ZAWODY DEFICYTOWE W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM ANALIZA TRENDÓW ZMIAN W LATACH 2006 2008 Rafał Muster Uniwersytet Śląsi WPROWADZENIE Publiczne służby zatrudnienia w Polsce od 2004 r. monitorują ryne pracy w zaresie wyodrębniania zawodów deficytowych i nadwyżowych. Cyliczne analizy prowadzone są w uładzie trójszczeblowym: powiat, województwo i raj. Na poziomie poszczególnych powiatów analizy rynu pracy przeprowadzane są przez powiatowe urzędy pracy, na poziomie województw raporty monitoringowe sporządzają wojewódzie urzędy pracy. Natomiast analiza zawodów deficytowych i nadwyżowych w raju sporządzana jest przez Ministerstwo Pracy i Polityi Społecznej. Raporty identyfiujące zawody deficytowe oraz nadwyżowe zarówno na poziomie powiatu, województwa i raju wyonuje się dwurotnie w rou. Analiza półroczna ma charater diagnostyczny, a roczna diagnostyczno-prognostyczny. Należy przy tym wspomnieć, że pionierem badań w zaresie wyodrębniania zawodów deficytowych, nadwyżowych i w równowadze był prof. Mieczysław Kabaj. Po raz pierwszy metodologia monitoringu (MZDiN) została opracowana w 1995 r. w Instytucie Pracy i Spraw Socjalnych (por. Kabaj 1996, s. 49). Osiem lat później (2003 r.) w Departamencie Rynu Pracy resortu pracy opracowano, a ro później wdrożono w publicznych służbach zatrudnienia nieco zmodyfiowany sposób identyfiacji deficytów i nadwyże na rynu pracy. M. Kabaj oreśla monitoring zawodów deficytowych i nadwyżowych jao proces systematycznego śledzenia (obserwowania) zjawis zachodzących na rynu pracy, formułowanie ocen, wniosów i ostrzeżeń dla systemu ształcenia zawodowego i szolenia bezrobotnych. Monitoring czytamy dalej u M. Kabaja nie odnosi się do ogólnej sytuacji na rynu pracy, ale do popytu i podaży w poszczególnych rynach zawodowo-terytorialnych (Kabaj 2004, s. 243). Natomiast w zaleceniach metodycznych Departamentu Rynu Pracy MPiPS monitoring zawodów deficytowych i nadwyżowych jest procesem systematycznego obserwowania zjawis zachodzących na rynu pracy, dotyczących ształtowania popytu na pracę i podaży zasobów pracy w przeroju terytorialno-zawodowym oraz formułowanie na tej podstawie ocen, wniosów i rótotrwałych prognoz niezbędnych dla prawidłowego funcjonowania systemów: szolenia bezrobotnych oraz ształcenia zawodowego (MGPiPS 2003, s. 6). Przedstawione definicje monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżowych bardzo wyraźnie acentują obserwowanie zjawis zachodzących na dynamicznym, zmieniającym się rynu pracy. Kolejnym wspólnym omponentem przytoczonych oreśleń definicyjnych jest wyciąganie na jego podstawie ocen oraz wniosów dotyczących ształcenia zawodowego i szolenia bezrobotnych (Muster 2008, s. 173). W pratycznych działaniach publicznych służb zatrudnienia monitoring można zastosować w procedurze organizacji szoleń dla bezrobotnych. Powiatowe urzędy pracy na podstawie zidentyfiowanych deficytów mogą doposażyć bezrobotnych w pożądane na rynu ompetencje w stosunowo rótim oresie. Z olei w dłuższym czasie gromadzone dane empiryczne stwarzają podstawy do doonywania wyboru zawodów i specjalności, tóre mają istotne dla gospodari znaczenie walifiacyjne. Monitoring zawodów należy zatem uznać za dogodne narzędzie w zaresie dostosowania szolnictwa do bieżących i perspetywicznych potrzeb rynu pracy (Łuaszewicz 1996, s. 122). Katalog zawodów deficytowych i nadwyżowych jest sporządzany przez publiczne służby zatrudnienia na podstawie lasyfiacji zawodów i specjalności, wprowadzonej do powszechnego użycia rozporządzeniem Ministra Gospodari i Pracy z dnia 8.12.2004 r. (DzU nr 265, poz. 2644). Zostało ono zmienione rozporządzeniem z 1.06. w sprawie lasyfiacji zawodów i specjalności dla potrzeb rynu pracy oraz zaresu jej stosowania (DzU nr 106, poz. 728). Klasyfiacja zawodów jest pięciopoziomowym, hierarchicznie usystematyzowanym zbiorem 1770 zawodów i specjalności. W sład lasyfiacji wchodzą: 10 wielich grup zawodowych (pierwszy poziom, od 1-cyfrowy), 30 dużych grup (drugi poziom, od 2-cyfrowy) 116 średnich (trzeci poziom, od 3-cyfrowy), 392 grupy elementarne (czwarty poziom, od 4-cyfrowy), i wreszcie na poziomie piątym, najniższym (6-cyfrowym) 1770 zawodów i specjalności. Klasyfiowanie osób do oreślonych zawodów doonywane jest na podstawie potwierdzonych walifiacji świadectwem szolnym lub innym doumentem bądź stażem pracy minimum ro w tym zawodzie (Danel, Muster 2006, s. 135). Zgodnie z atualnie stosowaną metodologią przez publiczne służby zatrudnienia przy oreślaniu, czy zawód jest deficytowy, nadwyżowy lub w równowadze bierze się pod uwagę natężenie dwóch zmiennych. Po pierwsze jest to napływ ofert pracy w oreślonych zawodach do powiatowych urzędów pracy, a po drugie rejestrujący się bezrobotni. Dane te są agregowane przez służby zatrudnienia w załączniu nr 3 do sprawozdania MPiPS-01 bezrobotni oraz oferty pracy według zawodów i specjalności (I półrocze lub cały ro). Oddzielne analizy ja zaznaczono wcześniej są sporządzane na poziomie powiatów, województw i raju. Politya Społeczna nr 2/2009 15
WARTOŚCI WSKAŹNIKÓW Zgodnie z wytycznymi przedstawionymi w Zaleceniach metodycznych do prowadzenia monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżowych zawodem deficytowym jest ten, na tóry: występuje na rynu pracy wyższe zapotrzebowanie niż liczba osób poszuujących pracy w tym zawodzie (s. 6). Natomiast zawodem nadwyżowym będzie ten, na tóry występuje na rynu pracy mniejsze zapotrzebowanie niż liczba osób poszuujących pracy w tym zawodzie (s. 6). Jeżeli popyt na pracę na oreślonym obszarze (powiat, województwo, raj) jest zbliżony do podaży, wówczas możemy mówić o zawodach będących w równowadze. Zatem z zawodami w równowadze będziemy mieli wówczas do czynienia, gdy na rynu w tym samym czasie pojawia się porównywalna liczba ofert pracy w stosunu do rejestrujących się bezrobotnych w tym samym zawodzie. Niżej zaprezentowano podstawowy wzór matematyczny, wyorzystywany w obliczeniach intensywności nadwyżi bądź deficytu zawodów za I półrocze danego rou, na podstawie metodologii zaproponowanej przez Departament Rynu Pracy MGPiPS. Wzór 1. Wsaźni intensywności nadwyżi/deficytu zawodów W Analiza zgromadzonego materiału empirycznego przez publiczne służby zatrudnienia wyazała, że w I półroczu na obszarze województwa śląsiego wśród pojawiających się zawodów dominowała nadwyża podaży w stosunu do popytu (61,5%), co trzeci zawód (33,3%) oazał się deficytowym, a co dwudziesty (5,2%) zrównoważony. W artyule podjęto próbę uazania dynamii zmiany rozładu zawodów deficytowych na przestrzeni trzech lat na obszarze województwa śląsiego. Analizę sporządzono na podstawie danych gromadzonych przez publiczne służby zatrudnienia dotyczących napływu ofert pracy oraz rejestracji osób bezrobotnych. Osobne analizy sporządzono dla deficytowych zawodów i specjalności wchodzących w sład siedmiu następujących grup wielich: specjaliści, technicy i inny średni personel, pracownicy biurowi, pracownicy usług osobistych i sprzedawcy, robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy, operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń, pracownicy przy pracach prostych. W zestawieniach tabelarycznych pominięto trzy grupy wielie: przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i ierownicy; rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy; siły zbrojne. Wynia to z tego, iż łącznie w tych trzech grupach wielich zarejestrowanych jest jedynie ooło 2% ogółu bezrobotnych z obszaru woj. śląsiego. Ponadto w zawodach tych zgodnie z przyjętą metodologią stosowaną w publicznych służbach zatrudnienia sporadycznie obserwowane są deficyty. Puntem odniesienia do analizy trendów występowania zawodów deficytowych była pierwsza połowa Wygenerowane zawody deficytowe (z pominięciem w tym czasooresie MAX deficytowych) umieszczono w zestawieniach tabelarycznych i uazano, jaie przyjmowały wartości wsaźniów w analogicznym i Tym samym starano się uchwycić trendy następujących zmian. Do pierwszej analizowanej wieliej grupy specjalistów zgodnie z lasyfiacją zawodów i specjalności łącznie zaliczanych jest 475 zawodów i specjalności. Grupa ta obejmuje zawody, tóre wymagają wysoiego poziomu wiedzy zawodowej, umiejętności i doświadczenia w zaresie nau technicznych, przyrodni W gdzie: O I średnia miesięczna liczba zgłoszonych ofert pracy w zawodzie w I półroczu, B I średnia miesięczna liczba zarejestrowanych bezrobotnych w zawodzie w I półroczu. Zatem do oreślenia natężenia nadwyżi lub deficytu w oreślonych zawodach bierze się pod uwagę stosune średniomiesięcznego napływu ofert pracy do średniomiesięcznego napływu osób do bezrobocia w poszczególnych zawodach/specjalnościach na oreślonym rynu pracy. Zgodnie z ministerialną metodologią przyjęto, że zawody o wsaźniu: W 0,9 to zawody nadwyżowe (im niższa wartość wsaźnia, tym więsza nadwyża), 0,9 W 1,1 to zawody zrównoważone, W 1,1 to zawody deficytowe (im wyższa wartość wsaźnia, tym więsza deficytowość). Jeżeli wsaźni intensywności nadwyżi wynosi 0,00 wówczas mamy do czynienia z sytuacją napływu w danym zawodzie osób do bezrobocia, natomiast w tym samym oresie (półrocze lub ro) nie wpływa do PUP w tym zawodzie żadna oferta pracy. Gdy mamy do czynienia z sytuacją odwrotną tzn. nie nabywają statusu bezrobotnego przedstawiciele oreślonego zawodu, natomiast wpływają do PUP w tym zawodzie oferty pracy, wówczas pojawia się oreślenie MAX. Są to zawody MAX deficytowe. W pratyce najczęściej zawodami MAX deficytowymi są te, w tórych pojawiają się sporadycznie oferty pracy, przy jednoczesnym brau rejestrujących się bezrobotnych. Na podstawie doonywanych analiz statystycznych można stwierdzić, że na rynach pracy dominują zawody nadwyżowe. Jest to sytuacja, w tórej stosune średniomiesięcznego napływu ofert pracy O B I I do średniomiesięcznego napływu do bezrobocia jest mniejszy od 0,9 W (0,9). Ooło 20% 30% pojawiających się zawodów i specjalności wyazuje deficytowość czyli stosune średniomiesięcznego napływu ofert pracy do średniomiesięcznego napływu do bezrobocia jest więszy od 1,1 W (1,1). Przy czym im wyższa wartość wsaźnia, tym więszy deficyt, czyli zgodnie z danymi statystycznymi więsze są szanse osób reprezentujących te zawody na podjęcie zatrudnienia na analizowanym rynu pracy. Najrzadziej spotyana jest sytuacja, w tórej podobnie ształtuje się popyt na pracę i podaż zasobów pracy w tym samym zawodzie. Jeżeli wystąpi taa sytuacja, wówczas mamy do czynienia z zawodami w równowadze (0,9 1,1). W ZAWODY DEFICYTOWE W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM 16 Politya Społeczna nr 2/2009
czych, społecznych, humanistycznych i porewnych. Ich głównymi zadaniami są: wdrażanie do pratyi oncepcji i teorii nauowych lub artystycznych, powięszanie dotychczasowego stanu wiedzy poprzez badania i twórczość oraz systematyczne nauczanie w tym zaresie (Klasyfiacja, s. 4). W połowie najwięsze wsaźnii deficytowości na obszarze woj. śląsiego w grupie specjalistów zaobserwowano wśród projetantów stron internetowych, wyładowców na ursach i doradców podatowych. Po dwóch latach wśród zawodów wymienionych w tab. 1 najwięszą deficytowością charateryzowali się: doradcy podatowi, projetanci stron internetowych oraz asystenci prawni. Ponadto 65% zawodów z tab. 1, tóre charateryzowały się deficytowością w połowie, po dwóch latach pozostawało taże w deficycie. Tabela 1. Stopień natężenia wartości deficytu/ nadwyżi w 20 zawodach deficytowych w grupie wieliej: specjaliści w I połowie 2006, 2007 i Specjaliści Źródło: www.mz.praca.gov.pl. Wsaźni intensywności deficytu/nadwyżi Projetant stron internetowych (webmaster) 30,00 0,67 6,30 Wyładowca na ursach (eduator, trener) 21,00 1,25 0,00 Doradca podatowy 11,00 5,00 10,50 Specjalista do spraw ubezpieczeń społecznych 8,33 4,00 2,50 Nauczyciel bibliotearz 8,00 1,33 3,33 Administrator systemów omputerowych 5,00 1,75 4,00 Projetant systemów omputerowych 5,00 5,00 0,40 Nauczyciel instrutor 4,60 5,33 5,33 Nauczyciel przewlele chorych i niepełnosprawnych ruchowo 4,00 0,00 0,00 Logopeda 3,67 1,67 0,50 Asystent prawny 3,28 1,54 6,12 Inspetor bezpieczeństwa systemów teleinformatycznych 3,00 MAX 0,50 Inżynier budowy mostów 3,00 3,00 2,00 Inżynier spawalni 3,00 17,00 3,50 Inżynier geodeta pomiary podstawowe i satelitarne 3,00 1,00 2,25 Specjalista do spraw paowania i opaowań 3,00 0,00 1,00 Pośredni w obrocie nieruchomościami 2,40 6,00 1,91 Inżynier mechani mechania precyzyjna 2,33 0,50 0,33 Specjalista do spraw wynagrodzeń 2,15 2,28 2,40 Specjalista ds. ubezpieczeń majątowych i osobowych 2,12 0,33 1,90 W sład grupy technicy i inny średni personel wchodzi łącznie 314 zawodów i specjalności. Grupa ta obejmuje zawody wymagające wiedzy, umiejętności i doświadczenia niezbędnych do wyonywania głównie prac technicznych i podobnych, związanych z badaniem i stosowaniem nauowych oraz artystycznych oncepcji i metod badania (Klasyfiacja, s. 5). Analiza empiryczna wyazała, iż w I połowie najwięszy poziom deficytowości w tej grupie zaobserwowano wśród opieune środowisowych i osztorysantów budowlanych. Dwa lata później zawody te taże wyazywały deficytowość. Na uwagę zasługuje fat, że spośród zawodów deficytowych w grupie technicy i inny średni personel w I połowie po dwóch latach w deficycie było 85% spośród nich (tab. 2). Tabela 2. Stopień natężenia wartości deficytu/ nadwyżi w 20 zawodach deficytowych w grupie wieliej: technicy i inny średni personel w I połowie 2006, 2007 i Technicy i inny średni personel Wsaźni intensywności deficytu/nadwyżi Opieuna środowisowa 12,57 2,67 4,65 Kosztorysant budowlany 9,67 6,62 13,17 Instrutor tańca 8,00 MAX MAX Instrutor rytmii 6,00 MAX 0,50 Stylista 5,00 1,75 2,25 Techni eletry olejowych sieci eletroenergetycznej 4,00 0,00 0,00 Instrutor terapii uzależnień 4,00 9,00 2,50 Instrutor naui jazdy 3,75 MAX 19,17 Florysta 3,42 9,18 8,46 Seretara medyczna 3,15 3,60 1,83 Telemareter 3,05 8,69 10,79 Urzędni podatowy 3,00 MAX MAX Techni logisty 2,86 2,50 1,69 Diagnosta samochodowy 2,80 32,00 18,00 Bibliotearz 2,50 1,65 2,33 Opieun w domu pomocy społecznej 2,22 2,45 2,64 Agent ubezpieczeniowy 2,19 4,88 9,55 Spedytor (zawód szolny: techni spedytor) 2,13 2,11 2,48 Organizator imprez sportowych 2,00 5,00 0,33 Asystent ierownia producji 2,00 4,00 MAX Źródło: ja w tab. 1. Z olei wiela grupa pracowniów biurowych obejmuje swoim zasięgiem 54 zawody i specjalności. Zgodnie z przyjętą lasyfiacją zawodów i specjalności do grupy tej zaliczane są zawody wymagające wiedzy, umiejętności i doświadczenia niezbędnych do zapisywania, organizowania, przechowywania i wyszuiwania informacji, obliczania danych liczbowych, finansowych i statystycznych oraz wyonywania obowiązów wobec lientów, szczególnie związanych z operacjami finansowymi, organizowaniem podróży, informacjami i spotaniami w zaresie biznesu (Klasyfiacja, s. 5). Wśród zawodów i specjalności wchodzących w sład grupy pracownicy biurowi najwyższy poziom deficytu w połowie zaobserwowano wśród operatorów wprowadzania danych. Zawód ten taże charateryzował się deficytem ro i dwa lata później. Bliso 70% zawodów deficytowych w I półroczu wymienionych w tab. 3 charateryzowało się taże deficytem dwa lata wcześniej. Politya Społeczna nr 2/2009 17
Tabela 3. Stopień natężenia wartości deficytu/ nadwyżi w 20 zawodach deficytowych w grupie wieliej: pracownicy biurowi w I połowie 2006, 2007 i Pracownicy biurowi Wsaźni intensywności deficytu/nadwyżi Operator wprowadzania danych 32,80 1,37 11,71 Pracowni lombardu 5,00 7,50 0,00 Kurier 3,87 19,00 8,81 Anieter 2,12 5,50 2,50 Pracowni ancelaryjny 1,85 6,60 5,83 Pracowni puntu supu 1,83 3,00 0,92 Recepcjonista 1,50 3,35 2,34 Kasjer banowy 1,42 1,33 1,76 Rejestratora medyczna 1,39 1,63 2,24 Kasjer walutowy 1,35 0,67 2,33 Pracowni biurowy (techni prac biurowych) 1,21 2,65 1,00 Kasjer handlowy 1,21 2,16 2,55 Pracowni do spraw osobowych 1,14 1,86 1,65 Źródło: ja w tab. 1. Kolejną analizę trendów ształtowania się zawodów deficytowych przeprowadzono w grupie pracownicy usług osobistych i sprzedawcy. W jej sład wchodzi łącznie 80 zawodów i specjalności. Grupa ta obejmuje zawody wymagające wiedzy, umiejętności i doświadczenia, tóre są niezbędne do świadczenia usług ochrony, usług osobistych związanych z m.in. z podróżą, prowadzeniem gospodarstwa, dostarczaniem żywności, opieą osobistą oraz do sprzedawania i demonstrowania towarów w slepach hurtowych czy detalicznych (tamże). Tabela 4. Stopień natężenia wartości deficytu/ nadwyżi w 20 zawodach deficytowych w grupie wieliej: pracownicy usług osobistych i sprzedawcy w I połowie 2006, 2007 i Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy Wsaźni intensywności deficytu/nadwyżi Pracowni deratyzacji, dezynfecji i dezynsecji 3,25 4,00 0,40 Kondutor 3,00 0,00 0,00 Espedytor sprzedaży wysyłowej/ internetowej 3,00 0,00 0,67 Maniiurzysta 2,78 4,57 2,40 Straża 2,73 0,60 2,00 Kontroler biletów 2,71 15,00 1,37 Szef uchni (uchmistrz) 2,28 2,67 4,17 Buieciarz 2,18 8,14 5,18 Strażni miejsi 1,50 7,87 10,67 Ratowni wodny 1,27 1,37 5,07 Opieuna domowa 1,25 1,43 2,56 Pracowni ochrony mienia i osób 1,24 2,57 2,45 Espedient w puncie usługowym 1,20 3,71 3,67 Źródło: ja w tab. 1. Oazało się, że niemal 80% zawodów w woj. śląsim będących w deficycie w I połowie w grupie pracownicy usług osobistych i sprzedawcy charateryzowało się w analogicznym oresie taże więszym napływem ofert pracy w stosunu do rejestrujących się bezrobotnych. Następna opisana wiela grupa robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy słada się z 330 zawodów i specjalności. Grupa ta obejmuje zawody wymagające wiedzy, umiejętności i doświadczenia niezbędnych do uzysiwania i obróbi surowców, wytwarzania i naprawy towarów oraz budowy, onserwacji i naprawy dróg, onstrucji i maszyn. Główne zadania wymagają znajomości i zrozumienia charateru pracy, stosowanych materiałów, maszyn i wytwarzanych produtów (tamże). Podobnie ja we wcześniej opisywanych grupach wielich więszość zawodów deficytowych wchodzących w sład grupy robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy utrzymuje się w trendzie deficytowości przez dłuższy czas. Tabela 5. Stopień natężenia wartości deficytu/ nadwyżi w 20 zawodach deficytowych w grupie wieliej: robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy w I połowie 2006, 2007 i Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy Wsaźni intensywności deficytu/nadwyżi Tartaczni 6,50 1,85 12,00 Monter żaluzji 5,83 9,75 77,00 Monter amiennych elementów budowlanych 5,00 1,00 9,00 Monter adłubów orętowych 5,00 3,00 335,50 Glazurni 4,80 59,00 12,00 Hafciara 4,25 5,85 1,28 Zbrojarz 3,94 6,50 8,72 Bruarz 3,65 3,83 5,34 Tynarz 3,60 9,00 9,25 Alpinista przemysłowy 3,00 3,50 0,00 Eletromonter rozdzielni i podstacji tracyjnych 3,00 0,00 0,00 Monter mechatroni 3,00 MAX 0,00 Automaty sterowania ruchem olejowym 2,75 6,00 MAX Druarz sitodruowy 2,72 5,50 1,25 Monter onstrucji linowych stałych 2,60 0,17 0,00 Monter sieci wodnych i analizacyjnych 2,41 12,00 4,27 Kominiarz 2,16 0,54 3,00 Przetwórca ryb 2,14 1,00 5,33 Cieśla 2,03 2,15 3,24 Spawacz ręczny gazowy 2,01 4,70 3,65 Źródło: ja w tab. 1. Grupa operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń to 338 zawodów i specjalności. Obejmuje ona zawody wymagające wiedzy, umiejętności i doświadczenia niezbędnych do prowadzenia pojazdów i innego sprzętu ruchomego, nadzorowania, ontroli i obserwacji pracy maszyn i urządzeń przemysłowych na miejscu lub przy pomocy zdalnego sterowania oraz do monitorowania produtów z omponentów według ścisłych norm i metod. Wyonywanie zadań wymaga głównie posiadania 18 Politya Społeczna nr 2/2009
wiedzy i zrozumienia zasad funcjonowania obsługiwanych urządzeń (tamże). Szczegółowa analiza rozładu deficytowości w grupie wieliej operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń (tab. 6) wyazała podobnie ja we wcześniejszych przypadach że więszość zawodów zdefiniowanych jao deficytowe w I połowie pozostała nimi ro i dwa lata później. Tabela 6. Stopień natężenia wartości deficytu/ nadwyżi w 20 zawodach deficytowych w grupie wieliej: operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń w I połowie 2006, 2007 i Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń Wsaźni intensywności deficytu/nadwyżi Operator maszyn do laierowania i laminowania przetworów papierowych 9,50 2,43 0,25 Operator maszyn do producji opaowań z papieru i tetury 6,40 2,25 2,69 Kierowca ciągnia siodłowego 6,33 31,75 52,8 Operator urządzeń do naładania powło galwanicznych 5,67 MAX MAX Ustawiacz 5,40 3,62 0,60 Operator agregatów natrysowych 5,00 5,00 0,00 Operator maszyn leśnych 5,00 0,00 0,00 Operator maszyn drogowych 4,80 3,13 2,43 Operator opare i zwałoware 4,78 9,08 7,55 Operator maszyn do producji papieru i tetury falistej 4,00 0,00 1,67 Operator urządzeń paujących 4,00 2,56 1,87 Operator maszyn i urządzeń do rozdrabniania i sortowania surowców mineralnych 3,67 0,50 0,12 Operator urządzeń przetwórstwa drobiu 3,33 5,50 7,42 Operator urządzeń do formowania bloów i tynów gipsowych 3,00 0,00 10,00 Operator urządzeń wytwórczych mieszane betonowych 3,00 MAX MAX Formierz wyrobów z ompozytów polimerowych 3,00 0,25 0,00 Kierowca drezyny i wóza motorowego 3,00 1,00 0,00 Monter mebli 2,71 7,12 3,37 Monter wyrobów z tworzyw sztucznych 2,64 6,29 9,46 Operator żurawia jezdniowego 2,35 4,27 8,10 Źródło: ja w tab. 1. Analizie poddano taże trend ształtowania się natężenia zawodów deficytowych wchodzących w sład grupy pracownicy przy pracach prostych. Grupa ta obejmuje 90 zawodów, tóre wymagają nisich lub podstawowych umiejętności oraz niewieliej wiedzy teoretycznej niezbędnej do wyonywania przeważnie prostych i rutynowych prac. Praca wyonywana jest przy użyciu prostych narzędzi ręcznych oraz przy ograniczonej własnej inicjatywie i ocenie. W nietórych przypadach wymaga pewnego wysiłu fizycznego (tamże). Spośród 20 zawodów zalasyfiowanych w I połowie na obszarze województwa śląsiego do omawianej wieliej grupy o najwięszym poziomie deficytu na tym obszarze 12 miesięcy później deficyt nadal wyazywało 85% z nich, a po 24 miesiącach 55%. Tabela 7. Stopień natężenia wartości deficytu/ nadwyżi w 20 zawodach deficytowych w grupie wieliej: pracownicy przy pracach prostych w I połowie 2006, 2007 i Pracownicy przy pracach prostych ZAKOŃCZENIE Wsaźni intensywności deficytu/nadwyżi Dostawca potraw 8,83 2,77 4,18 Pomocniczy robotni szlarniowy 6,00 3,33 8,00 Pomocniczy robotnicy przy onserwacji terenów zieleni 4,00 10,50 11,75 Maglarz 3,67 0,00 MAX Robotni przy myciu części i zespołów 3,60 2,33 4,25 Wydawca posiłów 3,50 0,00 2,00 Sortowacz surowców wtórnych 3,46 4,11 8,11 Boy hotelowy 3,00 0,00 0,00 Tragarz 3,00 1,00 0,00 Sprzątacz domowy 2,09 0,33 1,00 Dźwigowy (windziarz) 2,00 1,00 2,00 Robotni drogowy 1,87 1,54 1,47 Paringowy 1,74 2,03 0,88 Operator myjni 1,69 5,45 3,85 Sprzedawca uliczny żywności 1,67 5,00 1,00 Pomoc domowa 1,60 2,78 4,36 Czyściciel pojazdów 1,57 1,42 0,80 Odczytywacz liczniów 1,50 MAX 2,00 Robotni gospodarczy 1,30 4,87 5,40 Pomocniczy robotni przy hodowli zwierząt 1,20 2,00 2,25 Źródło: ja w tab. 1. Na podstawie zebranych danych statystycznych można postawić tezę o powtarzającym się trendzie występowania zawodów deficytowych w analizowanych czasooresach (pierwsza połowa 2006, 2007 i ). Zatem obszary deficytowości związane z pojawiającym się zapotrzebowaniem na oreślone ompetencje ulegają reproducji. Szczegółowa analiza opisywanych zawodów deficytowych jednoznacznie wyazała, że bliso 90% z nich w dwóch z trzech badanych czasooresów wyazywało deficyt, a 70% w deficycie było w ażdym czasooresie. Najintensywniej zaobserwowano odtwarzanie się strutury deficytowości na śląsim rynu pracy wśród części zawodów związanych z następującymi grupami wielimi: technicy i inny średni personel, pracownicy usług osobistych i sprzedawcy, pracownicy biurowi oraz robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy. W najmniejszym stopniu reproducja deficytowości (więcej wpływających ofert pracy do PUP-ów w stosunu do rejestrujących się bezrobotnych) dotyczyło zawodów wchodzących w sład następujących wielich grup: pracownicy przy pracach prostych oraz operatorzy maszyn i urządzeń. Reasumując, można stwierdzić, że wyorzystywana w urzędach pracy metodologia ujawniła pogłębiające się brai adrowe na obszarze województwa śląsiego wśród przedstawicieli średniej adry technicznej. Politya Społeczna nr 2/2009 19
Jednaże należy mieć na uwadze fat, że obowiązujący w publicznych służbach zatrudnienia system monitorowania rynu pracy ma ila słabych stron. Impliuje to trudnościami w rzeczywistym oreśleniu zawodów deficytowych i nadwyżowych. Podstawowe problemy wyniają przede wszystim z tego, iż: jedynie niewiela część ofert pracy trafia do urzędów pracy, a wśród nich dominują propozycje z tzw. wtórnego rynu (zatrudnienie sezonowe, w niepełnym czasie pracy, mało atracyjne waruni płacy i pracy). Część bezrobotnych jest niepoprawnie rejestrowana w urzędach pracy. Ponadto nie ażdy bezrobotny jest zainteresowany zatrudnieniem, choć jego walifiacje ulegają dezatualizacji. Poza tym loalne ryni charateryzują się dużą dynamią następujących zmian (Muster 2007, s. 121 122). W metodologii zaproponowanej przez resort pracy przy obliczaniu wsaźnia deficytu na poziomie zawodów i specjalności nie uwzględnia się osób długotrwale bezrobotnych, co może zafałszowywać obraz deficytowości. Ponadto pewne znieształcenia na rynu pracy w zaresie identyfiacji zawodów deficytowych wyniają z pojawiających się w powiatowych urzędach pracy ofert subsydiowanych (np. staże, prace interwencyjne, itp.). Stąd też według oficjalnych danych statystycznych na nietórych rynach profesją deficytową jest pracowni biurowy. Sytuacja taa jest również obserwowana na śląsim rynu pracy (tab. 3). Owa deficytowość wynia tylo z fatu ierowania młodych osób bezrobotnych przez urzędy pracy do pracodawców celem odbycia stażu. Gdyby nie było możliwości organizacji subsydiowanych staży, z tórych orzystają młodzi bezrobotni (jao ategoria osób w szczególnej sytuacji na rynu pracy), to niedostate z pewnością nie wystąpiłby. Ta sama sytuacja dotyczy robotnia gospodarczego (tab. 7) w tej sytuacji deficytowość wynia z ierowania nietórych ategorii bezrobotnych (np. powyżej 50. rou życia) na przygotowanie zawodowe w miejscu pracy. W pewien sposób zafałszowuje to istniejący rzeczywisty popyt na rynu pracy, tym bardziej że z ofert tych może orzystać jedynie wąsi segment bezrobotnych, znajdujących się w szczególnej sytuacji na rynu pracy (por. art. 49 Ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynu pracy). Dlatego też osoby odpowiedzialne w publicznych służbach zatrudnienia za sporządzanie raportów monitoringowych, oprócz ierowania się zastanymi danymi statystycznymi, powinny mieć zmysł analityczny oraz umiejętność wyciągania odpowiednich wniosów wyłapując taże pewne załamania statystyczne. Można postulować prowadzenie działań mających na celu modyfiowanie przyjętej w publicznych służbach zatrudnienia metodologii wyodrębniania zawodów deficytowych i nadwyżowych. Program Operacyjny Kapitał Ludzi 2007 2013 załada możliwość apliowania o środi finansowe UE nie tylo na prowadzenie badań rynu pracy, ale taże na rozwój metodologii gromadzenia informacji na temat podaży i popytu na pracę. W ramach Priorytetu I Zatrudnienie i integracja socjalna, a taże Priorytetu VI Ryne pracy otwarty dla wszystich przewiduje się możliwość tworzenia i rozwijania ogólnopolsiego systemu monitorowania i prognozowania sytuacji na rynu pracy (por. Program 2007, s. 153 i 181). Nie można taże zapominać o organizacji profesjonalnych szoleń dla tych, tórzy w służbach zatrudnienia odpowiadają za sporządzanie atalogu zawodów deficytowych i nadwyżowych. Tym bardziej, że obecnie jest to jedyny stosowany w Polsce na poziomie wszystich powiatów sposób diagnozy rynu pracy. LITERATURA Danel A., Muster R. (2006), Monitoring zawodów deficytowych i nadwyżowych w Tychach i powiecie bieruńsolędzińsim (styczeń 2003 czerwiec 2005) w: Pactwa B., Roje-Adame P. (red.), Eduacja całożyciowa ompetencje cywilizacyjne a regionalny ryne pracy, Tychy: Wyd. WSZiNS. Kabaj M. (1996), Monitoring zawodów deficytowych i nadwyżowych (MZDiN) oraz trójstronne umowy szoleniowe w: Siemianowicz J. Podstawowe problemy restruturyzacji zatrudnienia w maroregionie południowym, Katowice. Kabaj M. (2004), Strategie i programy przeciwdziałania bezrobociu w Unii Europejsiej i w Polsce, Warszawa: Wyd. Scholar. Klasyfiacja zawodów i specjalności, DzU z 1 lipca, nr 106, poz. 728. Łuaszewicz B. (1996), Monitoring zawodów deficytowych i nadwyżowych w rejonie Zabrza, Gliwic, Knurowa i Pysowic, w: Siemianowicz J. Podstawowe problemy restruturyzacji zatrudnienia w maroregionie południowym, Katowice. MGPiPS (2003), Zalecenia metodyczne do prowadzenia monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżowych, Warszawa. Muster R. (2007), Wyorzystanie metodologii wyodrębniania zawodów deficytowych i nadwyżowych w działalności publicznych służb zatrudnienia, Humanizacja Pracy nr 3 4. Muster R. (2008), Diagnoza ierunów rozwoju rynu pracy w Rudzie Śląsiej, Ruda Śląsa. Program Operacyjny Kapitał Ludzi 2007 2013 (2007), Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia, Warszawa. SUMMARY In the paper an attempt was made to show the trends of scarce professions formulation, which are a part of chosen big profession groups in the area of Upper Silesia Voivodeship. The basis for the beginning of the analysis was the identification of the professions which were of highest deficit rate in the analysed big groups in the first half of the year 2006. Then the data was compared with the first half of the year 2007 and analogically the same period of 2008. It was the basis to capture the change trends. The scarce professions were defined with the use of the methodology of the scarce professions and the surplus professions used in the public employment service. * * * 20 Politya Społeczna nr 2/2009