Rozwój sieci w latach 2014-2020 Autor: Magdalena Kuczyńska - biuro PTPiREE ("Energia elektryczna" - czerwiec 2014) Fundusze Unii Europejskiej na rozwój sieci elektroenergetycznej w latach 2014-2020 to przede wszystkim inwestycje w sieć inteligentną. Z początkiem 2014 r. wkroczyliśmy w nowy okres budżetowy UE, obejmujący lata 2014-2020. Mimo że do końca 2015 r. realizowane będą jeszcze inwestycje zakontraktowane w latach 2007-2013, już od niemal 2 lat sektor przesytu i dystrybucji energii przygotowuje się do nowego rozdania środków. Wielomiesięczna współpraca branży - reprezentowanej przez Polskie Towarzystwo Przesyłu i Rozdziału Energii Elektrycznej - z resortami gospodarki oraz infrastruktury i rozwoju, a także Komisją Europejską (KE), pozwoliła wypracować podstawowy zakres inwestycji, jaki będzie mógł zostać objęty unijnym dofinansowaniem przez kolejne 7 lat. Sprowadza się on przede wszystkim do szeroko rozumianej sieci inteligentnej. Rozwój inteligentnych sieci energetycznych to jeden z priorytetów budowy wspólnego rynku energii. Objęcie tych inwestycji unijnym dofinansowaniem wynika z nowego podejścia KE do inwestowania w infrastrukturę elektroenergetyczną. O ile dotychczas dopuszczalne i najbardziej popularne było dotowanie standardowych inwestycji sieciowych w celu poprawy pewności dostaw i ograniczenia strat energii, o tyle w nowej polityce spójności to już nie wystarcza. Według KE, niemal każda nowa inwestycja w sieć elektroenergetyczną, dofinansowana z funduszy UE, powinna obejmować także elementy i funkcjonalności smart grid. Nowe podejście UE Nowe podejście UE do rozwoju doskonale prezentują dokumenty strategiczne przygotowane przez KE na nowy okres finansowy 2014-2020 r. w ramach polityki spójności. Choć celem strategii UE jest wzmocnienie spójności gospodarczej i społecznej krajów członkowskich, poprzez zmniejszanie dysproporcji w poziomach rozwoju różnych regionów, to coraz mocniej uwidocznione jest dążenie UE do budowania przewagi konkurencyjnej i wysokiej pozycji UE w światowej gospodarce, zamiast jedynie wyrównywania pozycji i potencjału jej członków. Ze swojego budżetu na lata 2014-2020 UE przeznaczy 351,8 mld euro na realizację tej strategii, z czego Polska otrzyma 82,5 mld euro. We Wspólnych Ramach Strategicznych i rozporządzeniach 1 na przyszłą perspektywę KE wskazała 11 celów tematycznych, które państwa członkowskie muszą uwzględnić, przygotowując zasady podziału funduszy europejskich w latach 2014-2020.
Są to: 1. badania naukowe, rozwój technologiczny i innowacje; 2. zwiększenie dostępności, stopnia wykorzystania i jakości technologii informacyjno-komunikacyjnych; 3. podnoszenie konkurencyjności mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw, sektora rolnego oraz sektora rybołówstwa i akwakultury; 4. wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną we wszystkich sektorach; 5. promowanie dostosowania do zmian klimatu, zapobiegania ryzyku i zarządzania ryzykiem; 6. ochrona środowiska naturalnego i wspieranie efektywności wykorzystania zasobów; 7. promowanie zrównoważonego transportu i usuwanie niedoborów przepustowości w działaniu najważniejszych infrastruktur sieciowych; 8. wspieranie zatrudnienia i mobilności pracowników; 9. wspieranie włączenia społecznego i walka z ubóstwem; 10. inwestowanie w edukację, umiejętności i uczenie się przez całe życie; 11. wzmacnianie potencjału instytucjonalnego i skuteczności administracji publicznej. Dla inwestycji sieciowych sektora przesyłu i dystrybucji energii znaczenie mają przede wszystkim cele tematyczne 4 i 7. Jednakże podmioty sektora mogą, a nawet powinny, w dużej mierze wykorzystać także środki dostępne w ramach celu 1, obejmującego obszar badań, rozwoju i innowacji w sektorze. Wszystkim celom przypisane są szczegółowe priorytety inwestycyjne. Fundusze UE 2014-2020 w Polsce Najważniejsze cele, jakie nasz kraj chce osiągnąć dzięki unijnemu wsparciu, wskazane są w Umowie Partnerstwa (zatwierdzonej 23 maja br. przez KE) oraz poszczególnych programach operacyjnych, opisujących, jak wdrażane będą fundusze unijne w podziale na obszary tematyczne. Negocjacje tych programów z KE dopiero się rozpoczynają i powinny zostać przez nią zatwierdzone nie później niż do końca stycznia 2015 r.
W Polsce realizowane będą programy regionalne oraz 6 programów krajowych (w tym jeden ponadregionalny dla województw Polski wschodniej). Z punktu widzenia sektora przesytu i dystrybucji energii, najważniejsze znaczenie będą miały: Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 (ponad 27,5 min euro funduszy UE), Program Operacyjny Inteligentny Rozwój 2014-2020 (8,6 min euro funduszy UE), Program Operacyjny Polska Cyfrowa 2014-2020 (2,25 min euro funduszy UE), Program Operacyjny Wiedza, Edukacja, Rozwój 2014-2020 (4,4 min euro funduszy UE) regionalne programy operacyjne, na których realizację zostanie przeznaczone ok. 60 proc. funduszy strukturalnych (Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego i Europejski Fundusz Społeczny). Fundusze UE na rozwój sieci Najwięcej środków finansowych UE przeznaczonych na sieciowe inwestycje infrastrukturalne podmioty sektora elektroenergetycznego mają szansę uzyskać w ramach Programu Infrastruktura i Środowisko. I to na tym obszarze koncentrują się działania przygotowawcze branży. Wynika to z faktu, że przedsięwzięcia sektora, z uwagi na ich strategiczny charakter, będą realizowane przede wszystkim w trybie pozakonkursowym. To wymaga dobrego zaplanowania inwestycji, które wpisując się w cele i wymogi UE, będą mogły liczyć na finansowe wsparcie ze środków publicznych. W Programie inwestycje w rozbudowę Krajowego Systemu Elektroenergetycznego (KSE) zostały uznane za jedną z kluczowych potrzeb w zakresie bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej, w tym z odnawialnych źródeł energii (OZE). Wyraźnie też podkreślono, że w kontekście występującego niedoboru bądź złego stanu sieci przesyłowej i dystrybucyjnej oraz mocy wytwórczych szczególnego znaczenia nabiera technologia inteligentnych rozwiązań dla infrastruktury energetycznej. Ile smartu w sieciach? Inwestycje branży, zebrane w ramach tzw. Project Pipeline (listy projektów kluczowych) wpisują się w następujące priorytety inwestycyjne (PI) nowej perspektywy UE:
PI 4.1. Wspieranie wytwarzania i dystrybucji energii pochodzącej z OZE - projekty dotyczące m.in. budowy i modernizacji sieci umożliwiających przyłączanie jednostek wytwarzania energii z OZE do sieci o napięciu 110 kv i wyższym; PI 4.4. Rozwój i wdrażanie inteligentnych systemów dystrybucji na niskich i średnich poziomach napięcia - inwestycje niezbędne w procesie przekształcania sieci dystrybucyjnej SN i nn w sieć inteligentną; PI 7.5. Zwiększenie efektywności energetycznej i bezpieczeństwa dostaw, poprzez rozwój inteligentnych systemów dystrybucji, magazynowania i przesyłu energii oraz poprzez integrację rozproszonego wytwarzania energii z OZE - rozwój sieci przesyłowych i dystrybucyjnych o napięciu 110 kv i wyższym, poprzez ich budowę, rozbudowę oraz modernizację w celu zapewnienia sprawnego funkcjonowania KSE. Stan infrastruktury sieciowej w Polsce i poszczególnych krajach UE jest mocno zróżnicowany, co determinuje m.in. zakres niezbędnych inwestycji. Ma to ogromne znaczenie w kontekście rozwoju inteligentnych sieci w Europie. Wysoki poziom złożoności tego typu przedsięwzięć, a także rozbieżności na poziomie europejskim w podejściu do osiągania funkcjonalności smart niosą ryzyko przyjęcia zbyt restrykcyjnych wymogów w odniesieniu do uwarunkowań i możliwości, jakie w tym zakresie mają operatorzy w Polsce. Dlatego też jednym z trudniejszych obszarów uzgodnień z KE jest właśnie zdefiniowanie pojęcia smart grid na potrzeby przyszłego dofinansowania oraz minimalnych funkcjonalności, które będą mogły zostać objęte unijnym dofinansowaniem. Przedstawiciele sektora angażują się w proces tworzenia zasad finansowania smart grid. Na obecnym etapie prac, w tym w ramach działań PTPiREE w zespołach roboczych przy Ministerstwie Gospodarki (MG) oraz Ministerstwie Infrastruktury i Rozwoju (MliR), a wynikających z uzgodnień z KE, wciąż nie ma jednoznacznej decyzji, w jakim zakresie inwestycje w ramach PI 4.1, 4.4 i 7.5 będą musiały wpisać się w trend smart. Na potrzeby właściwego i tożsamego z branżą rozumienia przez MG oraz MliR zakresu inwestycji smart, PTPiREE opracowało listę funkcjonalności sieci inteligentnej wraz z przypisanymi im elementami składowymi. Na dalszych etapach prac przedmiotem działań PTPiREE będzie - bazując na proponowanym zakresie smart grid - wypracowanie wspólnie z MG, przy wsparciu ekspertów unijnej inicjatywy JASPERS, zakresu kosztów kwalifikowanych projektów smard grid, wskaźników oraz kryteriów oceny projektów, a także metodyki obliczania luki finansowej. Współpraca sektora przesyłu i dystrybucji z MG oraz MliR zaowocowała także utworzeniem listy projektów kluczowych sektora, zawierającej inwestycje, które będą mogły podlegać dofinansowaniu. Obecnie 2 lista ta, nie licząc inwestycji PSE SA, łącznie dla Priorytetów Inwestycyjnych 4.1, 4.4 i 7.5 obejmuje niemal 200 przedsięwzięć, zgłoszonych przez wszystkich 5 operatorów systemów dystrybucyjnych, o łącznej wartości ponad 5,2 mld zł.
Pomoc publiczna - nowe wymagania Analizując możliwości dofinansowania sieci elektroenergetycznych w latach 2014-2020, należy mieć również na uwadze szereg zagadnień szczegółowych, wciąż pozostających w fazie przygotowań i uzgodnień, a których rozstrzygnięcie będzie miało zasadnicze znaczenie dla zakresu wsparcia inwestycji branży. Wśród zagadnień wymagających szczególnego monitorowania i zaangażowania należy wskazać zasady udzielania pomocy publicznej na inwestycje infrastrukturalne w energetyce. Nowa perspektywa finansowa niesie ze sobą dużo bardziej restrykcyjne wymogi odnoszące się do pomocy publicznej, co znalazło odzwierciedlenie m.in. w wytycznych wspólnotowych w sprawie pomocy państwa na ochronę środowiska i energetykę (EEAG), przyjętych przez KE 9 kwietnia br. Wiele wątpliwości branży budzą m.in. aspekty związane z zaostrzeniem wymogu spełnienia tzw. efektu zachęty" przez beneficjentów funduszy czy kwalifikowalności kosztów. Ważnym aspektem zagadnienia jest intensywność i zakres dofinansowania inwestycji sieciowych. Zgodnie z wspomnianymi wytycznymi, poziom dofinansowania infrastruktury energetycznej wyniesie do 100 proc. kosztów kwalifikowanych, stanowiących lukę finansową danego przedsięwzięcia, będącą zdyskontowaną częścią kosztu inwestycji, nie pokrytą dochodem netto z projektu. Jednakże realna wartość dotacji będzie zależeć od metodyki obliczania luki finansowej i katalogu kosztów kwalifikowanych. Prace w tym zakresie są na początkowym etapie. Dużą niewiadomą jest także możliwość uzyskania wsparcia rozbudowy i modernizacji elektroenergetycznej sieci dystrybucyjnej w ramach regionalnych programów operacyjnych (RPO). Z założenia zakres wsparcia objęty finansowaniem 16 programów regionalnych jest komplementarny do programów o zasięgu krajowym. Ze względu na to, że przewidywane interwencje w ramach RPO realizować mają cele strategiczne i operacyjne strategii rozwoju danego województwa do 2020 r, również zakres ujęcia potrzeb sieci elektroenergetycznej w ramach dofinansowanych projektów będzie zróżnicowany w poszczególnych regionach. Ponadto, należy mięć na uwadze brak rozstrzygnięć odnośnie do sposobu udzielania pomocy publicznej dla energetyki w regionach, gdyż została ona wykluczona z pomocy regionalnej 3. Resort gospodarki wciąż pracuje nad instrumentami, które mogłyby stanowić podstawę udzielania pomocy publicznej dla energetyki w regionach. Najbliższe miesiące przyniosą zapewne odpowiedzi na wiele pytań, które dziś pozostają bez odpowiedzi. Ważne, że istotny udział w ich udzieleniu będzie miała także branża, która współuczestniczy w pracach, mających na celu wypracowanie optymalnych rozwiązań związanych z programowaniem nowych funduszy UE. Ważne również, że sektor elektroenergetyczny w Polsce coraz mocniej dojrzewa do wprowadzania kolejnych funkcjonalności smart w ramach prowadzonych inwestycji sieciowych. Tym samym może się to przełożyć na wyższy poziom dotacji UE dla branży w perspektywie 2020 r. Aktualne informacje na temat programowania funduszy UE 2014-2020 dla energetyki można uzyskać w Biurze PTPiREE lub pod adresem fundusze@ptpiree.pl
Przypisy 1. Wybrane Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady UE dotyczące perspektywy 2014-2020: Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1300/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. w sprawie Funduszu Spójności i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1084/2006 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1301/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i przepisów szczególnych dotyczących celu Inwestycje na rzecz wzrostu i zatrudnienia" oraz w sprawie uchylenia rozporządzenia (WE) nr 1080/2006 (958 KB) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1303/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. ustanawiające wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 2. Zaktualizowana lista inwestycji na potrzeby tzw. projectpipeline przekazana przez PTPiREE do Ministerstwa Gospodarki w kwietniu 2014 r. 3. Rozporządzenie KE uznające niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 Traktatu (GBER)-art. 13 ust. 1 lit. a