wp³ywu na wielkoœæ szacowanych zasobów dyspozycyjnych. W najbardziej korzystnym wariancie zasoby dyspozycyjne zbiornika dolnojurajskiego udokumentowane zosta³y prawie na ca³ym obszarze niecki szczeciñskiej. Ich wielkoœæ jest zmienna w zakresie od kilku do ponad 40 MJ/m 2. Obszary perspektywiczne dla wszystkich rozwa anych wariantów obejmuj¹ osiow¹ czêœæ niecki szczeciñskiej, gdzie równoczeœnie wystêpuj¹ najwy sze wartoœci zasobów w opisywanej grupie. Obserwuje siê trend zawê ania obszarów korzystnych pod wzglêdem ekonomicznym przy uwzglêdnieniu ró nych wartoœci wspó³czynnika obci¹ enia LF w kierunku wystêpowania obszarów o najlepszych parametrach zasobów dyspozycyjnych. Zdecydowanie najlepszymi parametrami charakteryzuje siê centralny rejon niecki szczeciñskiej, zw³aszcza okolice Stargardu Szczeciñskiego, Dobrzan i Chociwla, gdzie jednostkowe zasoby dyspozycyjne przyjmuj¹ wartoœæ ponad 35 MJ/m 2. Obszary najmniej perspektywiczne zlokalizowane s¹ w czêœci pó³nocnej i na po³udniowo-zachodnim skraju analizowanego obszaru. Rejon Gorzowa Wielkopolskiego charakteryzuje wystêpowanie niewielkiej iloœci zasobów dyspozycyjnych sporadycznie przekraczaj¹cych 10 MJ/m 2 (Fig. 3). Fig. 3. Mapa jednostkowych zasobów dyspozycyjnych energii geotermalnej zbiornika dolnojurajskiego niecki szczeciñskiej Fig. 3. Map of unit disposable geothermal energy resources of Lower Jurassic aquifer in Szczecin Trough

8 220 A. Sowi d a³ Roczne zasoby dyspozycyjne energii geotermalnej zakumulowanej w dolnojurajskiej formacji wodonoœnej stanowi¹ zaledwie 0.06% statycznych zasobów geotermalnych tego zbiornika i 0.3% zasobów statycznych-wydobywalnych. Zak³adaj¹c, e mo na wykorzystaæ oko³o % zasobów dyspozycyjnych, na analizowanym obszarze istnieje mo liwoœæ uruchomienia od 9 do 14 instalacji geotermalnych wykorzystuj¹cych dolnojurajskie zasoby geotermalne, z których ka da produkowa³aby rocznie oko³o 500 TJ ciep³a. PODSUMOWANIE G³ównym zastosowaniem ciep³a z niskotemperaturowych systemów geotermalnych, do których nale y zbiornik dolnojurajski niecki szczeciñskiej, jest ciep³ownictwo. Wykorzystanie energii geotermalnej w celach ciep³owniczych jest zdeterminowane g³ównie przez takie parametry jak temperatura i wydajnoœæ. Ich weryfikacja zosta³a przeprowadzona przy obliczaniu wielkoœci dolnojurajskich zasobów dyspozycyjnych niecki szczeciñskiej. Z tego wzglêdu zasiêgi i wielkoœci tych zasobów wyznaczaj¹ obszary perspektywiczne dla lokalizacji ujêæ wód podziemnych zakumulowanych w warstwach wodonoœnych dolnej jury. Jakkolwiek zasoby dyspozycyjne energii geotermalnej zosta³y stwierdzone prawie na ca³ym analizowanym obszarze, to strefy najbardziej perspektywiczne skupione s¹ w czêœci centralnej, gdzie w okolicach Stargardu Szczeciñskiego, Dobrzan i Chociwla jednostkowe zasoby dyspozycyjne przyjmuj¹ wartoœci ponad 35 MJ/m 2 (Fig. 3). Przy rozpatrywaniu mo liwoœci budowy instalacji geotermalnych, oprócz w³asnoœci wód geotermalnych nale y wzi¹æ pod uwagê tak e uwarunkowania dotycz¹ce lokalnego rynku ciep³owniczego. Miasta, w których lokalizuje siê ciep³ownie geotermalne, powinny posiadaæ odpowiednich odbiorców ciep³a, a ze wzglêdu na znaczn¹ kapita³och³onnoœæ inwestycji geotermalnych lokalny rynek ciep³owniczy powinien byæ bardzo atrakcyjny, zdolny do przyci¹gniêcia inwestorów (Górecki et al. 2006). W wydzielonym zasiêgu wystêpowania maksymalnych dyspozycyjnych zasobów geotermalnych zlokalizowane s¹ miejscowoœci, w których liczba odbiorców jest niewielka. Z tego wzglêdu nale y zwróciæ uwagê na wiêksze miasta, w których wielkoœæ zasobów dyspozycyjnych kszta³tuje siê na poziomie MJ/m 2 (Fig. 3). Do takich miast nale ¹ Szczecin, Police, Goleniów i Nowogard. Na obszarze tych miast stwierdzono wystêpowanie zasobów energii geotermalnej mo liwej do przemys³owego wykorzystania, jednak oprócz uwarunkowañ hydrogeotermalnych na op³acalnoœæ przedsiêwziêcia geotermalnego wp³ywa wiele innych czynników (m.in. uwarunkowania ekonomiczne, zainteresowanie w³adz i spo³ecznoœci lokalnej), których szczegó³owa analiza jest niezbêdna na etapie projektowania konkretnej instalacji geotermalnej. Praca zosta³a sfinansowana ze œrodków na naukê w latach jako projekt badawczy promotorski umowa nr 9004/B/T02/2007/33 z dnia roku o wykonanie projektu badawczego promotorskiego Nr N N , umowa AGH nr Praca by³a prezentowana na Sesji Naukowej organizowanej przez Katedrê Mineralogii, Petrografii i Geochemii pt. 90 lat Katedry Mineralogii, Petrografii i Geochemii w AGH.

9 Zasoby geotermalne warstw wodonoœnych dolnej jury w niecce szczeciñskiej 221 LITERATURA Górecki W. & Hajto M., Klasyfikacje i metodyka oceny zasobów energii geotermalnej. W: Górecki W. (red.), Atlas zasobów geotermalnych formacji mezozoicznej na Ni u Polskim, Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków, Górecki W. (red.), Atlas zasobów energii geotermalnej na Ni u Polskim. ZSE, AGH, Towarzystwo Geosynoptyków Geos, Kraków, 37, za³. 34. Górecki W. (red.), Atlas zasobów geotermalnych formacji mezozoicznej na Ni u Polskim. Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków, 484. Haenel R. & Staroste E., Atlas of geothermal resources in the European Community. Austria and Switzerland, Hannover, Germany, 74 p., 110 plates. Hurter S. & Haenel R., Atlas of geothermal resources in Europe. Office for the Official Publications of the European Communities, Luxemburg, 91 p., 89 plates. Jaskowiak-Schoeneichowa M. (red.), Budowa geologiczna niecki szczeciñskiej i bloku Gorzowa, Prace Instytutu Geologicznego, XCVI, 178. KuŸniak T. & Hajto M., Metodyka oceny ekonomicznej dokumentowanego zbiornika hydrogeotermalnego oraz szacowanie jego zasobów dyspozycyjnych. W: Górecki W. (red.), Atlas zasobów geotermalnych formacji mezozoicznej na Ni u Polskim, Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków, Marek S. & Pajchlowa M., Epikontynentalny perm i mezozoik w Polsce. Prace Pañstwowego Instytutu Geologicznego CLIII, Warszawa, 452. Muffler P. & Cataldi R., Methods for regional assessment of geothermal resources. Geothermics, 7, Soko³owski S. (red.), Budowa geologiczna Polski. T. 1: Stratygrafia, cz. 2: Mezozoik. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa, 806.